موانع استجابت دعا

خواسته ای که در دعا عرضه می شود، باید مخالف سنت های الهی که خداوند بر پایه حق و حکمت بنا نهاده است نباشد. 

از جمله سنت های خداوند این است که; برای هر یک از انسانها اجلی قرار داده که در صورت حتمی بودن گریز از آن نیست. بنابراین اگر کسی دعا کند که بخواهد خداعمر بی پایان به او بدهد و یا مریضی را که اجل حتمی او فرا رسیده است، از مرگ برهاند، اجابت چنین خواسته ای به معنای تعطیلی در قانون قطعی الهی و یا وروداستثنا در حریم آن است و این خود مانع از اجابت دعاست. 

قرآن کریم در این باره می فرماید: 

«از آنچه به شما روزی کرده ایم انفاق کنید، پیش از آن که مرگ یکی از شما فرارسد، آنگاه بگوید: پروردگارا چرا مرگ مرا تا زمانی اندک به تاخیر نمی اندازی،تا صدقه دهم و از صالحان باشم و هرگز خداوند اجل هیچ کس را وقتی فرا رسد، به تاخیر نخواهد انداخت ». 

گاهی شخصی که از ستم دیگران به ستوه آمده، علیه ستمگران دعامی کند و از خداوند انتقام خود را می طلبد ولی در همین حال این شخص به ظاهر مظلوم به خاطر ستمی که خود به دیگری کرده، مورد غضب قرار گرفته است. همین تزاحم دعاهامی تواند مانع استجابت گردد. تزاحم در حدیث قدسی یکی از موانع دعا معرفی گردیده است خداوند متعال در این باره می فرماید: «... اما ان تکون ظلمت احدا فدعا علیک فتکون هذه بهذه...» یا این است که تو به دیگری ستم کرده ای و او بر ضرر تو دست به دعا برداشته است پس این به [واسطه] آن [دفع می شود.] از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده است که: «هر گاه شخصی مورد ستم دیگری واقع شود، سپس علیه اواز درگاه خداوند تقاضای انتقام کند، خداوند می فرماید: شخص دیگری هست که ادعادارد از سوی تو مظلوم واقع شده و بر تو نفرین می کند، اگر می خواهی تا دعای تو رادر باره او و دعای او را در حق تو به اجابت رسانم و گرنه هیچ یک را برآورده نمی کنم; تا از عفو خود شما را بهره مند سازم ». 

گاهی هم انسان برای موفقیت خود دعا می کند در حالی که بسیاری از اشخاص دیگر که از دست او دل شکسته اند برای ناکامیش با دل سوزان و اشک ریزان دعا می کنند. 

بنابر این دعا کننده باید قبل از دعا، دیگران را از خود راضی سازد. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «کان ابی یقول اتقوا الظلم فان دعوه المظلوم تصعد الی السماء». 

پدرم همواره می فرمود: از ستم به دیگری بپرهیزید; زیرا دعای مظلوم تا آسمان بالا می رود. 

و امام کاظم(علیه السلام) فرمود: «لا تحقروا دعوه احد فانه یستجاب للیهودی والنصرانی فیکم و لا یستجاب لهم فی انفسهم ». 

دعای هیچ کس را کوچک نشمارید; زیرا درخواست یهودی و نصرانی در باره شما به اجابت می رسد گر چه در باره خود آنان مستجاب نمی گردد.» 

قرآن کریم در واقعه طوفان نوح(ع) پس از آن که درخواست حضرت، مبنی بر نجات فرزندخویش، را نقل می کند، می فرماید: «یا نوح انه لیس من اهلک انه عمل غیر صالح فلاتسالن ما لیس لک به علم انی اعظک ان تکون من الجاهلین ». 

دعا کننده باید قبل از دعا، دیگران را از خود راضی سازد. ای نوح [شایسته این که] از اهل تو [باشد] نیست و سر تا پایش ناصالح است. در باره آن چه به حقیقتش آگاه نیستی، از من چیزی مخواه، تو را پند می دهم تا از جاهلان نباشی » ازاین روی کفر و عناد نسبت به حق مانع عنایت الهی و مشمول رحمت خاص او گشته و درلحظه انتقام رحمت عام را نیز تغییر می دهد و هر دعایی حتی تقاضای پیامبر بزرگ خداوند در حق پسر را بی تاثیر می سازد. در آیه ای دیگر خداوند متعال پیامبراکرم را مخاطب خویش ساخته، می فرماید: 

«سواء علیهم استغفرت لهم ام لم نستغفر لهم لن یغفر الله لهم ان الله لا یهدی القوم الفاسقین ». 

بر منافقان یکسان است که تو در باره آنان طلب بخشش و غفران کنی یا نکنی [درهر دو صورت] خدا هرگز آنان را نخواهد آمرزید زیرا خداوند گروه فاسق را [در اثرلجاجت و سیاهی قلبشان] هدایت نمی کند. 

برای جلب رحمت الهی قلبی لازم است که سالم از کفر و نفاق باشد; زیرا به فرموده قرآن مجید: «یوم لا ینفع مال و لا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم ». در روزقیامت مال و فرزند سودی نمی دهد، جز قلب سالم. 

امام صادق(علیه السلام) فرمود: پدرم همواره می فرمود: از ستم به دیگری بپرهیزید; زیرا دعای مظلوم تا آسمان بالا می رود. 

چه قلب وقتی از مرض کفر و نفاق سلامت یافت، شایسته پذیرش رحمت الهی می شود ومواهب خداوندی به سویش سرازیر می گردد. 

برخی دیگر از گناهان نیز قابلیت پذیرش دعا را از بین می برند. آنجا که در دعای کمیل از زبان امیرمومنان می خوانیم: «اللهم اغفرلی الذنوب اللتی تحبس الدعاء». 

بارالها! گناهانی که از من سرزده و مانع استجابت دعایم می شود، بر من ببخش »،اشاره به همین واقعیت دارد. 

محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل می کند آن حضرت فرمود: «ان العبد یسال الله الحاجه فیکون من شانه قضاوها الی اجل قریب او الی وقت بطی فیذنب العبدذنبا فیقول الله تعالی للملک: لا تقض حاجته و احرمه ایاها فانه تعرض لسخطی واستوجب الحرمان منی ». 

بنده حاجتش را از خدا می خواهد. بنای الهی نیز بر آن است که خواسته اش را دیریا زود به اجابت رساند. آنگاه بنده گرفتار گناهی می شود. خدا به فرشته ای که مامور کار او است، می فرماید: خواسته اش را به انجام نرسان و او را از دست یابی به خواسته اش محروم کن! زیرا او خود را در معرض خشم من قرار داده و مستحق دوری از رحمت من گشته است ». 

شخصی به رسول خدا عرض کرد: 

طهر ماکلتک و لا تدخل بطنک الحرام ». 

دوست دارم دعایم مستجاب شود. 

حضرت فرمود: آذوقه ات را از مال شبهه ناک پاک کن و غذای حرام در شکم خود جای نده ». 

و در حدیثی قدسی خداوند متعال فرمود: «و ربما صلی العبد فاضرب بها وجهه واحجب عنی صوته، اتدری من ذالک؟ یا داوود ذاک الذی یکثر الالتفات الی حرم المؤمنین بعین الفسق...». 

چه بسا بنده نماز می گزارد و من آن را رد کرده، به صورتش می زنم و صدای مناجات او را از خود دور می سازم. می دانی این چه شخصی است؟ ای داوود، این همان کسی است که همواره چشم خیانت خویش را متوجه حرم [ناموس] مومنان ساخته است ». 

خداوند متعال خالق هستی و پدیدآورنده نظام و سنن حاکم بر آن است، لذا دوست دارد انسانها به این نظام احترام گذاشته، و در وصول به خواسته هایشان آن را از نظر دور نداشته و در عین حالی که تاثیر وسایل را درمقاصد خود به ذات حق مستند می کنند، برای برآورده شدن نیازهای خود، آنها را نیزبه کار بندند. 

بر این اساس قرآن کریم برای دفع شر کفار راه جهاد را پیش روی مومنان گذارده است و می فرماید: «و قاتلوهم یعذبهم الله بایدیکم ...» با آنها بجنگید، تاخداوند با دست شما کافران را به سزای کارشان برساند». 

در جای دیگر کسانی را که در خانه نشسته و به امید فتح از سوی خدا دست روی دست گذاشته و اقدامی نمی کنند توبیخ می کند. 

شخصی به امام صادق(ع) عرض کرد: دعا فرما تا خداوند به من روزی راحتی بدهد،حضرت فرمود: «برایت دعا نمی کنم. برو همان طور که خداوند دستور داده، سعی و تلاش کن ». 

در برخی احادیث از کسانی که بدون توجه به وسائلی که خداوند قرار داده است،رفع مشکل خود را می طلبند یاد شده است. این گونه افراد در پنج دسته ذیل قرارمی گیرند: 

کفر و عناد نسبت به حق مانع عنایت الهی و مشمول رحمت خاص او گشته و در لحظه انتقام رحمت عام را نیز تغییر می دهد و هر دعایی حتی تقاضای پیامبر بزرگ خداوند در حق پسر را بی تاثیر می سازد. 

1. شخصی که خداوند مالی به او عنایت کرده، و او با اسراف و تبذیر و مصرف نابجا اموالش را به هدر می دهد و از خداتقاضای روزی می کند. 

2. مردی که از سوء خلق همسر خود و اذیت های پی درپی او به تنگ آمده و از خدامی خواهد تا او را از دست آن زن راحت کند، حال آنکه خدا راه طلاق را در پیش روی او گذاشته است. 

3. شخصی که از آزار مکرر همسایه اش شکوه می کند و او را به خاطر آن نفرین می کند، در حالی که می تواند خانه اش را بفروشد و در جای مناسبی منزل اختیار کند. 

4. آنکه در خانه نشسته، کار نمی کند و از خدا طلب رزق می کند در حالی که خداوندراههای روزی را پیش روی او قرار داده است. 

5. کسی که مالی را به دیگری قرض داده است و مقروض انکار می کند. 

سپس دست به دعا برداشته و از خدا برگشت مال خویش را می طلبد، در صورتی که خداوند به او دستور شاهد گرفتن داده است. 

 

سید مهدی موسوی کاشمری ، فرهنگ كوثر-دی 1376، شماره 10 ، صفحه 74