عدالت در احادیث

ارزش عدالت

 

امام على عليه السلام :

العَدلُ أساسٌ بِه قِوامُ العالَمِ
عدالت، شالوده اى است كه جهان بر آن استوار است.

( مطالب السؤول : ۶۱ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ أقوى أساسٍ
عدالت، محكمترين بنياد است.

( غرر الحكم : ۸۶۳ )

امام على عليه السلام : 

إنَّ العَدلَ مِيزانُ اللّه ِ سُبحانَهُ الَّذي وَضَعَهُ في الخَلقِ، و نَصَبَهُ لإِقامَةِ الحَقِّ، فلا تُخالِفْهُ في مِيزانِهِ، و لا تُعارِضْهُ في سُلطانِهِ .
عدالت، ترازوى خداى سبحان است كه آن را در ميان خلق خود نهاده و براى بر پا داشتن حقّ، نصب كرده است. پس، برخلاف ترازوى او عمل مكن و با قدرتش مخالفت مورز.

( غرر الحكم : ۳۴۶۴  )

امام على عليه السلام : 

جَعَلَ اللّه ُ سُبحانَهُ العَدلَ قِواما لِلأنامِ، و تَنزيها مِنَ المَظالِمِ و الآثامِ، و تَسنِيَةً لِلإسلامِ .
خداوند پاك، عدالت را بر پا دارنده مردمان ، مايه دورى از حق كشيها و گناهان و وسيله آسانى و گشايش براى اسلام قرار داده است .

( غرر الحكم : ۴۷۸۹ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ قِوامُ الرَّعِيَّةِ و جَمالُ الوُلاةِ .
عدالت، بر پا دارنده مردم و زيور حكمرانان است.

( غرر الحكم : ۱۹۵۴ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ مَألوفٌ، و الهَوى عَسوفٌ .
 عدالت، مطبوع است و هواىِ نفْس، منحرف و ستمگر.

( مطالب السؤول : ۵۶ )

فاطمه زهرا عليها السلام: 

فَرَضَ ··· العَدلَ تَسكينا لِلقُلوبِ .
خداوند عدالت را براى آرامش دلها واجب فرمود.

( علل الشرائع : ۲۴۸/۲ )

امام صادق عليه السلام : 

العَدلُ أحلى مِنَ الماءِ يُصيبُهُ الظَّمآنُ .
عدالت، از آبى كه شخص تشنه به آن مى رسد شيرين تر است.

( الكافي : ۲/۱۴۶/۱۱ )

عدالت برترين سياست است

امام صادق عليه السلام :

العَدلُ أحلى مِنَ الشَّهدِ، و أليَنُ مِنَ الزُّبدِ، و أطيَبُ ريحا مِنَ المِسكِ .
عدالت از عسل شيرين تر، از خامه نرمتر و از مشك خوش بوتر است.

(الكافي : ۲/۱۴۷/۱۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 العَدلُ جُنَّةٌ واقِيَةٌ، و جَنَّةٌ باقِيَةٌ .
 عدالت، حفاظى نگاه دار و بهشتى ماندگار است.

( عوالي اللآلي : ۱/۲۹۳/۱۷۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

عَدلُ ساعَةٍ خَيرٌ مِن عِبادَةِ سِتّينَ سَنَةً قِيامِ لَيلِها و صِيامِ نَهارِها، و جَورُ ساعَةٍ في حُكمٍ أشَدُّ و أعظَمُ عِندَ اللّه ِ مِن مَعاصي سِتّينَ سَنَةً .
 يك ساعت عدالت، بهتر از شصت سال عبادت است كه شبش به عبادت و روزش به روزه دارى بگذرد و يك ساعت بى عدالتى در حكومت (داورى) نزد خدا سخت تر و سنگين تر از شصت سال گناه است.

( جامع الأخبار : ۴۳۵/۱۲۱۶)

امام على عليه السلام :

العَدلُ أفضَلُ السِّياسَتَينِ .
عدالت برترين سياست است.

(غرر الحكم : ۱۶۵۶ )

امام على عليه السلام :

 العَدلُ فَضيلَةُ السُّلطانِ .
عدالت، فضيلتِ فرمانروا (قدرت) است.

( غرر الحكم : ۵۸۴  )

امام على عليه السلام :

 العَدلُ جُنَّةُ الدُّوَلِ
 عدالت، حفاظ دولتهاست.

(غرر الحكم : ۱۸۷۳ )

امام على عليه السلام : 

العَدلُ يُصلِحُ البَرِيَّةَ، صَلاحُ الرَّعِيَّةِ العَدلُ .
عدالت، مردم را اصلاح مى كند و مايه اصلاح و سامان يافتن رعيّت است.

( غرر الحكم : ۴۹۶، ۵۸۰۴ )

امام على عليه السلام : 

العَدلُ يُريحُ العامِلَ بِهِ مِن تَقَلُّدِ المَظالِمِ .
عدالت، كسى را كه به آن عمل كند، از آمدن مظالم و حقوق مردم به عهده اش آسوده مى كند.

( غرر الحكم : ۱۴۳۷ )

امام على عليه السلام :

 بِالعَدلِ تَصلُحُ الرَّعِيَّةُ .
 با عدالت است كه كار رعيّت اصلاح مى شود.

(غرر الحكم : ۴۲۱۵ )

امام على عليه السلام :

بِالعَدلِ تَتَضاعَفُ البَرَكاتُ .
به سبب عدالت، بركتها دو چندان مى شود.

( غرر الحكم : ۴۲۱۱  )

امام على عليه السلام : 

عَدلُ السُّلطانِ خَيرٌ مِن خِصبِ الزَّمانِ .
عدالتِ فرمانروا، بهتر از فراخى و حاصلخيزى زمانه است.

(مطالب السؤول : ۵۶ )

امام على عليه السلام :

 العَدلُ نِظامُ الإمرَةِ .
 عدالت، رشته نظام بخش فرمانروايى است.

(غرر الحكم : ۷۷۴ )

امام على عليه السلام :

 اِعدِلْ تَحكُمْ .
 عدالت پيشه كن تا [همچنان ]حكومت كنى.

(  غرر الحكم : ۲۲۲۳ )

امام على عليه السلام :

اِعدِلْ تَملِكْ .
به عدالت رفتار كن تا پادشاهى كنى.

( غرر الحكم : ۲۲۵۳ )

امام على عليه السلام :

سِياسَةُ العَدل ثَلاثٌ : لينٌ في حَزمٍ، و استِقصاءٌ في عَدلٍ، و إفضالٌ في قَصدٍ .
سياستِ دادگرانه سه چيز است: نرمىِ توأم با دورانديشى، عدالت كامل، و احسان همراه با ميانه روى.

( غرر الحكم : ۵۵۹۲ )

امام على عليه السلام :

ما عُمِّرَتِ البُلدانُ بِمِثلِ العَدلِ .
با هيچ چيز مانند عدالت، شهرها آباد نگرديده است.

( غرر الحكم : ۹۵۴۳ )

عدالت، فضيلت انسان است

امام على عليه السلام :

 في العَدلِ الاقتِداءُ بِسُنَّةِ اللّه ِ و ثَباتُ الدُّوَلِ
 در عدالت، اقتدا كردن به سنّت خدا و پايدارى دولتهاست.

( غرر الحكم : ۶۴۹۶ )

امام على عليه السلام :

 العَدلُ فَضيلَةُ السُّلطانِ .
عدالت، مايه فضيلت حكومت [حاكم] است.

( غرر الحكم : ۵۸۴)

عدالت و ايمان

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين پرسش كه: عدالت برتر است يا بخشندگى؟ ـ فرمود :

العَدلُ يَضَعُ الاُمورَ مَواضِعَها، و الجُودُ يُخرِجُها مِن جِهَتِها، و العَدلُ سائسٌ عامٌّ، و الجُودُ عارِضٌ خاصٌّ، فالعَدلُ أشرَفُهُما و أفضَلُهُما .
عدالت، هر چيزى را در جاى خودش مى گذارد و بخشندگى امور را از جهتشان خارج مى سازد؛ عدالت، سياستى فراگير است اما بخشندگى، حالتى اختصاصى است (شامل فرد يا افرادى محدود مى شود) . پس، عدالت برتر است.

( نهج البلاغة : الحكمة ۴۳۷  )

امام على عليه السلام : 

العَدلُ زينَةُ الإيمانِ .
عدالت، زيور ايمان است.

(كشف الغمّة : ۳/۱۳۷ )

عدالت مايه زندگى است

امام على عليه السلام :

العَدلُ رَأسُ الإيمانِ، و جِماعُ الإحسانِ .
عدالت، رأس ايمان و مجمع نيكيهاست.

( غرر الحكم : ۱۷۰۴  )

امام على عليه السلام :

 العَدلُ حَياةٌ .
عدالت، زندگى است.

( غرر الحكم : ۲۴۷ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ حَياةُ الأحكامِ
 عدالت، مايه حيات احكام [الهى ]است.

( غرر الحكم : ۳۸۶)

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه «بدانيد كه خدا زمين را بعد از مردنش زنده مى كند» ـ فرمود :

يُحيِيها اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بِالقائمِ عليه السلام بَعدَ مَوتِها، (يَعني) بِمَوتِها كُفرَ أهلِها، و الكافِرُ مَيِّتٌ .
خداوند عزّ و جلّ زمين را بعد از آن كه مُرد، به وسيله قائم عليه السلام زنده مى كند. مقصود از مرگِ زمين، كفر ساكنان آن است و كافر [در حقيقت ]مردار است.

( كمال الدين : ۶۶۸/۱۳)

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از همين آيه ـ فرمود :

العَدلُ بَعدَ الجَورِ .
 مقصود، [برپايى ]عدالت، بعد از ستم است.

(  الكافي : ۸/۲۶۷/۳۹۰ )

امام كاظم عليه السلام ـ درباره آيه «زمين را بعد از مرگش زنده مى كند» ـ فرمود :

لَيسَ يُحيِيها بِالقَطْرِ، و لكِنْ يَبعَثُ اللّه ُ رِجالاً فيُحيُونَ العَدلَ فتَحيا الأرضُ لإحياءِ العَدلِ، و لاَءقامَةُ الحَدِّ للّه ِِ أنفَعُ في الأرضِ مِنَ القَطرِ أربَعينَ صَباحا .
 منظور زنده كردن زمين با باران نيست، بلكه خداوند مردانى را مى فرستد كه عدالت را زنده مى كنند و با زنده شدن عدالت، زمين نيز زنده مى شود. هر آينه، بر پا داشتن حدود (احكام) خدا در روى زمين، از باران چهل روز سودمندتر است.

( الكافي : ۷/۱۷۴/۲ )

معناى عدالت

امام عسكرى عليه السلام ـ به عمه خود حكيمه دخت امام جواد عليه السلام ـ فرمود :

بِيتِي اللَّيلَةَ عِندَنا؛ فإنَّهُ سَيُولَدُ اللَّيلَةَ المَولودُ الكَريمُ عَلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ الَّذي يُحيي اللّه ُ عَزَّ و جلَّ بِهِ الأرضَ بَعدَ مَوتِها .
امشب نزد ما بمان؛ زيرا بزودى فرزندى به دنيا خواهد آمد كه نزد خداوند عزّ و جلّ گرامى است و خداوند عزّ و جلّ به وسيله او زمين را پس از مردن آن زنده خواهد كرد.

( كمال الدين : ۴۲۷/۲ )

امام على عليه السلام ـ درباره آيه «خدا به عدالت و احسان فرمان مى دهد»(نحل-90) ـ فرمود :

العَدلُ الإنصافُ، و الإحسانُ التَّفَضُّلُ .
مقصود از عدالت، انصاف است و منظور از احسان، بخشش و تفضّل.

( نهج البلاغة : الحكمة ۲۳۱ )

گستردگى عدالت

امام على عليه السلام ـ نيز درباره همين آيه ـ فرمود : 

العَدلُ الإنصافُ .
عدالت، يعنى انصاف.

( تفسير العيّاشي : ۲/۲۶۷/۶۱ )

امام على عليه السلام ـ درباره برگرداندن زمينهايى كه عثمان به تيول داده بود ـ فرمود :

و اللّه ِ لَو وَجَدتُهُ قَد تُزُوِّجَ بِه النِّساءُ و مُلِكَ (تُمُلِّكَ) بِهِ الإماءُ لَرَدَدتُهُ؛ فإنَّ في العَدلِ سَعَةً، و مَن ضاقَ عَلَيهِ العَدلُ فالجَورُ عَلَيهِ أضيَقُ .
به خدا سوگند، اگر زمينى را بيابم كه به كابين زنان رفته و به وسيله آنها كنيزانى خريدارى شده باشند، بى گمان آن را برمى گردانم؛ زيرا، عدالت فراخ است و هركه عدالت بر او تنگ آيد، بى عدالتى بر وى تنگ تر آيد.

( نهج البلاغة: الخطبة۱۵  )

امام باقر عليه السلام :

ما أوسَعَ العَدلَ ! إنَّ النّاسَ يَستَغنُونَ إذا عُدِلَ عَلَيهِم .
 چه گسترده است دامنه عدالت! اگر عدالت در جامعه اجرا شود، مردم بى نياز مى شوند.

( دعائم الإسلام : ۱/۳۸۰ )

امام صادق عليه السلام : 

العَدلُ أحلى مِنَ الماءِ يُصيبُهُ الظَّمآنُ، ما أوسَعَ العَدلَ إذا عُدِلَ فيهِ و إن قَلَّ! .
عدالت، از آبى كه انسانِ تشنه به آن مى رسد شيرين تر است . چقدر [دامنه] عدالت گسترده است اگر در كار عدالت ورزند، هر چند آن كار اندك باشد.

( الكافي : ۲/۱۴۶/۱۱ )

جانمايه عدالت

امام صادق عليه السلام :

تَبِعَ حَكيمٌ حَكيما سَبعَ مِائَةِ فَرسَخٍ في سَبع كَلِماتٍ، فمِنها أنَّهُ سَألَهُ : ما أوسَعُ مِنَ الأرضِ ؟ قالَ : العَدلُ أوسَعُ مِنَ الأرضِ .
 حكيمى براى هفت جمله هفت صد فرسنگ در پى حكيمى ديگر رفت. يكى از آن هفت جمله اين بود كه از او پرسيد: فراختر از زمين چيست؟ آن حكيم پاسخ داد: عدالت، فراختر از زمين است.

( بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۴/۳۵)

شعبه هاى عدالت

امام على عليه السلام :

الفَضائلُ أربَعَةُ أجناسٍ : أحَدُها الحِكمَةُ و قِوامُها في الفِكرَةِ، و الثاني العِفَّةُ و قِوامُها في الشَّهوَةِ، و الثّالِثُ القُوَّةُ و قِوامُها في الغَضَبِ، و الرّابِعُ العَدلُ و قِوامُهُ في اعتِدالِ قُوَى النَّفسِ .
فضايل چهار گونه اند: اول، حكمت است و جانمايه آن در انديشيدن باشد. و دوم، عفّت است و جانمايه آن در شهوت و خواهش نفسانى باشد. و سوم، زورمندى (شجاعت) است و جانمايه آن در [نيروى] غضب باشد . و چهارم، عدالت است و جانمايه آن در اعتدال قواى نفسانى باشد.

( كشف الغمّة : ۳/۱۳۸ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ عَلى أربَعِ شُعَبٍ : غامِضِ الفَهمِ، و غَمْرِ العِلمِ، و زَهرَةِ الحُكمِ، و رَوضَةِ الحِلمِ؛ فَمَن فَهِمَ فَسَّرَ جَميعَ العِلمِ، و مَن عَلِمَ عَرَفَ شَرائعَ الحُكمِ ، وَ مَن حَلُمَ لَم يُفرَِّطْ في أمرِهِ و عاشَ في النّاسِ حَميدا
عدالت چهار شعبه دارد: فهم پيچيدگى، دانش بسيار و حكمت روشنى بخش (نيكو) و بوستان بردبارى پس هركه بفهمد، همه علوم را تبيين كند؛ و هركه بداند، آبشخورهاى حكمت را بشناسد و هركه بردبار باشد، در كار خود كوتاهى نكند و در ميان مردم با خوشنامى به سر بَرَد.

( الكافي : ۲/۵۱/۱ )

امام على عليه السلام :

العَدلُ عَلى أربَعِ شُعَبٍ : عَلى غائصِ الفَهمِ ، و زَهرَةِ العِلمِ، و شَريعَةِ الحُكمِ، و رَوضَةِ الحِلمِ؛ فمَن فَهِمَ فَسَّرَ جَميعَ العِلمِ، و مَن عَلِمَ عَرَفَ شَرائعَ الحُكمِ، و مَن أحكَمَ لَم يُفَرِّطْ أمرَهُ و عاشَ في النّاسِ و هُوَ في راحَةٍ .
 عدالت چهار شاخه دارد: فهمِ ژرفياب، شكوفه دانش، آبشخور حكمت و بوستان بردبارى. هركه بفهمد همه علوم را روشن كند؛ و هركه بداند، آبشخورهاى حكمت را بشناسد؛ و هركه حكمت داشته باشد، در كار خود تفريط و كوتاهى نورزد و در ميان مردم آسوده زندگى كند.

( كنز العمّال : ۱۳۸۸ )

امام على عليه السلام :

الإيمانُ عَلى أربَعِ دَعائمَ : عَلَى الصَّبرِ، و اليَقينِ، و العَدلِ، و الجِهادِ ··· و العَدلُ مِنها عَلى أربَعِ شُعَبٍ: عَلى غائصِ الفَهمِ، و غَورِ العِلمِ، و زَهرَةِ الحُكمِ، و رَساخَةِ الحِلمِ؛ فمَن فَهِمَ عَلِمَ غَورَ العِلمِ، و مَن عَلِمَ غَورَ العِلمِ صَدَرَ عَن شَرائعِ الحُكمِ، و مَن حَلُمَ لَم يُفَرِّط في أمرِه و عاشَ في النّاسِ حَميدا .
 ايمان بر چهار پايه استوار است: بر صبر و يقين و عدالت و جهاد··· عدالت نيز چهار شاخه دارد: فهم ژرف كاو، دانش عميق، حكمت (حكم) شكوفا و بردبارى استوار و پايدار؛ هركه بفهمد، از ژرفاى دانش آگاه شود، و هركه از ژرفاى دانش آگاه شود، از آبشخورهاى حكمت (احكام درست) سيراب گردد و هركه بردبار باشد، در كار خود كوتاهى نورزد و در ميان مردم با خوشنامى زندگى كند.

( نهج البلاغة: الحكمة ۳۱ )

ويژگيهاى عادل

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن عامَلَ النّاسَ فلَم يَظلِمْهُم، وَ حَدَّثَهُم فلَم يَكذِبْهُم، و وَعَدَهُم فلَم يُخلِفْهُم، فَهُو مِمَّن كَمُلَت مُروءَتُهُ، و ظَهَرَت عَدالَتُهُ، و وَجَبَت اُخُوَّتُهُ، و حَرُمَت غِيبَتُهُ .
هركه در رفتار خود با مردم به ايشان ستم نكند و هرگاه با آنان سخن بگويد، دروغ نگويد و چون وعده شان دهد، خلف وعده نكند، انسانيتش كامل و عدالتش آشكار و دوستيش لازم و غيبتش حرام است.

( الخصال : ۲۰۸/۲۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن صاحَبَ النّاسَ بِالَّذي يُحِبُّ أن يُصاحِبوهُ كانَ عَدلاً .
هركه با مردم چنان رفتار كند كه دوست دارد آنان با او رفتار كنند، عادل است.

( كنز الفوائد : ۲/۱۶۲ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما كَرِهتَهُ لِنَفسِكَ فَاكرَهْ لِغَيرِكَ، و ما أحبَبتَهُ لِنَفسِكَ فأحبِبْهُ لِأخيكَ؛ تَكُن عادِلاً في حُكمِكَ، مُقسِطا في عَدلِكَ، مُحَبَّا في أهلِ السَّماءِ، مَودودا في صُدورِ أهلِ الأرضِ .
 آنچه براى خود نمى پسندى، براى ديگرى هم مپسند و آنچه براى خود دوست دارى، براى برادرت نيز دوست بدار، تا در قضاوتت عادل باشى و در عدالتت دادگر و نزد آسمانيان دوست داشتنى و در دلهاى زمينيان محبوب.

( تحف العقول : ۱۴ )

امام على عليه السلام :

مَن طابَقَ سِرُّهُ عَلانِيَتَهُ و وافَقَ فِعلُهُ مَقالَتَهُ، فَهُوَ الَّذي أدَّى الأمانَةَ و تَحَقَّقَت عَدالَتُهُ .
 هر كه نهانش با آشكارش يكسان باشد و كردارش با گفتارش سازگار، او كسى است كه امانت را پرداخته و عدالتش تحقق يافته است.

( غرر الحكم : ۸۶۵۶ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از ويژگى انسان عادل ـ فرمود :

إذا غَضَّ طَرْفَهُ عَنِ المَحارِمِ، و لِسانَهُ عَنِ المَآثِمِ، وَ كَفَّهُ عَنِ المَظالِمِ .
 كسى است كه چشم خود را از حرامها فرو بندد و زبانش را از گناهان و دستش را از مال مردم.

( تحف العقول : ۳۶۵ )

نخستين گام عادل بودن

امام صادق عليه السلام :

ثَلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ أوجَبْنَ لَهُ أربَعا عَلَى النّاسِ : مَن إذا حَدَّثَهُم لَم يَكذِبْهُم، و إذا خالَطَهُم لَم يَظلِمْهُم، و إذا وَعَدَهُم لَم يُخلِفْهُم، وَجَبَ أن تَظهَرَ في النّاسِ عَدالَتُهُ، و تَظهَرَ فيهِم مُروءَتُهُ، و أن تَحرُمَ عَلَيهِم غِيبَتُهُ، و أن تَجِبَ عَلَيهِم اُخُوَّتُهُ .
 سه چيز است كه هر كس دارا باشد، آن سه، چهار وظيفه را در قبال او بر مردم واجب گردانند: كسى كه هرگاه با مردم سخن گويد به ايشان دروغ نگويد و هرگاه با آنان بياميزد در حقّشان ستم نكند و هرگاه و عده اى به آنان دهد خلف وعده نكند، واجب است كه عدالت او در ميان مردم آشكار شود و مروّتش در ميان آنان هويدا گردد و غيبت از او برايشان حرام باشد و برادريش بر آنها لازم آيد.

( الخصال : ۲۰۸/۲۹ )

 

نشانه هاى عدالت

امام على عليه السلام :

إنَّ مِن أحَبِّ عِبادِ اللّه ِ إلَيهِ عَبدا أعانَهُ اللّه ُ عَلى نَفسِهِ فاستَشعَرَ الحُزنَ و تَجَلبَبَ الخَوفَ ··· فَهُوَ مِن مَعادِنِ دِينِهِ و أوتادِ أرضِهِ، قَد ألزَمَ نَفسَهُ العَدلَ، فكانَ أوَّلُ عَدلِهِ نَفيَ الهَوى عَن نَفسِهِ .
 از محبوبترين بندگان خدا نزد او، بنده اى است كه خداوند وى را در برابر نفْسش يارى رسانده، پس، اندوه را زيرپوش خود كرده و ترس [از خدا ]را بالاپوش خويش ··· چنين كسى از معادن دين خدا و بزرگان زمين اوست، خويشتن را ملزم به عدالت كرده است و نخستين گامِ عادل بودنِ او، دور كردن هوا و هوس از خويش بوده است.

( نهج البلاغة : الخطبة ۸۷ )

امام صادق عليه السلام :

مَن صَلّى خَمسَ صَلَواتٍ في اليَومِ و اللَّيلَةِ في جَماعَةٍ، فظُنُّوا بِهِ خَيرا و أجِيزوا شَهادَتَهُ .
 هركه در شبانه روز پنج نماز با جماعت بخواند، به او گمان نيك بريد و شهادتش را روا شماريد.

( الأمالي للصدوق : ۴۱۸/۵۵۶ )

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه از چه طريق عدالت آدمى شناخته مى شود، تا در نتيجه شهادتش پذيرفته شود ـ فرمود :

 أن تَعرِفوهُ بِالسَّترِ و العَفافِ و الكَفِّ عَنِ البَطنِ و الفَرجِ و اليَدِ و اللِّسانِ، و يُعرَفَ بِاجتِنابِ الكَبائرِ الَّتي أوعَدَ اللّه ُ عَلَيها النّارَ مِن شُربِ الخَمرِ، و الزِّنا، و الرِّبا، و عُقوقِ الوالِدَينِ، و الفِرارِ مِنَ الزَّحفِ و غَيرِ ذلكَ، و الدّالّ على ذلكَ كُلِّهِ و السَّاتِر لجَميعِ عُيوبِهِ ـ حَتّى يَحرُمَ عَلَى المُسلِمينَ تَفتيشُ ما وَراءَ ذلكَ مِن عَثَراتِهِ و غِيبَتِهِ، و يَجِبُ عَلَيهِم تَوَلِّيهِ و إظهارُ عَدالَتِهِ في النّاسِ ـ المُتَعاهِد لِلصَّلَواتِ الخَمسِ إذا وَاظَبَ عَلَيهِنَّ وَ حافَظَ مَواقيتَهُنَّ بِإحضارِ جَماعَةِ المُسلِمينَ، و أن لا يَتَخَلَّفَ عَن جَماعَتِهِم وَ مُصَلاّهُم إلاّ مِن عِلّةٍ .
او را به داشتن حيا و پاكدامنى و نگهداشتن شكم و شهوت و دست و زبان [از حرام و ناروا ]بشناسيد. و همچنين با دورى كردن از گناهان كبيره، كه خداوند بر آنها وعده آتش داده است؛ مانند شرابخوارى، زنا، ربا خوارى، نافرمانى از پدر و مادر، فرار از ميدان جهاد و جز اينها شناخته مى شود. كسى كه همه اين امور را از خود نشان دهد و تمام عيبهايش را پوشيده نگه دارد ـ به طورى كه كنجكاوى از ديگر لغزشهاى او و غيبت كردن از وى، بر مسلمانان حرام و به دوستى گرفتن او و آشكار كردن عدالتش در ميان مردم، بر آنان واجب و لازم آيد ـ و به نمازهاى پنجگانه برسد، يعنى بر اين نمازها مواظبت كند، و با حاضر شدن در جماعت مسلمانان، آنها را به موقع بخواند و از حضور در جماعت و مصلاّى آنان سرباز نزند، مگر عذرى داشته باشد [او را عادل بدانيد].

( الاستبصار : ۳/۱۲/۳۳ )

الأمالى للصدوق ـ به نقل از علقمه ـ : به امام صادق عليه السلام عرض كردم :

قالَ الصّادِقُ جَعفرُ بنُ محمّدٍ عليه السلام و قَد قلتُ لهُ : يَابن رَسولِ اللّه ، أخبرني مَن تُقبَلُ شهادتُهُ و مَن لا تُقبلُ شهادتُه، فقالَ : كُلُّ مَن كانَ عَلى فِطرَةِ الإسلامِ جازَت شَهادَتُه
قالَ : فقُلتُ لَهُ : تُقبَلُ شَهادَةُ المُقتَرِفِ للذُّنوبِ ؟ فقالَ : يا عَلقَمَةُ، لَو لَم تُقبَلْ شَهادَةُ المُقتَرِفينَ لِلذُّنوبِ لَما قُبِلَت إلاّ شَهاداتُ الأنبِياءِ و الأوصِياءِ صلوات اللّه عليهم؛ لِأنَّهُم هُمُ المَعصومونَ .
اى پسر رسول خدا! شهادت چه كسى قبول مى شود و شهادت چه كسى قبول نمى شود؟ حضرت فرمود : هركه بر سرشت اسلام باشد، شهادت دادنش جايز است. عرض كردم: آيا شهادت گنهكار پذيرفته مى شود؟ حضرت فرمود: اى علقمه! اگر بنا باشد شهادت دادن گنهكاران پذيرفته نشود، در اين صورت جز شهادت پيامبران و اوصيا پذيرفته نخواهد شد؛ زيرا تنها اينان از گناه پاكند.

( الأمالي للصدوق : ۱۶۳/۱۶۳ )

سفارش به رفتار عادلانه با دشمن و در هنگام خشم

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوارش حسين عليه السلام ـ فرمود :

اُوصيكَ بِتَقوَى اللّه ِ في الغِنى و الفَقرِ ··· و بِالعَدلِ عَلَى الصَّديقِ و العَدُوِّ .
تو را سفارش مى كنم به پرواى از خدا در روزگار توانگرى و تهيدستى··· و به رعايت عدالت با دوست و دشمن.

( تحف العقول : ۸۸ )

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزند بزرگوارش حسن عليه السلام ـ فرمود :

 اُوصيكَ يا بُنَيَّ بِالصَّلاةِ عِندَ وَقتِها ··· و العَدلِ في الرِّضا و الغَضَبِ
فرزندم! تو را سفارش مى كنم به گزاردن نماز در وقتش ··· و رعايت عدالت در خشنودى و خشم.

( الأمالي للمفيد : ۲۲۱/۱ )

عادلترين مردم

تنبيه الخواطر: روايت شده است كه موسى عليه السلام از خداوند عزّ و جلّ پرسيد: كدام بنده تو غنى تر است؟ فرمود:

أقنَعُهُم بِما أعطَيتُهُ . قالَ : و أيُّهُم أعدَلُ ؟ قالَ : مَن أنصَفَ مِن نَفسِهِ .
كسى كه به آنچه او را داده ام قانع تر است. پرسيد: كدام يك عادلتر است؟ فرمود: كسى كه از جانب خود انصاف داشته باشد.

( تنبيه الخواطر : ۱/۱۶۳ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أعدَلُ النّاسِ مَن رَضِيَ لِلنّاسِ ما يَرضى لِنَفسِهِ، وكَرِهَ لَهُم ما يَكرَهُ لِنَفسِهِ .
 عادلترين مردم، كسى است كه بر مردم همان پسندد كه بر خود مى پسندد و بر آنان نپسندد آنچه را بر خود نمى پسندد.

( الأمالي للصدوق : ۷۲/۴۱ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ هنگامى كه به ايشان گفته شد: دوست دارم عادلترين مردم باشم ـ فرمود :

 اُحِبُّ أن أكونَ أعدَلَ النّاسِ ـ : أحِبَّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفسِكَ تَكُنْ أعدَلَ النّاسِ .
آنچه براى خودت دوست دارى، براى مردم نيز دوست بدار، تا عادلترين مردم باشى.

(كنز العمّال : ۴۴۱۵۴ )

امام على عليه السلام :

أعدَلُ النّاسِ مَن أنصَفَ عَن قُوَّةٍ .
عادلترين مردم، كسى است كه با داشتن قدرت، انصاف ورزد.

( غرر الحكم : ۳۲۴۲ )

امام على عليه السلام : 

أعدَلُ النّاسِ مَن أنصَفَ مَن ظَلَمَهُ، أجوَرُ النّاسِ مَن ظَلَمَ مَن أنصَفَهُ .
عادلترين مردم، كسى است كه با آن كه بر او ستم روا داشته است به انصاف رفتار كند. ستمكارترين مردم كسى است كه به آن كه با او به انصاف رفتار كرده، ستم كند.

( غرر الحكم : ۳۱۸۶، ۳۱۸۷ )

امام على عليه السلام :

أعدَلُ الخَلقِ أقضاهُم بالحَقِّ
 عادلترين خلق، كسى است كه بيش از همه به حق داورى كند.

( غرر الحكم : ۳۰۱۴ )

امام على عليه السلام :

أعدَلُ السِّيرَةِ أن تُعامِلَ النّاسَ بِما تُحِبُّ أن يُعامِلوكَ بِهِ .
عادلانه ترين روش اين است كه با مردم آن گونه رفتار كنى كه دوست دارى با تو رفتار كنند.

( غرر الحكم : ۳۱۷۰ )

امام على عليه السلام :

غايَةُ العَدلِ أن يَعدِلَ المَرءُ في نَفسِهِ .
 نهايت عدالت، اين است كه آدمى با خودش به عدالت رفتار كند.

( غرر الحكم : ۶۳۶۸ )

ياوران عدالت

امام على عليه السلام : 

لا عَدلَ أفضَلُ مِن رَدِّ المَظالِمِ .
هيچ عدالتى، برتر از ردّ مظالم نيست.

( غرر الحكم : ۱۰۸۴۱ )

امام على عليه السلام :

اِستَعِنْ عَلَى العَدلِ بِحُسنِ النِّيَّةِ في الرَّعِيَّةِ، و قِلَّةِ الطَّمَعِ، و كَثرَةِ الوَرَعِ .
 براى عدالت داشتن از حسن نيّت درباره مردم، كم كردن طمع و پارسايى زياد، كمك بگير.

( غرر الحكم : ۲۴۰۸ )

امام على عليه السلام :

إذا أدَّتِ الرَّعِيَّةُ إلَى الوالي حَقَّهُ، و أدَّى الوالي إلَيها حَقَّها، عَزَّ الحَقُّ بَينَهُم، و قامَت مَناهِجُ الدِّينِ، و اعتَدَلَت مَعالِمُ العَدلِ، و جَرَت عَلى أذلالِها السُّنَنُ، فصَلَحَ بِذلكَ الزَّمانُ، و طُمِعَ في بَقاءِ الدَّولَةِ، وَ يَئسَت مَطامِعُ الأعداءِ و إذا غَلَبَتِ الرَّعِيَّةُ و الِيَها، أو أجحَفَ الوالي بِرَعِيَّتِهِ، اختَلَفَت هُنالِكَ الكَلِمَةُ، و ظَهَرَت مَعالِمُ الجَورِ .
هرگاه مردم، حقّ زمامدار را ادا كنند و زمامدار حق مردم را رعايت كند، حق در ميان آنان عزيز و نيرومند شود و راههاى دين هموار و نشانه هاى عدالت برپا گردد و كارها در مجراى طبيعى خود پيش رود و بدين سان، زمانه اصلاح شود و به ماندگارى دولت اميد رود و طمع دشمنان، به يأس مبدّل گردد. اما اگر مردم بر زمامدار خود غلبه كنند، يا زمامدار به مردم اجحاف و ستم كند، در اين صورت اتحاد و يكپارچگى، به اختلاف گرايد و نشانه هاى ستم و انحراف آشكار شود.

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۱۶ )

كيفر زمام داران بيدادگر

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

أوَّلُ مَن يَدخُلُ النّارَ أميرٌ مُتَسَلِّطٌ لَم يَعدِلْ، و ذو ثَروَةٍ مِنَ المالِ لَم يُعطِ المالَ حَقَّهُ، و فَقيرٌ فَخورٌ .
نخستين كسى كه به دوزخ مى رود، زمامدار قدرتمندى است كه عدالت نورزيده و ثروتمند متمكّنى است كه حقوق ماليش را نپرداخته و تهيدست فخر فروش است.

( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۲۸/۲۰ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَنالُ شَفاعَتي ذا سُلطانٍ جائرٍ غَشومٍ .
شفاعت من شامل حال قدرتمندِ بيدادگرِ ستمگر، نمى شود.

( مستدرك الوسائل : ۱۲/۹۹/۱۳۶۲۷ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در آخرين خطبه اش در مدينه، در پاسخ به پرسش على عليه السلام از جايگاه زمامدارِ بيدادگر ـ فرمود :

 هُوَ رابِعُ أربَعَةٍ، مِن أشدِّ النّاسِ عَذابا يَومَ القِيامَةِ : إبليسَ، و فِرعَونَ، و قاتِلِ النِّفسِ، و رابِعُهُم سُلطانٌ جائرٌ .
 او چهارمين نفر از چهار نفرى است كه روز قيامت سخت ترين عذاب را دارند: ابليس، فرعون، آدم كش و چهارمينشان زمامدار بيدادگر.

( ثواب الأعمال : ۳۳۸/۱ )

میزان الحکمه،جلد هفتم.

 برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات  این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره عدالت)  مراجعه کنید.