تربيت اجتماعي كودك قبل از تولد در آموزه هاي اسلامي

    سعادت و شقاوت فرد فرد انسان ها در گرو تغذيه جسمي و روحي اوست؛ تغذيه روحي در اين ميان از اهميت ويژه اي برخوردار است؛ زيرا نوع شخصيت انسان تغذيه جسمي وي را نيز تحت الشعاع قرار مي دهد. همان طور كه توجه به سالم بودن خوراكي ها ضرورت دارد ، توجه كردن به تغذيه ي روح و روان انسان، نيز ضرورت دارد .

    قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ عليهماالسلام : ‏ "عَجَبٌ لِمَنْ يَتَفَكَّرُ فِي‏ مَأْكُولِهِ‏ كَيْفَ لَا يَتَفَكَّرُ فِي مَعْقُولِهِ فَيُجَنِّبُ بَطْنَهُ مَا يُؤْذِيهِ وَ يُوَدِّعُ صَدْرَهُ مَايُرْدِيهِ (1).

    در تعاليم آسماني دين اسلام به مساله ي انتخاب همسر توجه زيادي شده است. معيارها و شرايطي كه براي گزينش يك فرد مناسب به عنوان همسر در اسلام مدنظر قرار گرفته است، معیارهایی ارزشی است نه ظاهری. معیاری مطابق با قانون اسلامی که می فرماید:

" إِنَّ أَكْرَمَكُمْ‏ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم‏؛(2) گرامى‏ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست."

از طرفی سفارشاتی از معصومین علیهم السلام درباره ی حقوق فرزندان و رعایت آن رسیده است که حکایت از حساسیت موضوع دارد.

قال رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم : "يلزم الوالدين من العقوق لولدهما ما يلزم الولد لهما من عقوقهما(3)؛  هم چنان كه فرزندان به پدر و مادر خود عاق مى شوند. پدر و مادر نيز به فرزندان خود عاق مى شوند."

پدر و مادر باید از نقطه ی شروع به فکر تربیت فرزند خود باشند، زیرا طفل از همان آغاز به عنوان یک انسان حرکت عظیمی را آغاز نموده است. نوع تربیت فرزند نه تنها سرنوشت طفل را رقم می زند بلکه در سعادت و شقاوت خود والدین نیز اثرگذار است.

    قال رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم: السّعيد من سعد في بطن أمّه و الشّقيّ‏ من‏ شقي‏ في بطن أمّه(4). خوشبخت كسى است كه در شكم مادرش خوشبخت شده و بدبخت كسى است كه در شكم مادرش بدبخت شده است.

    خوشبختی و بدبختی هر کس از لحظه های پیش از تولد وی رقم می خورد. زیرا پدر و مادر با نوع زندگی و تغذیه جسمی و روحی خود ، محیطی را برای پرورش فرزند خود آماده می کنند.

نقش ویژه مادر در تربیت فرزند

     نقش مادر از جایگاه ویژه ای برخوردار است. زیرا : ‏

   " قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله: حَقُّ الْوَلَدِ عَلى‏ وَالِدِهِ إِذَا كَانَ ذَكَراً أَنْ يَسْتَفْرِهَ‏ أُمَّهُ‏ ، ... كَانَتْ أُنْثى‏ أَنْ يَسْتَفْرِهَ‏ أُمَّهَا، ... (5)؛ حق فرزند پسر بر پدرش این است که مادرش را استفراه کند، ... و حق فرزند دختر بر پدرش این است که مادرش را استفراه کند... "

    پیامبر صلى الله عليه و آلهوظیفه ی «استفراه‏» را برای پدر طفل تعیین فرمودند، می توان گفت این واژه به طور دقیق در زبان فارسی ترجمه ندارد. اما آنچه که در فرهنگ لغت برای آن آورده شده است : چیز زبده و نیکو انتخاب کردن (6)، شادمانی ملایم باطنی بدون هیچ غم وکدورت (7).

   رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند برای پدر خوب بودن، نخست باید همسر خوبی بود. وظیفه ی اصلی تربیت طفل برعهده ی مادر است. 

اگر تربیت مثل جدولی باشد که ده خانه دارد، نه تا مربوط به مادر و یکی از این خانه ها مربوط به نقش پدر است. وظیفه ی پدر در تربیت فرزند، نقش سایبان بودن و حمایت کنندگی برای مادر است.اگر نقش همسر بودن خود را به درستی ایفا کند به طور قطع پدر خوب بودن را نیزتجربه خواهد کرد و به این ترتیب خانواده ای متعادل و استاندارد به وجود خواهد آمد.

    امام حسين عليه السلام تكريم همسر را به دوستانش متذكر شده و در پاسخ اعتراض آنان كه به فرشها و پرده هاى نو در منزل آن حضرت عليه السلام اعتراض مى كردند، فرمود: " إِنَّا نَتَزَوَّجُ‏ النِّسَاءَ فَنُعْطِيهِنَ‏ مُهُورَهُنَّ فَيَشْتَرِينَ مَا شِئْنَ لَيْسَ لَنَا مِنْهُ شَيْ‏ءٌ.(8) عادت ما در ازدواج اين است كه پس ‍از ازدواج بلافاصله مهريه آنان را پرداخت مى كنيم و آنان از مهريه خود هر چه دوست داشته باشند مى خرند و اين لوازم منزل كه شما مى بينيد به ما مربوط نمى شود."

    شاید به همین دلیل است که امام باقر عليه السلام فرمود: يحفظ الاءطفال بصلاح آبائهم (9)؛ اطفال در سايه صلاحيت و شايستگى پدرانشان (از انحرافات ) مصون مى مانند."

    بنابراين لازم است دختران و زنان مسلمان براى فرزندان خود پدرى شايسته انتخاب نمايند و به هر خواستگارى جواب مثبت ندهند. و اين يكى از حقوق مهم فرزندان بر عهده مادران است.

    امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود: "زوجها من رجل تقى ، فانه ان احبها اكرمها و ان ابغضها لم يظلمها (10)؛ براى همسر آينده دخترت ، جوانى با ايمان و پارسا انتخاب كن ! كه اگر دوستدار او باشد مورد احترام و تكريم قرار مى دهد و اگر از او خوشدل نباشد، به او ستم نخواهد كرد."

    امام حسين عليه السلام در روز عاشورا براى معرفى خويش و آگاه  كردن دلهاى بيدار، به مادر بزرگوارش فاطمه عليها السلام و مادر بزرگ شايسته و فداكارش حضرت خديجه عليها السلام اشاره نموده و فرمود:

امام مجتبى عليه السلام به معاويه فرمودند:

حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشريف مى فرمايد: " فى ابنة رسول الله صلى الله عليه و آله لى اسوة حسنة (12) ؛ دختر رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم  برای من الگو نیکو و کاملی است. "

    می توان گفت تنها ملاکی که اسلام بر آن بسیار تاکید نموده است «هم کفو بودن» همسران است.

قال رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم " ... الْمُؤْمِنُ كُفْوٌ لِلْمُؤْمِنَةِ وَ الْمُسْلِمُ كُفْوٌ لِلْمُسْلِمَة (14)... ؛ ... مرد مومن هم کفو زن مومن است و مرد مسلمان هم کفو زن مسلمان است... . "

    بسیاری از افراد «هم کفو بودن» را «یکسان بودن و شبیه بودن » در تمام ابعاد زندگی می دانند. به طور مثال : از در بعد اقتصاد، فرهنگ یا موقعیت اجتماعی و ... . اما از آنجا که یک معصوم «هم کفو بودن» را به عنوان معیار اصلی مطرح نموده است، برای معنا نمودن این واژه نیز باید به کلام معصوم مراجعه نمود.

 و نیز در جای دیگر می فرمایند: "الْكُفْوُ أَنْ يَكُونَ عَفِيفاً وَ يَكُونَ عِنْدَهُ يَسَارٌ (15).؛  همتاى يك زن مسلمان در ازدواج مردى است كه پاكدامن باشد و توان پرداخت نفقه را داشته باشد."

 امام معصوم علیه السلام «هم كفؤ بودن»،«همانند و همتا بودن» را چنین تعریف می کند : كسى كه پاكدامن بوده، و (انسان) نزد او گشايش و راحتى و كاميابى داشته باشد.

 به این ترتیب گزینش همسر بسیار آسان تر از آن چیزی است که به تصور در آید.

زیرا کافی است ملاک ایمان در نظر گرفته شود، نه تنها بسیاری از دغدغه ها از بین می رود بلکه خیلی از موارد تنش زا نیز به وجود نخواهد آمد.

    ابوطالب علیه السلام هنگام ازدواج پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم  با خديجه سلام الله علیها چنين خطبه خواند:

    خداوند متعال هرآنچه را که برای مصلحت انسان ها لازم بودن هاست در آموزه های والای اسلام برای بشر بیان نموده است. به طور قطع برای مساله ی ازدواج و تشکیل خانواده که زیربنایی ترین ساختمان جامعه ی بشری است نیز احکام و قواعدی دارد. قوانینی که انسان با اجرای آن به بالاترین هدف زندگی که همان قرب الی الله است برسد.

 ائمه ی معصومین علیهم السلام مواردی را که باید در زمان ازدواج مورد توجه قرار گیرد بیان فرموده اند. در اینجا به طور مختصر این موارد بیان خواهد شد :

از موارد مهمی که در روایات تاکید بسیار زیادی بر رعایت آنها شده است می توان : مهمانی دادن، ولیمه دادن ، اظهار مسرت و شادمانی، شکر خداوند متعال، تبریک و تهیت گفتن، مجلسآرایی ، لباس نو و زیبا پوشیدن، نظافت نمودن و بوی خوش به کار بردن و ... در مجلس ازدواج و همچنین رعایت شرایط زمانی و مکانی مثل خورشید گرفتگی و یا ماه گرفتگی نباشد؛ زمین لرزه نباشد. رعد و برق نباشد و ....(17) را می توان نام برد.

از جمله مواردی که در زفاف باید رعایت شود این است که :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم‏ : "زُفُّوا عَرَائِسَكُمْ لَيْلًا وَ أَطْعِمُوا ضُحًى(18). زفاف کنید با عروستان در شب؛ و طعام دهید در روز."

    پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم   تاکید نموده اند زفاف در شب واقع شود. 

این امر به خاطر وجود آرامش روانی است که در شب وجود دارد. آرامش روانی حاکم بر روابط زناشویی در تشکیل نطفه فرزند تاثیر بسیار زیادی دارد ،‌به طوری که در سلامت جسم و روان فرزند تاثیر مستقیم دارد.

 روایات زیادی از معصومین علیهم السلام رسیده است که بر وجود آرامش روانی در زمان زفاف تاکید شده است؛ همچنین بر آثار سوئی که در صورت نبود این نکته به وجود خواهد آمد اشاره شده است.

امام رضا علیه السلام فرمودند: "إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ التَّزْوِيجَ بِاللَّيْلِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ‏ جَعَلَ اللَّيْلَ سَكَناً وَ النِّسَاءُ إِنَّمَا هُنَّ سَكَنٌ."(19)

امام باقر علیه السلام فرمودند : " تَزَوَّجْ بِاللَّيْلِ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَهُ سَكَناً وَ لَا تَطْلُبْ حَاجَةً بِاللَّيْلِ فَإِنَّ اللَّيْلَ مُظْلِمٌ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِلطَّارِقِ لَحَقّاً عَظِيماً وَ إِنَّ لِلصَّاحِبِ لَحَقّاً عَظِيماً.(20)

سیستم اعصاب و حالات روانی پدر و مادر در حین آمیزش بر روحیات فرزند موثر خواهد بود. در روایات متعددی سفارش شده است که در حین نزدیکی با وضو بوده و به یاد خدا باشند . بدیهی است یاد خدا موجب آرامش قلب می شود و در فرزند اثر مثبتی خواهد داشت. همچنین میل قوی جنسی زوجین در زیبایی جنین و هوشمندی وی اثری قطعی خواهد گذاشت. (21)

 از امام باقر علیه السلام روایت شده است که فرمود: " در شب زفاف، سفارش كن تا عروس خانم قبل از ورود به حجله وضو بگيرد، تو نيز موقع ورود به حجله وضو بگير، و چون به حجله رفتى، دو ركعت نماز بخوان و خدا را به مجد و كرامت ستايش كن و بر محمد صلی الله علیه و آله و سلم و آل محمد علیهم السلام صلوات بفرست، آن گاه دعا كن، و بگو همراهيان عروس دعاى تو را با درخواست اجابت بدرقه نمايند. در دعاى خود با يك چنين مضمونى خدا را بخوان: «بار خدايا الفت و محبّت و رضايت اين عروس را نصيب من بفرما و او را مورد رضا و علاقه من قرار بده و سرانجام من و او را با بهترين وجه ممكن و شادمانى كامل فراهم آر، چرا كه تو معاشرت حلال را دوست دارى و از معاشرت حرام نفرت دارى». ابو جعفر به او گفت: اين را بدان كه مهر و الفت از سوى خدا است و ناسازگارى از جانب شيطان است.(22)

 امام صادق عليه السّلام به یکی از یارانش فرمود: هر گاه همسرت را با تو دست بدست دادند دست بر موى پيشانى وى گذار و او را رو بقبله نما و بگو: «اللّهمّ بأمانتك أخذتها و بكلماتك استحللت فرجها فإن قضيت لي منها ولدا فاجعله مباركا سويّا، و لا تجعل للشّيطان فيه شركا و لا نصيبا» (پروردگارا به امانتت او را پذيرفتم و با كلمات تو او را بر خود حلال ساختم، پس اگر فرزندى براى من نصيب كرده‏اى او را مبارك و سالم و صحيح قرار ده و شيطان را در او با من شريك مساز و نصيبى براى آن قرار مده). (23)

    امام باقر علیه السلام فرمودند:‌" لَا يُدْخَلُ بِالْجَارِيَةِ حَتَّى يَأْتِيَ لَهَا تِسْعُ سِنِينَ أَوْ عَشْرُ سِنِينَ." (24)

امام باقر علیه السلام فرمودند: " إِذَا أَرَدْتَ الْجِمَاعَ فَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي وَلَداً وَ اجْعَلْهُ تَقِيّاً زَكِيّاً لَيْسَ فِي خَلْقِهِ زِيَادَةٌ وَ لَا نُقْصَانٌ وَ اجْعَلْ عَاقِبَتَهُ إِلَى خَيْرٍ."(25) هرگاه آمیزش با همسرت را اراده کردی پس بگو خداوندا روزیم کن فرزندی را و قرار بده او را با تقوا و از پاکان، در آفرینش او نه نقصانی باشد و نه زیادیی ، و او را عاقبت به خیر قرار بده!

امام صادق علیه السلام فرمودند : هنگامى كه يكى از شما در شب زفاف‏ پيش همسرش وارد مى‏شود، بگويد: خدايا به امانت تو او را گرفتم و با سخن تو فرج او را بر خود حلال كردم، خدايا اگر در رحم او چيزى قرار مى‏دهى او را نيكوكار و پرهيزگار و مؤمن و سالم قرار بده و شيطان را در آن شركتى قرار نده.

    از ازدواج در روز آخر ماه و هر گاه قمر در برج عقرب است پرهيز كن، و از امام صادق عليه السلام نقل شده كه «هر كس هنگام قمر در عقرب ازدواج كند خوبى نخواهد ديد».(28)

امام صادق عليه السلام فرمود: «من خوش ندارم جنابت را آن زمان كه خورشيد زرد مى ‏شود و آن زمان كه طلوع مى‏ كند در حالى كه زرد است.»(29)

    کسب رضای الهی سرلوحه زندگی افراد با ایمان است. پس این چنین افرادی در بعد جنسی زندگی خود نیز به دنبال قصد قربت و کسب خشنودی خداوند متعال هستند. آمیزش با آرامش و طمأنینه باعث می شود گردش خون طبیعی بوده و در نتیجه نسلی طبیعی و بهنجار پدید آید.(30)

   از جمله دعاهایی که برای درخواست فرزند از خداوند متعال در منابع روایی شیعه آمده این دعاست. امام صادق علیه السلام فرموده اند برای درخواست فرزند از خداوند چنین دعا کنید:

" اللَّهُمَّ لَا تَذَرْنِي‏ فَرْداً وَ أَنْتَ‏ خَيْرُ الْوَارِثِينَ‏ وَحِيداً وَحْشاً فَيَقْصُرَ شُكْرِي عَنْ‏ تَفَكُّرِي بَلْ هَبْ لِي عَاقِبَةَ صِدْقٍ ذُكُوراً وَ إِنَاثاً آنَسُ بِهِمْ مِنَ الْوَحْشَةِ وَ أَسْكُنُ إِلَيْهِمْ مِنَ الْوَحْدَةِ وَ أَشْكُرُكَ عِنْدَ تَمَامِ النِّعْمَةِ يَا وَهَّابُ يَا عَظِيمُ يَا مُعَظَّمُ ثُمَّ أَعْطِنِي فِي كُلِّ عَافِيَةٍ شُكْراً حَتَّى تُبْلِغَنِي مِنْهَا رِضْوَانَكَ فِي صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءٍ بِالْعَهْدِ."(31)

    از آنجا که شرایط جسمی یک فرد در روابط اجتماعی وی تاثیرگذار است، پدر و مادر باید حساسیت های این دوران را درک نمایند. به همین منظور باید در حد توان برای ایجاد شرایط روحی و جسمی مناسب تلاش نمایند.

رعایت رژیم تغذیه جسمی مناسب، رعایت رژیم تغذیه روحی مناسب از نظر اسلام بسیار حائز اهمیت است تا جایی که برای این منظور برای بانوان باردار تخفیف های ویژه ای در نظر گرفته است. به طور مثال زن بارداری که روزه برای خودش یا کودکش ضرر دارد، می تواند روزه های واجب ماه مبارک رمضان را افطار کند و بعد قضایش را بگیرد.(32)

 دوران حمل برای طفل سرنوشت ساز است. لذا باید به نوع تغذیه توجه خاصی داشت. یک نوزاد نابغه و یا حداقل یک نوزاد متعادل، ثمره ی رضایت مرد و زن از زندگی است.

 در رابطه با نوع تغدیه جسمی که این خود تغذیه روحی را نیز به دنبال دارد در منابع روایی بسیار سخن به میان آمده است.

 

(1)   قطب الدين راوندى، سعيد بن هبة الله‏، الدعوات( للراوندي) / سلوة الحزين‏، انتشارات مدرسه امام مهدى( عجل الله تعالى فرجه الشريف)، قم‏، 1407 ق‏، چاپ اول‏، ص 145

(2)   سوره حجرات، آیه 13

(3)   شيخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة ، ج 21، محقق / مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، 1409 ق‏، چاپ اول‏، قم‏، ص 480

(4)   پاينده، ابو القاسم‏، نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله عليه و آله)، دنياى دانش‏، تهران‏، 1382 ش، چاپ چهارم‏، ص 530

(5)   كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافي (ط - دارالحديث)، ج‏11، محقق / مصحح: دارالحديث‏، دار الحديث، قم، ق 1429، چاپ اول‏، ص 447

(6)   انیس ، ابراهیم، فرهنگ المعجم الوسیط،ج2، مترجم محمد بندر ریگی،انتشارات اسلامی، قم، 1386، چاپ دوم،  ص1480

(7)   مصطفوى، حسن‏، التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج‏9، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي‏، تهران‏، 1368 ش‏، چاپ اول‏، ص: 80

(8)   كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق، الكافي( ط- الإسلامية)، ج‏6، محقق / مصحح: غفارى على اكبر و آخوندى، محمد، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، 1407 ق‏، چاپ چهارم‏، ص: 476

(9)   مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحارالاءنوار، ج 68، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت، 1403 ق، چاپ دوم‏، ص 236.

(10)   طبرسى، حسن بن فضل‏، مكارم الاخلاق ، شريف رضى‏، قم‏، 1412 ق / 1370 ش‏، چاپ چهارم‏،  ص223

(11)   ابن بابويه، محمد بن على ، الأمالي( للصدوق)، كتابچى‏، تهران‏، 1376 ش‏، چاپ ششم‏ ،  ص 157.

(12) همان

(13)  صحفى ، محمد، تعاليم آسمانى اسلام ، ناشر کتابخانه ی دیجیتال، ص 94.

(14)  كلينى، محمد بن يعقوب بن اسحاق‏، الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏5، ص 341 و ص 347- مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى‏، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه (ط - القديمة)، ج‏8، محقق / مصحح: موسوى كرمانى، حسين و اشتهاردى على پناه‏، مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، قم‏، 1406 ق‏، چاپ دوم‏، ص: 120- شيخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، ج‏20، ص 68- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، ج‏20،‏ محقق / مصحح: رسولى محلاتى، هاشم‏، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، 1404 ق‏، چاپ دوم‏، ص: 35- بروجردى، آقا حسين‏، جامع أحاديث الشيعة (للبروجردي)، ج‏25، محقق / مصحح: جمعى از محققان‏، انتشارات فرهنگ سبز، تهران‏، 1386 ش‏، چاپ اول‏، ص: 190- ابن بابويه، محمد بن على‏، معاني الأخبار / ترجمه محمدى، ج‏2، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، قم‏، 1403 ق‏، چاپ اول‏، ص: 91

(15)  طوسى، محمد بن الحسن‏، تهذيب الأحكام (تحقيق خرسان)، ج‏7، محقق / مصحح: خرسان، حسن الموسوى‏، دار الكتب الإسلاميه‏، تهران‏، 1407 ق‏، چاپ چهارم‏، ص: 394

(16)  طبرسی، حسن بن فضل ، مكارم الأخلاق / ترجمه ميرباقرى، ج‏1، ص 391

(17) مفيد، محمد بن محمد، المقنعة، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد، قم‏، 1413 ق‏، چاپ اول‏، ص 515.

(18) ابن اشعث، محمد بن محمد ، الجعفريات (الأشعثيات)، مكتبة النينوى الحديثة، تهران‏، بى تا، چاپ اول‏،  ص: 110 - ابن حيون، نعمان بن محمد مغربى‏، دعائم الإسلام‏، محقق / مصحح: فيضى، آصف‏، مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم‏، 1385 ق‏، چاپ دوم‏،  ص: 210 - طبرسى، فضل بن حسن- عابدى، احمد ، الآداب الدينية للخزانة المعينية / ترجمه عابدى‏، زائر، قم‏، 1380 ش‏، چاپ اول‏، ص 107- شیخ حر عاملی، وسائل الشيعة، ج‏20، ص 91 – بروجردی، آقا حسین، جامع أحاديث الشيعة (للبروجردي)، ج‏22، ص: 307

(19)  طوسی ، محمد بن حسن،همان، ص 418

(20)  شیخ حر عاملی، همان، ج‏20، ص 91

(21) بروجردى، آقا حسين عده اى از فضلاء ، منابع فقه شيعه (ترجمه جامع أحاديث الشيعة)، ج‏25، محقق / مصحح: جمعى از فضلاء، انتشارات فرهنگ سبز، تهران‏، 1386 ق‏، چاپ اول‏،  ص423 و429و427.

(22) كلينى، محمد بن يعقوب- بهبودى، محمد باقر، گزيده كافى، ج‏2، مركز انتشارات علمى و فرهنگى‏، تهران‏، 1363 ش‏، چاپ اول‏،  ص: 385 – طوسی ، محمد بن حسن، ص 409

(23)  ابن بابويه، محمد بن على- غفارى، محمد جواد، من لا يحضره الفقيه / ترجمه غفارى، على اكبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، ج‏5، صدوق‏، تهران‏، 1367 ش‏، چاپ اول‏،  ص 37

(24)  طوسی، محمد بن حسن، همان، ص 410 - بروجردى، آقا حسين عده اى از فضلاء ، همان، ص 407

(25)  طوسی، محمد بن حسن، همان، ص 411

(26)  حسكاني، عبيد الله بن عبد الله- جعفرى، يعقوب‏، سيماى امام على عليه السلام در قرآن / ترجمه شواهد التنزيل، اسوه‏، قم‏، 1381 ش‏، چاپ اول، ص 188

(27)  میخبر ، سیما، ریحانه ی بهشتی ، نور الزهرا، قم، 1387، چاپ 49، ص40

(28) طبرسی، فضل بن حسن، الآداب الدينية للخزانة المعينية / ترجمه عابدى، ص 295و296- مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، ملاذ الأخيار في فهم تهذيب الأخبار، ج‏12، محقق / مصحح: رجائى، مهدى‏، كتابخانه آيه الله مرعشي نجفي‏، قم‏، 1406 ق‏، چاپ اول‏، ص 350

(29) طبرسی، فضل بن حسن ،همان، ص 296-بروجردی، آقا حسین جمعی از علما، همان، ج‏25، ص: 389

(30) میخبر، سیما، همان، ص70

(31) شیخ حر عاملی، همان، ص 368

(32) رساله ی توضیح المسائل محشی امام خمینی(6مرجع)، هاتف، مشهد مقدس، 1387، چاپ هفتم ، مساله ی 1728

 

منبع: مقاله «سبک تربیت اجتماعي كودك در آموزه های اسلامی»، مريم احمدي و فروغ بلوچي، ليلا كرميان، آمنه کریمی، هاجر كوچكي فرد، مدرسه علمیه فاطمه الزهرا، ویلاشهر، تابستان 1392