اخلاق از نظر احادیث

اهميت اخلاق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الخُلقُ وِعاءُ الدِّينِ
اخلاق ، ظرف دين است.

( كنز العمّال : ۵۱۳۷ )

 

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لَمّا خَلقَ اللّه ُ تعالى الإيمانَ قالَ : اللّهُمَّ قَوِّني ، فَقَوّاهُ بحُسنِ الخُلقِ و السَّخاءِ و لَمّا خَلقَ اللّه ُ الكُفرَ قالَ : اللّهُمَّ قَوِّني ، فَقَوّاهُ بالبُخلِ و سُوءِ الخُلقِ
چون خداوند متعال ايمان را آفريد ، ايمان گفت : خدايا ! مرا نيرومند گردان ، و خداوند آن را به خوش خويى و بخشندگى نيرومند ساخت و چون كفر را آفريد ، كفر گفت : خدايا ! مرا توانا گردان ، و خداوند او را به بخل و بد خويى توانمند ساخت.

( المحجّة البيضاء : ۵/۹۰ )

امام على عليه السلام :

رُبَّ عَزيزٍ أذَلّهُ خُلقُهُ ، و ذَليلٍ أعَزَّهُ خُلقُهُ
 بسا ارجمندى كه اخلاقش او را خوار گردانيد و بسا خوارى كه اخلاقش او را ارجمند ساخت.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۶/۷۹ )

خوش خويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 الإسلامُ حُسنُ الخُلقِ
اسلام ، خوش خويى است.

( كنز العمّال : ۵۲۲۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حُسنُ الخُلقِ نِصْفُ الدِّينِ
 نيك خويى ، نصف دين است.

( الخصال : ۳۰/۱۰۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حُسنُ الخُلقِ ذَهَبَ بخَيرِ الدُّنيا و الآخِرَةِ
نيك خويى ، خير دنيا و آخرت را از آن خود كرده است.

( الأمالي للصدوق : ۵۸۸/۸۱۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما حَسّنَ اللّه ُ خَلقَ امرئٍ و خُلقَهُ فيُطْعِمَهُ النّارَ
خداوند خِلقت و خوى كسى را نيكو نگردانيد تا او را طعمه آتش سازد.

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۳/۶۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 لَو يَعلَمُ العَبدُ ما في حُسن الخُلقِ لَعلِمَ أنَّهُ مُحتاجٌ أنْ يكونَ لَهُ خُلقٌ حَسنٌ
اگر بنده بداند كه خوش خويى چه ثمراتى دارد ، هر آينه داند كه به داشتن خوى نيكو نيازمند است.

( بحار الأنوار : ۱۰/۳۶۹/۲۰ )

الخصال به نقل از حسين بن زيد از امام صادق از پدرانش عليهم السلام از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ثلاثٌ مَن لَم تَكُن فيهِ فلَيس مِنّي و لا مِن اللّه ِ عزّ و جلّ قيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و ما هُنَّ ؟ قالَ : حِلْمٌ يَرُدُّ بهِ جَهْلَ الجاهِلِ ، و حُسنُ خُلقٍ يَعيشُ بهِ في النّاسِ ، و وَرَعٌ يَحْجِزُهُ عن مَعاصي اللّه ِ عزّ و جلّ
 سه چيز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نَه از خداوند عزّ و جلّ عرض شد : اى رسول خدا ! آنها كدامند؟ فرمود : بردبارى ، كه به وسيله آن رفتار جهالت آميز نادان را دفع كند ، اخلاقِ خوش ، كه با آن در ميان مردم زندگى كند و پاكدامنى ، كه او را از معاصى خداوند عزّ و جلّ باز دارد.

( الخصال : ۱۴۵/۱۷۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

زَوَّجتُ المِقدادَ و زَيدا لِيكونَ أشْرَفُكُم عندَ اللّه ِ أحْسَنَكُم خُلقا
مقداد و زيد را من همسر دادم تا معلومتان شود كه شريف ترين شما نزد خدا ، نيك خوترين شماست.

( كنز العمّال : ۵۲۴۸ )

بحار الأنوار ـ به نقل از جرير بن عبد اللّه ـ :

 قالَ لي رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنّكَ امْرؤٌ قَد أحْسَنَ اللّه ُ خَلْقَكَ فأحْسِنْ خُلقَكَ
 پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود :تو كسى هستى كه خداوند زيبايت آفريده است ، پس ، اخلاقت را نيز زيبا گردان.

( بحار الأنوار: ۷۱ / ۳۹۴ / ۶۳ )

امام على عليه السلام :

لا قَرينَ كحُسنِ الخُلقِ
 هيچ همنشينى چون خوش خويى نيست.

(  غرر الحكم : ۱۰۵۴۷)

امام على عليه السلام :

الخُلقُ المَحمودُ مِن ثِمارِ العقلِ، الخُلقُ المَذمومُ مِن ثِمارِ الجَهلِ
خوى پسنديده ، از ميوه هاى خِرد است و خوى نكوهيده ، از ميوه هاى نادانى

( غرر الحكم : ۱۲۸۰ ـ ۱۲۸۱ )

امام على عليه السلام :

 عُنوانُ صَحيفَةِ المؤمنِ حُسنُ خُلقِهِ
 سر لوحه نامه [اعمال ]مؤمن ، خوش خويى اوست

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۲/۵۹ )

امام على عليه السلام :

كَفى بالقَناعَةِ مُلْكا ، و بحُسنِ الخُلقِ نَعيما
مُلك قناعت بس است و نعمت خوش خويى بس

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۶/۷۸ )

امام على عليه السلام :

 الخُلقُ السَّجِيحُ أحَدُ النِّعْمتَينِ
نرمخويى يك نعمت است

( غرر الحكم : ۱۶۵۸ )

امام على عليه السلام :

 حُسنُ الخُلقِ مِن أفضَلِ القِسَمِ و أحْسَنِ الشِّيَمِ
نيك خويى از بهترين نصيبها و نيكوترين خصلتهاست

( غرر الحكم : ۴۸۴۲ )

امام على عليه السلام :

 حُسنُ الخُلقِ أحَدُ العَطاءَيْنِ
 خوش خويى ، يك عطيّه [از سوى خداوند ]است

( غرر الحكم : ۴۸۵۷ )

امام على عليه السلام:

 حُسنُ الخُلقِ رأسُ كُلِّ بِرٍّ
 نيك خويى ، سرآمد همه نيكيهاست

( غرر الحكم : ۴۸۵۱ )

امام على عليه السلام :

 أرضى النّاسِ مَن كانَتْ أخْلاقُهُ رَضِيَّةً
خرسندترين مردمان كسى است كه اخلاقش پسنديده باشد

( غرر الحكم : ۳۰۷۲ )

امام على عليه السلام :

أحْسنُ السَّناءِ الخُلقُ السَّجِيحُ
 بهترين رفعت ، نرمخويى است

( غرر الحكم : ۳۲۰۳ )

امام على عليه السلام :

 مَن حَسُنَتْ خَليقَتُهُ طابَتْ عِشْرَتُهُ
 آن كه اخلاقش نيكو باشد ، معاشرتش نيكوست

( غرر الحكم : ۸۱۵۳ )

امام حسن عليه السلام :

 إنّ أحسَنَ الحَسَنِ الخُلقُ الحَسَنُ
همانا نيك ترين نيكويى ، خوى نيكوست

( الخصال : ۲۹/۱۰۲ )

امام صادق عليه السلام :

 لا عَيشَ أهْنَأُ مِن حُسنِ الخُلقِ
زندگيى گواراتر از اخلاق خوش نيست

( علل الشرائع : ۵۶۰/۱ )

پيامدهاى خوش خويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن حَسَّنَ خُلقَهُ بَلّغَهُ اللّه ُ درَجَةَ الصّائمِ القائمِ
 آن كه اخلاق خويش را نيكو گرداند ، خداوند او را به مقام روزه گيرِ شب زنده دار رساند

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۷۱/۳۲۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ العَبدَ لَيَبلُغُ بحُسنِ خُلقِهِ عَظيمَ دَرَجاتِ الآخِرَةِ و شَرَفِ المَنازِل ، و إنَّهُ لَضَعيفُ العِبادَةِ
بنده ، هر چند در عبادت ضعيف باشد ، با اخلاق نيك خود در آخرت به درجات بزرگ و منزلتهاى والايى دست مى يابد

( المعجم الكبير: ۱/۲۶۰/۷۵۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنَّ الرّجُلَ يُدرِكُ بحُسنِ خُلقِهِ دَرَجةَ الصّائمِ القائمِ ، و إنَّهُ لَيُكْتَبُ جَبّارا و لا يَمْلِكُ إلاّ أهلَهُ!
 آدمى با حُسن خلق خود ، به رتبه روزه گير شب زنده دار مى رسد ، و در زمره گردن فرازان (فرمانروايان) به شمار مى آيد ، در حالى كه جز بر خانواده خود فرمانروايى ندارد!

( شرح نهج البلاغة : ۶/۳۳۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ صاحِبَ الخُلقِ الحَسنِ لَهُ مِثلُ أجْرِ الصّائمِ القائمِ
 همانا انسان خوش خو را پاداشى همانند پاداش روزه گير شب زنده دار است

( الكافي : ۲/۱۰۰/۵ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تباركَ و تعالى لَيُعْطي العَبدَ مِن الثَّوابِ على حُسنِ الخُلقِ كما يُعطي المُجاهِدَ في سبيلِ اللّه ِ يَغدو علَيهِ و يَروحُ
خداوند تبارك و تعالى بر خوش خويىِ بنده ثوابى را مى دهد ، همانند ثواب مجاهدى كه هر بام و شام در راه خدا جهاد كند

( الكافي : ۲/۱۰۱/۱۲ )

امام صادق عليه السلام :

ما يَقْدِمُ المؤمنُ على اللّه ِ عزّ و جلّ بعَملٍ بعدَ الفرائضِ أحَبَّ إلى اللّه ِ تعالى مِن أنْ يَسَعَ النّاسَ بخُلقِهِ
مؤمن ، بعد از واجبات ، عملى محبوبتر از خوش اخلاقى با مردم نزد خداوند متعال نمى آورد

( الكافي : ۲/۱۰۰/۴ )

بهترين چيز در ترازوى اعمال

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أوَّلُ ما يُوضَعُ في مِيزانِ العَبدِ يَومَ القِيامَةِ حُسنُ خُلقِهِ
 نخستين چيزى كه روز قيامت در ترازوى اعمال بنده گذاشته مى شود، حُسن خلق اوست

( قرب الإسناد : ۴۶/۱۴۹ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 ما مِن شيءٍ أثقَلُ في الميزانِ مِن حُسنِ الخُلقِ
 در ترازوى اعمال، چيزى سنگينتر از خوش خويى نيست

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۳۷/۹۸، بحار الأنوار: ۷۱/۳۸۳/۱۷  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما يُوضَعُ في مِيزانِ امرئٍ يَومَ القِيامَةِ أفضَلُ مِن حُسنِ الخُلقِ
 در قيامت چيزى برتر از خوش خويى در ترازوى اعمال آدمى نهاده نمى شود

( الكافي : ۲/۹۹/۲ )

شكوه و عظمت اخلاق پيامبر صلى الله عليه و آله

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه «همانا تو بر خُلقى عظيم هستى» ـ فرمود :

هُو الإسلامُ
آن [خُلق] ، اسلام است

( معاني الأخبار : ۱۸۸/۱ )

امام باقر عليه السلام ـ نيز درباره همان آيه ـ فرمود :

على دِينٍ عَظيمٍ
 يعنى بر دينى بزرگ

( تفسير القمّي : ۲/۳۸۲ )

امام صادق عليه السلام :

 كانَ فيما خاطَبَ اللّه ُ تعالى بِهِ نبيَّهُ صلى الله عليه و آله أنْ قالَ لَهُ : يا محمّدُ «إنّكَ لَعلى خُلقٍ عظيمٍ» قالَ : السَّخاءُ، و حُسنُ الخُلقِ
 از جمله خطابهايى كه خداوند متعال به پيامبرش صلى الله عليه و آله نمود اين بود كه فرمود : اى محمّد ! «همانا تو بر خُلقى عظيم هستى» يعنى بخشندگى و خوش خويى

( الأمالي للطوسي : ۳۰۲/۵۹۹  )

امام صادق عليه السلام :

كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله خُلُقهُ القُرآنُ قولُهُ عزّ و جلّ : «خُـذِ العَفْـوَ و أْمُـرْ بالعُـرْفِ و أعْـرِضْ عَـنِ الجاهِلينَ» (اعراف،199)
اخلاق پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، [تجسّمِ ]اين سخن خداوند عزّ و جلّ بود : « عفو را پيشه كن و به نيكى فرمان ده و از جاهلان روى گردان»

( تنبيه الخواطر (طبعة النجف) : ۷۲ )

خوش خويى و كمال دين

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ أحَبّكُم إلَيَّ و أقرَبَكُم مِنّي يَومَ القِيامَةِ مَجلِسا أحْسَنُكُم خُلقا ، و أشَدُّكُم تَواضُعا
 محبوبترين شما نزد من و نزديكترينتان به من در روز قيامت ، خوش خوترين و افتاده ترين شماست

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۸۵/۲۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أكمَلُ المؤمنينَ إيمانا أحْسَنُهُم خُلقا
 آن مؤمن ايمانش كاملتر است كه اخلاقش نيكوتر باشد

(  الأمالي للطوسي : ۱۴۰/۲۲۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أشْبَهُكُم بِي أحْسَنُكُم خُلقا
شبيه ترين شما به من ، خوش خوترين شماست

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۸۷/۳۵  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ اللّه َ يُحِبُّ مَعالِيَ الأخْلاقِ و يَكْرَهُ سَفْسافَها
خداوند خويهاى والا را دوست دارد و خويهاى پست را ناخوش مى دارد

(  كنز العمّال : ۵۱۸۰ )

بحار الأنوار از امام صادق از پدرش از جدّش از امام على عليه السلام از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله كه به امير المؤمنين عليه السلام فرمود :

 يا عَليُّ أ لاَ اُخبِرُكُ بأشْبَهِكُم بِي خُلقا ؟ قالَ :بلى يا رسولَ اللّه ِ ، قالَ : أحْسَنُكُم خُلقا أعظَمُكُم حِلْما ، و أبَرُّكُم بقَرابَتِهِ ، و أشَدُّكُم مِن نَفسِهِ إنْصافا
 اى على! آيا تو را خبر ندهم كه اخلاق كدام يك از شما به من شبيه تر است ؟ عرض كرد : بفرماييد ، اى رسول خدا فرمود : آن كه از همه شما خوش خوتر و بردبارتر و به خويشاوندانش نيكو كارتر و با انصافتر باشد

( بحار الأنوار : ۷۷/۵۸/۳  )

امام على عليه السلام :

 رَوِّضوا أنفُسَكُم على الأخْلاقِ الحَسَنَةِ ؛ فإنّ العَبدَ المُسلِمَ يَبلُغُ بحُسْنِ خُلقِهِ دَرجَةَ الصّائمِ القائمِ
 نفْسهاى خود را بر اخلاق نيكو تمرين دهيد ؛ زيرا كه بنده مسلمان، با حُسنِ خُلقِ خود به درجه روزه گيرِ شب زنده دار مى رسد

(  الخصال : ۶۲۱/۱۰ )

امام على عليه السلام :

تَنافَسوا في الأخْلاقِ الرَّغِيبَةِ ، و الأحْلامِ العَظيمَةِ ، و الأخْطارِ الجليلَةِ ، يَعْظُمْ لَكُمُ الجَزاءُ
در كسب خويهاى پسنديده و آرزوهاى بزرگ و منزلتهاى والا با يكديگر رقابت كنيد، تا پاداش بزرگ يابيد

( غرر الحكم : ۴۵۵۶)

امام على عليه السلام :

 إنْ كُنْتُم لا مَحالَةَ مُتَنافِسِينَ فتَنافَسوا في الخِصالِ الرَّغيبَةِ و خِلالِ المَجدِ
اگر چاره اى از رقابت كردن نداريد ، پس در به دست آوردن خصلتهاى پسنديده و خويهاى بزرگوارانه رقابت كنيد

( غرر الحكم :۳۷۴۰  )

امام على عليه السلام :

 لَو كُنّا لا نَرْجو جَنّةً، و لا نَخْشى نارا و لا ثَوابا و لا عِقابا لَكانَ يَنْبَغي لَنا أنْ نَطلُبَ مَكارِمَ الأخْلاقِ؛ فإنَّها مِمّا يدُلُّ على سبيلِ النَّجاحِ
 حتّى اگر هم به بهشت اميد نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود، باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق حديث برآييم؛ زيرا كه راه موفقيت و پيروزى، در تحصيل مكارم اخلاق است

( الدرجات الرفيعة : ۳۵۵  )

امام على عليه السلام :

علَيكُم بمَكارِمِ الأخْلاقِ فإنّها رِفْعَةٌ ، و إيّاكُم و الأخْلاقَ الدَّنِيَّةَ فإنّها تَضَعُ الشَّريفَ و تَهْدِمُ المَجْدَ
بر شما باد تحصيل مكارم اخلاق كه آن مايه رفعت است و از خويهاى پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست مى كند و بزرگوارى را از بين مى برد

( بحار الأنوار : ۷۸/۵۳ /۸۹ )

تشويق به كسب مكارم اخلاق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَكارِمَ الأخْلاقِ
 من، در حقيقت، براى اين برانگيخته شده ام كه مكارم اخلاق را به كمال رسانم

(  كنز العمّال :۵۲۱۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 إنّما بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ حُسْنَ الأخْلاقِ
 من، در حقيقت، براى اين برانگيخته شده ام كه نيكويى خويها را به كمال رسانم

(  كنز العمّال :۵۲۱۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

جَعلَ اللّه ُ سُبحانَهُ مَكارِمَ الأخْلاقِ صِلَةً بَينَهُ و بَينَ عِبادِهِ ، فحَسْبُ أحَدِكُم أنْ يَتَمسّكَ بخُلقٍ مُتَّصِلٍ باللّه ِ
خداوند سبحان مكارم اخلاق را سبب پيوند ميان خود و بندگانش قرار داده است ، پس ، هر يك از شما را همين بس كه به خويى كه متّصل به خداست، چنگ آويزد

( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۲  )

امام على عليه السلام :

ثابِروا على اقْتِناءِ المَكارِمِ
در راه كسب مكارم اخلاق پشتكار و پايدارى ورزيد

( غرر الحكم : ۴۷۱۲  )

امام على عليه السلام :

ابْذِلْ في المَكارِمِ جُهْدَكَ تَخْلُصْ مِن الَمآثمِ ، و تُحْرِزِ المَكارِمَ
براى تحصيل مكارم اخلاق، نهايت كوشش خود را به كارگير، تا از گناهان برهى و مكارم را به دست آورى

( غرر الحكم :۹۹۸۹  )

امام على عليه السلام :

فَهَبْ أنّهُ لا ثَوابَ يُرجى و لا عِقابَ يُتَّقى ، أ فَتَزْهَدونَ في مَكارِمِ الأخْلاقِ؟!
گيرم كه اميد به پاداش و ترس از كيفر در ميان نباشد ، آيا بايد به مكارم اخلاق پشت كنيد؟

( غرر الحكم : ۶۲۷۸   )

امام على عليه السلام :

 يا كُمَيلُ ، مُرْ أهلَكَ أنْ يَروحوا في كَسْبِ المَكارِمِ ، و يُدْلِجوا في حاجَةِ مَن هُو نائمٌ
 اى كميل ! به خانواده خود فرمان ده كه در روز به دنبال كسب مكارم اخلاق باشند و در شب نياز كسى را كه خفته است بر آورند

(  نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۷ )

معناى حُسن خلق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّما تفسيرُ حُسنِ الخُلقِ: ما أصابَ الدُّنيا يَرْضى ، و إنْ لَم يُصِبْهُ لَم يَسْخَطْ
معناى حُسن خلق اين است كه: اگر دنيا به انسان رو كرد ، خشنود باشد و اگر رو نكرد ، خشمگين نشود

(  كنز العمّال : ۵۲۲۹ )

امام صادق عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

 قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : أ لا اُنَبّئُكُم بخِيارِكُم ؟ قالوا : بلى يا رسولَ اللّه ِ قالَ : أحاسِنُكُم أخْلاقا المُوَطّئونَ أكْنافا ، الّذينَ يألَفونَ و يُؤْلَفونَ
 آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند : چرا ، اى رسول خدا حضرت فرمود : خوش خوترين شما ، آنانند كه نرمخو و بى آزارند ، با ديگران اُنس مى گيرند و ديگران نيز با آنان اُنس مى گيرند

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۶/۷۶  )

بحار الأنوار :

جاءَ رجُلٌ إلى رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله مِن بَينِ يدَيهِ فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، ما الدِّينُ ؟ فقالَ : حُسنُ الخُلقِ ثُمَّ أتاهُ عَن يَمينِهِ فقالَ : ما الدِّينُ ؟ فقالَ : حُسنُ الخُلقِ ثُمّ أتاهُ مِن قِبَلِ شِمالِهِ فقالَ : ما الدِّينُ ؟ فقالَ : حُسنُ الخُلقِ ثُمّ أتاهُ مِن وَرائهِ فقالَ : ما الدِّينُ ؟ فالْتَفَتَ إلَيهِ و قاَل : أ مَا تَفْقَهُ ؟! الدِّينُ هُو أنْ لا تَغْضَبَ
مردى از روبروى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، خدمت آن حضرت آمد و پرسيد : اى رسول خدا ! دين چيست ؟ فرمود : خوش خويى سپس از طرف راست آمد و پرسيد: دين چيست؟ فرمود: خوش خويى آن گاه از طرف چپ آن حضرت آمد و پرسيد : دين چيست؟ فرمود: خوش خويى سپس از پشت سر ايشان آمد و پرسيد: دين چيست ؟ حضرت به طرف او برگشت و فرمود : مگر نمى فهمى؟! دين ، آن است كه خشم نگيرى

(  تنبيه الخواطر : ۱/۸۹ )

امام على عليه السلام :

حُسنُ الخُلقِ في ثَلاثٍ : اجْتِنابُ المَحارِمِ ، و طَلَبُ الحَلالِ ، و التَّوَسُّعُ على العِيالِ
 خوش خويى در سه چيز است : دورى كردن از كارهاى حرام ، طلب حلال ، و فراهم آوردن آسايش و رفاه براى خانواده

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۴/۶۳  )

امام على عليه السلام :

 إنَّ بَذْلَ التّحيَّةِ مِن مَحاسِنِ الأخْلاقِ
 سلام كردن از خويهاى نيك است

(  غرر الحكم : ۳۴۰۴ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از معناى حُسن خلق ـ فرمود :

 تُلينُ جانِبَكَ ، و تُطيِّبُ كلامَكَ ، و تَلْقى أخاكَ ببِشْرٍ حَسَنٍ
حُسن خلق اين است كه نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مؤدبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى

( معاني الأخبار : ۲۵۳/۱  )

تفسير مكارم اخلاق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 العَدلُ حَسَنٌ و لكنْ في الاُمَراءِ أحسَنُ ، السَّخاءُ حَسَنٌ و لكنْ في الأغْنِياءِ أحسَنُ ، الوَرَعُ حَسنٌ و لكنْ في العُلَماءِ أحسَنُ ، الصَّبرُ حَسنٌ و لكنْ في الفُقَراءِ أحسَنُ ، التَّوبَةُ حَسنٌ و لكنْ في الشَّبابِ أحسَنُ ، الحَياءُ حَسنٌ و لكنْ في النِّساءِ أحسَنُ
عدالت نيكوست، اما در فرمانروايان نيكوتر است ؛ بخشندگى زيباست، اما در توانگران زيباتر است ؛ پارسايى نيكوست، اما در دانشمندان نيكوتر است ؛ شكيبايى نيكوست، اما در فقيران نيكوتر است ؛ توبه نيكوست، اما در جوانان نيكوتر است ؛ و شرم و حيا نيكوست، اما در زنان نيكوتر است

(  كنز العمّال : ۴۳۵۴۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 علَيكُم بمَكارِمِ الأخْلاقِ ، فإنّ اللّه َ عزّ و جلّ بَعثَني بها و إنَّ مِن مَكارِمِ الأخْلاقِ أنْ يَعْفُوَ الرّجُلُ عَمَّنْ ظَلمَهُ ، و يُعْطيَ مَن حَرمَهُ ، و يَصِلَ مَن قَطعَهُ ، و أنْ يَعودَ مَن لا يَعودُهُ
 بر شما باد تحصيل مكارم اخلاق؛ زيرا كه خداوند عزّ و جلّ مرا براى آنها برانگيخت و از مكارم اخلاق است كه آدمى، از كسى كه به وى ستم كرده است در گذرد، و به كسى كه چيزى را از او دريغ داشته است عطا كند، و با آن كه از وى بُريده است پيوند برقرار سازد و از آن كه به عيادتش نرفته است، عيادت كند

( الأمالي للطوسي : ۴۷۸/۱۰۴۲ )

امام على عليه السلام :

إنّ مِن مَكارِمِ الأخْلاقِ أنْ تَصِلَ مَن قَطعَكَ ، و تُعطِيَ مَن حَرمَكَ ، و تَعْفوَ عَمَّن ظَلمَكَ
از جمله مكارم اخلاق اين است كه با آن كه از تو پيوند بُريده ارتباط برقرار كنى ، به آن كه از تو دريغ ورزيده، عطا كنى و از آن كه به تو ستم كرده درگذرى

( غرر الحكم : ۳۵۴۳  )

امام على عليه السلام :

 لا تَكْمُلُ المَكارِمُ إلاّ بالعَفافِ و الإيثارِ
مكارم اخلاق به كمال نرسد ، مگر با عفاف و ايثار

( غرر الحكم :۱۰۷۴۵  )

امام على عليه السلام :

 مِن أعْوَدِ الغَنائمِ دَولَهُ الأكارِمِ
 از سودمندترين غنيمتها، دولت كريمان است

( غرر الحكم :۹۳۸۱  )

امام على عليه السلام :

 إذا رَغِبتَ في المَكارِمِ فاجْتَنِبِ المَحارِمَ
 اگر خواهان مكارم اخلاق هستى، از حرامها دورى كن

( غرر الحكم :۴۰۶۹  )

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ تباركَ و تعالى خَصَّ رَسولَهُ صلى الله عليه و آله بمَكارِمِ الأخْلاقِ ، فامْتَحِنوا أنفسَكُم ؛ فإن كانتْ فِيكُم فاحْمَدوا اللّه َ عزّ و جلّ و ارغَبوا إلَيهِ في الزّيادَةِ مِنها فذكَرَها عَشرَةً : اليَقينُ ، و القَناعَةُ ، و الصَّبرُ ، و الشُّكرُ ، و الحِلْمُ ، و حُسنُ الخُلقِ ، و السَّخاءُ ، و الغَيرَةُ ، و الشَّجاعَةُ ، و المُروءَةُ
خداوند تبارك و تعالى مكارم اخلاق را به رسولش صلى الله عليه و آله ارزانى داشت پس شما نيز خود را بيازماييد ، اگر اين خويها در شما بود، خداوند عزّ و جلّ را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد سپس حضرت آنها را ده خوى برشمرد : يقين ، قناعت ، صبر ، شكر ، بردبارى ، خوش خويى ، بخشندگى ، غيرت ، شجاعت و مردانگى

( الأمالي للصدوق : ۲۹۰/۳۲۴  )

امام صادق عليه السلام :

 المَكارِمُ عَشْرٌ ، فإنِ اسْتَطَعْتَ أنْ تكونَ فيكَ فلْتَكُنْ ، فإنّها تَكونُ في الرّجُلِ و لا تكونُ في ولدِهِ ، و تكونُ في ولدِهِ و لا تكونُ في أبيهِ ، و تكونُ في العَبدِ و لا تكونُ في الحُرِّ : صِدْقُ البَأسِ ، و صِدقُ اللِّسانِ ، و أداءُ الأمانَةِ ، و صِلَةُ الرَّحِمِ ، و إقْراءُ الضَّيفِ ، و إطْعامُ السّائلِ ، و المُكافاةُ على الصَّنايعِ ، و التَّذَمُّمُ للجارِ ، و التّذَمُّمُ للصاحِبِ ، و رأسُهُنَّ الحَياءُ
مكارم [اخلاق] ده تاست ، اگر مى توانى آنها را داشته باش؛ زيرا گاهى شخص آنها را دارد، ولى فرزندش ندارد و گاهى در فرزند هست و در پدرش نيست و گاهى در بنده هست و در آزاد نيست [اين ده خوى كريمانه عبارتند از : ]پايمردى در جنگ، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم، ميهمان نوازى ، اطعام بينوا ، جبران كردن نيكيها ، مراعات حقّ همسايه ، مراعات حقّ رفيق، و در رأس همه، شرم و حيا

( الخصال : ۴۳۱/۱۱  )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از مكارم اخلاق ـ فرمود :

العَفْوُ عَمّنْ ظَلَمَكَ ، و صِلَةُ مَن قَطعَكَ ، و إعْطاءُ مَن حَرمَكَ ، و قَولُ الحقِّ و لَو على نَفْسِكَ
 گذشت از كسى كه به تو ستم كرده است ، ارتباط برقرار كردن با كسى كه از تو بُريده است ، عطا كردن به آن كه از دادن چيزى به تو دريغ كرده است و گفتن حقّ، اگر چه بر ضدّ خودت باشد

( معاني الأخبار : ۱۹۱/۱ )

امام صادق عليه السلام ـ به جرّاح مدائنى ـ فرمود :آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟

 الصَّفْحُ عنِ النّاسِ ، و مُؤاساةُ الرّجُلِ أخاهُ في مالِهِ ، و ذِكْرُ اللّه ِ كثيرا
گذشت كردن از مردم ، مواسات نسبت به برادر [دينى ]خود، و بسيار به ياد خدا بودن

(  معاني الأخبار : ۱۹۱/۲ )

تشخيص خويها از يكديگر

امام على عليه السلام :

رأسُ العِلمِ التَّمْيِيزُ بينَ الأخْلاقِ ، و إظْهارُ محَمْودِها ، و قَمْعُ مَذْمومِها
 تشخيص خويها از يكديگر ، و آشكار كردن خويهاى پسنديده ، و سركوب كردن خويهاى ناپسند ، سرآمد دانش و دانايى است

(  غرر الحكم : ۵۲۶۷  )

امام على عليه السلام :

الفَضائلُ أربَعةُ أجْناسٍ ، أحَدها : الحِكمَةُ و قِوامُها في الفِكْرَةِ ، و الثّاني : العِفَّةُ و قِوامُها في الشّهْوَةِ ، و الثّالثُ : القُوَّةُ و قِوامُها في الغَضَبِ ، و الرّابعُ : العَدلُ و قِوامُهُ في اعْتِدالِ قُوى النَّفْسِ
فضايل بر چهار گونه اند: اوّل : حكمت كه جانمايه آن در فكر و انديشه است ؛ دوم : عفّت كه شالوده آن شهوت است ؛ سوم : قدرت و توانايى كه اساس آن خشم است و چهارم : عدالت كه ريشه آن، اعتدال هواى نفْس است

(  بحار الأنوار: ۷۸/۸۱/۶۸ )

امام عسكرى عليه السلام :

 إنّ للسَّخاءِ مِقْدارا فإنْ زادَ علَيهِ فهُو سَرَفٌ ، و للحَزْمِ مِقْدارا فإنْ زادَ علَيهِ فهُو جُبْنٌ ، و للاقْتِصادِ مِقْدارا فإنْ زادَ علَيهِ فهُو بُخْلٌ ، و للشَّجاعَةِ مِقْدارا فإنْ زادَ علَيهِ فهُو تَهوُّرٌ
 همانا بخشندگى را اندازه اى است ، كه اگر از آن فراتر رود ، اسراف است و دور انديشى و احتياط را اندازه اى است ، كه چون از آن تجاوز شود ، بزدلى است و صرفه جويى را حدّى است ، كه اگر از آن فراتر رود ، بخل است و شجاعت را نيز اندازه اى است ، كه فراتر از آن تهوّر و بى باكى است

(  بحار الأنوار : ۶۹/۴۰۷/۱۱۵ )

ارزش اخلاق

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الأخْلاقُ مَنائحُ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ، فإذا أحَبَّ عَبدا مَنحَهُ خُلقا حَسَنا ، و إذا أبْغَضَ عَبدا مَنحَهُ خُلقا سَيّئا
 خويها داده هايى از جانب خداوند عزّ و جلّ هستند پس ، هرگاه خداوند بنده اى را دوست بدارد ، خوى نيكو بدو عطا كند و هرگاه بنده اى را دشمن بدارد، خوى ناپسند به وى دهد

( الاختصاص : ۲۲۵  )

امام على عليه السلام :

 حُسنُ الأخْلاقِ بُرْهانُ كَرَمِ الأعْراقِ
حُسن اخلاق، دليل بر شرافت خانوادگى است

(  غرر الحكم : ۴۸۵۵ )

امام على عليه السلام :

 أطهَرُ النّاسِ أعْراقا أحْسَنُهُم أخْلاقا
 پاك نژادترين مردمان، خوش اخلاقترين آنهاست

(  غرر الحكم :۳۰۳۲ )

الكافى ـ به نقل از اسحاق بن عمّار ـ : امام صادق عليه السلام فرمود:

الخُلـقُ مَنيحَةٌ يَمنَحُها اللّه ُ عزّ و جلّ خَلقَهُ ، فمِنهُ سَجِيَّةٌ ، و مِنهُ نِيَّةٌ فَقُلْتُ : فأيَّتُهُما أفضَلُ ؟ فقالَ : صاحِبُ السَّجِيَّةِ هُو مَجْبولٌ لا يَستَطيعُ غَيرَهُ ، و صاحِبُ النِّيَّةِ يَصْبِرُ على الطّاعَةِ تَصَبُّرا ، فهُو أفْضَلُهُما
 خُلق و خوى ، بخششى است كه خداوند عزّ و جلّ به آفريدگانش مى دهد برخى از آنها غريزى است و برخى به نيّت و قصد است [و با تصميم و تمرين به دست مى آيد] عرض كردم: كدام يك از اين دو بهتر است؟ فرمود: كسى كه خوىِ غريزى دارد، بر آن سرشته شده و جز آن نتواند كند و صاحب خوى اكتسابى ، بر انجام طاعت صبورى مى ورزد، پس اين بهتر است

( الكافي : ۲/۱۰۱/۱۱ )

دشوارى تحصيل مكارم

امام على عليه السلام :

 المَكارِمُ بالمَكارِهِ ، الثَّوابُ بالمَشَقَّةِ
مكارم اخلاق با دشوارى به دست مى آيد و مزد و ثواب با رنج

(  غرر الحكم : ۴۳ ـ ۴۴ )

بهترين مكارم اخلاق

امام على عليه السلام :

خَيرُ المَكارِمِ الإيثارُ
 بهترين مكارم اخلاق ، ايثار است

(  غرر الحكم : ۴۹۵۳ )

امام على عليه السلام :

 أعلى مَراتِبِ الكَرَمِ الإيثارُ
بالاترين مرتبه بخشندگى و كرامت ، ايثار است

(  غرر الحكم :۲۹۶۷ )

امام على عليه السلام :

مِن أحسَنِ المَكارِمِ تَجَنُّبُ المَحارِمِ
از خوبترين مكارم اخلاق ، دورى كردن از حرامهاست

(  غرر الحكم :۹۳۸۲ )

امام على عليه السلام :

مِن أحسَنِ المَكارِمِ بَثُّ المَعْروفِ
 از خوبترين مكارم اخلاق ، اشاعه كارهاى نيك است

(  غرر الحكم :۹۳۷۳ )

امام على عليه السلام:

أحسَنُ المَكارِمِ الجُودُ
خوبترين مكارم اخلاق ، بخشندگى است

( غرر الحكم :۲۹۳۰  )

امام على عليه السلام :

 أحسَنُ المَكارِمِ عَفْوُ المُقْتَدِرِ وجُودُ المُفْتَقِرِ
 بهترين مكارم اخلاق ، گذشت توانا [بر انتقام ]است و بخشش كسى كه خود نيازمند است

(  غرر الحكم :۳۱۶۵ )

امام على عليه السلام :

 العَفْوُ تاجُ المَكارِمِ
گذشت، تاج مكارم اخلاق است

( غرر الحكم :۵۲۰ )

امام على عليه السلام :

 قَضاءُ اللّوازِمِ مِن أفضَلِ المَكارِمِ
برآوردنِ آنچه [از حقوق ]لازم و واجب است ، از برترين مكارم اخلاق است

( غرر الحكم : ۶۸۰۰ )

امام على عليه السلام :

أفضَلُ الكَرَمِ إتْمامُ النِّعَمِ
 برترين كرم و بخشندگى اين است كه نعمت را [بر كسى] تمام كنى

( غرر الحكم :۲۹۸۳ )

انتخاب خويهاى نيك

امام على عليه السلام :

عَوِّدْ نَفسَكَ السَّماحَ ، و تَخَيّرْ لَها مِن كُلِّ خُلقٍ أحسَنَهُ ، فـإنّ الخَـيرَ عادَةٌ
 نفْس خود را به بخشندگى عادت ده و از هر خويى، خوبترينش را براى آن برگزين ؛ زيرا كه خوبى يك عادت است

(  بحار الأنوار:۷۷/۲۱۳/۱ )

 

امام على عليه السلام :

 تَجَنَّبْ مِن كُلِّ خُلقٍ أسْوَأهُ ، و جاهِدْ نَفْسَكَ على تَجَنُّبِهِ ، فإنَّ الشَّرَّ لَجاجَةٌ
از بدترينِ هر خويى بپرهيز و در راه دورى كردن از آن با نفْست جهاد كن ؛ زيرا كه [ادامه دادن راهِ] بدى، يك دندگى و لجاجت است

( غرر الحكم : ۴۵۶۵ )

پيامدهاى خوش خويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

حُسنُ الخُلقِ يُثْبِتُ المَودَّةَ
حُسنِ خُلق، رشته دوستى را استوار مى كند

( بحار الأنوار : ۷۷/۱۴۸/۷۱ )

امام على عليه السلام :

مَن حَسُنَ خُلقُهُ كَثُرَ مُحِبّوهُ ، و أنِسَتِ النُّفوسُ بهِ
آن كه خوى نيك داشته باشد، دوستانش زياد شوند و دلها به او انس و الفت گيرند

( غرر الحكم: ۹۱۳۱ )

امام على عليه السلام :

حَسِّنْ خُلقَكَ يُخَفِّفِ اللّه ُ حِسابَكَ
 اخلاقت را نيكو گردان تا خداوند حسابت را آسان گرداند

(  الأمالي للصدوق: ۲۷۸/۳۰۸ )

امام على عليه السلام :

 حُسنُ الأخْلاقِ يُدِرُّ الأرْزاقَ ، و يُؤْنِسُ الرِّفاقَ
اخلاق نيكو روزيها را زياد مى كند و ميان دوستان اُنس و اُلفت پديد مى آورد

( غرر الحكم : ۴۸۵۶ )

امام على عليه السلام :

 في سَعَةِ الأخْلاقِ كُنوزُ الأرْزاقِ
گنجهاى روزى، در گشاده خويى است

(  بحار الأنوار : ۷۸/۵۳/۸۶ )

امام على عليه السلام :

 بحُسنِ الأخْلاقِ تُدَرُّ الأرْزاقُ
با اخلاق نيكوست كه روزيها زياد مى شود

(  غرر الحكم : ۴۲۸۱ )

امام صادق عليه السلام :

 حُسنُ الخُلقِ يَزيدُ في الرِّزقِ
خوش خويى روزى را زياد مى كند

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۶/۷۷  )

امام صادق عليه السلام :

إنّ البِرَّ و حُسنَ الخُلقِ يَعْمُرانِ الدِّيارَ ، و يَزيدانِ في الأعْمارِ
 نيكى كردن و خوش خويى خانه ها را آباد و عمرها را زياد مى كند

( بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۵/۷۳ )

امام صادق عليه السلام :

الخُلقُ الحَسنُ يَميثُ الخَطيئةَ كما تَميثُ الشَّمسُ الجَليدَ
 خوش خويى گناه را ذوب مى كند ، همچنان كه آفتاب يخ را

( الكافي : ۲/۱۰۰/۷  )

امام صادق عليه السلام :

 قالَ لقمانُ لابنهِ : يا بُنيَّ ، إنْ عَدِمَكَ ما تَصِلُ بهِ قَرابتَكَ ، و تَتَفَضّلُ بهِ على إخْوَتِكَ ، فلا يَعْدَمنَّكَ حُسنُ الخُلقِ ، و بَسْطُ البِشْرِ ، فإنّهُ مَن أحسَنَ خُلقَهُ أحَبَّهُ الأخْيارُ و جانَبَهُ الفُجّارُ
 لقمان به فرزندش گفت : فرزندم ! اگر چيزى نداشتى كه با آن به خويشانت رسيدگى كنى و به برادرانت احسان نمايى ، [دست كم] نيك خويى و خوشرويى خود را از دست مده ؛ زيرا كسى كه نيك خو باشد، نيكان او را دوست بدارند و بدكاران از وى دورى كنند

( قصص الأنبياء: ۱۹۵/۲۴۴ )

پيامدهاى بد خويى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

الخُلقُ السَّيِّئُ يُفسِدُ العَملَ كما يُفسِدُ الخَلُّ العَسلَ
خوىِ بد، كار را تباه مى كند، همان گونه كه سركه عسل را

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۳۷/۹۶ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 سُوءُ الخُلقِ ذَنبٌ لا يُغْفَرُ
بد خويى گناهى نا بخشودنى است

(  المحجّة البيضاء : ۵/۹۳  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به اين پرسش كه شومى چيست ـ فرمود :

سُوءُ الخُلقِ
 بد خويى

(  بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۳/۶۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خَصْلَتانِ لا يَجْتَمعانِ في مؤمنٍ : البُخلُ و سُوءُ الخُلقِ
 دو خوى در مؤمن فراهم نيايد : بخل و بد خويى

(  شرح نهج البلاغة : ۶/۳۳۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ [هنگامى كه] به ايشان عرض شد :

إنّ فُلانَةَ تَصومُ النّهارَ و تَقومُ اللّيلَ ، و هِي سَيِّئةُ الخُلقِ تُؤْذي جِيرانَها بلِسانِها ـ : لا خَيرَ فيها ، هِي مِن أهْلِ النّارِ
فلان زن روزها را روزه مى گيرد و شبها را به عبادت مى گذراند اما بد اخلاق است و همسايگانش را با زبان خود مى آزارد ـ فرمود : خيرى در او نيست؛ او دوزخى است

(  بحار الأنوار : ۷۱/۳۹۴/۶۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در بيان علّت فشارى كه به هنگام دفن سعد بن معاذ بر او وارد آمد ـ فرمود :

 نَعَم ، إنَّهُ كانَ في خُلقِهِ مَع أهلِهِ سُوءٌ
آرى ، او با خانواده اش كمى بَد خُلق بود

(  الأمالي للصدوق : ۴۶۹/۶۲۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ العَبدَ لَيَبلُغُ··· بِسُوءِ خُلقِهِ أسْفَلَ دَرَجَة في جَهنَّمَ
 همانا بنده··· با بد اخلاقيش به پايين ترين درجه دوزخ مى رسد

( المعجم الكبير : ۱/۲۶۰/۷۵۴)

امام كاظم از پدرانش عليهم السلام :

قال رسول اللّه صلى الله عليه و آله : أبى اللّه ُ لِصاحِبِ الخُلقِ السَّيِّئِ بالتَّوبَةِ ، فقيلَ : يا رسولَ اللّه ِ ، و كيفَ ذلكَ ؟ قالَ : لأنّهُ إذا تابَ مِن ذَنبٍ وَقعَ في أعْظَمَ مِن الذَّنبِ الّذي تابَ مِنهُ
 پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : خداوند از آدم بد خوى توبه نمى پذيرد عرض شد : اى رسول خدا ، چرا؟ فرمود : چون هرگاه از گناهى توبه مى كند، در ورطه گناهى بدتر از آن كه توبه كرده است مى افتد

(  بحار الأنوار : ۷۳/۲۹۹/۱۲ )

امام على عليه السلام :

 سُوءُ الخُلقِ شَرُّ قَرينٍ
 بد خويى، بدترين همنشين است

( غرر الحكم : ۵۵۶۷ )

امام على عليه السلام :

سُوءُ الخُلقِ نَكَدُ العَيْشِ و عذابُ النَّفْسِ
بد خويى، مايه تيره روزى و شكنجه روح است

( غرر الحكم: ۵۶۳۹ )

امام على عليه السلام :

 سُوءُ الخُلقِ يُوحِشُ النَّفسَ ، و يَرفَعُ الاُنْسَ
 بد خويى، انسان را تنها مى كند و الفت و دوستى را از بين مى برد

( غرر الحكم: ۵۶۴۰ )

امام على عليه السلام :

 سُوءُ الخُلقِ يُوحِشُ القَريبَ ، و يُنَفِّرُ البَعيدَ
 بد خويى، نزديكان را مى آزارد و مى رماند و بيگانه را فرارى مى دهد

(  غرر الحكم: ۵۵۹۳ )

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه اندوه چه كسى پايدارتر است ـ فرمود :

أسْوَأُهُم خُلقا
 آن كه از همه بد خوتر باشد

( جامع الأخبار: ۲۹۰/۷۸۸  )

امام على عليه السلام :

 الخُلقُ السَّيِّئُ أحَدُ العَذابَينِ
 بد خويى، خود، يك نوع عذاب است

(  غرر الحكم : ۱۶۶۷ )

امام على عليه السلام :

لا وَحْشَةَ أوْحَشُ مِن سُوءِ الخُلقِ
 هيچ تنهايى و وحشتى بيش از تنهايى بد خويى نيست

(  غرر الحكم : ۱۰۷۶۶ )

امام صادق عليه السلام :

إنَّ سُوءَ الخُلقِ لَيُفسِدُ العَملَ كما يُفسِدُ الخَلُّ العسَلَ
 بد خويى كردار را تباه مى سازد آنسان كه سركه عسل را

( الكافي : ۲/۳۲۱/۱ )

امام صادق عليه السلام :

 قالَ لُقمانُ لابنهِ : يا بُنيَّ ، إيّاكَ و الضَّجَرَ ، و سُوءَ الخُلقِ ، و قِلَّةَ الصّبرِ ، فلا يَستَقيمُ على هذهِ الخِصالِ صاحِبٌ ، و ألْزِمْ نَفسَكَ التُّؤَدَةَ في اُمورِكَ ، و صَبِّرْ على مَؤوناتِ الإخْوانِ نَفْسَكَ، و حَسِّنْ مَع جَميعِ النّاسِ خُلقَكَ
لقمان به فرزندش گفت: فرزندم ! از غمزدگى و بى حوصلگى و بد خويى و كم صبرى دورى كن كه هيچ دوستى، تحمّل اين خصلتها را ندارد در كارهايت آرام و بردبار باش و در تحمّل زحمات برادران، صبورى كن و با همگان خوش خو باش

( قصص الأنبياء : ۱۹۵/۲۴۴)

فرجام بد خويى

امام على عليه السلام :

مَن ساءَ خُلقُهُ مَلَّهُ أهلُهُ
 آن كه بد اخلاق باشد خانواده اش از او دلتنگ و بيزار شوند

( غرر الحكم : ۸۵۹۵ )

امام على عليه السلام :

مَن ضاقَت ساحَتُهُ قَلّتْ راحَتُهُ
 هر كه كم تحمّل [و تندخو ]باشد آسايشش اندك گردد

( غرر الحكم : ۹۱۹۲  )

امام على عليه السلام :

مَن ساءَ خُلقُهُ أعْوَزَهُ الصَّديقُ و الرَّفيقُ
 كسى كه بد اخلاق باشد، از پيدا كردن دوست و همراه درمانَد

( غرر الحكم : ۹۱۸۷ )

امام على عليه السلام :

مَن ساءَ خُلقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ
هركه اخلاقش بد باشد روزيش تنگ شود

( غرر الحكم : ۸۰۲۳ )

امام على عليه السلام :

 السَّيِّئُ الخُلقِ كثيرُ الطَّيْشِ، مُنَغَّصُ العَيْشِ
آدم بد خوى بسيار خطا كند و زندگيش تلخ شود

(غرر الحكم : ۱۶۰۴ )

امام صادق عليه السلام :

مَن ساءَ خُلقُهُ عَذّبَ نَفْسَهُ
 هر كه بد اخلاق باشد، خودش را عذاب دهد

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۴۶/۶۲ )

موجبات بد خويى

امام صادق عليه السلام :

اللَّحْمُ يُنْبِتُ اللَّحْمَ ، و مَن تَرَكَ اللَّحْمَ أربَعينَ يَوما ساءَ خُلقُهُ و مَن ساءَ خُلقُهُ فأذِّنوا في أُذُنِهِ
 گوشت، گوشت مى روياند و هر كس چهل روز گوشت نخورد بد خُلق شود و هر كس بد خوى شد، در گوشش اذان بگوييد

( الكافي : ۶/۳۰۹/۱ )

امام صادق عليه السلام :

غَلاءُ السِّعرِ يُسِيءُ الخُلُقَ ، و يُذهِبُ الأمانَةَ ، و يُضجِرُ المَرءَ المُسلمَ
گرانى نرخ، اخلاق را بد مى كند، امانتدارى را از بين مى برد و انسان مسلمان را دلتنگ و بى قرار مى سازد

(  الكافي: ۵ / ۱۶۴ / ۶ )

تفسير خويهاى نكوهيده

امام صادق عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

أ لا اُخبِرُكُم بأبعَدِكُم مِنّي شَبَها ؟ قالوا : بلى يا رسولَ اللّه ِ قالَ : الفاحِشُ المُتَفَحِّشُ البَذيءُ ، البَخيلُ ، المُخْتالُ ، الحَقودُ ، الحَسودُ ، القاسِي القَلبِ ، البَعيدُ مِن كُلِّ خَيرٍ يُرْجى ، غَيرُ المَأمونِ مِن كُلِّ شَرٍّ يُتَّقى
آيا شما را از كم شباهت ترينتان به خودم آگاه نسازم ؟ عرض كردند : چرا، اى رسول خدا؛ فرمود : زشت گوىِ بى آبروىِ بى شرم ، بخيل ، متكبّر، كينه توز ، حسود ، سنگدل ، كسى كه هيچ خيرى از او بر نمى خيزد و كسى از شرّش در امان نيست

( الكافي : ۲/۲۹۱/۹  )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 يا أبا ذرٍّ ! لا تَكُنْ عَيّابا ، و لا مَدّاحا ، و لا طَعّانا ، و لا مُمارِيا
اى ابوذر! نه عيب جوى باش و نه ثناگوى و نه طعنه زن و نه مجادله گر

(  بحار الأنوار : ۷۷/۸۵/۳ )

امام على عليه السلام :

تِسْعةُ أشْياءَ مِن تِسْعةِ أنْفُسٍ هُنّ مِنهُم أقْبَحُ مِن غَيرِهِم : ضِيقُ الذَّرْعِ مِن المُلوكِ ، و البُخلُ مِن الأغْنياءِ ، و سُرعَةُ الغَضَبِ مِن العُلَماءِ ، و الصِّبا مِن الكُهولِ ، و القَطيعَةُ مِن الرُّؤوسِ ، و الكِذْبُ مِن القُضاةِ ، و الزَّمانَةُ مِن الأطِبّاءِ ، و البَذاءُ مِن النِّساءِ ، و البَطْشُ مِن ذوي السُّلْطانِ
نُه خصلت از نُه گروه زشت تر است تا از ديگران : درماندگى و ناتوانى از فرمانروايان ، بخل ورزى از توانگران ، زود خشمى از دانشمندان ، بچگى از ميان سالان ، جدايى [از مردم ]از سران، دروغگويى از قاضيان ، بيمارى مزمن از پزشكان ، بى حيايى از زنان و سختگيرى و ستمگرى از قدرتمندان

(  مستدرك الوسائل : ۱۱/۳۶۹/۱۳۲۸۹ )

 

امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعاى خويش در پناه بردن به خدا از ناملايمات و بد اخلاقى و كردارهاى نكوهيده ـ گفت :

اللّهُمّ إنّي أعوذُ بِكَ مِن هَيَجانِ الحِرْصِ ، و سَوْرَةِ الغَضَبِ ، و غَلَبةِ الحَسَدِ ، و ضَعْفِ الصّبرِ ، و قِلَّةِ القَناعَةِ ، و شَكاسَةِ الخُلقِ
بار خدايا ! به تو پناه مى برم از برانگيخته شدنِ آزمندى و تند شدنِ آتش خشم و چيره گشتن حسادت و كم صبرى و قانع نبودن و درنده خويى

(  الصحيفة السجّاديّة : ص ۴۵ الدعاء ۸ ، انظر تمام دعائه عليه السلام  )

امام صادق عليه السلام :

إيّاك و خَصْلَتينِ : الضَّجَرَ و الكَسلَ ، فإنّك إنْ ضَجِرْتَ لَم تَصبِرْ على حقٍّ ، و إن كَسِلْتَ لَم تُؤَدِّ حَقّا
 از دو خصلت بپرهيز : بيتابى و تنبلى ؛ زيرا اگر بيتاب و كم حوصله باشى، بر حقّ شكيبايى نكنى و اگر سست و تنبل باشى، حقّى را نپردازى

( بحار الأنوار : ۷۲/۱۹۲/۸ )

برترين خويها

امام على عليه السلام :

 أكْرَمُ الأخْلاقِ السَّخاءُ ، و أعَمُّها نَفْعا العَدلُ
 گراميترين خويها بخشندگى است، و آن خوى كه سودش فراگيرتر است دادگرى است

( غرر الحكم : ۳۲۱۹ )

امام على عليه السلام :

أشْرَفُ الخَلائقِ التّواضُعُ و الحِلْمُ و لِينُ الجانِبِ
 شريفترين خويها فروتنى و بردبارى و نرمخويى است

( غرر الحكم : ۳۲۲۳ )

امام على عليه السلام :

 أحسَنُ الأخْلاقِ ما حَملَكَ على المَكارِمِ
 خوبترين خويها آن است كه تو را به تحصيل مكارم اخلاق وا دارد

( غرر الحكم : ۳۲۹۹ )

امام على عليه السلام :

إنّ أزْيَنَ الأخْلاقِ الوَرَعُ و العَفافُ
زيبنده ترين خويها پارسايى و پاكدامنى است

( غرر الحكم : ۳۳۸۸ )

امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه برترين خويها كدام است ـ فرمود :

 الصّبرُ و السّماحَةُ
 شكيبايى و بخشندگى

(  بحار الأنوار : ۳۶/۳۵۸/۲۲۸ )

زيباترين خصلتها

امام باقر عليه السلام :

أشْرَفُ أخْلاقِ الأئمَّةِ و الفاضِلينَ مِن شِيعَتِنا: التَّقِيَّةُ ، و أخْذُ النَّفْسِ بحُقوقِ الإخْوانِ
 بهترين اخلاق امامان و شيعيان با فضيلت ما ، تقيّه و ملزم كردن خود به رعايت حقوق برادران است

(  بحار الأنوار : ۷۵/۴۱۵/۶۸ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش يحيى بن عمران حلبى از زيباترين خصلتها ـ فرمود :

وَقارٌ بلا مَهابَةٍ ، و سَماحٌ بلا طَلَبِ مُكافاةٍ ، و تَشاغُلٌ بغَيرِ مَتاعِ الدُّنيا
وقار، بدونِ هيبت و بخشش، بدون انتظارِ پاداش و سرگرم شدن به غير مال و متاع دنيا

( الكافي : ۲/۲۴۰/۳۳ )

همبستگى سجاياى اخلاقى

امام على عليه السلام :

 إذا كانَ في رَجُلٍ خَلّةٌ رائقَةٌ فانْتَظِروا أخَواتِها
اگر در وجود كسى خصلتى پسنديده باشد انتظار خصلتهاى پسنديده ديگرى را نيز در او داشته باشيد

(  نهج البلاغة : الحكمة ۴۴۵ )

امام على عليه السلام :

 إذا دَعاكَ القُرآنُ إلى خَلّةٍ جَميلةٍ فَخُذ نَفْسَكَ بأمْثالِها
هر گاه قرآن تو را به خويى نيك فرا خواند ، خود را به مشابه هاى آن وادار كن

( غرر الحكم : ۴۱۴۳ )

امام صادق عليه السلام :

 إنّ خِصالَ المَكارِمِ بَعْضُها مُقيَّدٌ ببَعْضٍ
خصلتهاى نيك اخلاقى به يكديگر بسته اند

( الأمالي للطوسي : ۳۰۱/۵۹۷ )

میزان الحکمه،جلد سوم

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری  اخلاق و خوش اخلاقی) مراجعه کنید.