زنان حلال برای پیامبر (پاسخ به شبهه مربوط به آیه 50 سوره احزاب)

پيامبر در سوره احزاب آيه ٥٠ می گويد: ای محمد دختران خاله تو دختران عمو و عمه و دايی تو و هر زن مهاجر و انصار كه خود را رايگان ببخشد بر تو حلال است و فقط بر تو حلالند! نه ساير مؤمنان و در آيات قبل گفته: زنان پيامبر در حكم مادران شمايند و بعد از پيامبر بر همه حرامند و در ادامه درآيه ٥١ می گويد: نوبت هم‌خوابگی هركدام را می خواهی به تأخير بينداز در حاليكه قبلاً گفته: شرط عدالت برای داشتن چند زن وجود دارد، حال اين¬جا يك سؤال پيش می آيد آيا هيچ كس در دنيا نمی تواند بگويد همه زنان بر من حلالند وزنان من بر همه حرامند(تحدی) آيا جا ندارد كمی شك كنيم و مشكوك شويم يا نه! خيالمان راحت باشد! شما علمای عظام حواستان به همه چيز هست!

 

1) آیه مورد اشاره زنانی را بیان می کند که ازدواج با آنها برای پیامبر حلال است. گروه هایی که در این آیه ذکر شده همانهایی هستند که برای دیگران هم ازدواج با آنها حلال است. فقط دو تفاوت وجود دارد. یکی اینکه پیامبر با دختر عمو و عمه و دایی و خاله خودش فقط در صورتی می تواند ازدواج کند که در مکه مسلمان شده و همراه با او از مدینه هجرت کرده باشند و دیگر اینکه به پیامبر این امتیاز داده شده که می تواند اگر زنی خودش به پیامبر پیشنهاد ازدواج بدون مهریه داد قبول کند در صورتی که برای بقیه باید حتما مهریه ای هر چند بسیار اندک باشد قرار داده شود. این امتیاز از لحاظ مادی ارزش چندانی ندارد و بیشتر جنبه احترام به پیامبر را در خود دارد.

2) حرام بودن همسران پیامبر بر دیگران پس از وفات او نیز همانند مورد قبلی نوعی احترام و حرمت نگه داشتن شخصیت بزرگ پیامبر به عنوان نماینده خداست

3) پیامبر تا سن 53 سالگی یعنی زمان وفات خدیجه همسری جز او نداشت و ازدواج هایی که پیامبر بعدا انجام داده است مربوط به دورانی است که به مدینه هجرت نموده بود و حکومت اسلامی را تشکیل داده بود. در این دوره پیامبر برای جذب قبایل مختلف عرب و جلوگیری از دشمنی آنها و مصالح دیگر همسران متعددی گرفت که به جز یکی همه بیوه بودند و الزام نمودن خدا پیامبرش را به رعایت عدالت جنسی بین آنها، موجب می شد که پیامبر عملا نتواند از این ابزار برای اداره حکومت استفاده کند لذا خدا این الزام را از عهده پیامبرش برداشت.

 

 

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللاَّتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ بَناتِ عَمِّكَ وَ بَناتِ عَمَّاتِكَ وَ بَناتِ خالِكَ وَ بَناتِ خالاتِكَ اللاَّتِي هاجَرْنَ مَعَكَ وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَها خالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَيْهِمْ فِي أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ لِكَيْلا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً 

ترجمه:

ای پیامبر! برایت حلال کردیم آن همسرانت را که مهرشان را داده ای و کنیزانی که به غنیمت خدا تو را نصیب کرد و دختران عمو و دختر عمه ها و دختران دایی و دختر خاله هایت را که با تو مهاجرت نموده اند و زن مؤمنی که خود را به پیامبر [مجانی و بدون مهر] هبه کند، اگر پیامبر او را به همسری بخواهد؛ این حکم ویژه توست نه مؤمنان. یقیناً ما آنچه را در مورد همسران و کنیزانشان بر آنان لازم و مقرّر داشته ایم، می دانیم؛ این برای آن است که بر او حَرَجی نباشد؛ و خدا همواره بسیار آمرزنده و مهربان است.

 

این آیه دستورالعمل ویژه برای پیامبر در امر ازدواج است. مطابق با این آیه پیامبر می تواند همچون همگان با زنی که مهریه او را پرداخت کرده و نیز با کنیزش ازدواج کند اما آن حضرت با اقوام نزدیکی که در آیه نامبرده شده مانند دیگران نمی تواند ازدواج کند بلکه فقط با کسانی از آنها می تواند ازدواج کند که با او از مکه مهاجرت نموده باشند. 

 

امتیازی که این آیه به آن حضرت داده این است که می تواند با زنی که خودش را به آن حضرت بخشیده است و مهریه ای برای ازدواج نخواسته ازدواج کند در صورتی که دیگران نمی توانند با هیچ زنی بدون مهریه ازدواج کنند. هر چند خود آن زن به این راضی باشد.

با توجه به این توضیح  آیه یک محدودیت برای پیامبر بیان داشته و یک امتیاز به او داده است. محدودیت عدم جواز ازدواج با اقوامش که با او هجرت نکرده اند و امتیاز ازدواج با زنی که خود را به پیامبر بخشیده بدون مهریه

 

شبهه طرح شده چند بخش دارد که برخی از آنها نیز به این آیه مربوط نیست بلکه مرتبط با برخی از آیات قبلی این سوره یا آیات بعد از آن است.  و برای پاسخ کامل به آن ناچاریم به هر شبهه مطرح شده پاسخ جدا گانه بدهیم.

شبهه انداز سعی نموده است از واژه احللنا به معنی حلال کردیم در ابتدای آیه اینگونه در ذهن مخاطب تداعی کند که آیه گروهی از زنان را بدون ازدواج بر پیامبر حلال نموده حال اینکه حلال کردن خدا در چنین موضوعی به معنی جواز دادن برای ازدواج است. همانند اینکه در آیه دیگری که مربوط به طلاق دادن زنان است گفته است اگر مردی زنش را یکبار طلاق دهد و دوباره با او ازدواج کند و بار دیگر دوباره طلاق بدهد و باز او را مجددا به همسری بگیرد، بار سوم اگر طلاق دهد دیگر بر او حلال نیست، مگر اینکه آن زن با شخص دیگری ازدواج کند و از او طلاق بگیرد (فَلا تَحِلُ‏ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجاً) 

مشاهده می کنید که در اینجا هم از لفظ (لا تحل) به معنای حلال نیست استفاده کرده در صورتی که مشخص است منظور ازدواج است نه رابطه جنسی داشتن.

و باید دقت داشت که امتیازی هم که در خصوص ازدواج در این آیه به پیامبر داده شده در حقیقت نوعی احترام قائل شدن از سوی خدا برای پیامبر است نه امتیاز مالی ویژه که آن را نوعی پارتی بازی بدانیم.  چرا که همه می دانیم در اسلام در عین اینکه تعیین مهریه در امر ازدواج واجب شده اما حداقلی برای آن بیان نشده و لذا اگر زنی مردی را دوست بدارد و بخواهد با او ازدواج کند می تواند به حداقل مهریه با او ازدواج کند ولو این مهریه یک دینار باشد. و لذا اگر هم این مورد برای پیامبر به طور خاص حلال نمیشد باز پیامبر می توانست در صورتی که بخواهد با مهریه اندکی زنی را که قصد داشت بدون مهریه همسر او شود به همسری بگیرد.

 

مساله دیگری که شبهه کننده به آن اعتراض نموده حرام بودن ازدواج با همسران پیامبر پس از وفات اوست. در  آیه 53 همین سوره آمده است: « وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا : و نباید هرگز رسول خدا را (در حیات) بیازارید و نه پس از وفات هیچ گاه زنانش را به نکاح خود در آورید» 

این آیه در مقام بیان آداب رفتار با پیامبر و حفظ حرمت اوست و در عبارات قبل از این عبارت هم آداب دیگری بیان شده همچون اینکه نباید بدون اذن پیامبر به خانه های او وارد شوید یا اینکه نباید در خانه او زیاد بنشینید و طولانی با هم صحبت کنید و ...

و یکی از حرمت هایی که برای پیامبر قائل شده ممنوع نمودن ازدواج با همسران او پس از وفات اوست. و این جای اعتراضی ندارد چرا که پیامبر برگزیده و نماینده خداست و حرمت ها و حریم هایی که قرآن برای او قائل می شود به سبب اتصال او به وحی و نماینده خدا بودن او از میان همگان است . و پر واضح است که خداوند باید در چشم مردم نماینده خود را به انحاء مختلف بزرگ بدارد تا بندگانش نیز او را بزرگ داشته اکرام کنند و حرمتش را حفظ نموده در اطاعت فرمان او کوتاهی نکنند. 

 

شبهه کننده اعتراض نموده است که درآيه ٥١ می گويد: نوبت هم‌خوابگی هركدام را می خواهی به تأخير بينداز در حاليكه قبلاً گفته: شرط عدالت برای داشتن چند زن وجود دارد.

این شبهه نیز ناشی از عدم توجه به واقعیت زندگی پیامبر است. پیامبر در سن 25 سالگی با خدیجه که به روایتی زنی بیوه بود ازدواج نمود و تا 53 سالگی که این همسر گرامی اش زنده بود همسر دیگری اختیار نکرد با اینکه براى پيامبر ازدواجهاى متعدد در سنين جوانى نه مانع اجتماعى داشت، و نه شرائط سنگين مالى، و نه كمترين نقصى محسوب مى‏شد.

با این توضیح  ازدواج با همسران متعدد توسط پیامبر پس از وفات خدیجه قطعا توجیهی غیر از بحث شهوت دارد. 

یکی از دلایل این ازدواجها آن بود که پیامبر به عنوان فرستاده خدا مامور بود تا جامعه آن روز عرب را که متشکل از قبایل مختلف بود تا جای ممکن به خود جذب نماید و در این امر خطیر تا جای ممکن از تنش ها و مخالفت ها بکاهد. یکی از بهترين و ساده‏ترين راه ها اين بود كه پيامبر داماد قبايل مختلف شود تا حمایت مردمی که  طبق رسوم آن زمان حمايت داماد را بر خود لازم مى‏دانستند جلب نماید و مانع از دشمنی آنها شود. 

حال اگر پیامبر نیز با مسوولیت خطیری که دارد همچون دیگران تنها در صورت رعایت عدالت در مسائل جنسی مجاز به اختیار همسران متعدد میشد دیگر چگونه می توانست از این روش برای پیشبرد هدف مقدسش استفاده کند؟ در این صورت پرداختن به جزئیات زندگی شخصی به روشنی از ظرفیت او برای اداره جامعه می کاست و این در کل به ضرر دین خدا بود. 

در این مورد حقی هم از همسران پیامبر ضایع نشده چرا که خداوند برای آنان در مقابل قبول این شرایط اجری مضاعف از دیگران قرار داده است چنانچه در آیات 28 و 29 همین سوره احزاب خطاب به آنان می گوید:

اى پيامبر به همسرانت بگو اگر شما زندگى دنيا و زرق و برق آن را مى‏خواهيد بيائيد هديه‏اى به شما دهم و شما را به طرز نيكوئى رها سازم.

و اگر شما خدا و پيامبرش و سراى آخرت را طالب هستيد خداوند براى نيكوكاران شما پاداش عظيم آماده ساخته است. 

 

با توضیحاتی که داده شد مشخص گردید که شبهه های مطرح شده صرفا چیزی جز شلوغ کاری شبهه کننده نیست که بخشی از آن ناشی از استفاده از معنای الفاظ بدون در نظر گرقتن جایگاه طرح آن است و برخی دیگر نیز با نادیده گرفتن جایگاه پیامبر و مسوولیت خطیر او مطرح شده است که با درک درست از جایگاه و شرایط ویزه پیامبر به عنوان فرستاده خدا مرتفع می گردد.