حقوق و وظايف زن و مرد

حقوق و وظایف زن و شوهر در خانواده از نظر آیت الله العظمی مظاهری

حقوق و عاطفه

حق مرد نسبت به زن تنها در مورد "استمتاع" و تمکین است و وظايفى همچون پختن و شستن و...، كه عرفاً متداول شده است، از وظايف اخلاقى زنان است نه حقوق مردان.
از اين رو مى بينيم نخستين روزى كه پيامبر گرامى (صلى الله عليه و آله) براى تبريك گفتن به منزل حضرت زهرا (سلام الله عليها) رفتند، كارها را براى آن دو بزرگوار تقسيم كردند و فرمودند:
«زهرا جان، كارهاى داخل خانه، مثل نان پختن، گندم يا جو آسياب كردن، نظافت خانه، بچه دارى و... با شما است و تهيّه ى هيزم، آب آوردن لوازم و مايحتاج منزل و... برعهده ى علی (عليه السلام) است».
سپس، حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عليها) اين جمله را فرمودند كه بايد سرمشق همه زنان مؤمن باشد:
«كسى جز خداوند نمى داند كه چقدر از اين امر خوشحال شدم که پیامبر امور مربوط به مردان را از دوش من برداشت».1

زن و شوهر علاوه بر نسبت زوجيت بايد دو رفيق دلسوز براى يكديگر باشند. اگر در امر زناشويى رفاقت نباشد كار دشوار است.
بطور كلى اگر در هر جايى، خاصه محيط خانواده، قانون مطلق به تنهايى حكم فرما باشد، آثار مطلوبى در پى نخواهد داشت. چنانكه عاطفه به تنهايى نبايد حاكم باشد. زيرا مفسده مى آورد. قانون و عاطفه و محبّت و صميميّت بايد همراه يكديگر باشند.
«انَّ اللهَ يَأمُر بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَانِ».2
بدرستى كه خداوند مردم را دستور به عدل و احسان مى دهد.
بنابراین زن و مرد در حالى كه موظف به رعايت قوانين اسلام هستند، بايد رفيق و دلسوز يكديگر نيز باشند.

همكارى زن و شوهر

رسول خدا (صلى الله عليه و آله) روزى به منزل امير المؤمنين (عليه السلام) تشريف بردند و ايشان را در حال پاك كردن عدس يافتند، از اين كار خيلى شاد شدند و فرمودند: يا على كسى كه در كار منزل به زنش كمك كند، ثواب حج عمره دارد.

جهاد زنان

زنى خدمت پيامبر (صلى الله عليه و آله وسلم) رسيد و عرض كرد: سؤالى دارم از طرف زنهاى دیگر و آن اين است كه چرا شما بين زن و مرد اختلاف قائل شده ايد. ثوابها و اعمالى براى مردان قرار داده ايد كه زنان از آن محروم هستند، مانند جهاد در راه خدا. رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند:
«جَهادُ الْمَرأةِ حُسْنُ التَّبَعُّل».3
جهاد زنان، خوب همسردارى كردن است.
از اين رو، زن در خانه بايد به بهترين وجه ممكن به نظافت، تهيّه ى غذا، لباس، تربيت فرزندان و همسردارى بپردازد تا همواره در خط مقدم جبهه مشغول جهاد فى سبيل الله باشد.
خداوند تبارك و تعالى جهاد را بر مردان و زنان قرار داده است، پس جهاد مردان بذل مال و جان تا سر حد كشته شدن در راه خدا است و جهاد زنان نيكو شوهردارى كردن است.

حقوق مردان

پيامبر (صلى الله عليه و آله) حقوق مرد بر زن را در پاسخ سؤال زنى چنين تبيين فرمودند:
1- مرد حق استمتاع مطلق در هر زمان دارد.
2- زن بدون اجازه شوهر حق استفاده كردن از اموال او را ندارد.
3- زن مرد را ناراحت نكند و اگر او را آزرد تا او را خشنود نكند نبايد بخواب برود.4
همانطور كه قبلًا بيان شد مرد نيز، حق ندارد از زن خود غير از استمتاع چيز ديگرى را طلب كند، امّا زن از نظر اخلاقى و روابط انسانى و عاطفى بايد به تمام امور خانه به بهترين وجه ممكن رسيدگى كند. همچنين زن بايد با گذشت باشد. به طورى كه اگر مرد با ناراحتى از خانه بيرون رفت، بر زن است كه خود را آماده سازد تا هنگام بازگشت همسرش ناراحتى را از او زايل كند، و هنگام ورود به خانه بايد با گشاده رويى و تبسّم او را استقبال كند و او را سلام دهد و بدين وسيله شادى را به او باز گرداند.
زن همچنین بايد در مقابل شوهر در كمال تواضع و خوشرويى باشد و با تواضع و تبسّم و حوصله كانون گرم خانه را گرمتر نمايد، با محبّت و صميميّت ريشه ى اختلافات و نزاع را بركند و به هر نحو ممكن در هنگام ناراحتى دل هسرش را بدست آورد. اين يك وظيفه است.

رفتار مرد

البتّه مرد هم وظيفه دارد كه هنگام ورود به منزل با نشاط باشد. غم و غصه و خستگى ها را كنار نهد. اگر از كار يا وظايف اجتماعى ناراحتى و گرفتارى داشته باشد، آن را به محيط خانواده انتقال ندهد و محيط خانه را سرد نكند.
بنابراين، يك مرد در منزل نبايد اخلاق تند و خشن داشته باشد. خشونت و تندى براى خط مقدم جبهه و در برابر دشمنان است. سخت گيرى بر زن و فرزند و بداخلاقى در منزل بر مسلمان جايز نيست و تكبّر بايد تنها در مقابل دشمنان دين خدا باشد نه در مقابل دوستان، آن هم همسر!

عوامل مهم در تحکیم خانواده

در نظام خانه و روابط مرد با همسرش دو مسئله ى مهم وجود دارد:
اوّل: قوانين حاكم بر آن دو، يعنى: حقوق زن نسبت به مرد و حقوق مرد نسبت به زن.
دوم: كه مهمتر و لطيف تر است، تفاهم و مهربانى و صفا و صميميّت است.
اگر در خانه "من" و "تو" به ميان آمد، دستور و فرمان و حساب و كتاب و چرا؟ به ميان آمد، نقطه ى سياهى در زندگى ايجاد شده است و اين نقاط سياه زندگى را تاريك مى كند.
اگر نقطه ى سياهى در روابط خانوادگى سايه افكند، زن و مرد مسئوول هستند كه اين نقطه سياه را بزدايند. از اين رو در روايات ائمه معصومين (عليهم السلام) مى خوانيم كه اگر اختلافى در خانواده پيدا شد، بى درنگ اختلاف را رفع كنيد و شب را به صبح نرسانيد مگر اين كه از دست يكديگر راضى باشيد و نزاع پايان پذيرفته باشد. اختلافات جزئى، دست به دست يكديگر مى دهند و اختلافات بزرگ خانوادگى را به وجود مى آورند كه يا به طلاق مى انجامد يا به زندگى نكبت بار سوزش و سازش. اگر فرجام كار طلاق باشد كه مبغوضترين امور نزد خداوند است، و اگر زندگى به سوزش و سازش بگذرد از هر زندان و شكنجه اى براى انسان بدتر و خرد كننده تر است و در هر دو حالت بخطر افتادن
آينده ى فرزندان قطعى است. فرزندانى كه در چنين محيطى بزرگ شوند، دچار عقده هاى روانى خواهند شد، و معمولًا بزهكار خواهند شد.
دخترانى كه قدرت شوهر دارى، زندگى، فرزند بزرگ كردن و خانه دارى را ندارند و پسرانى كه عصبانى، بداخلاق، تند و خشن هستند معمولًا در چنين خانواده هايى بزرگ شده اند.
______________________

پی نوشت:
1. مستدرك الوسایل. اين روايات با كمى تغيير نیز آمده است: يك دنيا خوشحال شدم كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) مرا از سر و كار پيدا كردن با مردان معاف كرده است.
2. نحل، آيه 90.
3. قال امير المؤمنين (عليه السلام): كتب الله الجهاد على الرجال و النّساء، فجهاد الرجل بذل ماله و نفسه حتّى يقتل فى سبيل الله و جهاد المرأة حسن التبعّل (وسايل الشيعه، ج 11، ص 15).
4. رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند: بهترين زنان شما زنى است كه هر گاه شوهرش را خشمناك ديد بگويد: در برابر خواسته هاى تو تسليم هستم و تا از من راضى نشوى چشمم بخواب نخواهد رفت. (بحار الانوار، ج 103)

منبع: خانواده در اسلام، برگرفته از بیانات آیةالله العظمی حسین مظاهری