اخلاق در زندگى زناشویى

روابط سالم زوجین در نظر آیت الله مظاهری

ايفاى مسئوليت خانوادگى نیاز به ايثار، سعه صدر، سياست، عقل، صبر، عفو و علم دارد. رياست خانه مواظبت از خانواده است كه «رئيس الْقَوْمِ خَادِمُهُم» رئيس يك قوم يا جمعيتى خدمتگزار آن است.

منشاء اختلاف زن و مرد

بايد توجّه داشت كه معمولا ناسازگاريها تقصير طرفين است و چنين نيست كه تنها زن مقصر باشد يا مرد و عمدتاً منشاء ناسازگاريها و اختلافها خودخواهى و عدم سعه صدر است. بطورى كه اگر جامعه اى سعه صدر داشته باشد و خود خواهى ها را از خود دور كند نزاعها هم بر طرف مى شود، بلكه اساسا مشكل و ناسازگارى پيش نمى آيد.
بديهى است كه هيچگاه توافق اخلاقى كامل ميان دو نفر، از جمله زن و مرد حاصل نمى شود. زيرا، اين توافق تنها در ميان انبياء و اولياى الهى متصور است كه ارواحشان متّحد است و همگى تسليم محض امر بارى تعالى هستند. از اين رو، نبايد انتظار داشت كه در يك خانواده زن و مرد در تمام جزئيات با هم توافق داشته باشند، اختلاف يك امر طبيعى است و نبايد روابط خانوادگى را تحت تاثير قرار دهد و كانون خانواده را متزلزل كند.
چاره ى اختلاف سليقه در خانواده، داشتن سعه صدر است. يعنى زن و مرد هنگام روبرو شدن با اختلافات و مشكلات از تندى كردن و داد و فرياد بپرهيزند، عاقلانه و با آرامش ريشه ى اختلاف و مشكل را پيدا كنند و سپس در انديشه ى چاره جويى برآيند. پس از برطرف شدن مشكل، منصفانه خداى را شاهد بگيرند كه در بروز مشكل كداميك نقش اساسى داشته است.

انعطاف مرد

مردانگى اقتضا مى كند كه اگر مرد در بروز اختلاف مقصّر بوده است اقرار كند و با كمال شهامت عذر خواهى نمايد. چه اگر مقصّر باشد ولى زير بار نرود و اشتباه خود را نپذيرد، هرگز نمى تواند به موعظه ى زن بپردازد و موعظه اش بى اثر خواهد بود. در اينجا خود بيشتر محتاج موعظه و نصيحت است. اين حالت حكم به ناحق دادن است. مرد كسى است كه وقتى مرتكب اشتباهى شود اقرار كند. زيرا ما معصوم نيستيم، مسلما اشتباهات بسيارى داريم و لازم است كه به اشتباه خود اقرار كنيم. بنابراين، انسان بايد قابل انعطاف باشد.
تنها كسى مى تواند در زندگى اجتماعى موفق باشد كه خوى نرم و انعطاف پذيرى داشته باشد، در غير اين صورت انسان مستبد و مطرود جامعه خواهد شد. از جمله نشانه هاى مروت و مردانگى در آن است كه كه در نزاع و اختلاف حقّ را به صاحبش دهيم.
اين سخن كه اگر مرد به اشتباه خويش اعتراف كند، زن جسور و گستاخ مى شود و حرمت مرد مى شكند از وسوسه هاى شيطانى است، زيرا همه چيز در برابر حق بى ارزش است، بايد به آن سر تسليم فرود آورد. امام حسن مجتبى (عليه السلام) در روایتی فرمودند:
إِذَا ارَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَتاً بِلَا سُلْطانٍ، فاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللهِ الَى عِزَّ طَاعَةِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ.1
“اگر كسى بخواهد عزيز شود بدون اينكه عشيره اى داشته باشد، بر دلها حكومت كند و با هيبت و حرمت باشد بدون اين كه سلطنت كند، بايد لباس گناه را از تن بركند و لباس بندگى الهى را بر تن نمايد.”
«انَّ الَّذِيْنَ آمَنُوا وَ عَملو الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنَ وُدّاً».2
“آنان كه به خدا ايمان آوردند و نيكوكار شدند خداوند رحمان آنها را محبوب مى كند.”

گذشت و آثار آن

از ديگر صفاتى كه مرد و زن در كانون خانواده بايد داشته باشند، گذشت و خطا پوشى است. اين خصلت نيكو در سيره ى ائمه ى معصومين و انبياى الهى (عليهم السلام) جلوه ى تام دارد. آن بزرگواران بسيار با گذشت و خطا پوش بودند.
امير مؤمنان على (عليه السلام) در باره ى عفو فرموده است:
“هنگامى كه قدرت داريد عفو كنيد، همانا شكر قدرتى كه خداوند به شما عطا فرموده عفو است“.3
گذشت حضرت يوسف (عليه السلام) از گناه برادرانش و زليخا، سر مشقى براى روندگان راه اولياى خدا است. پيامبر خدا از آن ظلم عظيمى كه برادرانش در حق او كردند، در
اوج عزّت و قدرت با بزرگوارى و جوانمردى گذشت كرد و به آنان گفت: شما مرا عزيز مصر كرديد. پس از چهل سال كه پدر را ملاقات كرد به او گفت: “شيطان ميان من و برادرانم فساد كرد.”
بنابراين، بايد از گذشت و خطا پوشى پيامبران و پيشوايان دين (عليه السلام) درس عبرت آموزيم و خود را از مصاديق آيه ى شريفه قرار دهيم كه فرمود:
«وَلْيَعْفُوا وَليَصْفَحُوا الَا تُحِبُّونَ انْ يَغْفِرَ اللهُ لَكُمْ وَ اللهُ غَفُورٌ رَّحيمٌ».4
 “اهل ايمان بايد گذشت داشته باشند و گناه ديگران را ناديده بگيرند. مگر دوست نداريد كه خدا هم از گناه شما در گذرد؟ البته خدا بسيار آمرزنده و مهربان است.”

اگر انسان در محيط خانواده يا جامعه اشتباهات كوچك را ناديده پندارد و گذشت كند، اثر مناسبى در آن محيط دارد و صفا و صميميت را در پى خواهد داشت. مهممتر اينكه اين امر باعث مى شود كه پروردگار عالم در روز قيامت از بديها و خطاهاى انسان چشم بپوشد و او را ببخشايد.
وجود عفو و گذشت يقينا كانون خانواده را با حرارت نگاه مى دارد و موجب بخشش گناهان مى شود. پس هر گاه با اشتباهات و خطاى يكديگر روبرو شديد، بايد شعله هاى پر فروغ رافت و عفو از قلبهاى شما زبانه بكشد و خطاها را بسوزاند، تا بذر عشق و محبت و گذشت در كانون گرم خانواده تان جوانه بزند و در سايه ى عفو و رحمت زندگى گرم و سراسر شور و حال و معنويت داشته باشيد.
شيرينى و لذّت و معنويت خانواده رهين تفاهم است. اگر تفاهم باشد استحكام و تثبيت نظام خانواده حتمى است. پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) با بزرگوارى و سعه صدر همواره سعى مى كردند كه با برخوردى عاطفى و معقول مشكلات را بر طرف كنند.
ما نيز در پيروى از پيامبر عاليقدر خود هنگام ديدن اشتباهات، لغرشها را ناديده بگيريم و در صورت لزوم كاملا مؤدبانه و با لحنى كه نشان دهنده ى موعظه و دلسوزى است تذكّر بدهيم و اختلاف و اشتباه را با داد و فرياد و كتك كارى و بد زبانى چاره جويى نكنيم.
با تمسّك به روايات و سيره ى اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) همديگر را موعظه كنيم، از زندگى سراسر پند آن بزرگواران درس بگيريم و سخنان گهربار آنان را بازگو كنيم.

خوش خلقى

اگر مرد در بروز اختلافات و مشكلات مقصر هم نباشد، اما حق ندارد كه با همسر خود با زشتى و تندى برخورد كند. مرد و زن حق ندارند كانون گرم خانواده، اولين مدرسه ى تعليم و تربيت فرزندان، را سرد كنند.
اگر انسان بر اعصابش تسلط داشته باشد و خشم خود را فرو پوشد و سعه صدر داشته باشد، هم مشكلات خانوادگى او برطرف مى شود و هم در شب اول قبر راحتى دارد و خداوند تبارك و تعالى روز قيامت از او خواهد گذشت.

حسن ظنّ

مسئله قابل اهميّت ديگر اين است كه انسان در جامعه و در خانواده نبايد منفى باف باشد. بايد با حسن ظن مسايل را بنگرد. زيرا منفى بافى براى انسان ايجاد عقده، خود خورى، غيبت و شايعه پراكنى مى كند. آدمهاى منفى باف در دنيا بسان مگسان در پى آلودگى و عيب و نقص و اشتباهند. از اين رو، هميشه خوبيهاى دوستان و همكاران، مخصوصاً خانواده خود را بايد در نظر داشته باشيم و از نقاط ضعف چشم بپوشيم.
____________________________
پی نوشت:
1. مستدرك الوسايل.
2. سوره مريم، آيه 96.
3. سفينه البحار، جلد 2، ص 208.
4. سوره نور، آيه 22.

منبع: خانواده در اسلام، برگرفته از بیانات آیت الله حسین مظاهری