معرفی کتاب زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز

کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» تألیف حجةالاسلام جناب آقای سید مهدی محمودی در ۴۸۰ صفحۀ تمام رنگی وزیری به‌وسیلۀ مؤسسۀ کتاب‌شناسی شیعه با همکاری آستان قدس حسینی و با تقریظ آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی قدس‌سره به چاپ رسید. در این کتاب شبهۀ وقوع تحریف در زیارت عاشورا با استناد به بیش از ۱۶۰ نسخۀ خطی از منابع این زیارت، پاسخ استدلالی داده شده و اثبات شده است که زیارت عاشورای مشهور اصیل و دارای سند معتبر است.

یکی از شبهه‌هایی که در دهه‌ها و به‌خصوص سال‌های اخیر، به شکل گسترده منتشر شده و حتی برخی عالمان را دچار اشکال کرده این است که لعن‌های پایانی در زیارت عاشورا موجود نبوده و از  قرن دهم (دوران صفویه) به بعد به نسخه‌های مصباح ‌المتهجد و مختصر مصباح ‌المتهجد (تألیف شیخ طوسی قدس‌سره) افزوده شده و در نتیجه زیارت عاشورا تحریف شده است!

در نگاه نخست ممکن است تصور شود، بودن یا نبودنِ یک فِقره در زیارت عاشورا، مطلب مهمی نیست؛ اما حق این است که انکار این فقره، علاوه بر اینکه اعتماد عموم را به «زیارت عاشورا» _ که «شعار شیعه» است _ سلب می‌کند، دربارۀ «اصل برائت» _ که یک رکن بسیار مهم در باورهای شیعی است _ نیز تردید می‌افکند. به همین جهت پاسخ دادن به این شبهه از اهمیت بالایی برخودار است.

مدعیان، برای اثبات وقوع تحریف در زیارت عاشورای مشهور به کهن‌ترین نسخۀ خطی مصباح‌ المتهجد که به نسخۀ نقاش رازی معروف است و در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، همچنین نسخه‌های خطی دیگری از کتاب مصباح ‌المتهجد و مختصر مصباح ‌المتهجد، نسخه‌های خطی کامل‌ الزیارات  (تألیف جعفر ابن قولویه قمی قدس‌سره)، برخی از نسخه‌های خطی منهاج‌ الصلاح (تألیف علامۀ حلی قدس‌سره)، و نسخه‌های خطی ذخیرة ‌الآخرة (تألیف تمیمی سبزواری قدس‌سره) استناد کرده‌اند _ که در هیچ‌کدام از آن‌ها، فقرۀ پایانی زیارت عاشورا مطابق مشهور کتابت و نقل نشده است.

پس از اشکال‌ مطرح‌شده در مورد فقرۀ پایانیِ زیارت عاشورا، دانشورانی ارجمند، در پاسخ به این اشکال، آثار ارزشمندی را به رشتۀ تحریر درآورده‌اند. گرچه کوششِ پاسخ‌دهندگانِ به این اشکال بسیار قابل تقدیر است؛ اما به ‌نظر می‌رسد از توجه کافی به یک علت بسیار مهم که عامل پیدایش این اختلاف‌ در نسخه‌ها و کتاب‌ها بوده است، غفلت کرده‌اند.

عامل بسیار مهمی که تمام پرسش‌ها را پاسخ می‌دهد و حلقه‌های از هم ‌گسستۀ این بحث را به یکدیگر متصل می‌کند، این است که بی‌تردید در نقل و کتابت فقرۀ پایانی زیارت عاشورا، «تقیّه» صورت گرفته و تنها علت اختلافِ نسخه‌ها و نیز تفاوت نقلِ کتاب‌ها در این فقره‌، تقیه و رازداری کاتبان و عالمان شیعه، به‌ویژه پیش از حکومت صفویان بوده است. 

کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» در دو بخش تنظیم شده است. در بخش نخست این کتاب تصویرهای فراوانی از نسخه‌های خطی مصباح المتهجد و مختصر مصباح المتهجد ارائه شده است که به شکل‌های مختلف، آثار وقوع تقیه در فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در آن‌ها قابل مشاهده است.

همچنین در ادامۀ بخش نخست، در فصل «رازداری عالمان در زیارت عاشورا» با استناد به نسخه‌های خطی و نیز با بررسی‌های تاریخی، دلایل و شواهد ارزشمندی مطرح شده است که نشان می‌دهد در مصباح المتهجد (نسخۀ نقاش رازی)، منهاج ‌الصلاح ، ذخیرة‌ الآخرة  و نیز در کامل‌ الزیارات  تقیه رخ داده و به همین دلیل، فقرۀ پایانیِ زیارت عاشورا در این کتاب‌ها متفاوت شده است.

در بخش دوم این کتاب تصاویر زیارت عاشورا در  ۱۱۰ نسخۀ خطی مصباح المتهجد و مختصر مصباح المتهجد متعلق به قرن‌های ششم تا سیزدهم قمری ارائه شده است.  در این ۱۱۰ نسخۀ خطی، فقرۀ پایانی زیارت عاشورا مطابق مشهور کتابت شده _ که نخستین و مهمترین مورد از آن‌ها، مختصر مصباح المتهجد به خط ابن سَکون، دانشمند ارجمند شیعه در قرن ششم است. به باور نویسندۀ کتاب «زیارت عاشورا، از آغاز تا امروز» ، این نسخۀ نفیس به دلیل اینکه ابن سَکون آن را کتابت کرده از چنان اهمیت و اعتباری برخوردار است که به تنهایی برای اثبات اصالت زیارت عاشورای مشهور کافی است.

در کتاب اثبات شده است که شیخ طوسی در دوره اقامت در بغداد وهنگام تألیف مصباح المتهجد، تقیه را رعایت کرده است، ولی پس از مهاجرت به نجف اشرف، در تحریر دوم مصباح، ونیز در مختصر مصباح، که رعایت تقیه را لازم نمی دانسته، فقره های پایانی را آورده است، یعنی در بغداد تقیه کرده است، نه در نجف اشرف، وبدین ترتیب بین دو وظیفه جمع کرده است، تقیه، وحفظ میراث علمی اهل بیت علیهم السلام،

جالب است که ابن طاووس نواده شیخ طوسی تصریح می کند که هر دو نسخه شیخ (بدون ذیل، وبا ذیل) نزد من هست ولی من از روی نسخه کامل شیخ (مختصر مصباح المتهجد) نقل می کنم،

چنین نیست که علمای شیعه همواره تقیه را رعایت کرده وذیل را نقل نکرده باشند! بلکه تمام نسخ خطی مختصر مصباح از جمله نسخه بسیار بسیار معتبر ابن سکون از قرن ششم ، وده‌ها نسخه مصباح المتهجد ذیل را به طور دارند، ودر کتاب تصاویر صد وده نسخه معتبر مصباح ومختصر مصباح که مشتمل بر ذیل زیارت بوده اند آمده است، 

وظیفه ما، در عین لزوم رعایت تقیه در جای خود، حفظ تراث اهل بیت علیهم السلام است، ونباید به بهانه تقیه از حفظ ومعرفی تراث اهل بیت علیهم السلام، شانه خالی کنیم،

این کتاب امر مخفی ومکتومی را بر ملا نکرده است تا مصداق عدم رعایت تقیه باشد، بلکه مدعی است همین زیارت عاشورای مشهور مطابق نقل مفاتیح الجنان، که ملا الخافقین، وده ها میلیون نسخه از آن، وترجمه های آن در عالم منتشر شده است، معتبر وماثور است، وشاید در جوامع شیعی هیچ کتابی بعد از قرآن کریم، به اندازه مفاتیح الجنان منتشر نشده است،

در سال‌های اخیر شبهات بسیاری راجع به زیارت عاشورا، یعنی مشهورترین زیارت شیعه منتشر شده است به طوری که بسیاری از خواص را، هم فضلا از عوام، به شبهه وشک انداخته است وبسیاری باور کرده اند که علمای شیعه میراث علمي اهل بیت علیهم السلام را ملعبه قرار داده ودر دوره صفویه وبعد آن ادعیه واحادیث وزیارات را کم وزیاد کرده اند، وبرای زدودن این تهمت بزرگ لازم بود چنین کتابی تألیف ومنتشر شود،