جوان و آثار هم نشینی با دوستان

 

هر انسانی از تنهایی رنج می برد و به دنبال دوست و هم نشینی شایسته برای خود می گردد. در این میان، چون جوانان در رشد اخلاقی و اجتماعی هستند، بهره مندی از رفیق و هم نشین مناسب برای آنان ضرورت بسیار دارد؛ چه اینکه هم نشین نیکو می تواند عامل رشد و شکوفایی معنی آنان باشد، همان گونه که دوستان ناسالم نیز گاه راه سقوط و تنزل را برایشان فراهم می سازند. از این رو، باید با دوراندیشی، در انتخاب دولت اقدام کرد. بیشتر جوانانی که به سقوط و کشیده شده اند، مسئله هم نشینی و مصاحبت با افراد شرور و فاسد را مهم ترین عامل شکست خود بر می شمارند. پس ضرورت داشتن دوست و معاشرت از یک سو و پرهیز از دوستان ناباب از سوی دیگر، ما را بر آن می دارد قادر «آیین دوست یابی» دقت کنیم و با هوشیاری و فراست، معیارهایی را که از آموزه های دینی به دست می آید، در نظر بگیریم.

البته عاقلانه آن است که دوستی ها بر اساس، ارتباط های صمیمانه مبتنی بر اخلاق والای انسانی شکل گیرد. بنابراین، روابطی که با انگیزه سودآوری و رسیدن به منافع باشد، در این چرخه قرار نمی گیرد.

 

پیام: جوانان همواره نیاز به دوست و همراه دارند، با این حال در گزینش دوستان باید نهایت دقت را به عمل آورند.

تأثیرپذیری و تأثیرگذاری، از ویژگی های روحی و روانی انسان است و موجودات دیگر، از این نعمت الهی محرومند. در محیط جمادات و نباتات و حیوانات، چیزی به نام دوستی و دوستان و تأثیر متقابل وجود ندارد. در این زمینه، ابوحامد محمدبن غرالی طوسی می گوید:

به درستی که اخلاق نیکوی انسان یا فطری و موروثی اوست یا با عادت به کارهای خوب به دست می آید یا به وسیله نگاه کردن رفتارهای انسان های خوب و نیک رفتار و هم نشینی با آنها کسب می شود؛ زیرا طبع انسان، از طبع هم نشین، خیر و شر، هر دو را کسب می کند.

امام علی علیه السلام در نامه ای ارزشمند و راهگشا می فرماید: واحْذَرْ صَحابَةَ مَنْ یَقیلُ رَأیُهُ و یُنْکَرُ وَ عَمُلُه فَاِنَّ الصّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصاحِبِه. از رفاقت با کسانی که افکارشان خطاست و اعمالشان ناپسند، برحذر باش؛ زیرا آدمی به راه و روش رفیقش خو می گیرد و به افکار وی معتاد می شود.

امام صادق علیه السلام نیز می فرمایند: «منْ یَصْحَبُ صاحِبُ السّوءِ الایُسْلَمُ؛ کسی که با رفیق بد هم نشین شود، سالم نمی ماند و سرانجام به ناپاکی آلوده می شود». 

پیام: آدمی صفات خوب و بد دوستانش را به خود می گیرد. پس باید مواظب تأثیرپذیری از همراهان باشد.

امام صادق علیه السلام در روایتی، معیار دوستان ناباب را دوستانش از زبان امیرمؤمنان علی علیه السلام چنین می فرماید: امام علی علیه السلام می فرمود: مسلمانان باید از رفاقت با سه کس اجتناب کنند: 

اول - هرزه و بی باک؛ زیرا او کار خود را برای تو زینت می دهد و دوست دارد تو هم مانند او باشی و در زمینه دین و آخرت، تو را یاری نمی کند و هم نشینی با او قساوت قلب می آورد و رفت و آمد با او مایه ننگ و عار است.

دوم- احمق؛ زیرا او به خیر و خوبی تو دستور نمی دهد و شری را هم نمی تواند از تو دفع کند و چه بسا بخواهد به تو سودی برساند، ولی به خاطر حماقتش، به تو ضربه می زند. پس مرگ او بهتر از زندگی و سکوتش بهتر از سخن گفتنش باشد.

سوم- دروغ گو؛ زیرا او و باب توست. گفته دیگران را برای تو و از تو را برای دیگران بازگو می کند. هرگاه ماجرایی را کامل بیان کرد، به دنبالش کلام دیگری را می گوید، چه بسا راست می گوید و کسی باور نمی کند و میان مردم دشمنی اندازد و سبب کینه میان مردم شود. پس، از خدا بترسید و مواظب اعمال خود باشید.

از حافظ شیرازی در دوری از دوستان ناباب می خوانیم:

نخست موعظه پیر می فروش این است که از معاشر ناجنس احتراز کنید 

از افراداحمق، هرزه و دروغ گو، سبب حفاظت از ایمان است.

در قرآن مجید درباره دقت در گزینش دوست به واگویه های کسانی که از این رهگذر به بیراهه رفته اند چنین اشاره شده است: «یا وَیْلَتا لَیْتَنی لَمْ اَتَّخِذْ فَُلاناً خَلیلاً.

ای وای بر من، کاش فلان شخص را به عنوان دوست برنمی گزیدم.

با دقت در شأن نزول آیات 27 تا 29 سوره فرقان بر می آید که: دو نفر از مشرکین به نام عقبه و اُبَی با هم دوست بودند. عقبه هر وقت از مسافرت برمی گشت و جلسه مهمانی ترتیب می داد، در عین حال که اسلام را نپذیرفته بود، رسول خدا را نیز دعوت می کرد. روزی از سفر بازگشت و طبق معمول، مجلس مهمانی ترتیب داد و ضمن دعوت از بزرگان و اشراف قوم خود، رسول خدا را نیز دعوت کرد. همه میهمان ها حاضر شده بودند و پس از لحظاتی سفره غذا گسترده شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: «من از غذای تو نمی خورم، مگر آنکه به یگانگی خدا و رسالت من گواهی دهی!» عقبه نیز شهادتین را بر زبان جاری کرد، آن گاه رسول خدا نیز غذای او را میل فرمود. این خبر به سرعت در شهر پیچیده و دوستش اُبَی نیز از آن اطلاع یافت. سپس خود را به عقبه رساند و گفت: تو از دینت خارج شده ای و سخت او را نکوهش کرد. عقبه گفت: من از دینم منحرف نشده ام، مردی حاضر به خوردن غذای من نبود، مگر آن که شهادتین ر

بگویم، من هم به خاطر آنکه او گرسنه از سفره من برنخیزد، خواهشش را پذیرفتم. اُبَی گفت: من هرگز باور نمی کنم و از تو دلخورم، مگر آنکه مقابل محمد صلی الله علیه و آله وسلم بایستی و به او توهین کنی. عقبه فریب سخن روست بد خود را خورد و مرتد شد و سرانجام در جنگ «بدر» جزو سربازان لشکر کفر به جنگ با مسلمانان آمد و کشته شد و دوستش اُبی نیز در جنگ «احد» به قتل رسید.

دوستان بد می توانند آدمی از دست یابی به خوشبختی و کمال باز دارند و او را گمراهی اندازند.

معاشرت و دوستی، تأثیرهای نیک یا ناخوشایند بر آدمی می گذارد. سخن استاد استاد شهید مرتضی مطهری نیز در این باره بسیار آموزنده است.

در باب معاشرت، آن چیزی که اثرش فوق العاده است، پیدا شدن ارادت است. مسئله ارادت و شیفتگی به یک شخص معین، بالاترین و بزرگ ترین عامل است. در تغییر دادن انسان و این اگر بجا بیفتد، فوق العاده انسان را خوب می کند و اگر نابجا بیفتد، آتشی است که آدمی را آتش می زند. 

بنابراین، جوانانی که با دوستان فاسد و بدنام رفاقت می کنند، حتی اگر خود را فردی بااراده بپندارند و خویشتن را از تأثیرپذیری در امام بدانند، از بدنامی اجتماعی و سوء شهرت نمی توانند خود را حفظ کنند. پیامبر گرامی در این رابطه می فرمایند: «اَوْلَی النّاسِ بالتُّهْمَةِ مَنْ جالَسَ اَهلِ التُّهْمَةِ. هرکس با متهمان هم نشینی کند، بیشتر از بقیه مردم سزاوار تهمت است.

دوستان انسان، نشان دهنده نوع شخصیت دینی و اجتماعی او هستند. از این رو، شایسته نیست آدمی با هر کسی طرح دوستی بریزد، بدون آنکه از او اطمینان یابد.

شک نیست که کناره گیری از انسان های گمراه و تبه کار، امری بایسته است. 

امام علی علیه السلام می فرماید: مُجال لِسَةِ أَهْلِ الْهَوی مَنْسَأَةً لِلْایمانِ و مُحْضَرِةً لِلشَّیطانِ.

هم نشینی با اهل هوا و هوس، دور کننده ایمان و نزدیک کننده شیطان برای انسان است.

هم نشینی با بدان، افزون بر تأثیرهای ناشایست، سبب نابودی شخصیت اجتماعی انسان نیز می شود.

قرآن مجید می فرماید: وَاصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الّذینَ یَدْعونَ رَبَّهُمْ بِالغَدوةِ وَالْعَشِیِّ یُریدونَ وجَهُه ولا تَعْدُ عَیْناکَ عَنْهُمْ تُریدُ زینَةَّ الحَیوةِ الدُّنیا وَلا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَاتَّبَعَ هَوایَهُ وَ کانَ أَهْرَهُ فُرُطاً. با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می خوانند و تنها رضای او را می طلبند و هرگز به خاطر زیورهای دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر و از کسانی که قلب شان را از یاد خدا غافل ساختیم، اطاعت مکن؛ همان ها که از هوای نفس پیروی کردند و کارهایشان افراطی است. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نیز نقل است: أَسْعَدُ النّاسِ مَنْ خالَطَ کِرامَ النّاس. از همه سعادتمندتر، آن کسی است که با مردم نیک و بزرگوار معاشرت کند.

حضرت علی علیه السلام نیز دل سوزانه هشدار می دهد: عَلَیْکَ بِاخِوانِ الصِّدْقِ فَأَکْثِرِ مِنْ اکْتسابِ هِم فَاِنَّهُمْ عُدَّةٌ عِنْدَ الرِّخا وَ جُنَّةٌ عِنْدَ الْبَلا. بر شما باد به دوستان راست گو و درست کردار. پس زیاد کن کسب چنین دوستی؛ زیرا چنین دوستانی کمک کار در زمان آسایش و سپر در هنگام بلا هستند. در مقابل، معاشرت با بدان، روح را تاریک و حس شخصیت را ضعیف و زشتی کارهای بد را درنظر آدمی کم می کند، چنان که امام علی علیه السلام می فرمایند: «مَجالُسَةُ الْأَسْرارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنَّ بالْأخْیارِ؛ هم نشینی با بدان، سبب بدبینی می شود».

بر اثر معاشرت با نیکان، چراغ دل با یاد خدا نورانی می شود و هم نشینی با بدان، پی آمدی جز بدبینی و زیان های جبران ناپذیر به همراه ندارد.

آموزه های دینی، افراط و تفریط در دوست یابی نهی و تنهایی را نکوهش کرده و گزینش دوستان را بدون دقت و هدف را نیز نپذیرفته، بلکه چارچوبی مشخص در این زمینه ارائه کرده است. رسول گرامی اسلام در روایتی از این چارچوب ها چنین یاد می کنند: جالِس الْأَبْرارَ فَاِنَّکَ اِن فَعَلْتَ خَیْراً حَمَدوُکَ وَ انْ أخطَأْتَ لَمْ یَعْفُوکَ.

با ابرار هم نشین باشید؛ چرا که اگر کار خیری انجام دادید، شما را تشویق و ترغیب می کنند و اگر اشتباهی از شما سر زد، از شما نمی گذرند، بلکه تذکر می دهند.

آن حضرت در سخن دیگر، ویژگی های دوستان خوب را چنین می شمارد.

هم نشین نباشید، مگر نزد عاملی که شما را دعوت کند از پنج چیز به سوی پنج چیز: از شک به سوی یقین؛ و از ریا و ظاهر فریبی به سوی اخلاص؛ از زیاده خواهی به کم خواستن؛ از کبر و تکبر به سوی تواضع و فروتنی و از نیرنگ به سوی نیک خواهی. یکی از ویژگی های همنشین نیک، همراهی او با فرد در فراز و نشیب های روزگار است. امام علی علیه السلام درباره این شاخصه دوستان می فرماید: لایَکُونُ الصَّدیقُ صَدیقاً حَتَّی یَحْفَظَ أَخاهُ فی ثَلاثٍ: فی نَکْتَبهٍ و غَیْبَتهٍ و وَفاتِه. 

دوست را نمی توان دوست نامید، مگر اینکه او دوست خودش را در سه صورت حفاظت کند: هنگام گرفتاری دوست؛ در نبود دوست و هنگام مرگ دوست.

در روایت است، رسول گرامی اسلام به ابن مسعود فرمود: ای پسر مسعود! هم نشینان خودت را نیکان و برادرانت را پرهیزکاران و از دنیارسته گان قرار بده، زیرا خداوند در کتابش فرمود: «دوستان در فردای قیامت بعضی بر بعض دیگر دشمن می شوند، مگر دوستان پرهیزگار. 

نکته مهم دیگر اینکه در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم آمده است، دوستان صادق و پرهیزگار، در دنیا و آخرت در کنار دوستان خود هستند. آن جا که می فرماید: اِسْتکْتِروا مِنَ الْاِخْوانِ فَاِنَّ لِکُلِّ مُؤمِنٍ شَفاعَةٌ یَوْمَ الْقیامَةِ. بر دوستان مؤمن خود بیفزایید؛ زیرا برای هر مؤمنی مقام شفاعت در روز قیامت هست.

از نشانه های دوستان خوب، راهنمایی دوستان به کار خیر، افزودن بر ایمان، همیاری به هنگام مشکلات و افاع از او به هنگام غایب بودنش است. همچنین دوستان خوب، در کنار بر حمایت دنیوی آدمی در آخرت نیز شفیع او خواهند بود.

سکینه ربیعی ، طوبی-شهریور 1386، شماره 21  ، صفحه 92