یاد خدا در احادیث
۱۶ اسفند ۱۳۹۳ 0عناوین
فضيلت ياد خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ رَبِّي أمَرَنِي أن يكونَ نُطقِي ذِكراً ، و صَمتِي فِكراً ، و نَظَرِي عِبرَةً .
پروردگارم مرا فرمود كه گفتارم، ذكر [ خدا ] باشد و سكوتم، انديشيدن و نگاهم، عبرت آموختن .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۶۵/۴۳)
كنز العمّال ـ به نقل از حارث ـ : امام على عليه السلام فرمود :
أ لاَ اُعَلِّمُكَ دُعاءً عَلَّمَنيهِ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ؟ [ قال : ] قلتُ : بَلى ، قالَ: قُل: اللّهُمَّ افتَحْ مَسامِعَ قَلبِي لِذِكرِكَ، و ارزُقْني طاعَتَكَ و طاعَةَ رسولِكَ ، و عَمَلاً بكِتابِكَ .
آيا دعايى را كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به من آموخت، به تو نياموزم؟ عرض كردم : چرا . فرمود : بگو : خدايا! گوشهاى قلبم را به روى ياد خودت بگشاى و اطاعت از خودت و پيامبرت و عمل كردن به كتابت را روزى ام فرما .
( كنز العمّال : ۵۰۵۱ )
امام على عليه السلام :
طُوبى لِمَن صَمَتَ إلاّ مِن ذِكرِ اللّه ِ .
خوشا كسى كه لب فرو بندد، مگر از ياد خدا .
( غرر الحكم : ۵۹۳۶ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ أفضَلُ الغَنيمَتَينِ .
ذكر [ خدا ] بهترينِ دو غنيمت است .
( غرر الحكم : ۱۶۷۲ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ لَذَّةُ المُحِبِّينَ .
يادِ خدا لذّت محبّان است .
( غرر الحكم : ۶۷۰ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ مُجالَسَةُ المَحبوبِ .
ياد كردن، [ در واقع ] همنشينى با محبوب است .
( غرر الحكم : ۳۲۲ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
أستَغفِرُكَ مِن كُلِّ لَذَّةٍ بغَيرِ ذِكرِكَ ، و مِن كُلِّ راحَةٍ بِغَيرِ اُنسِكَ ، و مِن كلِّ سُرورٍ بغَيرِ قُربِكَ ، و مِن كُلِّ شُغلٍ بغَيرِ طاعَتِكَ .
از هر لذّتى جز [ لذّت ] ياد تو و از هر آسايشى جز [ آسايش ] انس با تو و از هر سُرورى جز [ سُرور ] قرب تو و از هر كارى جز طاعت تو ، از تو آمرزش مى طلبم .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۵۱/۲۱ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
إلهي ، ما ألَذَّ خَواطِرَ الإلهامِ بِذِكرِكَ على القُلوبِ ، و ما أحلى المَسيرَ إلَيكَ بالأوهامِ في مَسالِكِ الغُيوبِ ! .
الهى! چه لذّتبخش است گذر نام و ياد تو بر دلها، و چه شيرين است ره پيمودن به سوى تو با وهمها در گذرگاههاى غيبها ( نهان ها ) .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۵۱/۲۱)
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
اللّهُمَّ صَلِّ على محمّدٍ و آلِ محمّدٍ و اجعَلْنا مِنَ الذينَ اشتَغَلُوا بِالذِّكرِ عَنِ الشَّهَواتِ ، و خالَفُوا دَواعِيَ العِزَّةِ بواضِحاتِ المَعرِفَةِ ، و قَطَعُوا أستارَ نارِ الشَّهَواتِ بنَضْحِ ماءِ التوبةِ ، و غَسَلُوا أوعِيَةَ الجَهلِ بصَفوِ ماءِ الحياةِ .
خدايا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست و ما را از كسانى قرار ده كه با ياد تو از خواهشهاى نفسانى باز ماندند و به سبب معرفت دقيق با انگيزه هاى قدرت طلبى مخالفت كردند و پرده هاى آتش شهوتها را با ريختن آب توبه از هم دريدند و ظرفهاى نادانى را با آب زلال زندگى شستند .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۲۷/۱۹ )
امام زين العابدين عليه السلام : در دعا ـ گفت :
يا مَن ذِكرُهُ شَرَفٌ للذاكِرينَ ، و يا مَن شُكرُهُ فَوزٌ للشاكِرينَ ، و يا مَن طاعَتُهُ نجاةٌ للمُطِيعِينَ ، صَلِّ على محمّدٍ و آلِهِ ، و اشغَلْ قُلوبَنا بِذِكرِكَ عن كُلِّ ذِكرٍ .
اى آن كه يادش مايه شرافت و بزرگى ياد كنندگان است، و اى آن كه سپاس گزارى اش موجب دست يافتن سپاسگزاران [ بر نعمتها ] است، و اى آن كه فرمانبردارى اش سبب نجات فرمانبرداران است ! بر محمّد و آل او درود فرست و با ياد خود دلهاى ما را از هر ياد ديگرى باز دار .
( الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۱۱ )
ياد خدا، خوى پرهيزگاران است .
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ شِيمَةُ المُتّقينَ .
ياد خدا بودن ، خوى پرهيزگاران است .
( غرر الحكم : ۵۱۶۳ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ سَجِيَّةُ كُلِّ مُحسِنٍ و شِيمَةُ كُلِّ مُؤمنٍ .
ياد خدا كردن خوى هر نيكوكارى و خصلت هر مؤمنى است .
( غرر الحكم : ۵۱۷۳ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ مَسَرَّةُ كُلِّ مُتَّقٍ و لَذَّةُ كلِّ مُوقِنٍ .
ياد خدا، شادى هر تقوا پيشه اى و لذّت هر اهل يقينى است .
( غرر الحكم : ۵۱۷۴ )
ارزشِ به ياد خدا بودن ، نزد خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا تَختارَنَّ عَلى ذِكرِ اللّه ِ شَيئاً فإنّهُ يقولُ : « وَ لَذِكْرُ اللّه ِ أكْبَرُ » .
هيچ چيزى را بر ياد خدا ترجيح مده ؛ چه او مى فرمايد : « و ياد خدا بزرگتر است » . ( العنكبوت : ۴۵ )
( بحار الأنوار: ۷۷/۱۰۷/۱ )
كنز العمّال ـ به نقل از معاذ ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
لَيسَ عَمَلٌ أحَبَّ إلى اللّه ِ تعالى و لا أنجى لِعَبدٍ مِن كُلِّ سيّئةٍ في الدنيا و الآخِرَةِ مِن ذِكرِ اللّه ِ . قيلَ : و لا القتالُ في سبيلِ اللّه ِ ؟ قالَ : لولا ذِكرُ اللّه ِ لم يُؤمَرْ بالقِتالِ
هيچ عملى نزد خداوند متعال محبوب تر و هيچ عاملى در نجات بنده از هر گناهى در دنيا و آخرت مؤثرتر از ذكر خدا نيست . عرض شد : حتى جنگ در راه خدا؟ فرمود : اگر ياد خدا در ميان نبود دستور جنگ داده نمى شد .
( كنز العمّال : ۳۹۳۱ )
امام باقر عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
أ لا اُخبِرُكُم بخَيرِ أعمالِكُم و أزكاها عِندَ مَلِيكِكُم و أرفَعِها في دَرَجاتِكُم ، و خَيرٍ لَكُم مِنَ الدِّينارِ و الدِّرهَمِ ، و خَيرٍ لَكُم مِن أن تَلقَوا عَدُوَّكُم فتَقتُلونَهُم و يَقتُلونَكُم ؟ قالوا : بَلى يا رسولَ اللّه ِ ، قالَ : ذِكرُ اللّه ِ عزّ و جلّ كثيراً .
آيا به شما نگويم كه بهترين و پاكيزه ترين اعمال شما نزد خدايتان چيست و چه چيز درجات شما را بيش از هر چيز بالا مى برد و از درهم و دينار برايتان بهتر است و [حتى] از اين كه با دشمن رو به رو شويد و بكشيد و كشته شويد ارزشمندتر است؟ عرض كردند : بفرماييد ، اى رسول خدا ! فرمود : بسيار به ياد خداوند عزّ و جلّ بودن
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۷/۲۹)
ترغيب به بسيار ياد كردن خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
عَليكَ بتِلاوَةِ القرآنِ و ذِكرِ اللّه ِ كثيراً ، فإنّهُ ذِكرٌ لكَ في السماءِ و نورٌ لكَ في الأرضِ .
بر تو باد تلاوت قرآن و بسيارى ياد خدا ؛ زيرا آن در آسمان براى تو نام ( آوازه ) است و در زمين نور .
( الخصال : ۵۲۵/۱۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ
اُحِبُّ أن أكونَ أخَصَّ الناسِ إلى اللّه ِ تعالى ؟ ـ : أكثِرْ ذِكرَ اللّه ِ تَكُن أخَصَّ العِبادِ إلى اللّه ِ تعالى .
آنگاه كه كسى به ايشان عرض كرد: دوست دارم كه خاص ترين بنده خداوند متعال باشم ـ فرمود : خدا را فراوان ياد كن تا خاص ترين بنده خداوند متعال باشى .
( كنز العمّال : ۴۴۱۵۴ )
امام على عليه السلام :
اِحتَرِسُوا مِنَ اللّه ِ عَزَّ ذِكرُهُ بكَثرَةِ الذِّكرِ
با ذكر زياد، خود را از [ عذاب و خشم ] خداوند ـ كه يادش بلند باد ـ نگه داريد .
( بحار الأنوار : ۷۷/۳۶۹/۳۴ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه گرامى ترين انسان نزد خدا كيست ـ فرمود :
أكثرُهُم ذِكراً للّه ِِ و أعمَلُهُم بطاعَتِهِ .
كسى كه بيش از همه به ياد خدا باشد و به فرمان او عمل كند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۶۴/۴۳ )
الكافى ـ به نقل از ابن القداح ـ از امام صادق عليه السلام :
ما مِن شيءٍ إلاّ و لَهُ حَدٌّ يَنتَهِي إلَيهِ إلاّ الذِكرَ فلَيسَ لَهُ حَدٌّ يَنتَهي إلَيهِ، فَرَضَ اللّه ُ عزّ و جلّ الفرائضَ ، فَمَن أدّاهُنَّ فهُو حَدُّهُنَّ ··· إلاّ الذِّكرَ فإنّ اللّه َ عزّ و جلّ لم يَرضَ مِنهُ بالقَليلِ ، و لَم يَجعَلْ لَهُ حدّاً يَنتَهي إلَيهِ .
ثُمّ تَلا هذِهِ الآيَةَ « يا أيُّها الذينَ آمَنوا اذْكُرُوا اللّه َ ذِكراً كَثيراً »
هر چيزى حدّى دارد كه در آن جا به پايان مى رسد ، مگر ياد خدا كه آن را حدّى پايان پذير نيست . خداوند عزّ و جلّ فرايض را واجب كرد و هركه آنها را به جاى آورَد، همان حدّ آنهاست . . . مگر ذكر، كه خداوند عزّ و جلّ به اندك آن رضايت نداده و حدّى كه در آن جا پايان پذيرد، برايش قرار نداده است .
سپس حضرت اين آيه را تلاوت كرد : « اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد كنيد » . ( الأحزاب : ۴۱ )
( الكافي : ۲/۴۹۸/۱ )
امام صادق عليه السلام :
أكثِرُوا ذِكرَ اللّه ِ ما استَطَعتُم في كُلِّ ساعةٍ مِن ساعاتِ الليلِ و النهارِ ، فإنَّ اللّه َ أمَرَ بكَثرَةِ الذِكرِ لَهُ .
تا آن جا كه مى توانيد در تمام لحظات و ساعات شب و روز خدا را بسيار ياد كنيد ؛ زيرا خداوند به بسيار ياد كردن خود فرمان داده است .
( الكافي : ۸/۷/۱ )
تبيين ذكرِ بسيار
امام على عليه السلام :
مَن ذَكَرَ اللّه َ في السِرِّ فقد ذَكَرَ اللّه َ كثيراً
كسى كه در نهان به ياد خدا باشد ، خدا را بسيار ياد كرده است .
( بحار الأنوار : ۹۳/ ۳۴۲/۱۱ )
امام صادق عليه السلام :
إذا ذَكَرَ العَبدُ رَبَّهُ في اليومِ مِائةَ مَرّةٍ كانَ ذلكَ كثيراً .
چنانچه بنده در روز صد بار پروردگارش را ياد كند، اين ذِكرِ كثير است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۶۰/۳۸ )
امام صادق عليه السلام :
تَسبيحُ فاطمةَ الزهراءِ عليها السلام مِنَ الذِكرِ الكثيرِ الذي قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : « اُذْكُرُوا اللّه َ ذِكْراً كثيراً » .
تسبيح فاطمه زهرا عليها السلام از جمله همان ذكر كثير است كه خداوند عزّ و جلّ فرموده است : « خدا را بسيار ياد كنيد » . ( الأحزاب : ۴۱ )
( الكافي : ۲/۵۰۰/۴)
قرب الاسناد ـ به نقل از عبد اللّه بن بكير ـ : از امام صادق عليه السلام درباره آيه « خدا را بسيار ياد كنيد » ( الأحزاب : ۴۱) پرسيدم : كمترين حدّ ذكر كثير چيست؟ فرمود :
التَّسبيحُ في دُبُرِ كُلِّ صلاةٍ ثلاثينَ مَرّةً .
سى و سه بار سبحان اللّه گفتن پس از هر نماز .
( قرب الإسناد: ۱۶۹/۶۲۱ )
تشويق به مداومت بر ذكر
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ما مِن ساعةٍ تَمُرُّ بابنِ آدَمَ لَم يَذكُرِ اللّه َ فيها إلاّ حَسِرَ علَيها يَومَ القيامَةِ .
هر لحظه اى كه بر آدمى بگذرد و در آن به ياد خدا نباشد ، در روز رستاخيز براى آن لحظه افسوس خورد .
( كنز العمّال : ۱۸۱۹ )
امام على عليه السلام :
لِسانُ البَرِّ مُستَهتَرٌ بِدَوامِ الذِكرِ
زبان شخص نيكوكار ، شيفته مداومت بر ياد [ خدا ] است .
( غرر الحكم : ۷۶۱۷ )
امام على عليه السلام :
مُداوَمَةُ الذِّكرِ خُلْصانُ الأولياءِ .
تداوم ذِكر [ خدا ]، دوست صميمى اولياست .
( غرر الحكم : ۹۷۵۷)
امام على عليه السلام :
المؤمنُ دائمُ الذِّكرِ ، كثيرُ الفِكرِ .
مؤمن پيوسته به ياد خداست و بسيار مى انديشد .
(غرر الحكم : ۱۹۳۳ )
امام على عليه السلام ـ در بخشى از دعايى كه آن را به نوف بكالى تعليم نمود ـ گفت :
إلهي إنّهُ مَن لَم يَشغَلْهُ الوُلوعُ بِذِكرِكَ ، و لَم يَزوِهِ السَّفَرُ بِقُربِكَ كانت حياتُهُ علَيهِ ميتةً ، و مِيتتُهُ عليهِ حَسرَةً
خدايا! كسى كه ولع ياد تو، او را به خود مشغول نسازد و به جوار قرب تو رخت سفر برنبندد، زندگى اش براى او مرگ است و مرگش مايه حسرت او .
( بحار الأنوار : ۹۴/۹۵/۱۲ )
امام على عليه السلام ـ در مناجات شعبانيه ـ گفت :
إلهي، و ألْهِمني وَ لَهاً بِذِكرِكَ إلى ذِكرِكَ و هِمَّتي إلى روحِ نَجاحِ أسمائكَ و مَحَلِّ قُدسِكَ .
الهى! مرا با ياد خود، شيفته و سرگشته ياد خودت فرما و همّت مرا متوجّه نسيم پيروز نام هايت و جايگاه قدست گردان .
( بحار الأنوار : ۹۴/۹۸/۱۳ )
امام على عليه السلام :
أسأَلُكَ أن تُصَلِّيَ على محمّدٍ و آلِ محمّدٍ ، و أن تَجعَلَنِي مِمَّن يُدِيمُ ذِكرَكَ ، و لا يَنقُضُ عَهدَكَ .
از تو مسئلت دارم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و مرا از آنان قرار دهى كه پيوسته به ياد تو هستند و عهد تو را نمى شكنند .
( بحار الأنوار: ۹۴/۹۹/۱۳ )
امام على عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
أسأَلُكَ بِحَقِّكَ و قُدْسِكَ و أعظَمِ صِفاتِكَ و أسمائكَ أن تَجعَلَ أوقاتِي في (مِنَ) الليلِ و النهارِ بِذِكرِكَ مَعمُورةً ، و بخِدمَتِكَ مَوصولةً و أعمالِي عِندَك مَقبولَةً ، حتّى يكونَ أعمالِي و أورادِي كُلُّها وِرداً واحِداً ، و حالِي في خِدمَتِكَ سَرمَداً .
خدايا! به حقّ تو و قداست تو و بزرگترين صفات و نام هايت از تو مسئلت دارم كه اوقات شب و روز مرا به ياد خودت آباد كنى و مرا پيوسته در خدمت خودت قرار دهى و اعمالم نزد تو مقبول باشد ، تا آن كه همه اعمال و اورادم يك ورد شود و پيوسته در حال خدمت تو باشم .
( الإقبال : ۳/۳۳۶ )
ياد خدا در همه حال نيكوست .
امام على عليه السلام ـ در سفارشهاى خويش به فرزندش حسن عليه السلام در هنگام وفات ـ فرمود :
و كُن للّه ِِ ذاكِراً على كلِّ حالٍ .
در همه حال به ياد خدا باش .
( الأمالي للطوسي : ۸/۸ )
امام صادق عليه السلام : موسى عليه السلام عرض كرد :
يا ربِّ ، إنّي أكونُ في حالٍ اُجِلُّكَ أن أذكُرَكَ فيها . قالَ : يا موسى ، اُذكُرْني على كُلِّ حالٍ .
پروردگارا! [گاه] من در حالى هستم كه شأن تو را بالاتر از آن مى دانم كه يادت كنم . خداوند فرمود : اى موسى! مرا در همه حال ياد كن .
( بحار الأنوار : ۸۰/۱۷۶/۲۱ )
امام صادق عليه السلام :
أفضَلُ الوَصايا و ألزَمُها أن لا تَنسى رَبَّكَ ، و أن تَذكُرَهُ دائماً و لا تَعصِيَهُ ، و تَعبُدَهُ قاعِداً و قائماً .
بهترين و لازم ترين سفارشها اين است كه پروردگارت را فراموش نكنى و پيوسته به يادش باشى و نا فرمانى اش نكنى و نشسته و ايستاده عبادتش كنى .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۰۰/۲۷ )
ياد كنندگان [خدا]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الذاكِرُ في الغافِلينَ كالمُقاتِلِ في الفارِّينَ .
كسى كه در ميان غافلانْ به ياد خدا باشد مانند كسى است كه در ميان فراريان [ از جنگ ] مى جنگد .
( مكارم الأخلاق : ۲/۳۷۳/۲۶۶۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
كُلُّ أحَدٍ يَموتُ عَطْشانَ إلاّ ذاكِرَ اللّه ِ
همه تشنه مى ميرند ، مگر ذاكر خدا .
( بحار الأنوار : ۸۱/۲۴۰/۲۶ )
كنز العمّال ـ به نقل از عصمة بن مالك ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
أحَبُّ الأعمالِ إلى اللّه ِ سُبْحَةُ الحديثِ ··· قيلَ: و ما سُبْحَةُ الحديثِ ؟ قالَ : يكونُ القومُ يُحَدِّثونَ و الرَّجُلُ يُسَبِّحُ .
محبوبترين كارها نزد خداوند تسبيحِ سخن است . . . عرض شد : تسبيح سخن چيست؟ فرمود : اين كه عدّه اى مشغول صحبت كردن باشند و انسان تسبيح خدا گويد .
( كنز العمّال : ۴۴۰۶۰ )
امام على عليه السلام :
ذاكِرُ اللّه ِ في الغافِلينَ كالمقاتِلِ عنِ الفارِّينَ ، و المُقاتِلُ عن الفارِّينَ نُزُولُهُ الجَنَّةُ .
آن كه در ميان افراد غافل به ياد خدا باشد ، همانند كسى است كه به جاى فراريان مى جنگد و كسى كه به جاى فراريان بجنگد منزلش بهشت است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۸/۳۲ )
امام على عليه السلام :
ذاكِرُ اللّه ِ مِنَ الفائزِينَ
كسى كه به ياد خدا باشد، از رستگاران است .
(غرر الحكم : ۵۱۶۴ )
امام على عليه السلام :
مَنِ اشتَغَلَ بذِكرِ اللّه ِ طَيَّبَ اللّه ُ ذِكرَهُ .
هر كه به ياد خدا مشغول باشد خداوند او را خوش نام گرداند .
( غرر الحكم : ۸۲۳۵ )
امام صادق عليه السلام :
الصاعِقةُ تُصِيبُ المُؤمنَ و الكافِرَ و لا تُصِيبُ ذاكِراً .
صاعقه به مؤمن و كافر اصابت مى كند ، اما به آن كه ذكر خدا گويد اصابت نمى كند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۷/۲۶)
امام صادق عليه السلام :
إنّ الصاعِقَةَ لا تُصِيبُ ذاكِراً للّه ِِ عزّ و جلّ .
صاعقه به ياد كننده خداوند عزّ و جلّ گزند نمى رساند .
( الأمالي للصدوق : ۵۵۰/۷۳۴ )
امام صادق عليه السلام :
يَموتُ المُؤمنُ بكُلّ مِيتةٍ ، يَموتُ غَرَقاً ، و يَموتُ بِالهَدْمِ ، و يُبتَلى بالسَّبُعِ ، و يَموتُ بالصاعِقَةِ ، و لا يُصيبُ ذاكِرَ اللّه ِ
مؤمن به هر مرگى مى ميرد ؛ غرق مى شود ، زير آوار مى رود ، طعمه درندگان مى گردد ، صاعقه زده مى شود . اما ياد كننده خدا را صاعقه نمى زند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۶۲/۴۲ )
ياد كننده خدا، به منزله نمازگزار است .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا تَزالُ مُصلِّياً قانِتاً ما ذَكَرتَ اللّه َ ، قائماً و قاعِداً أو في سُوقِكَ أو في نادِيكَ أو حَيثُما كُنتَ .
تا وقتى به ياد خدا باشى ، ايستاده يا نشسته ، در بازار يا در محفل صميمى و يا هر كجا كه باشى، پيوسته در حال نماز و عبادت هستى .
( كنز العمّال : ۱۹۲۷ )
امام باقر عليه السلام :
لا يَزالُ المُؤمنُ في صلاةٍ ما كانَ في ذِكرِ اللّه ِ ، قائماً كانَ أو جالِساً أو مُضطَجِعاً ، إنّ اللّه َ تعالى يقولُ « اَلَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللّه َ قِياماً و قُعُوداً و عَلَى جُنوبِهِم ···» .
مؤمن تا زمانى كه به ياد خدا باشد ، ايستاده يا نشسته يا خفته ؛ پيوسته در نماز است ؛ خداوند متعال مى فرمايد : « آنان كه خدا را ايستاده و نشسته و به پهلو خفته ، ياد مى كنند » . ( آل عمران : ۱۹۱ )
( الأمالي للطوسي : ۷۹/۱۱۶ )
ياد كننده خدا، همنشين خداست .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنّ موسى بنَ عِمرانَ عليه السلام لَمّا ناجى رَبَّهُ عزّ و جلّ قالَ : يا ربِّ ، أ بَعيدٌ أنتَ مِنّي فَاُنادِيَكَ أمْ قَريبٌ فَاُناجِيَكَ ؟ فأَوحَى اللّه ُ جلّ جلالُهُ : أنا جَلِيسُ مَن ذَكَرَني .
موسى بن عمران عليه السلام چون با پروردگار خويش به راز و نياز پرداخت عرض كرد : پروردگارا! آيا تو از من دورى تا آوازت دهم يا به من نزديكى تا با تو نجوا كنم؟ خداوند جلّ جلاله وحى فرمود : من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۳/۱۱)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ موسى : يا ربِّ ، أ قَريبٌ أنتَ فَاُناجِيَكَ أمْ بَعيدٌ فَاُنادِيَكَ ؟ فإنّي اُحِسُّ صَوتَكَ و لا أراكَ ، فأَينَ أنتَ؟ فقالَ اللّه ُ : أنا خَلفَكَ و أمامَكَ و عَن يمينِكَ و عَن شِمالِكَ . يا موسى ، أنا جَلِيسُ عَبدِي حينَ يَذكُرُني ، و أنا مَعَهُ إذا دَعانِي .
موسى عرض كرد : پروردگارا! آيا تو نزديكى تا با تو نجوا كنم؟ يا دورى كه آوازت دهم؟ زيرا صدايت را حس مى كنم اما تو را نمى بينم ، تو كجايى؟
خداوند فرمود : من پشت سر تو و رو به روى تو و طرف راست و چپ تو هستم . اى موسى! من همنشين بنده خود هستم، آن گاه كه مرا ياد مى كند و با او هستم ، هرگاه كه مرا مى خواند .
( كنز العمّال : ۱۸۷۱ )
امام على عليه السلام :
ذاكِرُ اللّه ِ سبحانَهُ مُجالِسُهُ .
كسى كه به ياد خداى سبحان باشد همنشين اوست .
(غرر الحكم : ۵۱۵۹ )
به ياد من باشيد تا به ياد شما باشم .
كنز العمّال : در حديث قدسى آمده است :
عَبدِي إذا ذَكَرتَنِي خالِياً ذَكَرتُكَ خالِياً ، و إن ذَكَرتَني في مَلَأٍ ذَكَرتُكَ في مَلَأٍ خَيرٍ مِنهُم و أكثَرَ
بنده ام! اگر مرا در تنهايى ياد كنى، تو را در تنهايى ياد كنم و اگر در ميان جماعتى يادم كنى، تو را در ميان جماعتى بهتر و فراوانتر از جمع تو، ياد كنم .
( كنز العمّال : ۱۷۹۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند متعال فرمود :
لا يَذكُرُني عَبدٌ في نَفسِهِ إلاّ ذَكَرتُهُ في مَلَأٍ مِن ملائكَتي ، و لا يَذكُرُني في مَلَأٍ إلاّ ذَكَرتُهُ في الرَّفيقِ الَأعلى .
هيچ بنده اى در [دل ]خود مرا ياد نكند ، مگر آن كه او را در ميان جمعى از فرشتگانم ياد كنم ؛ و در ميان جمع مرا ياد نكند، مگر آن كه او را در رفيق اعلى (نزد خود) ياد كنم .
( كنز العمّال : ۱۷۹۶ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
إلهي ، أنْتَ قُلتَ و قولُكَ الحَقُّ ··· «فَاذْكُرُونِي أذْكُرْكُمْ» فَأمَرتَنا بِذِكرِكَ و وَعَدتَنا علَيهِ أن تَذكُرَنا تَشريفاً لَنا و تَفخيماً و إعظاماً ، و ها نحنُ ذاكِرُوكَ كما أمَرتَنا، فَأَنجِزْ لنا ما وَعَدتَنا يا ذاكِرَ الذاكِرينَ .
الهى! تو گفته اى و گفته ات راست است ، كه : . . . «مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم» ؛ ما را به ياد خودت فرمان دادى و وعده نمودى كه در قبال آن ما را ياد كنى و اين سان جامه تشريف و تفخيم و بزرگداشت بر قامت ما پوشاندى . اينك ، همچنان كه فرمان داده اى ، تو را ياد مى كنيم و تو نيز به و عده اى كه به ما داده اى وفا كن ، اى كسى كه به يادِ ياد كنندگان [خود] هستى .
( بحار الأنوار : ۹۴/ ۱۵۱/ ۲۱ )
امام صادق عليه السلام : خداوند متعال فرمود :
ابنَ آدمَ ، اُذكُرْني في نَفسِكَ أذكُركَ في نَفسي . ابنَ آدمَ اُذكُرني في الخَلاءِ أذكُركَ في خَلاءٍ . ابنَ آدمَ اُذكُرني في مَلَأٍ أذكُرْكَ في مَلَأٍ خَيرٍ مِن مَلَئِكَ .
اى پسر آدم! در درون خود به ياد من باش تا من نيز در جانم به ياد تو باشم ؛ اى پسر آدم! در خلوت به ياد من باش تا در خلوت به ياد تو باشم ؛ اى پسر آدم! در ميان جمع مرا ياد كن تا تو را در ميان جمعى بهتر از جمع تو ياد كنم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۸/۳۱)
امام صادق عليه السلام : خداوند تبارك و تعالى به داوود عليه السلام وحى فرمود كه :
قُلْ لِلجَبّارِينَ لا يَذكُرونِي ، فإنّهُ لا يَذكُرُني عَبدٌ إلاّ ذَكَرتُهُ ، و إن ذَكَرُونِي ذَكَرتُهُم فَلَعَنتُهُم
به جبّاران بگو مرا ياد نكنند ؛ زيرا هر بنده اى كه مرا ياد كند او را ياد كنم . پس اگر آنان مرا ياد كنند، من نيز آنان را ياد كنم و لعنتشان فرستم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۰/۲۹ )
ثمرات یاد خدا :
1 ـ ياد خدا، كليد خود سازى است .
بحار الأنوار : در حديث قدسى آمده است :
أيُّما عَبدٍ اِطَّلَعتُ عَلى قَلبِهِ فَرَأيتُ الغالِبَ علَيهِ التَّمَسُّكَ بِذِكرِي تَوَلِّيتُ سياسَتَهُ ، و كنتُ جَلِيسَهُ و مُحادِثَهُ و أنِيسَهُ .
هر گاه به دل بنده اى سر زنم و ببينم كه ياد من بر آن چيره گشته است ، تربيت او را خود به عهده گيرم و همنشين و همسخن و همدم او شوم .
( بحار الأنوار : ۹۳ /۱۶۲/۴۲ )
امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود :
اُوصيكَ بِتَقوَى اللّه ِ يا بُنَيَّ ، و لُزومِ أمرِهِ ، و عِمارَةِ قَلبِكَ بِذِكرِهِ .
فرزندم! تو را سفارش مى كنم به تقواى خدا و پايبندى به فرمان او و آباد كردن دلت به ياد او .
( بحار الأنوار : ۷۷/ ۱۹۹/ ۱ )
امام على عليه السلام :
مَن عَمَرَ قَلبَهُ بدَوامِ الذِكرِ حَسُنَت أفعالُهُ في السِّرِّ و الجَهرِ .
هر كه دل خويش را با ياد پيوسته خدا آباد كند ، در نهان و آشكار نيك كردار شود .
( غرر الحكم : ۸۸۷۲ )
امام على عليه السلام :
أصلُ صلاحِ القلبِ اشتِغالُهُ بذِكرِ اللّه ِ .
ريشه صلاح و پاكى دل ، مشغول داشتن آن به ذكر خداست .
( غرر الحكم : ۳۰۸۳ )
امام على عليه السلام :
مُداوَمَـةُ الذِكرِ قُوتُ الأرواحِ و مِفتاحُ الصلاحِ .
مداومت بر ذكر ، خوراكِ روح و كليد صلاح و پاكى است .
( غرر الحكم : ۹۸۳۲ )
2 ـ ياد خدا، حيات دلهاست.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
بِذِكرِ اللّه ِ تَحيا القُلوبُ ، و بِنِسيانِهِ مَوتُها
با ياد خدا، دلها زنده مى شوند و با فراموش كردن او، مى ميرند .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )
امام على عليه السلام :
اُذكُرُوا اللّه َ ذِكراً خالِصاً تَحْيَوا بِهِ أفضَلَ الحياةِ ، و تَسلُكُوا به طُرُقَ النجاةِ .
خدا را خالصانه ياد كنيد ، تا بهترين زندگى را داشته باشيد و با آن راه نجات را بپوييد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۳۹/۱۶ )
امام على عليه السلام :
في الذِّكرِ حياةُ القُلوبِ .
حيات دلها در ياد خداست .
( غرر الحكم : ۶۴۴۵ )
امام على عليه السلام :
مَن ذَكَرَ اللّه َ سبحانَهُ أحيا اللّه ُ قَلبَهُ و نَوَّرَ عَقلَهُ و لُبَّهُ .
هر كه به ياد خداى سبحان باشد ، خداوند دلش را زنده و انديشه و خردش را روشن گرداند .
(غرر الحكم : ۸۸۷۶ )
امام على عليه السلام :
الذِكرُ نورُ العُقولِ ، و حياةُ النُّفوسِ ، و جَلاءُ الصُّدورِ .
ياد خدا روشنايى خردهاست و زندگى بخش جانها و صيقل دهنده سينه ها .
( غرر الحكم : ۱۹۹۹ )
3 ـ ياد خدا، خوراك جانها ست.
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ قُوتُ النُّفوسِ و مُجالَسَةُ المَحبوبِ .
ياد خدا، خوراك جانها و نشستن با محبوب است .
(غرر الحكم : ۵۱۶۶ )
امام على عليه السلام :
مُداوَمَةُ الذِكرِ قُوتُ الأرواحِ .
مداومت بر ياد خدا، خوراك جانهاست .
(غرر الحكم : ۹۸۳۲ )
4 ـ ياد خدا، روشنايى دلها ست .
امام على عليه السلام :
عَليكَ بِذِكرِ اللّه ِ ، فإنّهُ نورُ القلوبِ .
بر تو باد ذكر خدا كه آن روشنايى دلهاست .
( غرر الحكم : ۶۱۰۳ )
امام على عليه السلام :
الذِكرُ نورٌ و رُشدٌ ، النِّسيانُ ظُلمَةٌ و فَقدٌ .
ياد خدا نور است و هدايت ؛ از ياد بردن [او] تاريكى است و گمراهى .
(غرر الحكم : ۶۰۲ ـ ۶۰۳ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ جَلاءُ البَصائِرِ و نورُ السَّرائِرِ .
ياد خدا جلا دهنده بينشها و روشنايى درونهاست .
(غرر الحكم : ۱۳۷۷)
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ هِدايَةُ العُقولِ و تَبصِرَةُ النُّفوسِ .
ياد خدا مايه هدايت خردها و بصيرت جانهاست .
( غرر الحكم : ۱۴۰۳ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ يُؤنِسُ اللُبَّ و يُنيرُ القَلبَ و يَستَنزِلُ الرَّحمَةَ .
ياد خدا خرد را آرامش مى دهد ، دل را روشن مى كند و رحمت [ خدا ] را فرود مى آورد .
( غرر الحكم : ۱۸۵۸ )
امام على عليه السلام :
ثَمَرَةُ الذِّكرِ استِنارَةُ القُلوبِ .
ثمره ياد خدا نورانى شدن دلهاست .
( غرر الحكم : ۴۶۳۱ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ تُستَنجَحُ بِهِ الاُمورُ و تَستَنيرُ بهِ السَّرائرُ
ياد خدا موجب موفقيت در كارها و روشنايى درونها مى شود .
( غرر الحكم : ۵۱۶۸ )
امام على عليه السلام :
مَن كَثُرَ ذِكرُهُ استَنارَ لُبُّهُ .
هر كه بسيار به ياد خدا باشد، خردش روشنى گيرد .
(غرر الحكم : ۹۱۲۳ )
امام على عليه السلام :
مَن ذَكَرَ اللّه َ استَبصَرَ .
هركه به ياد خدا باشد، بينش و بصيرت يابد .
( غرر الحكم : ۷۸۰۰ )
امام على عليه السلام :
دَوامُ الذِكرِ يُنيرُ القلبَ و الفِكرَ .
مداومت بر ياد خدا دل و انديشه را روشن مى كند .
( غرر الحكم : ۵۱۴۴ )
5ـ ياد خدا، صيقل دلهاست .
امام على عليه السلام :
إنَّ اللّه َ سبحانَهُ جَعَلَ الذِّكَر جَلاءً للقُلوبِ ، تَسمَعُ بهِ بَعدَ الوَقْرَةِ ، و تُبصِرُ بهِ بَعدَ العَشْوَةِ ، و تَنقادُ بِهِ بَعدَ المُعانَدَةِ .
خداى سبحان ياد خويش را صيقل دهنده دلها قرار داده است ، گوشهاى سنگين شده دلها با ياد خدا شنوا مى شوند و چشمهاى ضعيف شده دلها به وسيله آن تيز و بينا مى گردند و دلهاى معاند و ستيزه گر با آن رام مى شوند .
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۲ )
امام على عليه السلام :
إنَّ اللّه َ سبحانَهُ لَم يَعِظْ أحداً بِمِثلِ هذا القرآنِ ، فإنّهُ حَبلُ اللّه ِ المَتينُ ، و سَببُهُ الأمينُ ، و فيهِ رَبيعُ القلبِ ، و يَنابيعُ العِلمِ ، و ما لِلقلبِ جَلاءٌ غَيرُهُ .
خداوند سبحان هيچ كس را به چيزى چون قرآن اندرز نداده است ؛ زيرا آن ريسمان استوار خداست و واسطه امين اوست . در قرآن بهار دل است و چشمه هاى دانش و دل ، بجز آن، صيقل دهنده اى ندارد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۷۶ )
امام على عليه السلام :
إنَّ تَقوَى اللّه ِ دَواءُ داءِ قُلوبِكُم ، و بَصَرُ عَمى أفئِدَتِكُم ، و شِفاءُ مَرَضِ أجسادِكُم ، و صلاحُ فَسادِ صُدُورِكُم ، و طَهورُ دَنَسِ أنفُسِكُم ، و جَلاءُ عَشا أبصارِكُم .
همانا تقواى خدا داروى بيمارى قلبهاى شماست و بينايى كورى دلهاى شما و شفاى بيمارى جسمهايتان و باعث اصلاح تباهى سينه هاى شما و پاك كننده آلودگى جانهاى شما و جلا دهنده تاريكى چشمهاى شما .
( نهج البلاغة : الخطبة ۱۹۸ )
6ـ ياد خدا، شفاى دلهاست .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ذِكرُ اللّه ِ شِفاءُ القُلوبِ .
ياد خدا، شفاى دلهاست.
( كنز العمّال : ۱۷۵۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
علَيكُم بِذِكر اللّه ِ فإنّهُ شِفاءٌ ، و إيّاكُم و ذِكرَ الناسِ فإنّهُ داءٌ .
بر شما باد به ياد خدا بودن كه ياد خدا شفاست . و بپرهيزيد از ياد مردم كه آن درد و بيمارى است .
( تنبيه الخواطر : ۱/۸ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ دَواءُ أعلالِ النُّفوسِ .
ياد خدا، داروى بيماريهاى روان است .
( غرر الحكم : ۵۱۶۹ )
امام على عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
يا مَنِ اسمُهُ دواءٌ و ذِكرُهُ شِفاءٌ .
اى آن كه نامش درمان كننده است و يادش شفا دهنده .
( الإقبال : ۳/۳۳۷ )
7 ـ ياد خدا، كليد اُنس است
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ يُنيرُ البَصائرَ و يُؤنِسُ الضَّمائرَ .
ياد خدا، روشنى بخش ديده بصيرت است و مونس جانها .
(غرر الحكم : ۵۱۶۷ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ مِفتاحُ الاُنْسِ .
ياد خدا، كليد انس است .
( غرر الحكم : ۵۴۱ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ يُؤنِسُ اللُّبَّ .
ياد خدا، همدم خرد است .
( غرر الحكم : ۱۸۵۸ )
امام على عليه السلام :
ذاكِرُ اللّه ِ مُؤانِسُهُ .
ذاكر خدا ، همدم اوست.
( غرر الحكم : ۵۱۶۰ )
امام على عليه السلام :
إذا رَأيتَ اللّه َ سُبحانَهُ يُؤنِسُكَ بِذِكرِهِ فقد أحَبَّكَ ، إذا رَأيتَ اللّه َ يُؤنِسُكَ بِخَلقِهِ و يوحِشُكَ مِن ذِكرِهِ فقد أبغَضَكَ .
هر گاه ديدى كه خداوند سبحان تو را انيس ياد خود كرده است ، بي گمان دوستت دارد و هرگاه ديدى كه تو را با خلقش انيس كرده و از ياد خويش جدايت ساخته است، بي گمان تو را ناخوش مى دارد .
( غرر الحكم : ۴۰۴۰ ـ ۴۰۴۱ )
امام على عليه السلام :
كُن للّه ِِ مُطيعاً ، و بِذِكرِهِ آنِساً ، و تَمَثَّلْ في حالِ تَوَلِّيكَ عَنهُ إقبالَهُ علَيكَ .
فرمانبردار خدا باش و همدم ياد او و در وقت روى گرداندن از او ، روى آوردن او را به خود، تصوّر كن .
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۳ )
8ـ ياد خدا، طرد كننده شيطان است
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ الشيطانَ واضِعٌ .حديث خَطمَهُ عَلى قَلبِ ابنِ آدَمَ ، فإذا ذَكَرَ اللّه َ سُبحانَهُ خَنَسَ ، و إذا نَسِيَ التَقَمَ قَلبَهُ ، فذلكَ الوَسواسُ الخَنَّاسُ .
همانا شيطان پوزه خود را بر روى دل آدميزاد نهاده است ، هرگاه او خدا را ياد كند، شيطان پوزه اش را كنار مى كشد و هرگاه خدا را از ياد ببرد، شيطان در آن ، نجوا (وسوسه) مى كند . اين است وسواس خنّاس .
( مجمع البيان : ۱/۸۶۹ ، تفسير نور الثقلين : ۵/ ۷۲۵/ ۵ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ مَطرَدَةُ الشيطانِ .
ياد خدا ، باعث راندن شيطان است .
( غرر الحكم : ۵۱۶۲ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ رَأسُ مالِ كلِّ مُؤمِنٍ ، و رِبحُهُ السلامَةُ مِنَ الشيطانِ .
ياد خدا، سرمايه هر مؤمنى است و سود آن، سالم ماندن از گزند شيطان .
( غرر الحكم : ۵۱۷۱ )
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ دِعامَةُ الإيمانِ و عِصمَةٌ مِنَ الشيطانِ .
ياد خدا، ستون ايمان است و حفظ كننده از شيطان .
( غرر الحكم : ۵۱۷۲ )
امام على عليه السلام :
و أشهَدُ أن لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ وحدَهُ لا شَريكَ لَهُ ، شهادَةً مُمْتَحَناً إخلاصُها ··· فإنّها عَزيمَةُ الإيمانِ ، و فاتِحَةُ الإحسانِ ، و مَرْضاةُ الرّحمنِ ، و مَدحَرَةُ ( مَهلَكَةُ ) الشيطانِ .
گواهى مى دهم كه خدايى جز اللّه نيست ، يگانه است و بى انباز ؛ گواهى اى كه خلوص آن آزموده شده است . . . اين گواهى، رشته اصلى ايمان است و سر آغاز احسان و مايه خشنودى [ خداى ] رحمان و دور كننده شيطان .
( نهج البلاغة : الخطبة ۲ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
و جَعَلتَ لنا عَدُوّاً يَكيدُنا ··· اللّهُمَّ فَاقهَر سُلطانَهُ عنّا بسُلطانِكَ ، حتّى تَحبِسَهُ عنّا بكَثرَةِ الدُّعاءِ لَكَ ، فَنصْبِحَ مِن كَيدِهِ في المَعصومينَ بِكَ .
و او (شيطان) را دشمن حيله گر و فريبنده ما قرار دادى . . . بار خدايا! پس ، با قدرت خود، چيرگى او را از ما دور گردان، تا اينكه با دعاهاى بسيار به درگاه تو، او را از ما باز دارى و در زمره كسانى قرار گيريم كه به كمك تو [ از شرّ او] مصون مانده اند .
( الصحيفة السجّاديّة : ص ۱۰۶ الدعاء ۲۵ )
9 ـ ياد خدا، سبب ايمنى از نفاق است
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أكثَرَ مِن ذِكرِ اللّه ِ فقد بَرِئَ مِنَ النِّفاقِ .
هر كه خدا را بسيار ياد كند از نفاق به دور ماند .
( الفردوس : ۳/۵۶۴/۵۷۶۸ )
امام على عليه السلام :
أفِيضُوا في ذِكرِ اللّه ِ جلّ ذِكرُهُ ، فإنّهُ أحسَنُ الذِّكرِ ، و هُو أمانٌ مِنَ النِّفاقِ ، و براءَةٌ مِنَ النارِ ، و تَذكيرٌ لِصاحِبِهِ عندَ كلِّ خَيرٍ يَقسِمُهُ اللّه ُ جلّ و عزّ ، و لَهُ دَوِيٌّ تَحتَ العَرشِ .
خداوند عزّ و جلّ را بسيار ياد كنيد ، كه آن بهترين ياد است و از نفاق مصون و از آتش نگه مى دارد و ياد كننده را ، به ياد [ انجام ] هر خوبى و خيرى كه خدا قسمت
[ بندگانش ] مى كند ، مى اندازد و آوا و همهمه اش در زير عرش شنيده مى شود.
( بحار الأنوار:۷۷/۲۹۰/۲ )
10 ـ ثمره ياد خدا محبّت است
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أكثَرَ ذِكرَ اللّه ِ أحَبَّهُ .
هر كه بسيار به ياد خدا باشد، خداوند دوستش بدارد .
( بحار الأنوار: ۹۳/۱۶۰/۳۹ )
امام زين العابدين عليه السلام :
اللّهُمَّ صَلِّ على محمّدٍ و آلِهِ ، و نَبِّهني لِذِكرِكَ في أوقاتِ الغَفلَةِ ، و استَعمِلْني بطاعَتِكَ في أيّامِ المُهْلَةِ ، و انهَجْ لِي إلى مَحَبَّتِكَ سَبيلاً سَهْلَةً أكمِلْ لِي بها خَيرَ الدُّنيا و الآخِرَةِ .
خدايا! بر محمّد و خاندان او درود فرست و در اوقات غفلت مرا متوجّه ياد خود گردان و در روزگار مهلت (زندگانى دنيا) در طاعت خود به كارم گير و راهى هموار به سوى محبّت خود، براى من آشكار ساز و به وسيله آن محبّت، خير دنيا و آخرت را به طور كامل عطايم فرما .
( الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۲۰ )
إذا عَلِمتُ أنَّ الغالِبَ على عَبدِي الاشتِغالُ بِي نَقَلتُ شَهوَتَهُ في مَسألَتِي و مُناجاتِي ، فإذا كانَ عَبدِي كَذلِكَ فأَرَادَ أن يَسهُوَ حُلْتُ بَينَهُ و بَينَ أن يَسهُوَ ، اُولئكَ أوليائي حقّاً ، اُولئكَ الأبطالُ حقّاً .
چون بدانم كه يادِ من بر جان بنده ام چيره گشته است، خواهش او را متوجّه سؤال و مناجات با خود كنم ؛ پس چون بنده ام چنين شود، هرگاه بخواهد دچار سهو و غفلت شود ، مانع غفلتش شوم؛ اينان دوستان حقيقى من ، و قهرمانان واقعى هستند .
( عدّة الداعي : ۲۳۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد :
إذا كانَ الغالِبُ على العَبدِ الاشتِغالَ بِي ، جَعَلتُ بُغيَتَهُ و لَذَّتَهُ في ذِكرِي ، فإذا جَعَلتُ بُغيَتَهُ و لَذَّتَهُ في ذِكرِي عَشِقَني و عَشِقتُهُ ، فإذا عَشِقَني و عَشِقتُهُ رَفَعتُ الحِجابَ فيما بَيني و بَينَهُ ، و صَيَّرتُ ذلِكَ تَغالُباً علَيهِ ، لا يَسهُو إذا سَها الناسُ ، اُولئكَ كلامُهُم كلامُ الأنبياءِ ، اُولئكَ الأبطالُ حقّاً .
هرگاه ياد من بر بنده ام غالب شود ، خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم ، عاشق من شود و من نيز عاشق او گردم و چون عاشق يكديگر شديم ، حجاب ميان خود و او را بردارم و عشق خود را بر جان او چيره گردانم ، چندان كه مانند ديگر مردم دچار سهو و غفلت نمى شود ؛ سخن اينان، سخن پيامبران است ؛ اينان قهرمان واقعى هستند .
( كنز العمّال : ۱۸۷۲)
12 ـ آرام گرفتن دلها به ياد خدا
امام على عليه السلام :
ذِكرُ اللّه ِ جَلاءُ الصُّدورِ و طُمأنِينَةُ القُلوبِ .
ياد خدا سينه ها را صيقل مى دهد و دلها را آرامش مى بخشد .
( غرر الحكم : ۵۱۶۵ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
إلهي ، بكَ هامَتِ القُلوبُ الوالِهَةُ ، و على مَعرِفَتِكَ جُمِعَتِ العُقولُ المُتَبايِنَةُ ، فَلا تَطمَئنُّ القُلوبُ إلاّ بِذِكراكَ ، و لا تَسكُنُ النُّفوسُ إلاّ عِندَ رُؤياكَ .
الهى! دلهاى شيدا، سرگشته تواند و خِردهاى گوناگون بر معرفت تو فراهم و همداستان گشته اند . دلها جز با ياد تو آرام نمى گيرند و جانها جز با ديدن تو آرامش نمى يابند .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۵۱/۲۱ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
إلهي ، فَاجعَلْنا مِنَ الذينَ تَوَشَّحَتْ (تَرَسَّخَتْ) أشجارُ الشَّوقِ إلَيكَ في حَدائقِ صُدورِهِم ··· و اطمَأنَّتْ بِالرُّجوعِ إلى رَبِّ الأربابِ أنفُسُهم ، وتَيَقَّنَتْ بالفَوزِ و الفَلاحِ أرواحُهُم .
الهى! ما را از آنان قرار ده كه ريشه هاى درختانِ شوقِ تو در باغهاى سينه هايشان در هم پيچيده و تنيده است . . . و جانهايشان با بازگشت به سوى خداى همگان اطمينان يافته و ارواحشان به پيروزى و رستگارى، يقين كرده است .
( بحار الأنوار : ۹۴/ ۱۵۰/۲۱ )
13ـ ياد خدا، شرح صدر مى آورد
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ يَشرَحُ الصَّدرَ .
ياد خدا، شرح صدر مى بخشد.
( غرر الحكم : ۸۳۵ )
موارد تأكيد بر ذكر خدا
الف ـ هنگام رويارويى با دشمن
امام على عليه السلام :
إذا لَقِيتُم عَدُوَّكُم في الحَربِ فَأَقِلُّوا الكلامَ و أكثِرُوا ذِكرَ اللّه ِ عزّ و جلّ .
هرگاه در جنگ با دشمن خود رو به رو شديد ، كمتر سخن بگوييد و بيشتر خداوند عزّ و جلّ را ياد كنيد .
( الخصال : ۶۱۷/۱۰ )
ب ـ هنگام ورود به بازارها
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن ذَكَرَ اللّه َ في السُّـوقِ مُخلِصاً عِندَ غَفلَةِ الناسِ و شُغلِهِم بما فِيهِ كَتَبَ اللّه ُ لَهُ ألفَ حَسَنةٍ و يَغفِرُ اللّه ُ لَهُ يَومَ القِيامَةِ مَغفِرَةً لَم تَخطُرْ عَلى قَلبِ بَشَرٍ .
اگر كسى در بازار ، هنگامى كه ديگر مردمان [ از ياد خدا ] غافلند و سرگرم كار خود هستند ، به ياد خدا باشد، خداوند هزار حسنه برايش منظور دارد، و در روز رستاخيز چنان او را بيامرزد كه به ذهن هيچ كس خطور نكرده باشد .
( بحار الأنوار : ۱۰۳/۱۰۲/۴۷ )
امام على عليه السلام :
أكثِرُوا ذِكرَ اللّه ِ عزّ و جلّ إذا دَخَلتُمُ الأسواقَ عِندَ اشتِغالِ الناسِ، فإنّهُ كَفّارةٌ لِلذُّنوبِ و زِيادَةٌ في الحَسَناتِ ، و لا تُكتَبُوا في الغافِلينَ .
وقتى به بازار مى رويد و مردم سرگرم كارند خداوند عزّ و جلّ را بسيار ياد كنيد ؛ زيرا اين كار گناهان را مى زدايد و بر حسنات مى افزايد و در زمره غافلان نوشته نمى شويد .
( الخصال : ۶۱۴/۱۰ )
ج ـ هنگام غم ، داورى و تقسيم
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اُذكُرِ اللّه َ عِندَ هَمِّكَ إذا هَمَمتَ، و عِندَ لِسانِكَ إذا حَكَمتَ ، و عِندَ يَدِكَ إذا قَسَمتَ .
هرگاه اراده كارى كردى خدا را به اراده خود ياد آورى كن ، هرگاه خواستى حكمى دهى خدا را به ياد زبان خود بياور و هرگاه خواستى چيزى را تقسيم كنى خدا را به دست خود ياد آورى كن .
( بحار الأنوار : ۷۷/۱۷۱/۷)
د ـ هنگام خشم
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أوحَى اللّه ُ إلى نبيٍّ مِن أنبيائهِ : ابنَ آدَمَ ، اذكُرنِي عِندَ غَضَبِكَ أذكُرْكَ عِندَ غَضَبِي ، فلا أمحَقُكَ فيمَن أمحَقُ .
خداوند به يكى از پيامبرانش وحى فرمود : اى پسر آدم! هنگام خشم به ياد من باش، تا من نيز در هنگام خشم به ياد تو باشم و تو را با ديگران هلاك نگردانم .
( بحار الأنوار : ۷۵/۳۲۱/۵۰ )
ه ـ در تنهايى و هنگام لذّتها
امام على عليه السلام :
اِشحَنِ الخَلوَةَ بالذِّكرِ ، و اصحَبِ النِّعَمَ بِالشُّكرِ .
خلوت را با ياد خدا پُر كن و نعمتها را با شكر گزارى همراه ساز .
( غرر الحكم : ۲۳۷۴ )
امام باقر عليه السلام : در تورات نوشته شده است :
··· يا موسى ··· اُذكُرْني في خَلَواتِكَ و عِندَ سُرورِ لَذَّتِكَ أذكُرْكَ عِندَ غَفَلاتِكَ .
. . . اى موسى! . . . در تنهايى ها و هنگام شادى لذّتها و خوشى هايت مرا ياد كن تا در غفلت هايت به ياد تو باشم .
( الأمالي للصدوق : ۳۲۷/۳۸۴ )
امام صادق عليه السلام :
شِيعَتُنا الَّذِين إذا خَلَوا ذَكَرُوا اللّه َ كثيراً .
شيعيان ما كسانى هستند كه چون تنها شوند خدا را فراوان ياد كنند .
( الكافي : ۲/۴۹۹/۲ )
حقيقت ياد خدا
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أطاعَ اللّه َ عزّ و جلّ فَقَد ذَكَرَ اللّه َ و إن قَلَّتْ صلاتُهُ و صِيامُهُ و تلاوَتُهُ لِلقرآنِ
هر كس از خداوند عزّ و جلّ فرمان بَرد خدا را ياد كرده است، هرچند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندك باشد .
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۶/۳ )
امام على عليه السلام :
الذِّكرُ ذِكرانِ : ذِكرٌ عِند المُصيبَةِ حَسَنٌ جميلٌ ، و أفضَلُ مِن ذلكَ ذِكرُ اللّه ِ عِندَ ما حَرَّمَ اللّه ُ علَيكَ فيكونُ ذلكَ حاجِزاً .
ياد خدا بر دو گونه است : ياد [او ]در هنگام مصيبت كه نيكو و زيباست، و برتر از آن، ياد خدا كردن در هنگام رو به رو شدن با حرامهاى خداست، كه ياد خدا در اين حال تو را از ارتكاب حرام باز مى دارد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۵۵/۱۱۰ )
امام على عليه السلام :
لا تَذكُرِ اللّه َ سبحانَهُ ساهياً ، و لا تَنْسَهُ لاهِياً ، و اذكُرْهُ كاملاً يُوافِقُ فِيهِ قَلبُكَ لِسانَكَ ، و يُطابِقُ إضمارُكَ إعلانَكَ ، و لَن تَذكُرَهُ حقيقةَ الذِّكرِ حتّى تَنسى نَفسَكَ في ذِكرِكَ و تَفقِدَها في أمرِكَ .
با حال غفلت، ذكر خداوند سبحان را مگوى و بر اثر سرگرم شدن به كارى ، خدا را فراموش مكن ، بلكه او را چنان ياد كن كه دل و زبانت يكى باشد و درونت با بيرونت مطابقت كند . تو حقيقتاً به ياد خدا نخواهى بود، مگر آن گاه كه هنگام ذكر گفتن، خود را فراموش كنى و در وقتِ كار خود (ذكر گفتن) خويشتن را گم كنى .
( غرر الحكم : ۱۰۳۵۹ )
امام باقر عليه السلام :
ثلاثٌ مِن أشَدِّ ما عَمِلَ العِبادُ : إنصافُ المُؤمِنِ مِن نفسِهِ ، و مُواساةُ المَرءِ أخاهُ ، و ذِكرُ اللّه ِ على كُلِّ حالٍ ،
و هو أن يَذكُرَ اللّه َ عزّ و جلّ عِندَ المَعصيَةِ يَهُمُّ بها فَيَحولُ ذِكرُ اللّه ِ بَينَهُ و بينَ تلكَ المَعصيَةِ ،
و هُو قَولُ اللّه ِ عزّ و جلّ « إنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إذا مَسَّهُم طائفٌ مِنَ الشيطانِ تَذَكَّرُوا فإذا هم مُبْصِرُونَ » .
سه چيز از سخت ترين كارهاى بندگان است : انصاف داشتن مؤمن ، كمك مالى انسان به برادرش و به ياد خدا بودن در همه حال،
و آن به اين معناست كه آدمى به گاه رو به رو شدن با گناه و تصميم به انجام آن خدا را ياد كند ، و ياد خدا او را از آن گناه باز دارد .
اين است سخن خداوند عزّ و جلّ كه مى فرمايد : « كسانى كه پروا مى كنند، چون وسوسه اى از شيطان به آنها برسد خدا را ياد مى كنند؛ زيرا مردمى صاحب بصيرتند » . ( الأعراف : ۲۰۱ )
( الخصال : ۱۳۱/۱۳۸ )
امام صادق عليه السلام ـ به حسين بزّاز ـ فرمود :
أ لاَ اُحَدِّثُكَ بِأَشَدِّ ما فَرَضَ اللّه ُ عزّ و جلّ على خَلقِهِ ؟ ··· إنصافُ الناسِ مِن نَفسِكَ ، و مُواساتُكَ لِأخيكَ ، و ذِكرُ اللّه ِ في كلِّ مَوطِنٍ ، أما إنّي لا أقولُ : سُبحانَ اللّه ِ ، و الحَمدُ للّه ِِ ، و لا إلهَ إلاّ اللّه ُ ، و اللّه ُ أكبَرُ ، و إن كانَ هـذا مِن ذاكَ ، و لكِـنْ ذِكرُ اللّه ِ في كُلِّ مَوطِنٍ إذا هَجَمتَ على طاعَتِهِ أو مَعصِيَتِهِ .
آيا تو را از سخت ترين چيزى كه خداوند بر بندگانش واجب كرده است آگاه نكنم؟ ··· اين كه با مردم رفتارى منصفانه داشته باشى ، با برادرت همدردى و هميارى كنى و خدا را در همه حال ياد كنى . امّا منظور من از ياد خدا، گفتن سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلاّ اللّه و اللّه أكبر، نيست . گر چه اين هم ذكر است ، اما منظور، به ياد خدا بودن هنگام رو به رو شدن با طاعت يا معصيت خداست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۴/۱۷ )
امام صادق عليه السلام :
مَن كانَ ذاكراً للّه ِِ على الحقيقةِ فهُو مُطِيعٌ ، و مَن كان غافِلاً عنهُ فهُو عاصٍ ، و الطاعَةُ علامَةُ الهدايَةِ ، و المَعصيَةُ علامَةُ الضَّلالَةِ ، و أصلُهُما مِنَ الذِّكرِ و الغَفلَةِ .
هر كه براستى به ياد خدا باشد، فرمان بَر و هركه از خدا غافل باشد، نافرمان است . طاعت، نشانه رهيافتگى است و معصيت، نشانه گمراهى و ريشه اين هر دو، ياد خدا و غفلت است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۸/۳۳ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « و ياد خدا بزرگتر است » ( العنكبوت : ۴۵) ـ فرمود :
ذِكرُ اللّه ِ تَعالى عِندَ ما أحَلَّ و حَرَّمَ .
خدا را به ياد داشتن، هنگام رو به رو شدن با حلال و حرام خدا .
( عدّة الداعي : ۲۸۳ )
امام صادق عليه السلام :
الذِّكرُ ذِكرانِ: ذِكرٌ خالِصٌ يُوافِقُهُ القَلبُ ، و ذِكرٌ صارِفٌ يَنفِي ذِكرَ غَيرِهِ .
ذكر بر دو گونه است : ذكر خالص كه با دل سازگار و همراه است و ذكر بازدارنده كه ياد هر كس جز او را از دل مى برد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۹/۳۳ )
امام رضا عليه السلام :
مَن ذَكَرَ اللّه َ و لم يَستَبِقْ إلى لِقائهِ فَقدِ استَهزَأ بنَفسِهِ
هركه خدا را ياد كند اما به ديدار او شتاب ( شوق ) نشان ندهد، خود را ريشخند كرده است .
( بحار الأنوار : ۷۸/۳۵۶/۱۱ )
توفيق يافتن براى ياد خدا
امام على عليه السلام :
الذِكرُ لَيسَ مِن مَراسِمِ اللِّسانِ و لا مِن مَناسِمِ الفِكرِ ، و لكنَّهُ أوَّلٌ مِن المذكورِ و ثانٍ مِنَ الذاكِرِ .
ياد خدا، نه كار زبان است و نه راه و رسم انديشه، بلكه نقطه آغاز آن، [ خداوندِ ] ياد شده است و در مرتبه دوم، [ شخصِ ] ياد كننده جاى دارد .
( غرر الحكم : ۲۰۹۱ )
امام صادق عليه السلام :
اِجعَلْ ذِكرَ اللّه ِ مِن أجلِ ذِكرِهِ لكَ ، فإنّهُ ذَكَرَكَ و هُو غَنِيٌّ عنكَ فَذِكرُهُ لكَ أجَلُّ و أشهى و أتَمُّ مِن ذِكرِكَ لَهُ و أسبَقُ ··· فَمَن أرادَ أن يَذكرَ اللّه َ تعالى فَلْيَعلَمْ أنَّهُ ما لَم يَذكُرِ اللّه ُ العَبدَ بالتوفيقِ لِذِكرِهِ لا يَقدِرُ العَبدُ عَلى ذِكرِهِ .
ياد خدا را بدان سبب دان كه او به ياد توست ، او تو را ياد مى كند در حالى كه بى نياز از توست . پس ياد او از تو ارزشمندتر و خواستنى تر و كاملتر و پيش تر است تا ياد تو از او . . . بنا بر اين ، هر كه مى خواهد خداوند متعال را ياد كند بايد بداند كه اگر خداوند توفيق ياد خود را به ياد بنده نياورد ، بنده قادر به ذكر و ياد او نيست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۵۸/۳۳ )
ويژگى اهل ذكر
بحار الأنوار : در حديث معراج درباره ويژگى نيكوكاران آمده است :
إذا كُتِبَ الناسُ مِنَ الغافلينَ كُتِبُوا مِنَ الذاكرينَ ··· لا يَشغَلُهُم عنِ اللّه ِ شَيءٌ طَرفةَ عَينٍ ··· الناسُ عِندَهُم مَوتى و اللّه ُ عِندَهُم حَيٌّ قَيُّومٌ كريمٌ ··· لا أرَى في قَلبِهِم شُغُلاً لِمَخلوقٍ .
آن گاه كه مردم از غافلان به شمار آيند، آنان از ذاكران قلمداد شوند . . . هيچ چيز حتى به اندازه چشم به هم زدنى آنان را از ياد خدا باز نمى دارد . . . در نظر آنان، مردم مردگانى بيش نيستند و خداوند در نظرشان زنده و قيّوم و بخشنده است . . . در آنان دل مشغولى به هيچ مخلوقى را نمى بينم .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۴/۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ درباره آيه « پس ، از اهل ذِكر بپرسيد···» ( النحل : ۴۳ ) ـ فرمود :
الذِكرُ أنا ، و الأئمَّةُ : أهلُ الذِكرِ .
[ مقصود از ] ذِكر ، من هستم و اهل ذِكر ، امامان هستند .
( الكافي : ۱/۲۱۰/۱ )
امام على عليه السلام :
إنَّ لِلذِّكرِ لَأَهلاً أخَذُوهُ مِن الدنيا بَدَلاً ، فلَم تَشغَلْهُم تِجارَةٌ و لا بَيعٌ عنهُ ، يَقطَعُونَ بهِ أيّامَ الحياةِ .
به ياد خدا بودن ، اهلى دارد كه آن را به جاى اين دنيا برگرفته اند و از اين رو تجارت و خريد و فروش آنان را از آن باز نمى دارد .
( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۲ )
امام على عليه السلام :
أهلُ الذِّكرِ أهلُ اللّه ِ و حامَّتُهُ .
اهل ذكر خدا ، اهل خدا و خاصّگان اويند .
( غرر الحكم : ۱۴۶۷ )
امام باقر عليه السلام :
كَأنَّ المؤمنينَ هُمُ الفُقَهاءُ أهلُ فِكرةٍ و عِبرَةٍ ، لم يُصِمَّهُم عن ذِكرِ اللّه ِ ما سَمِعوا بِآذانِهِم، و لم يُعْمِهِم عَن ذِكرِ اللّه ِ ما رَأوا مِن الزِّينَةِ .
گويى مؤمنان، همان فرزانگان دين فهم و اهل انديشيدن و پند گرفتن هستند . شنيده هاى دنيوى ، گوش آنها را از [ شنيدن ] ياد خدا ، كر نمى كند و زرق و برق دنيا، چشم آنان را از ياد خدا كور نمى گرداند .
( بحار الأنوار : ۷۳/۳۶/۱۷ )
امام باقر عليه السلام ـ در بيان اوصاف آخرت گرايان ـ فرمود :
لا يَمَلُّونَ مِن ذِكرِ اللّه ِ .
از ياد خدا خسته و ملول نمى شوند .
( بحار الأنوار: ۷۸/۱۶۵/۲ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « پس ، از اهل ذكر بپرسيد ···» ( النحل : ۴۳) ـ فرمود :
الكِتابُ الذِّكرُ ، و أهلُهُ آلُ محمّدٍ عليهم السلام .
ذكر ، قرآن است و اهل ذِكر ، خاندان محمّد عليهم السلام هستند .
( الكافي : ۱/۲۹۵/۳ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « و آن ( قرآن) براى تو و قوم تو ذكر است و به زودى پرسيده خواهيد شد » ( الزخرف : ۴۴ ) ـ فرمود :
الذِكرُ القرآنُ ، و نحنُ قومُهُ ، و نحنُ المَسؤُولونَ .
ذكر ، همان قرآن است و ما قوم آن هستيم و ما هستيم كه پرسيده مى شويم ( مردم بايد از ما بپرسند ) .
( الكافي : ۱/۲۱۱/۵ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره همين آيه ـ فرمود :
رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله الذِّكرُ ، و أهلُ بيتِهِ عليهم السلام المَسؤولونَ ، و هُم أهلُ الذِّكرِ
رسول خدا صلى الله عليه و آله همان ذِكر است و اهل بيت او عليهم السلام پرسش شوندگانند و اهل ذِكر همانان هستند.
( الكافي : ۱/۲۱۱/ ۴ )
ارزش كسانى كه مشاهده آنهاياد آور خداست
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أولياءُ اللّه ِ الذينَ إذا رُؤوا ذُكِرَ اللّه ُ .
اوليا و دوستان خدا كسانى هستند كه مشاهده آنها، خدا را به ياد آورد .
( كنز العمّال : ۱۷۸۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
خِيارُكُمُ الذينَ إذا رُؤوا ذُكِرَ اللّه ُ .
بهترين شما آنانند كه ديدنشان ياد آور خدا باشد .
( كنز العمّال : ۱۷۸۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُكُمُ الذينَ إذا رُؤوا ذُكِرَ اللّه ُ تعالى لِرُؤيَتِهِم .
برترين افراد شما كسانى هستند كه بر اثر ديدن آنها، خداوند به ياد آورده شود .
( كنز العمّال : ۱۷۸۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
خِيارُكُم مَن ذَكَّرَكُم بِاللّه ِ رُؤيَتُهُ ، و زادَ عِلمَكُم مَنطِقُهُ ، و رَغَّبَكُم في الآخِرَةِ عَمَلُهُ .
بهترين شما كسى است كه ديدنِ او شما را به ياد خدا اندازد و گفتارش بر دانش شما بيفزايد و كردارش شما را مشتاق آخرت كند .
( كنز العمّال : ۱۷۸۷ )
امام رضا عليه السلام :
كانَ نَقشُ خاتَمِ عيسى عليه السلام حرفَينِ اشتَقَّهُما مِنَ الإنجيلِ :« طُوبى لِعَبدٍ ذُكِرَ اللّه ُ مِن أجلِهِ ، و وَيلٌ لِعَبدٍ نُسِيَ اللّه ُ مِن أجلِهِ » .
نقش نگين انگشترى عيسى عليه السلام دو جمله بود كه آنها را از انجيل بر گرفته بود : « خوشا بنده اى كه به واسطه او خدا ياد آورى شود و واى بر بنده اى كه به واسطه او خدا فراموش گردد » .
( بحار الأنوار : ۱۱/۶۳/۱ )
عوامل مداومت بر ذكر
بحار الأنوار : در حديث معراج آمده است :
يا أحمَدُ ··· دُمْ على ذِكرِي ، فقالَ : يا ربِّ ، و كيفَ أدُومُ على ذِكرِكَ ؟ فقالَ : بالخَلوَةِ عنِ الناسِ ، و بُغضِكَ الحُلوَ و الحامِضَ ، و فَراغِ بَطنِكَ و بَيتِكَ مِنَ الدنيا
اى احمد! . . . بر ياد من مداومت كن . عرض كرد : پروردگارا ! چگونه ياد تو را مداومت بخشم؟ فرمود : با خلوت گزينى از مردم و بيزارى از ترش و شيرين و تهى داشتن شكم و خانه ات از دنيا .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۲/۶ )
امام على عليه السلام :
مَن أحَبَّ شيئاً لَهِجَ بِذِكرِهِ .
هركه چيزى را دوست بدارد ، ياد آن ورد زبانش شود .
( غرر الحكم : ۷۸۵۱ )
موانع ذكر خدا
امام على عليه السلام :
لَيسَ في الجَوارِح أقَلُّ شُكراً مِنَ العَينِ ، فلا تُعطُوها سُؤلَها فَتَشغَلَكُم عن ذِكرِ اللّه ِ
در ميان اعضاى بدن ناسپاس تر از چشم وجود ندارد ؛ پس ، خواسته هاى آن را برآورده مسازيد كه شما را از ياد خدا باز مى دارد .
(غرر الحكم : ۷۵۱۹ )
امام على عليه السلام :
لَيسَ في المعاصِي أشَدُّ مِنِ اتِّباعِ الشَّهوَةِ ، فلا تُطِيعُوها فَتَشغَلَكُم عَنِ اللّه ِ
در ميان گناهان [ گناهى ] سخت تر از پيروى شهوت نيست ، پس آن را فرمان نبريد كه شما را از خدا غافل مى سازد .
(غرر الحكم : ۷۵۲۰ )
امام على عليه السلام :
مَنِ اشتَغَلَ بِذِكرِ الناسِ قَطَعَهُ اللّه ُ سبحانَهُ عَن ذِكرِهِ .
امام زين العابدين عليه السلام :
إنَّ قَسوَةَ البِطنَةِ و فَترَةَ المَيلَةِ و سُكرَ الشِّبَعِ و غِرَّةَ المُلكِ مِمّا يُثَبِّطُ و يُبطِئُ عَنِ العَمَلِ و يُنسِي الذِّكرَ .
پر خورى و سستى اراده و مستى سيرى و غرور قدرت ، از عوامل باز دارنده و كند كننده در عمل است و ياد [ خدا ] را از دل مى برد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۱۲۹/۱ )
خطر موانع ذكر خدا
امام على عليه السلام :
كُلُّ ما ألهى عن ذِكرِ اللّه ِ فهو مِن المَيسِرِ .
هر چيزى كه از ياد خدا غافل كند ، در شمار مَيسر ( قمار) است .
( بحار الأنوار : ۷۳/۱۵۷/۲ )
امام على عليه السلام :
كُلُّ ما ألهى عن ذِكرِ اللّه ِ فهو مِن إبليسَ .
هر آنچه از ياد خدا غافل كند ، از ابليس است .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۷۰ )
آثار روى گرداندن از ياد خدا
الكافى: از جمله نجواهاى خداوند متعال با موسى عليه السلام است كه :
يا موسى، لا تَنْسَنِي على كلِّ حالٍ ، و لا تَفرَحْ بكَثرةِ المالِ ، فإنَّ نِسيانِي يُقْسِي القُلوبَ ، و مَع كَثرَةِ المالِ كَثرَةُ الذُّنوبِ .
اى موسى! در هيچ حالى مرا فراموش نكن و به دارايى زياد شادمان مشو ؛ زيرا از ياد بردن من، دلها را سخت مى كند و همراه ثروتِ زياد گناهانِ زياد است .
( الكافي : ۸/۴۵/۸ )
خدا فراموشى، خود فراموشى است
امام على عليه السلام :
مَن نَسِيَ اللّه َ أنساهُ نفسَهُ .
كسى كه خدا را فراموش كند، خداوند خودش را از ياد او ببرد .
( غرر الحكم : ۷۷۹۷ )
امام على عليه السلام :
مَن نَسِيَ اللّه َ سبحانَهُ أنساهُ اللّه ُ نفسَهُ و أعمى قَلبَهُ .
هر كس خداى سبحان را فراموش كند ، خداوند خودش را از ياد او ببرد و دلش را كور كند .
( غرر الحكم : ۸۸۷۵ )
انواع ياد خدا
مستدرك الوسائل: از يكى از معصومان عليهم السلام نقل شده است كه:
ذِكرُ اللِّسانِ الحَمدُ و الثَّناءُ ، و ذِكرُ النَّفسِ الجَهدُ و العَناءُ ، و ذِكرُ الرُّوحِ الخَوفُ و الرَّجاءُ ، و ذِكرُ القَلبِ الصِّدقُ و الصَّفاءُ ، و ذِكرُ العَقلِ التَّعظيمُ و الحَياءُ ، و ذِكرُ المَعرفَةِ التَّسليمُ و الرِّضا ، و ذِكرُ السِّرِّ الرُؤيَةُ و اللِّقاءُ .
ذكر زبان، حمد و ثناست ، و ذكرِ نفس، سخت كوشى و تحمّل رنج و ذكرِ روح، بيم و اميد و ذكرِ دل، صدق و صفا و ذكرِ عقل، تعظيم و شرم و ذكرِ معرفت ، تسليم و رضا و ذكرِ باطن و درون، مشاهده و لقا .
( مشكاة الأنوار : ۱۱۳/۲۶۱ )
ذكر خفىّ
كنز العمّال ـ به نقل از ضمرة بن حبيب ـ : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
اُذْكُروا اللّه َ ذِكراً خامِلاً ، قيلَ : و ما الذِّكرُ الخامِلُ ؟ قالَ : الذِّكرُ الخَفِيُّ .
خدا را با ذِكر خامِل ياد كنيد . عرض شد : ذكر خامل چيست؟ فرمود : ذكر نهان و پوشيده .
( كنز العمّال : ۱۷۵۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
خيرُ الذِّكرِ الخَفِيُّ .
بهترين ذكر ، ذكر خفىّ است .
( كنز العمّال : ۱۷۷۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يَفضُلُ الذِّكرُ الخَفِيُّ الذي لا تَسمَعُهُ الحَفَظَةُ على الذي تَسمَعُهُ سَبعينَ ضِعفاً
ذكر خفىّ، كه فرشتگان نگهبان آن را نشنوند، هفتاد بار بهتر است از آن ذكرى كه آنان بشنوند .
( كنز العمّال : ۱۹۲۹ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در دعا ـ گفت :
إلهي فَأَلهِمْنا ذِكرَكَ في الخَلاءِ و المَلَأِ ، و الليلِ و النهارِ ، و الإعلانِ و الإسرارِ ، و في السَّرّاءِ و الضَّرّاءِ ، و آنِسنا بالذِّكرِ الخَفِيِّ .
الهى! ياد خود را در تنهايى و در ميان جمع ، در شب و در روز ، در آشكار و در نهان و در آسايش و سختى به دل ما افكن و ما را با ذكر خفىّ همدم ساز .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۵۱/۲۱ )
امام باقر يا امام صادق عليهما السلام :
لا يَكتُبُ المَلَكُ إلاّ ما يَسمَعُ ، قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : « وَ اذْكُـرْ رَبَّكَ في نَفسِكَ » : لا يَعلمُ ثوابَ ذلكَ الذِّكرِ في نَفسِ العَبدِ غيرُ اللّه ِ تعالى .
فرشته ننويسد جز آنچه را كه مى شنود . خداوند عزّ و جلّ فرموده است : « و پروردگارت را در دل خود ياد كن » . ( الأعراف : ۲۰۵ ) [ اندازه ] ثواب اين ذكر درونى بنده را كسى جز خداوند متعال نمى داند .
( بحار الأنوار : ۵/۳۲۲/۷ )
خانه هاى ذكر
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَثَلُ البيتِ الذي يُذكَرُ اللّه ُ فيهِ و الذي لا يُذكَرُ اللّه ُ فيهِ مَثَلُ الحَيِّ و المَيِّتِ .
حكايت خانه اى كه در آن خدا ياد مى شود و خانه اى كه از ياد خدا خالى است، حكايت زنده و مرده است .
( كنز العمّال : ۱۹۲۳ )
الدرّ المنثور ـ به نقل از أنس بن مالك و بريدة ـ :
قَرَأ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله هذهِ الآيةَ: «في بُيوتٍ أذِنَ اللّه ُ أنْ تُرْفَعَ» فقامَ إلَيهِ رَجُلٌ فقالَ : أيُّ بُيوتٍ هذهِ يا رسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : بُيوتُ الأنبياءِ ، فقامَ إلَيهِ أبو بكرٍ فقالَ: يا رسولَ اللّه ِ ، هذا البيتُ مِنها ؛ بيتُ .حديث عليٍّ و فاطمةَ ؟ قالَ : نَعَم مِن أفاضِلِها .
رسول خدا صلى الله عليه و آله آيه : «در خانه هايى كه خدا رخصت داد ارجمندش دارند» را تلاوت كرد . مردى برخاست و عرض كرد: اى رسول خدا! اينها چه خانه هايى است؟ فرمود : خانه هاى پيامبران . پس ، ابو بكر برخاست و عرض كرد : اى رسول خدا! اين خانه، يعنى خانه على و فاطمه ، از اين خانه هاست؟ فرمود : آرى ، از برترين آنهاست .
( في المصدر: «البيت»، و الصحيح ما أثبتناه - الدرّ المنثور : ۶ / ۲۰۳ )
المناقب لابن شهر آشوب ـ به نقل از أبو حمزة الثمالى ـ :
لَمّا كانَتِ السَّنَةُ التي حَجَّ فيها أبو جعفرٍ محمّدُ بنُ عليٍّ عليه السلام و لَقِيَهُ هِشامُ بنُ عبدِ المَلِكِ أقبَلَ الناسُ يَنثالُونَ علَيهِ فقالَ عِكرِمَةُ : مَن هذا ، علَيهِ سيماءُ زَهرَةِ العلمِ ؟ لاُجَرِّبَنَّه ، فَلَمّا مَثُلَ بَينَ يَديهِ ارتَعَدَتْ فَرائصُهُ و اُسقِطَ في يَدِ أبي جعفرٍ عليه السلام ، و قالَ : يا بنَ رسولِ اللّه ِ ، لَقد جَلَستُ مَجالِسَ كَثيرَةً بينَ يَدَي ابنِ عبّاسٍ و غيرِهِ فما أدرَكَني ما أدرَكَني آنِفاً !
فقالَ لَهُ أبو جعفرٍ عليه السلام : وَيلَكَ يا عُبَيدَ أهلِ الشامِ ، إنّك بينَ يَدَي « بُيوتٍ أذِنَ اللّه ُ أن تُرفَعَ و يُذكَرَ فيها اسمُهُ » .
در سالى كه امام باقر عليه السلام به حج رفته بود و هشام بن عبد الملك با او ديدار كرد ، مردم به ايشان روى آورده ، به گرد او حلقه زدند . عكرمه گفت : اين مرد كه در سيمايش نشانه دانش است كيست تا بيازمايمش؟ اما وقتى در برابر ايشان ايستاد، بدنش به لرزه افتاد و در برابر امام باقر عليه السلام حيرت زده [و شرمنده ] شد و عرض كرد : يا بن رسول اللّه ! من در محضر ابن عباس و ديگران زياد نشسته ام . اما در برابر هيچ يك از آنان چنين حالتى به من دست نداده است .
ا مام باقر عليه السلام فرمود : واى بر تو اى بنده حقير شاميان ! تو در محضر « خانه هايى هستى كه خداوند رخصت داده است تا ارجمندش دارند و نامش در آنها ياد شود » . ( النور : ۳۶ )
( المناقب لابن شهر آشوب : ۴/۱۸۲ )
الكافى ـ به نقل از أبو حمزة الثمالى ـ :
ـ عن الإمامِ الباقرِ عليه السلام أنّه قالَ لِقَتادَةَ ـ : مَن أنتَ ؟ قالَ : أنا قَتادَةُ بنُ دِعامةَ البصريُّ، فقالَ لَهُ أبو جعفرٍ عليه السلام : أنتَ فقيهُ أهلِ البصرةِ ؟ قالَ : نَعَم ··· فَسَكَتَ قَتادَةُ طويلاً ثُمّ قالَ : أصلَحَكَ اللّه ُ ، و اللّه ِ لَقَد جَلَستُ بَينَ يَدَيِ الفُقَهاءِ و قُدّامَ ابنِ عبّاسٍ فما اضطَرَبَ قَلبِي قُدّامَ واحدٍ مِنهُم ما اضطَرَبَ قُدّامَكَ!فقالَ لَهُ أبو جعفرٍ عليه السلام : وَيحَكَ أ تَدرِي أينَ أنتَ ؟! أنتَ بَينَ يَدَي « بُيوتٍ أذِنَ اللّه ُ أنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَر فيهَا اسمُه »، فَأنتَ ثَمَّ ، و نحنُ اُولئكَفقالَ لَهُ قَتادَةُ : صَدَقتَ و اللّه ِ جَعَلَنِيَ اللّه ُ فِداكَ ، و اللّه ِ ما هي بيوتَ حِجارةٍ و لا طِينٍ .
امام باقر عليه السلام به قتاده فرمود : تو كيستى؟ عرض كرد : من قتاده پسر دعامه بصرى هستم . امام عليه السلام به او فرمود : تو فقيه اهل بصره هستى؟ عرض كرد : آرى . . . پس ، قتاده مدّت زيادى خاموش ماند و سپس گفت : خدايت شايسته بدارد! به خدا سوگند من در حضور فقيهان و در برابر ابن عباس نشسته ام، اما در حضور هيچ يك از آنان دلم چنان نلرزيد كه در برابر شما لرزيد! امام عليه السلام به او فرمود : واى بر تو! آيا مى دانى كجا هستى؟ تو در برابر « خانه هايى كه خداوند رخصت داده است تا ارجمندش دارند و نامش در آنها ياد شود » ( النور : ۳۶ ) قرار دارى . اين خانه ها ما هستيم و تو در برابر آنها هستى. قتاده عرض كرد : به خدا راست مى گويى ، خدا مرا فداى تو كند ، به خدا قسم منظور از اين خانه ها، خانه هاى سنگى و گِلى نيست .
( الكافي : ۶/۲۵۶/۱ )
گوناگون
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يا أبا ذَرٍّ ، لِيُعَظَّم جلالُ اللّه ِ في صَدرِكَ ، فلا تَذكُرْهُ كما يَذكُرُهُ الجاهِلُ عِندَ الكَلبِ اللّهُمَّ أخزِهِ ، و عِندَ الخِنزيرِ اللّهُمَّ أخزِهِ
اى ابوذر! بايد خداوند در دل تو با شكوه و جلال باشد ، پس او را چنان ياد مكن كه نادان ياد مى كند و [تنها ]هنگام ديدن سگ يا خوك مى گويد : خدايا! خوارش كن .
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۲/۲ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ إبليسُ : يا ربِّ لَيسَ أحَدٌ مِن خَلقِكَ إلاّ جَعَلتَ لَهُم رِزقاً و مَعيشَةً فما رِزقِي ؟ قالَ : ما لَم يُذكَرْ علَيهِ اسمِي .
ابليس عرض كرد : پروردگارا! براى هر يك از آفريده هايت روزى و معيشتى قرار داده اى ، روزى من چيست؟ فرمود : هر چه نام من بر آن برده نشود .
(كنز العمّال : ۱۹۱۷ )
امام على عليه السلام :
سامِعُ ذِكرِ اللّه ِ ذاكِرٌ .
شنونده ياد خدا[نيز] ذاكر است .
(غرر الحكم : ۵۵۷۹)
بحار الأنوار : از معصومان عليهم السلام نقل شده است كه :
إنَّ في الجَنَّةِ قِيعاناً ، فإذا أخَذَ الذاكرُ في الذِّكرِ أخَذَتِ المَلائكةُ في غَرسِ الأشجارِ ، فربَّما وَقَفَ بعضُ الملائكةِ فيقالُ لَهُ : لِمَ وَقَفتَ؟ فيقولُ : إنّ صاحِبِي قد فَتَرَ ، يَعني عَنِ الذِّكرِ .
در بهشت دشتهايى است كه هرگاه ذاكر شروع به ذكر گفتن كند، فرشتگان در آن ها شروع به كاشتن درخت كنند . گاه فرشته اى دست از كار مى كشد ، پس به او گفته مى شود : چرا ايستاده اى؟ مى گويد : دوستم دست كشيده است ، منظور دست كشيدن ذاكر از گفتن ذكر خداست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۱۶۳/۴۲)
میزان الحکمه،جلد چهارم.
برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره یاد خداوند) مراجعه کنید.
