فضیلت دهه اول ذی الحجه (اقبال الاعمال)
۱۰ تیر ۱۳۹۵ 0 ادعیه و زیاراتالجزء الأول؛ هذا مبدأ ذكر الأعمال الأشهر الثلاثة أعني شوال و ذي قعدة و ذي حجة من كتاب الإقبال، الباب الثالث فيما يختص بفوائد من شهر ذي الحجة و موائد للسالكين صوب المحجة، فصل في كيفية الدخول إلى شهر ذي الحجة
جلد اول، شروع ذکرهای اعمال ماه های سه گانه، یعنی شوال، ذی القعده و ذی الحجه از کتاب اقبال الاعمال، باب سوم، فوائد ماه ذی الحجه، فصل دوم، كيفيت ورود به ماه ذى الحجه
قد ذكرنا و نذكر من جلالة هذا الشهر و إقباله و قبوله ما ينبه على تعظيم دخوله و قد قدمنا في شهر رجب و شوال و ذي القعدة ما هو كالذخيرة و العدة و نزيد هاهنا بأن نقول إنك تدخل في هذا الشهر إلى موائد قوم أطهار و فوائد ديوان مطلع على الأسرار فتطهر من دنس المعاتبات و نجس المعاقبات و تفقد جوارحك من الأقذار قبل التهجم على مساجد الأبرار و اغسل ما عساك تجده من وسخ في قلبك و حجاب دينك المفرق بينك و بين ربك فإذا تطهرت الجوارح من القبائح و خلعت ثياب الفضائح فالبس ثوبا من العمل الصالح مناسبا لثياب من تدخل إليهم و تحضر بين يديهم و قدم قدم السكينة و الوقار و مد يد المسألة و الاعتبار و قف موقف الذلة و الانكسار و اجلس مجلس السلامة من الاعتذار و كن وقفا مؤيدا على مرادهم و قد ظفرت بما لم يبلغه أملك من إسعادهم و إنجادهم و إرفادهم و اذكرني في ذلك المقام الشريف ألا إنما ضيف الكرام يضيف عرض بذكري عندهم عساهم إن سمعوك سائلوك عني
نكاتى در رابطه با عظمت اين ماه و اهميت اقبال و توجه به آن ذكر كرديم و خواهيم گفت كه بيانگر لزوم تعظيم از ورود آن است. در ضمن اعمال ماه رجب، شوال و ذيقعده در اين كتاب مطالبى را كه بسان ذخيره و اندوخته براى اين ماه است، يادآور شديم. افزون بر آن، در اينجا مى‌گوييم: در اين ماه بر سر سفره‌ى گروهى پاك و بر بهره‌هاى ديوان خداوند مطلع بر رازها وارد مى‌شوى. بنابراين، خود را از آلودگى، سرزنش‌ها و پليدى كيفرها پاكيزه ساز و پيش از ورود به مساجد و جايگاه‌هاى عبادت نيكان، اعضاى خود را از پلشتى‌ها وارسى كن و چرك‌هايى را كه احتمالا در دلت مى‌يابى و حجاب دين تو و جدايى اندازنده ميان تو و پروردگار تو است، بشوى و پس از آنكه اعضاى خود را از زشتى‌ها شست‌وشو داده و جامه‌هاى رسوايى را از تن بيرون كردى، جامه‌اى از عمل صالح به تن كن، تا با جامه‌ى كسانى كه مى‌خواهى به خدمتشان وارد و در پيشگاهشان حضور يابى، تناسب داشته باشد. نيز با آرامش و وقار گام بردار و دست درخواست و گدايى به سوى آنان بلند كن و با ذلت و دل شكستگى بايست و با پوزش خواهى، ايمنى و سلامت خويش را بخواه و خود را وقف ابدى براى برآوردن خواسته‌هاى آنان بكن؛ زيرا در اين صورت به نيكبختى و يارى و بخشش‌هايى از آنان دست مى‌يابى كه هيچ‌گاه خواسته و آرزوى تو بدان نمى‌رسد و در آن جايگاه والا، از من نيز ياد كن؛ زيرا ميهمان كريمان نيز پذيرايى مى‌گردد. بنابراين، از من نيز نزد آنان ياد كن، باشد كه اگر سخن تو را شنيدند، از حال من نيز پرسشى بكنند.
فصل فيما نذكره من فضل العشر الأول من ذي الحجة على سبيل الجملة
فصل سوم، فضيلت دهه اول ذى حجه به صورت اجمال
اعلم أن تعيين الله جل جلاله على أوقات معينة [معينات] تذكر [نذكر] فيها جل جلاله دون ما لا يجري مجراها من الأوقات يقتضي ذلك تعظيمها و مصاحبتها بذكره الشريف بالعقول و القلوب و أن لا يخليها العبد من إذكار نفسه بأنها حاضرة بين يدي علام الغيوب و أن يلزمها المراقبة التامة في حركاته و سكناته و يطهرها من دنس غفلاته حيث قد اختارها الله جل جلاله لذكره و جعلها محلا لخزانة سره و أهلا لتشريفها بتعظيم قدره و منزلا لإطلاق بره و منهلا للتلذذ بكاسات شكره و هذا عشر ذي الحجة من جملة تلك الأوقات قال الله جل جلاله (وَ اذْكُرُوا اللَّهَ فِي أَيَّامٍ مَعْدُوداتٍ)[1]
هرگاه خداوند-جلّ جلاله-اوقات خاصى را معين نمود كه افزون بر اوقات ديگر به ياد او پرداخته شود، مقتضاى اين آن است كه بنده بيشتر از اوقات ديگر، از اين اوقات تعظيم كند و عقل و قلب او به ياد شريف خدا باشد و از توجه به اين‌كه در پيشگاه خداوند داناى غيب حضور دارد، غفلت نورزد، بلكه با مراقبه‌ى كامل در حركات و سكنات خود با اين اوقات همراهى كند و همه‌ى حركت‌ها و سكنات خود را از آلودگى غفلت‌ها پاكيزه سازد، چرا كه خداوند-جلّ جلاله-اين زمان‌ها را براى ياد خود برگزيده و جايگاه گنجينه‌ى راز خود قرار داده و به واسطه‌ى لزوم بزرگداشت آن‌ها، شايسته‌ى تعظيم دانسته و منزلگاه بخشش و نيكوكارى و آبشخور بهره‌مندى از جام سپاسگزارى از خود قرار داده است. دهه‌ى ذى حجه نيز از اين اوقات است؛ زيرا خداوند-جلّ جلاله-مى‌فرمايد: (وَ يَذْكُرُوا اِسْمَ اَللّهِ فِي أَيّامٍ مَعْلُوماتٍ) [2] «تا در روزهاى مشخص نام خدا را ياد كنند.»
فَرَوَيْتُ بِإِسْنَادِي إِلَى جَدِّي أَبِي جَعْفَرٍ الطُّوسِيِّ فِيمَا ذَكَرَهُ فِي [مِنَ] الْمِصْبَاحِ الْكَبِيرِ وَ غَيْرِهِ مِنَ الرِّوَايَاتِ عَنِ الصَّادِقِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ
و جدّم «ابو جعفر طوسى» در كتاب «مصباح كبير» و غير آن، نقل كرده است كه امام صادق-عليه السّلام-فرمود:
أَنَّ الْأَيَّامَ الْمَعْلُومَاتِ عَشْرُ ذِي الْحِجَّةِ
«منظور از ايام معلومات، دهه‌ى ذى حجه است.» [3]
أقول و ينبغي أن يكون مع إذكار عقلك و قلبك و نفسك باطلاع الله جل جلاله عليك في هذا شهر ذي الحجة الذي أنعم الله جل جلاله به عليك و جعله رسولا يهدي ما فيه من الفضائل [الفضل] إليك على صفات من يتلقى نعمته جل جلاله بالتعظيم و الثناء الجسيم و يتلقى رسوله بالتكريم و الإقبال على شكر ما أهداه إليك من الفضل العظيم و أشغل جميع جوارحك بما يختص كل منها من العبادات حتى تكون ذاكرا لله جل جلاله في ذلك العشر فعلا و قولا في جميع التصرفات فاحسب أن هذا العشر قد جعله سلطان زمانك و واهب إحسانك وقتا للدخول إليه و الثناء عليه بين يديه أ فما كنت تجتهد في تحصيل الألفاظ الفائقة و المعاني الرائقة الجامعة لأوصاف شكره و نشر بره و تجمع خواطرك كلها في حضرته على الإخلاص في مراقبته و لا تقدر أن تغفل في تلك الحال عنه و هو يراك و أنت قريب منه فإن الله [فالله] جل جلاله أحق بهذا الإقبال عليه و الأدب بين يديه و أرجح مطلقا [مطلبا] و مكسبا بالتقرب إليه فأين تأخذ عنه يمينا و شمالا و تذهب منه تهوينا و ضلالا لا تغفل فإنك في قبضته و أنت ميت و ابن أموات صنائع نعمته و بقايا رحمته
بنابراين، شايسته است در ماه ذى حجه-كه خداوند آن را بر تو ارزانى داشته و آن را پيكى قرار داده كه فضايل نهفته در خود را به سوى تو مى‌رساند-در ياد خدا با عقل و قلب و نفس خود به اشراف و آگاهى خداوند-جلّ جلاله-بر وجودت بكوش و همانند كسانى باش كه با تعظيم و مدح و ثناى فراوان، نعمت خداوند-جلّ جلاله-را دريافت مى‌كنند و با پيك او، با تكريم و توجه به سپاسگزارى از فضيلت بزرگى كه آنان را بدان رهنمون شده، برخورد مى‌كنند. نيز هريك از اعضاى خود را به عبادت مخصوص آن مشغول ساز، تا اين‌كه در اين دهه، در همه‌ى كارهاى خود، از لحاظ كردار و گفتار به ياد خدا باشى. فرض كن كه پادشاه زمان تو و يا كسى كه چيزى به تو بخشيده و نيكى كرده، وقت خاصى را براى ورود به محضر خود و ثناگويى در پيشگاهش مقرر كند، آيا در فراهم كردن و ساختن واژه‌هاى برتر و معانى زيبا كه اوصاف شكر و گستردگى نيكوكارى او را شامل گردد، نمى‌كوشى؟ و همه‌ى خاطر خود را به اخلاص در مراقبه‌ى پيشگاه او جمع نمى‌كنى، به‌گونه‌اى كه اصلا نتوانى در آن حال كه پادشاه تو را مى‌بيند و تو در نزد او قرار دارى، از او غفلت ورزى؟ قطعا خداوند-جلّ جلاله-به توجه بر او و رعايت ادب در پيشگاهش سزاوارتر است و طلب و درخواست از او و تقرب به پيشگاهش، بر پادشاه زمان تو ترجيح دارد. پس چرا راه راست و چپ را پيش مى‌گيرى و او را كوچك به شمار آورده و خود را گمراه مى‌كنى. غافل مشو؛ زيرا تو مرده و فرزند مردگانى و در قبضه‌ى قدرت او قرار دارى و همه ساخته و پرداخته‌ى نعمت و بقاياى رحمت اويند.
فصل فيما نذكره من زيادة فضل لعشر ذي الحجة على بعض التفصيل
فصل چهارم، فضيلت دهه‌ى اول ذى الحجه به تفصيل
وَجَدْنَا ذَلِكَ فِي كِتَابِ عَمَلِ ذِي الْحِجَّةِ تَأْلِيفِ أَبِي عَلِيٍّ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أُشْنَاسٍ الْبَزَّازِ مِنْ نُسْخَةٍ عَتِيقَةٍ بِخَطِّهِ تَارِيخُهَا سَنَةُ سَبْعٍ وَ ثَلَاثِينَ وَ أَرْبَعِ مِائَةٍ وَ هُوَ مِنْ مُصَنَّفِي أَصْحَابِنَا رَحِمَهُمُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ ص أَنَّهُ قَالَ
در نسخه‌اى كهن از كتاب «عمل ذى حجه» به خط نويسنده‌ى آن، «ابو على حسن بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن اشناس بزّاز» -كه يكى از دانشمندان و نويسندگان اماميه-رحمهم اللّه-است و تاريخ نگارش آن، سال 437 ه. ق است-آمده است: رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-فرمود:
مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَيَّامِ الْعَشْرِ يَعْنِي عَشْرَ ذِي الْحِجَّةِ
هيچ روزى كه به‌جا آوردن عمل صالح در آن نزد خداوند-عزّ و جلّ-محبوب باشد، بهتر از روزهاى ده‌گانه-يعنى دهه‌ى ذى حجه-نيست.
قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ ص وَ لَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ
عرض شد: اى رسول خدا، حتى جهاد در راه خدا؟ فرمود: حتى جهاد در راه خدا، مگر آنكه كسى با جان و مال از منزل خود خارج شود و ديگر بازنگردد.
وَ مِنْ ذَلِكَ بِإِسْنَادِ ابْنِ أُشْنَاسٍ الْبَزَّازِ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنِ النَّبِيِّ ص قَالَ
نيز «ابن اشناس بزّاز» -رحمه اللّه-نقل كرده است: پيامبر اكرم-صلوات اللّه عليه و آله- فرمود:
مَا مِنْ أَيَّامٍ أَزْكَى عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَى وَ لَا أَعْظَمَ أَجْراً مِنْ [فِي] خَيْرٍ مِنْ عَشْرِ الْأَضْحَى
هيچ روزى پاكيزه‌تر و پراجرتر-به واسطه‌ى انجام اعمال خير-از دهه‌ى عيد قربان نيست. عرض شد: حتى جهاد در راه خدا؟
قِيلَ وَ لَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ قَالَ ص وَ لَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ بِمَالِهِ وَ نَفْسِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْجِعْ مِنْ ذَلِكَ بِشَيْءٍ
فرمود: حتى جهاد در راه خدا، مگر آنكه كسى با جان و مال از منزل خود خارج شود و ديگر بازنگردد.
و كان سعيد بن جبير إذا دخل أيام العشر اجتهد اجتهادا شديدا حتى ما يكاد يقدر عليه
نيز نقل شده است: «وقتى اين دهه وارد مى‌شد، «سعيد بن جبير» سخت به عبادت مى‌پرداخت، به حدى كه كمتر كسى توان انجام آن را داشت.»
[2]) سوره‌ى حج، آيه‌ى 28. در متن كتاب اين آيه‌ى شريفه نقل به معنا شده و به اين صورت آمده است: «و اذكروا اللّه فى أيّام مّعلومات» .
[3]) مصباح المتهجد، ص 671.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
