مضرات پرخورى در کلام اهل بیت علیهم السلام

جمله «كلوا و اشربوا و لا تسرفوا»(1) “بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد” گرچه بسيار ساده به نظر می رسد، اما امروز ثابت شده است كه يكى از مهمترين دستورات بهداشتى همين است ، زيرا تحقيقات دانشمندان به اين نتيجه رسيده كه سرچشمه بسيارى از بيمارى ها، غذاهاى اضافى است كه به صورت جذب نشده در بدن انسان باقى ماند، اين مواد اضافى هم بار سنگينى است براى قلب و ساير دستگاه هاى بدن ، و هم منبع آماده اى است براى انواع عفونت ها و بيمارى ها، لذا براى درمان بسيارى از بيمارى ها، نخستين گام همين است كه اين مواد مزاحم كه در حقيقت زباله هاى تن انسان هستند، سوخته شوند و پاكسازى جسم عملى گردد.
عامل اصلى تشكيل اين مواد مزاحم ، اسراف و زياده روى در تغذيه و به اصطلاح پرخورى است ، و راهى براى جلوگيرى از آن جز رعايت اعتدال در غذا نيست ، مخصوصا در عصر و زمان ما كه بيمارى هاى گوناگونى مانند بيمارى قند، چربى خون ، تصلب شرائين ، نارسائى هاى كبد و انواع سكته ها، فراوان شده ، افراط در تغذيه با توجه به عدم تحرك جسمانى كافى ، يكى از عوامل اصلى محسوب مى شود، و براى از بين بردن اين گونه بيمارى ها راهى جز حركت كافى و ميانه روى در تغذيه نيست .
مفسر بزرگ ما، مرحوم طبرسى در مجمع البيان مطلب جالبى نقل مى كند كه هارون الرشيد طبيبى مسيحى داشت كه مهارت او در طب معروف بود، روزى اين طبيب به يكى از دانشمندان اسلامى گفت : من در كتاب آسمانى شما چيزى از طب نمى يابم ، در حالى كه دانش مفيد بر دو گونه است : علم اديان و علم ابدان ، او در پاسخش چنين گفت : خداوند همه دستورات طبى را در نصف آيه از كتاب خويش آورده است : «كلوا و اشربوا و لا تسرفوا» “بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد” و پيامبر ما نيز طب را در اين دستور خويش خلاصه كرده است : ”المعدة بيت كل داء و الحمية رأس كل دواء و أعط كل بدن ما عودته“ معده خانه همه بيمارى ها است ، و امساك سرآمد همه داروها است و آنچه بدن را عادت داده اى (از عادات صحيح و مناسب) آن را از او دريغ مدار.
طبيب مسيحى هنگامى كه اين سخن را شنيد گفت : قرآن شما و پيامبرتان براى جالينوس (طبيب معروف) طبى باقى نگذارده است .

كسانى كه اين دستور را ساده فكر مى كنند، خوب است درزندگى خود آن را بيازمايند تا به اهميت و عمق آن آشنا شوند و معجزه رعايت اين دستور را در سلامت جسم و تن خود ببينند. لذا براى بيشتر روشن شدن مطلب به چند روايت اشاره مى كنيم ، اميد است اطباء محترم به نكته هاى علمى و دقيق آن توجه فرموده و جامعه بشريت را آگاه نمايند.

- قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : المعدة بيت كل داء و الحمية رأس كل دواء.(2)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود:“شكم خانه هر بيمارى است ، و پرهيز منشا هر درمان است “.

- قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : كل و أنت تشتهى، و أمسك و أنت تشتهى .(3)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: “بخور وقتى كه اشتها و ميل به غذا دارى (و گرسنه اى) و دست از خوردن غذا بردار، وقتى كه (هنوز سير نشده اى) و ميل به غذا دارى“.

- فى وصية النبى صلى الله عليه و آله و سلم لعلى عليه السلام قال : يا على اربعة يذهبن ضياعا: الاكل على الشبع، و السراج فى القمر، و الزرع فى السبخة، و الصنيعة عند غير اهلها.(4)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم در وصيت خود به حضرت على عليه السلام فرمود:
“يا على ! چهار چيز ضرر و خسارت مى آورد: خوردن على رغم سير بودن ، و روشن كردن چراغ “پى سوز” در زير نور مهتاب ، و كشاورزى در زمين شوره زار، و سپردن مزرعه به دست نااهل “.

- قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : الاكل على الشبع يورث البرص .(5)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: “پرخورى موجب بيمارى پيسى مى شود”.

- أبو عبدالله عليه السلام قال: ما يقول اطبائكم فى عشاء الليل قال : قلت له انهم ينهونا عنه ، قال لكنّى أمركم به.(6)
لهبى گفت: امام صادق عليه السلام فرمود: “پزشكان شما در مورد شام خوردن چه مى گويند”؟ عرض كردم : ما را از خوردن شام منع مى كنند. آن حضرت فرمود: “ولى ما به شما دستور مى دهيم (كه شام بخوريد).”

- أبو عبدالله عليه السلام قال : ثلاث فيهن المقت من الله عز و جل: نوم من غير سهر و ضحك من غير عجب، و اكل على الشبع .(7)
امام صادق عليه السلام فرمود: خشم و دشمنى خدا در سه چيز است: خوابيدن بدون شب زنده داری، خنديدن بى مورد و خوردن با وجود سیری”.

- اميرالمومنين علی عليه السلام يقول لابنه الحسن عليه السلام : ”يا بنىّ الا أعلمك اربع كلمات تستغنى بها عن الطب؟ فقال بلى. قال: لا تجلس على الطعام الا و انت جائع، و لا تقم على الطعام الا و انت تشتهيه، و جوّد المضغ، و اذا نمت فاعرض نفسك على الخلاء. فاذا استعملت هذا استغنيت عن الطب و قال: ان فى القرآن لآية تجمع الطب كلّه “كلوا و اشربوا و لا تسرفوا”.(8)
اصبغ بن نباته گفت: از اميرالمومنين على عليه السلام شنيدم كه به پسرش ‍ امام حسن عليه السلام فرمود:
“پسرم! مى خواهى چهار مطلب به تو بياموزم كه از طب بى نياز شوى؟ امام حسن عليه السلام فرمود: بله، اميرالمومنين على عليه السلام فرمود: بر سر سفره غذا ننشين مگر آن كه گرسنه باشى. اگر اشتها دارى اقدام به خوردن غذا كن و خوب غذا را بجو و قبل از خوابيدن (براى قضاء حاجت) به مستراح برو. اگراين اعمال را انجام دادى از طب بى نياز مى شود و فرمود: در قرآن آيه اى است كه تمام علم طب در آن جمع شده است: “بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد”.”

- أبو عبدالله عليه السلام قال : ليس لابن آدم بدّ من اكلة يقيم بها صلبه ، فاذا اكل احدكم فليجعل بطنه للطعام ، و ثلث بطنه للشراب ، و ثلث بطنه للنفس ، و لا تسنموا كما تسمن الخنازير للذبح .(8)
امام صادق عليه السلام فرمود: “انسان چاره اى ندارد از خوردن “چيزى “ كه نسلش باقى بماند. پس هر كدام از شما خواست غذايى بخورد يك سوم از معده را با طعام و غذا پر كند و يك سوم را با نوشيدنى و يك سوم را خالى بگذارد، و خود را چاق نكنيد همانطورى كه خوك ها را براى كشتن چاق مى كنند”.

- أبو عبدالله عليه السلام قال : ان الله تبارك و تعالى يبغض كثرة الاكل .(10)
امام صادق عليه السلام فرمود: “خداى تبارك و تعالى انسان پرخور را دوست ندارد“.

- قال النبى صلى الله عليه و آله و سلم: اياكم و البطنة، فانها مفسدة للبدن و مورثه للسقم، و مكسلة عن العبادة، و روى من قلّ طعامه صحّ بدنه ، و صفا قلبه ، و من كثر طعامه سقم بدنه و قسا قلبه .(11)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: “از پرخورى بپرهيزيد چونكه موجب فساد بدن و بيمارى است . و نسبت به عبادت كسالت آورست و نقل شده است كه انسان كم خور بدنش ‍ سالم و قلبش با صفاست و انسان پرخور، جسمش بيمار و سنگدل است “.

- قال اميرالمومنين عليه السلام : من اراد ان لا يضره طعام فلا ياكل حتى يجوع ، فاذا اكل فليقل ، بسم الله و بالله ، و ليجد المضغ ، و ليكفّ عن الطعام و هو يشتهيه و ليدعه و هو يحتاج اليه .(12)
اميرالمومنين على عليه السلام فرمود: “كسى كه مى خواهد غذا به او ضررى نرساند تا احساس گرسنگى نكرده ، چيزى نخورد. و وقتى چيزى خورد بگويد بسم الله و بالله و خوب غذا را بجود و تا اشتها و ميل به غذا دارد و هنوز سير نشده ، دست از غذا خوردن بكشد”.

- قال اميرالمومنين عليه السلام : من اكل الطعام على النقاء، و اجاد الطعام تمضّغا، و ترك الطعام و هو يشتهيه ، و لم يحبس الغائط اذا اتاه ، و لم يمرض الا مرض الموت .(13)
اميرالمومنين على عليه السلام فرمود: “اگر كسى بخاطر گرسنگى غذا مى خورد و خوب غذاى خويش را مى جود و قبل از سير شدن ، از غذا خوردن كناره گيرى مى كند و وقتى احساس تخليه مى كند مدفوع خود را نگه نميدارد، فقط مرگ او را در بستر بيمارى اندازد”.

- ابو جعفر عليه السلام قال : اول خراب البدن ترك العشاء.(14)
امام باقر عليه السلام فرمود: ”اولين چيزى كه موجب فساد بدن (و بيمارى پوستى) مى گردد، ترك شام خوردن است “.

- قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : لا تدعوا العشاء و لو على حشفة انى اخشى على امتى من ترك العشاء الهرم ، فان العشاء قوة الشيخ و الشاب .(15)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: خوردن شام را ترك نكنيد گرچه كم باشد. من از پيرى (زودرس) امتم بخاطر ترك شام نگرانم چونكه شام خوردن نيروى پير و جوان است “.

- أبو عبدالله عليه السلام قال : ترك العشاء مهرمة و ينبغى للرجل اذا اسنّ ان لا يبيت الا و جوفه ممتلىء من الطعام .(16)
امام صادق عليه السلام فرمود: ترك شام موجب پيرى است و سزاوار است كه انسان وقتى مسن مى گردد، نخوابد مگر آنكه شكمش پر از غذا باشد. (كنايه از آنكه با شكم خالى نخوابد، نه آن كه پرخورى كند).

- قال الرضا عليه السلام : ان فى الجسد عرقا يقال له العشاء فاذا ترك الرجل العشاء لم يزل يدعو عليه ذلك العرق حتى يصبح يقول : اجاعك الله كما اجعتنى و اظماءك الله كما أظماءتنى، فلا يدعنّ احدكم العشاء و لو بلقمة من خبز او بشربة من ماء.(17)
امام رضا عليه السلام فرمود: “در بدن آدمى رگى است كه نام آن “رگ عشا” است . وقتى انسان شام نمى خورد اين رگ تا صبح وى را نفرين كند. مى گويد: خداوند ترا گرسنه و تشنه نگه دارد همانگونه كه مرا گرسنه و تشنه نگه داشتى پس هيچكس شام را ترك نكند گر چه به يك لقمه يا آبى باشد”.

__________________________

پی نوشت:
1- اعراف ، آيه 32.
2- دعائم الاسلام .
3- بحار، ج 59، ص 290.
4- وسائل ، ج 3، ص 574.
5- وسائل الشیعه، ج 16، ص 409.
6- كافى ، ج 2، ص 162.
7- بحارالانوار، ج 76، ص ص 58.
8- بحار، ج 62، ص 267.
9- محاسن ، ص 439.
10- محاسن ، ص 446.
11- بحار، ج 66، ص 338.
12- بحار، ج 66، ص 380.
13- بحار، ج 66، ص 380.
14- بحار، ج 66، ص 343.
15- محاسن ، ص 422.
16- بحار، ج 66، ص 344.
17- كافى ، ج 6، ص 300.

منبع:
نسخه هاى شفابخش از ديدگاه معصومين عليهم السلام
نویسنده: على محمد حيدرى نراقى