مصیبت از نظر احادیث

تقسيم مصيبتها

امام على عليه السلام :

 المَصائبُ بِالسَّوِيَّةِ مَقسومَةٌ بَينَ البَرِيَّةِ
 مصيبتها ، بطور يكسان ميان مردم تقسيم شده است .

اجر مصيبتها

امام حسن عليه السلام :

المَصائبُ مَفاتيحُ الأجرِ .
 مصيبتها ، كليدهاى اجرند .

امام باقر عليه السلام ـ به مردى كه نزد ايشان از داغِ فرزندش شكايت كرد ـ فرمود :

أ ما عَلِمتَ أنَّ اللّه َ يَختارُ مِن مالِ المؤمنِ و مِن وُلدِهِ أنفَسَهُ لِيَأجُرَهُ على ذلكَ ؟ ! .
 مگر نمى دانى كه خداوند از مال مؤمن و از فرزندان او بهترينش را بر مى گزيند تا بدين وسيله به وى اجر دهد؟!

سخت ترين مصيبتها

امام على عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از سخت ترين مصيبتها ـ فرمود :

المُصيبَةُ بِالدِّينِ .
مصيبت دينى .

امام على عليه السلام : 

أعظَمُ المَصائبِ و الشَّقاءِ الوَلَهُ بِالدُّنيا .
بزرگترين مصيبت و بدبختى ، شيفتگى به دنياست .

امام على عليه السلام : 

أعظَمُ المَصائبِ الجَهلُ .
بزرگترين مصيبت ، نابخردى است .

امام على عليه السلام :

مِن أشَدِّ المَصائبِ غَلَبَةُ الجَهلِ .
 از سخت ترين مصيبتها ، غلبه نابخردى [بر انسان ]است .

امام على عليه السلام :

مِن أعظَمِ مصائبِ الأخيارِ، حاجَتُهُم إلى مُداراةِ الأشرارِ .
از بزرگترين مصيبتهاى نيكان ، نياز آنها به مدارا كردن با بدان است .

امام باقر عليه السلام :

لا مُصيبَةَ كَعَدَمِ العَقلِ، و لا عَدَمَ عَقلٍ كَقِلَّةِ اليَقينِ، و لا قِلَّةَ يَقينٍ كَفَقدِ الخَوفِ، و لا فَقدَ خَوفٍ كَقِلَّةِ الحُزنِ على فَقدِ الخَوفِ، و لا مُصيبَةَ كاستِهانَتِكَ بِالذَّنبِ، و رِضاكَ بِالحالَةِ الَّتي أنتَ علَيها .
 مصيبتى همچون بى خردى نيست و بى خرديى همچون كم يقينى نيست و كم يقينيى همچون نداشتن ترس از خدا نيست و خدا نا ترسيى همچون غم نخوردن بر فقدان ترس از خدا نيست. و هيچ مصيبتى چون اين نيست كه گناهت را دست كم گيرى، و نيز به حالتى كه در آن هستى ، خرسند باشى .

امام صادق عليه السلام ـ در هنگام مصيبت ـ مى فرمود :

الحَمدُ للّه ِِ الذي لَم يَجعَلْ مُصيبَتي في دِيني و الحَمدُ للّه ِِ الذي لو شاءَ أن يَجعَلَ مُصِيبَتي أعظَمَ مِمّا كانَت و الحَمدُ للّه ِِ على الأمرِ الذي شاءَ أن يكونَ فَكانَ .
سپاس خداى را كه مصيبت مرا در دينم قرار نداد . سپاس خداى را كه اگر مى خواست، مى توانست مصيبت مرا از اين كه هست بزرگتر و سخت تر گرداند و خداى را بر كارى سپاس كه او خواست آن كار بشود و شد .

مصيبت بزرگ

امام صادق عليه السلام ـ به مردى كه در مرگ فرزندش سخت بيتابى مى كرد ـ فرمود :

يا هذا جَزِعتَ لِلمُصيبَةِ الصُّغرى، و غَفَلتَ عنِ المُصيبَةِ الكُبرى ! و لو كنتَ لِما صارَ إليه وَلَدُكَ مُستَعِدّا لَما اشـتَدَّ علَيه جَزَعُكَ ، فَمُصابُكَ بتَركِكَ الاستِعدادَ لَهُ أعظَمُ مِن مُصابِكَ بوَلَدِكَ .
اى مرد! تو در كوچكترين مصيبت بيتابى مى كنى و از بزرگترين مصيبت غافلى! اگر براى آن جايى كه فرزندت رفت ، آماده بودى هرگز براى او بيتابى نمى كردى . مصيبت آماده نشدنِ تو براى آن روز، بزرگتر از مصيبتِ فرزند توست .

امام صادق عليه السلام ـ در معناى تسليت دادن ـ فرمود : 

إن كانَ هذا المَيِّتُ قد قَرَّبَكَ مَوتُهُ مِن رَبِّكَ أو باعَدَكَ عن ذَنبِكَ فهذهِ لَيسَت مُصيبَةً، و لكنّها لَكَ رَحمَةٌ و علَيكَ نِعمَةٌ، و إن كان ما وَعَظَكَ و لا باعَدَكَ عن ذَنبِكَ، و لا قَرَّبَكَ مِن رَبِّكَ فمُصيبَتُكَ بقَساوَةِ قَلبِكَ أعظَمُ مِن مُصيبَتِكَ بِمَيِّتِكَ، إن كنتَ عارِفا بربِّكَ .
اگر مرگ اين ميّت تو را به پروردگارت نزديك يا از گناهت دور كرده باشد ، اين مصيبت نيست ، بلكه براى تو رحمتى و نعمتى است ؛ اما اگر مرگ او تو را پند نداده و از گناهت دور نكرده و به پروردگارت نزديك نساخته باشد ، مصيبتِ سخت دلى تو بزرگتر از مصيبتِ مرگ ميّت توست ؛ اگر پروردگارت را بشناسى .

استرجاع در هنگام مصيبت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنَّ أهلَ المُصيبَةِ لَتَنزِلُ بِهِمُ المُصيبَةُ فَيَجزَعُونَ فَيَمُرُّ بهِم مارٌّ مِنَ الناسِ فَيَستَرجِعُ فيكونُ أعظَمَ أجرا مِن أهلِها .
 مصيبتى بر خانواده اى وارد مى شود و بيتابى مى كنند. و همان گاه رهگذرى بر آنان مى گذرد و استرجاع .حديث مى گويد؛ اجر اين رهگذر بيشتر از اجر آن مصيبت ديدگان است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 أربَعٌ مَن كُنَّ فيهِ كانَ في نُورِ اللّه ِ الأعظَمِ : شهادَةُ أن لا إلهَ إلاّ اللّه ُ و أنّي رسـولُ اللّه ِ ، و مَن إذا أصابَتهُ مُصيبَةٌ قالَ : إنّا للّه ِِ و إنّا إلَيهِ راجِعونَ، و مَن إذا أصابَ خَيرا قالَ : الحَمـدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمِـينَ، و مَن إذا أصابَ خَطيئةً قالَ : أستَغفِرُ اللّه َ و أتُوبُ إلَيهِ .
چهار چيز است كه هر كس آنها را داشته باشد در نور اعظم خداوند [غرق] است : گواهى دادن به اين كه معبودى جز خدا نيست، و اينكه من فرستاده خدا هستم، و كسى كه چون مصيبتى به او رسد ، گويد : ما از خداييم و به سوى او بر مى گرديم ؛ و كسى كه هرگاه كار خيرى انجام دهد ، گويد : سپاس و ستايش خدا را كه پروردگار جهانيان است . و كسى كه هرگاه گناهى كند ، گويد : از خداوند آمرزش مى خواهم و به درگاه او توبه مى كنم .

امام باقر عليه السلام :

ما مِن مُؤمِنٍ يُصابُ بمُصيبَةٍ في الدنيا فَيَستَرجِعُ عندَ مُصيبَتِهِ حينَ تَفجَأُهُ المُصيبَةُ، إلاّ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ما مَضى مِن ذُنُوبِهِ إلاّ الكبائرَ التي أوجَبَ اللّه ُ عَلَيها النارَ .
هيچ مؤمنى نيست كه در دنيا مصيبتى به او رسد و هنگامى كه خبر ناگهانى آن به او رسد استرجاع گويد ، مگر آن كه خداوند گناهان گذشته او را بيامرزد، به جز گناهان كبيره كه خداوند براى آنها آتش واجب كرده است .

امام صادق عليه السلام :

مَن اُلهِمَ الاستِرجاعَ عندَ المُصيبَةِ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ .
به هر كس هنگام مصيبت ، استرجاع الهام شود ، بهشت بر او واجب گردد .

معناى استرجاع

امام على عليه السلام ـ وقتى شنيد كه مردى جمله استرجاع را مى گويد ـ فرمود :

 قَولُنا : إنّا للّه ِِ، إقرارٌ لَهُ مِنّا بِالمُلكِ ، و قولُنا : إنّا إلَيهِ راجِعُونَ ، إقرارٌ على أنفُسِنا بِالهلاكِ .
 اين كه مى گوييم : «ما از خداييم» ، اقرار ماست به مالكيت خدا و اين كه مى گوييم : «به سوى او باز مى گرديم» ، اقرار ماست به فانى شدن خودمان .

الكافى ـ به نقل از أبي حماد از فرد ديگرى ـ :

جاءَ أميرُ المُؤمنينَ عليه السلام إلى الأشعَثِ بنِ قَيس يُعَزِّيهِ ، بِأخٍ لَهُ ··· فقالَ لَهُ الأشعثُ إنّا للّه ِ و إنّا إليه راجعون ، فقالَ أميرُ المُؤمنين عليه السلام له : أ تَدرِي ما تَأوِيلُها؟! فقالَ الأشعَثُ : لا، أنتَ غايَةُ العِلمِ و مُنتَهاهُ، فقالَ لَهُ : أمّا قولُكَ : إنّا للّه ِِ، فَإقرارٌ مِنكَ بالمُلكِ، و أمّا قولُكَ : و إنّا إلَيهِ راجِعونَ، فإقرارٌ مِنكَ بِالهلاكِ .
 امام على عليه السلام نزد اشعث بن قيس آمد و مرگ برادر را به او تعزيت گفت و اشعث در جواب استرجاع كرد ؛ حضرت فرمود ـ : آيا مى دانى تأويل آن چيست؟ اشعث عرض كرد : خير ، شما اوج و منتهاى دانشى . حضرت فرمود : اين كه مى گويى : «ما از خداييم» ، اقرار توست به مالكيت خدا و اين كه مى گويى : «ما به سوى او باز مى گرديم» ، اقرار توست به فانى شدن .

مصيبت مرگ فرزند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن ثَكِلَ ثَلاثَةً مِن صُلبِهِ فاحتَسَبَهُم عَلَى اللّه ِ عَزَّ و جلَّ وَجَبَت لَهُ الجَنَّةُ .
هركه در داغ سه فرزند خود سوگوار شود و [اجر ]مرگ آنها را به حساب خداوند عزّ و جلّ بگذارد ، بهشت بر او واجب گردد .

بحار الأنوار ـ به نقل از قبيصه ـ :

كنتُ عندَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله جالسا ، إذ أتَتهُ امرَأةٌ فقالَت : يا رسولَ اللّه ِ ، ادعُ اللّه لي فإنَّهُ ليسَ يَعيشُ لي وَلَدٌ ، فقالَ صلى الله عليه و آله : و كَم ماتَ لكِ وَلَدٌ ؟ قالَت : ثلاثةٌ، قالَ : لقد احتُظِرتِ مِن النارِ بحِظارٍ شَديدٍ .
 نزد پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نشسته بودم كه زنى آمد و از مرگ فرزندانش شكوه كرد و گفت: اى رسول خدا! از خدا براى من طلب فرزند نما. حضرت به او فرمود : چند فرزند از تو مرده است؟ عرض كرد : سه تا . فرمود : تو در برابر آتش ، حصار محكمى بر گِرد خود كشيده اى .

آداب مصيبت ديده

الأمالى للطوسى ـ به نقل از عائشة ـ :

 لَمّا ماتَ إبراهيمُ بَكَى النبيُّ صلى الله عليه و آله حتّى جَرَت دُموعُهُ على لِحيَتِهِ، فقيلَ لَهُ : يا رسولَ اللّه ِ، تَنهى عنِ البُكاءِ و أنتَ تَبكي ؟! فقالَ : ليسَ هذا بُكاءً، و إنّما هذهِ رَحمَةٌ، و مَن لا يَرحَمْ لا يُرحَمْ
هنگامى كه ابراهيم درگذشت پيامبر صلى الله عليه و آله چندان گريست كه اشكهايش بر محاسنش جارى گشت . عرض شد : اى رسول خدا! شما از گريستن نهى مى كنيد و خود مى گرييد؟! فرمود : اين گريه نيست ، بلكه رحم است ، و هركه رحم نكند به او رحم نمى شود .

بحار الأنوار ـ به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ :

أخَذَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بِيَدِ عبدِ الرحمنِ بنِ عَوفٍ فَأتى إبراهيمَ و هو يَجودُ بنفسِهِ ، فَوَضَعَهُ في حِجرِهِ فقالَ : يا بُنَيَّ ، إنّي لا أملِكُ لكَ مِنَ اللّه ِ شَيئا ، و ذَرَفَت عَيناهُ، فقالَ لَهُ عبدُ الرحمنِ : يا رسولَ اللّه ِ ، تَبكِي ؟ أ وَ لَم تَنهَ عنِ البُكاءِ؟قالَ : إنّما نَهَيتُ عنِ النَّوحِ، عن صَوتَينِ أحمَقَينِ فاجِرَينِ : صوتٌ عِند نِعَمٍ : لَعِبٌ و لَهوٌ و مَزاميرُ شيطانٍ، و صوتٌ عندَ مُصيبَةٍ : خَمْشُ وُجوهٍ و شَقُّ جُيوبٍ و رَنَّـةُ شيطانٍإنّما هذهِ رحمَةٌ، مَن لا يَرحَمْ لا يُرحَمْ، لو لا أنّهُ أمرٌ حَقٌّ، و وَعدٌ صِدْقٌ، و سَبيلٌ بِاللّه ِ و إنَّ آخِرَنا سَيَلحَقُ أوَّلَنا لَحَزَنّا علَيكَ حُزنا أشَدَّ مِن هذا، و إنّا بِكَ لَمَحزُونُونَ ، تَبكِي العَينُ، و يَدمَعُ القَلبُ، و لا نَقولُ ما يُسخِطُ الرَّبَّ عَزَّ و جلَّ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دست عبد الرحمان بن عوف را گرفت و نزد ابراهيم، كه در حال جان دادن بود آمد . پس او را در دامن خود گذاشت و فرمود : فرزند عزيزم! در برابر خواست خدا، كارى از من ساخته نيست، و از چشمانش اشك سرازير شد . عبد الرحمان عرض كرد : اى رسول خدا! گريه مى كنيد؟ مگر شما خود از گريستن نهى نفرموديد؟ حضرت فرمود : من از نوحه كردن نهى كردم ؛ از دو صداى احمقانه و زشت : صدايى به هنگام خوشى : يعنى لهو و لعب و ساز و آواز شيطانى، و صدايى به هنگام مصيبت : يعنى خراشيدن چهره و دريدن گريبان و فرياد شيطانى . اما اين گريه من از سر رحم و دلسوزى است . و كسى كه رحم نكند به او رحم نمى شود . اگر نبود كه مرگ حق است و و عده اى است تخلّف ناپذير و راه خداست كه بايد رفت و بازماندگانِ ما به رفتگانمان مى پيوندند ، هر آينه بيش از اين براى تو اندوهگين مى شديم . ما براى تو غمگينيم . چشم مى گريد و دل اشك مى ريزد ، اما سخنى كه خداوند عزّ و جلّ را ناخشنود سازد ، بر زبان نمى آوريم .

راه و رسم اهل بيت عليهم السلام در مصيبتها

الدعوات :

كانَ للصادقِ عليه السلام ابنٌ فَبَينا هو يَمشِي بينَ يدَيهِ إذ غَصَّ فَماتَ، فَبَكى و قالَ : لَئن أخَذتَ لقد بَقَّيتَ، و لَئنِ ابتَلَيتَ لقد عافَيتَ، ثُمّ حُمِلَ إلى النِّساءِ فلَمّا رَأينَهُ صَرَخنَ فَأقسَمَ علَيهِنَّ أن لا يَصرُخنَ، فلَمّا أخرَجَهُ للدَّفنِ قالَ :سبحانَ مَن يَقتُلُ أولادَنا و لا نَزدادُ لَهُ إلاّ حُبّا ! فَلمّا دَفَنَهُ قالَ : يا بُنَيَّ ، وَسَّعَ اللّه ُ في ضَرِيحِكَ و جَمَعَ بينَكَ و بينَ نَبِيِّكَ .
يكى از پسران امام صادق عليه السلام در جلو آن حضرت راه مى رفت ، كه ناگهان چيزى در گلويش گرفت و مُرد . حضرت گريست و گفت : [الهى] اگر بگيرى، هم تو هستى كه مى دهى و اگر بيمار گردانى، هم تو هستى كه عافيت مى بخشى . سپس پيكر او را نزد زنان برد . وقتى زنها آن كودك را ديدند شيون كردند . حضرت آنان را قسم داد كه شيون و فرياد نكنند . چون او را براى دفن بيرون آورد ، فرمود : منزّه است خدايى كه فرزندان ما را مى كشد ، اما جز بر عشق ما به او افزوده نمى شود و چون پيكرش را به خاك سپرد ، فرمود : فرزندم! خداوند آرامگاه تو را گشايش دهد و تو را با پيامبرت گرد هم آورد .

كمال الدين ـ به نقل از محمّد بن عبد اللّه الكوفى ـ :

لمّا حَضَرَت إسماعيلَ بنَ أبي عبدِ اللّه ِ الوَفاةُ جَزِعَ أبُو عبدِ اللّه ِ عليه السلام جَزَعا شَـديدا ، فلمّا غَمَّضَهُ دعا بقَميصٍ غَسيلٍ أو جَديدٍ فَلَبِسَهُ، ثُمّ تَسَرَّحَ و خَرَجَ يَأمُرُ و يَنهى، فقالَ لَهُ بعـضُ أصحابِهِ : جُعِلتُ فِداكَ ، لقد ظَنَنّا أن لا يُنتَفَعُ بكَ زمانا لِما رَأينا مِن جَزَعِكَ ! قالَ : إنّا أهلُ بيتٍ نَجزَعُ ما لم تَنزِلِ المُصيبَةُ، فإذا نَزَلَت صَبَرنا .
چون مرگ اسماعيل فرزند امام صادق عليه السلام نزديك شد ، حضرت سخت بيتابى كرد ··· اما همين كه چشمان او را بر هم نهاد ، پيراهنى شسته يا نو خواست و آن را پوشيد و سپس بيرون آمد و به بيان اوامر و نواهى (كارهاى روزانه) پرداخت . يكى از اصحاب ايشان عرض كرد : فدايت شوم ! وقتى آن بيتابى شما را ديديم گمان برديم كه تا مدتى از شما بى بهره خواهيم ماند . حضرت فرمود : ما خاندانى هستيم كه تا مصيبت فرود نيامده است ، بيتابى مى كنيم اما همين كه نازل شد، شكيبايى مى ورزيم .

گريستن بر مرگ مؤمن

سنن النسائي ـ به نقل از أبو هريرة ـ :

ماتَ مَيِّتٌ مِن آلِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فاجتَمَعَ النِّساءُ يَبكِينَ علَيهِ فقامَ عمرُ يَنهاهُنَّ و يَطرُدُهُنَّ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : دَعهُنَّ يا عمرُ ، فإنّ العَينَ دامِعةٌ و القَلبَ مُصابٌ و العَهدَ قريبٌ .
يكى از افراد خاندان رسول خدا صلى الله عليه و آله در گذشت . زن ها جمع شده و بر او مى گريستند ؛ كه عمر برخاست و آنان را از گريستن نهى كرد و شروع به متفرّق كردن آنها نمود . رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى عمر! رهايشان كن ؛ كه چشم، اشكبار است و دل، مصيبت ديده و داغشان، تازه مى باشد .

امام كاظم عليه السلام :

إذا ماتَ المؤمنُ بَكَت علَيهِ الملائكةُ و بِقاعُ الأرضِ التي كانَ يَعبُدُ اللّه َ علَيها، و أبوابُ السماءِ التي كانَ يُصعَدُ بأعمالِهِ فيها .
هرگاه مؤمن وفات كند ، فرشتگان و جاهايى كه در آن جا خدا را عبادت مى كرده و درهاى آسمان كه اعمالش از آنها بالا مى رفته است، بر وى بگريند .

نوحه كردن براى مُرده

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

النِّياحَةُ عملُ الجاهِليَّةِ
شيون كردن ، كار جاهليت است .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ آن گاه كه در مرگ يكى از فرزندانش گريست و به آن حضرت عرض شد : شما ما را از گريستن نهى مى كنيد و خود مى گرييد؟ ـ فرمود :

لَم أنهَكُم عنِ البُكاءِ، و إنّما نَهَيتُكُم عنِ النَّوحِ و العَوِيلِ .
من شما را از گريستن نهى نكردم، بلكه از نوحه كردن منع كردم

امام على عليه السلام ـ در نامه اى به رفاعة بن شدّاد ، قاضى خود در اهواز ـ نوشت :

إيّاكَ و النَّوحَ على المَيِّتِ ببَلَدٍ يكونُ لكَ بهِ سُلطانٌ .
مبادا در شهرى كه تو در آن قدرت دارى بر مُردهنوحه شود .

امام على عليه السلام ـ وقتى شيونِ زنان بر كشتگان صفّين را شنيد ، به حرب بن شرحبيل شبامى ـ فرمود :

أ تَغلِبُكُم (لا يَغلِبكم) نِساؤكُم على ما أسمَعُ ؟! أ لا تَنهَونَهُنَّ عَن هذا الرَّنينِ ؟! .
 آيا زنان شما در اين شيون كه مى شنوم ، بر شما چيره شدند؟ چرا آنان را از اين سر و صداها باز نمى داريد؟

امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از نوحه كردن براى مرده ـ فرمود :

يُكرَهُ .
كراهت دارد .

صداهاى نفرين شده

امام على عليه السلام : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :

صَوتانِ مَلعونانِ يُبغِضُهُما اللّه ُ : إعوالٌ عندَ مُصيبَةٍ، و صَوتٌ عندَ نِعمَةٍ ؛ يَعنِي النَّوحَ و الغِناءَ
«دو صدايند كه نفرين شده اند و خداوند از آنها نفرت دارد : فغان كردن به هنگام مصيبت و صداهاى هنگام خوشى و شادى» ؛ يعنى نوحه گرى و آوازه خوانى .

امام صادق عليه السلام :

مَن أنعَمَ اللّه ُ علَيهِ بنِعمَةٍ فَجاءَ عندَ تلكَ النِّعمَةِ بِمِزمارٍ فقد كَفَرَها، و مَن اُصِيبَ بمُصيبَةٍ فجاءَ عِندَ تِلكَ المُصيبَةِ بنائحَةٍ فقد فُجِعَها .
هر كه خداوند به او نعمتى عطا فرمايد و او در هنگام برخوردار شدن از آن، نى بنوازد ، كُفران نعمت كرده است و هر كه به مصيبتى گرفتار آيد و در آن نوحه خوان آورد به آن مصيبت دامن زده است .

نوحه گرى ستوده

كتاب من لا يحضره الفقيه :

لَمَّا انصَرَفَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله مِن وَقعَةِ اُحُدٍ إلى المَدينةِ سَمِعَ مِن كُلِّ دارٍ قُتِلَ مِن أهلِها قَتِيلٌ نَوحا و بُكاءً، و لَم يَسمَعْ مِن دارِ حَمزَةَ عَمِّهِ فقالَ صلى الله عليه و آله : لكنْ حَمزةُ لا بَواكِيَ لَهُ، فَآلى أهلُ المَدينةِ أن لا يَنُوحُوا على مَيِّتٍ و لا يَبكُوهُ حتّى يَبدَؤوا بِحَمزةَ فَيَنُوحُوا علَيهِ و يَبكُوهُ
هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله از جنگ احد به مدينه برگشت ، از هر خانه اى كه عضوى از اعضاى آن كشته شده بود ، صداى نوحه و گريه شنيد اما از خانه عموى خود حمزه صدايى نشنيد . پس فرمود : اما حمزه گريه كننده ندارد . مردم مدينه سوگند ياد كردند كه از آن پس، پيش از نوحه و گريه براى مرده، بر حمزه بگريند .

بحار الأنوار : 

إنَّ فاطمةَ عليها السلام ناحَت على أبيها، و أنّهُ صلى الله عليه و آله أمَرَ بِالنَّوحِ على حمزةَ .
فاطمه عليها السلام براى پدر خود نوحه كرد و رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد براى حمزه نوحه گرى كنند .

كتاب من لا يحضره الفقيه :

أوصى أبو جعفرٍ عليه السلام أن يُندَبَ في المَواسِمِ عَشرَ سِنينَ .
امام باقر عليه السلام سفارش كرد كه براى او در موسم حجّ ده سال گريه و زارى شود .

امام صادق عليه السلام : 

نِيحَ على الحسينِ بنِ عليٍّ سَنةً كامِلَةً كلّ يومٍ و ليلةٍ، و ثلاثَ سِنِينَ مِن اليومِ الذي اُصِيبَ فيهِ، و كان المُسوّرُ بنُ مخرمةَ و أبو هريرةَ و تلكَ الشيخَةُ من أصحابِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يَأتُونَ مُستَتِرِينَ و مُقَنَّعِينَ (مُتَقَنِّعِينَ) فَيَسمَعُونَ و يَبكُونَ
از روزى كه مصيبت حسين بن على پيش آمد تا يك سال تمام، روز و شب و تا سه سال روزها بر آن حضرت نوحه مى شد و مسوّر بن مخرمه و ابو هريره و بزرگان اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله مخفيانه و نقاب بر چهره مى آمدند و به نوحه خوانيها گوش مى دادند و مى گريستند .

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از مزد نوحه خوان ـ فرمود :

لا بَأسَ بهِ، قد نِيحَ على رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله .
 اشكال ندارد . براى رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز نوحه خوانى شد .

كتمان مصيبت

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مِن كُنُوزِ البِرِّ : كِتمانُ المَصائب و الأمراضِ و الصَّدَقةِ
پوشيده داشتن مصيبتها و بيماريها و صدقه ، از گنجهاى نيكى است .
 

امام على عليه السلام :

مِن كُنوزِ الجَنَّةِ : البِرُّ و إخفاءُ العَمَلِ، و الصَّبرُ على الرَّزايا، و كِتمانُ المَصائبِ
 از گنجهاى بهشت است : نيكى كردن ، پوشيده داشتن عمل ، شكيبايى در برابر گرفتاريها و كتمان مصيبتها .

آنچه مصيبتها را آسان مى كند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن زَهِدَ في الدنيا هانَت علَيهِ المُصيباتُ .
كسى كه از دنيا دل بركند ، مصيبتها بر او آسان گردد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن عَظُمَت عِندَهُ مُصيبَةٌ فَليَذكُرْ مُصيبَتَهُ بي؛ فإنّها سَتَهُونُ علَيهِ .
 هر كه برايش مصيبتى بزرگ پيش آيد ، مصيبت در گذشت مرا ياد كند ؛ در اين صورت مصيبتش بر وى آسان خواهد شد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

مَن اُصِيبَ بمُصيبَةٍ فَليَذكُرْ مُصيبَتَهُ بي؛ فإنّها أعظَمُ المَصائبِ .
به هر كه مصيبتى رسد ، مصيبت [درگذشت] مرا به ياد آورد ؛ زيرا كه آن بزرگترين مصيبت است .

امام على عليه السلام :

أكثِرُوا ذِكرَ المَوتِ، و يومَ خُروجِكُم مِن القُبورِ، و قِيامِكُم بَينَ يَدَيِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ، تَهُونُ علَيكُمُ المَصائبُ .
مردن و روزِ بيرون آمدنتان از گورها و ايستادنتان در پيشگاه خداوند عزّ و جلّ را بسيار ياد كنيد تا مصيبتها بر شما آسان شود .

امام زين العابدين عليه السلام :

مَن زَهِدَ في الدنيا هانَت علَيهِ مَصائبُها و لَم يَكرَهْها .
هر كس نسبت به دنيا بى رغبتى ورزد ، مصيبتهاى دنيا بر او آسان گردد و آنها را ناخوش ندارد .

الإختصاص : امام زين العابدين عليه السلام :

مِسكينٌ ابنُ آدَمَ ! لَهُ في كُلِّ يَومٍ ثلاثُ مَصائبَ لا يَعتَبِرُ بواحِدَةٍ مِنهُنَّ، و لو اعتَبَرَ لَهانَت علَيهِ المَصائبُ و أمرُ الدنيا، فأمّا المُصيبَةُ الاُولى : فاليَومُ الذي يُنقَصُ مِن عُمرِهِ، و إن نالَهُ نُقصانٌ في مالِهِ اغتَمَّ بهِ ، و الدِّرهَمُ يُخلَفُ عَنهُ و العُمرُ لا يَرُدُّهُ شَيءٌو الثانيةُ : أنّهُ يَستَوفِي رِزقَهُ، فإن كانَ حَلالاً حُوسِبَ علَيهِ، و إن كانَ حَراما عُوقِبَ علَيهِ و الثالثةُ : أعظَمُ مِن ذلكَ . قيلَ : و ما هِي ؟ قالَ : ما مِن يَومٍ يُمسِي إلاّ و قد دَنا مِنَ الآخِرَةِ مَرحَلةً لا يَدرِي على الجَنَّةِ أم على النارِ ؟! .
بيچاره آدميزاد! هر روز با سه مصيبت رو به روست و [حتّى ]از يكى از آنها هم عبرت نمى گيرد و اگر عبرت مى گرفت ، مصيبتها و كار دنيا بر وى آسان مى گشت : مصيبت اوّل ، كم شدن يك روز از عمر اوست ، در صورتى كه اگر از مال و دارايى او چيزى كم شود اندوهگين مى شود ، حال آن كه دِرهم جبران مى شود ، اما عُمرِ رفته را هيچ چيز برنمى گرداند . مصيبت دوم ، اين است كه روزيش را كامل به دست مى آورد ؛ اگر حلال باشد نسبت به آن حسابرسى مى شود و اگر حرام باشد كيفر مى بيند . مصيبت سوم بزرگتر است . عرض شد : آن چيست؟ فرمود : هر روزى را كه شب مى كند ، يك مرحله به آخرت نزديك مى شود و نمى داند كه به بهشت نزديك شده يا به دوزخ؟!

امام صادق عليه السلام ـ هنگام مصيبت ـ فرمود : 

الحَمدُ للّه ِِ الذي لَم يَجعَلْ مُصِيبَتي في دِيني، و الحَمدُ للّه ِِ الذي لو شاءَ أن تكونَ مُصيبَتي أعظَمَ مِمّا كانت (كانَت)، و الحَمدُ للّه ِِ على الأمرِ الذي شاءَ أن يكونَ و كانَ .
خداى را سپاس كه مصيبت مرا در دينم قرار نداد ، خداى را سپاس كه اگر مى خواست مصيبتم از اين هم بزرگتر مى شد ، خداى را بر امرى سپاس كه او خواست بشود و شد .

امام صادق عليه السلام : 

إذا اُصِبتَ بمُصيبَةٍ فاذكُرْ مَصابَكَ برسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ؛ فإنَّ الناسَ لَم يُصابُوا بمِثلِهِ أبدا ، و لن يُصابُوا بِمِثلِهِ أبدا .
هرگاه مصيبتى به تو رسيد ، مصيبت رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله را به ياد آر ؛ زيرا مردم هرگز مصيبتى چون مصيبت [رحلت] رسول خدا صلى الله عليه و آله به خود نديده اند و هيچگاه هم چنان مصيبتى نخواهند ديد .

آنچه مصيبتها را بزرگ مى كند

امام على عليه السلام :

مَن عَظَّمَ صِغارَ المَصائبِ ابتَلاهُ اللّه ُ بِكِبارِها .
هر كه مصيبتهاى كوچك را بزرگ شمارد ، خداوند او را به مصيبتهاى بزرگ مبتلا گرداند .

امام على عليه السلام :

كُلَّما عَظُمَ قَدرُ الشيءِ المُنافَسِ علَيهِ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ لِفَقدِهِ .
 هر چه ارزش شى ء مطلوب بيشتر باشد، مصيبت از دست دادن آن بزرگتر است.

فراموشى مصيبت

امام صادق عليه السلام :

إنَّ اللّه َ تعالى تَطَوَّلَ على عِبادِهِ بثَلاثٍ : ألقَى علَيهِمُ الرِّيحَ بعدَ الرَّوحِ و لو لا ذلكَ ما دَفَنَ حَميمٌ حَميما، و ألقى علَيهِمُ السَّلوَةَ بعدَ المُصيبَةِ و لو لا ذلكَ لانقَطَعَ النَّسلُ، .حديث و ألقى على هذهِ الحَبَّةِ الدابَّةَ و لو لا ذلكَ لَكَنَزَتها مُلوكُهُم كما يَكنِزُونَ الذَّهَبَ و الفِضَّةَ .
 خداوند متعال با سه كار، به بندگان خود لطف فرمود : گنديده شدن بدن بعد از مرگ، كه اگر چنين نبود هيچ عزيزى عزيز خود را دفن نمى كرد . و فراموشى بعد از مصيبت، كه اگر چنين نبود نسل [بشر از غصّه] قطع مى شد .حديث و كرم خوردگى اين دانه [گندم و ··· ]كه اگر چنين نبود فرمانروايانشان ، همچنان كه زر و سيم را مى اندوزند ، آن را نيز مى اندوختند .
امام صادق عليه السلام :

إنّ المَيِّتَ إذا ماتَ بَعَثَ اللّه ُ مَلَكا إلى أوجَعِ أهلِهِ، فَمَسَحَ على قَلبِهِ فَأنساهُ لَوعَةَ الحُزنِ، و لو لا ذلكَ لَم تَعمُرِ الدنيا .
 هرگاه كسى بميرد، خداوند فرشته اى را به سوى دردمندترين عضو خانواده او مى فرستد . پس بر قلب او دستى مى كشد و سوز و گداز غم را از ياد او مى برد و اگر چنين نبود، دنيا آباد نمى شد .

شاد شدن از مصيبت و گرفتارى ديگران

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تُظهِرِ الشَّماتَةَ بأخيكَ فَيَرحَمَهُ اللّه ُ و يَبتَليَكَ .
 از مصيبت (گرفتارى) برادرت اظهار شادى مكن ؛ كه خداوند به او رحم مى كند و تو را گرفتار مى سازد .

امام صادق عليه السلام :

لا تُبدِ الشَّماتَةَ لأخيكَ ؛ فَيَرحَمَهُ اللّه ُ و يُصَيِّرَها بكَ .
 در مصيبت (گرفتارى) برادرت اظهار شادى مكن، كه خداوند به او رحم مى كند و آن مصيبت را به سوى تو مى كشاند .

امام صادق عليه السلام :

مَن شَمِتَ بمُصيبَةٍ نَزَلَت بأخِيهِ لَم يَخرُجْ مِن الدنيا حتّى يُفتَتَنَ .
هر كه از مصيبتى كه به برادرش مى رسد شاد شود، از دنيا نرود تا آن كه خود گرفتار گردد .

میزان الحکمه،جلد ششم.