توصیه های اخلاقی امام خمینی (ره) درباره ماه رمضان

طبق فرمايش حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) به حسب خطبه اى كه به آن حضرت منسوب است، همه بندگان در ماه مبارك رمضان به مهمانى خداوند تعالى دعوت شده اند و مهمان پروردگار خود می باشند. آنجا كه می فرمايد: «ايّها الناس، إنه قد اقبل اليكم شهر الله ... وقد دُعيتم فيه إلى ضيافة الله». مردم ماه خدا به سوى شما روى آورد ... و شما در اين ماه به مهمانى خدا خوانده شديد.(1)
شما در اين چند روزى كه به ماه مبارك رمضان مانده به فكر باشيد؛ خود را اصلاح كرده توجه به حق تعالى پيدا نماييد؛ از كردار و رفتار ناشايسته خود استغفار كنيد؛ اگر خداى نخواسته گناهى مرتكب شده ايد، قبل از ورود به ماه مبارك رمضان توبه نماييد؛ زبان را به مناجات حق تعالى عادت دهيد. مبادا در ماه مبارك رمضان از شما غيبتى، تهمتى، و خلاصه گناهى، سربزند، و در محضر ربوبى با نعم الهى و در مهمانسراى بارى تعالى آلوده به معاصى باشيد.
شما در اين ماه شريف به ضيافت حق تعالى دعوت شده ايد: «دُعيتم فيه إلى ضيافة الله» خود را براى مهمانى باشكوه حضرت حق آماده سازيد. لااقل به آداب صورى و ظاهرى روزه پايبند باشيد. (آداب حقيقى باب ديگرى است كه به زحمت و مراقبت دايم نياز دارد.)
معناى روزه فقط خوددارى و امساك از خوردن و آشاميدن نمی باشد؛ از معاصى هم بايد خوددارى كرد. اين از آداب اوليه روزه می باشد كه براى مبتدی هاست. (آداب روزه براى مردان الهى كه می خواهند به معدن عظمت برسند غير از اين می باشد.) شما حداقل به آداب اوليه روزه عمل نماييد؛ و همان طور كه شكم را از خوردن و آشاميدن نگه می داريد، چشم و گوش و زبان را هم از معاصى باز داريد. از هم اكنون بنا بگذاريد كه زبان را از غيبت، تهمت، بدگويى و دروغ نگه داشته، كينه، حسد، و ديگر صفات زشت شيطانى را از دل بيرون كنيد. اگر توانستيد، انقطاع إلى الله حاصل نماييد؛ اعمال خود را خالص و بی ريا انجام دهيد؛ از شياطين انس و جن منقطع شويد؛ ليكن به حسب ظاهر از رسيدن و دست يافتن به چنين سعادت ارزنده اى مأيوس می باشيم؛ اقلا سعى كنيد روزه شما همراه با محرمات نباشد.
در غير اين صورت اگر روزه شما صحيح شرعى باشد، مقبول الهى نبوده و بالا نمی رود. بالا رفتن عمل و مقبوليت آن، با صحت شرعى خيلى تفاوت دارد. اگر با پايان يافتن ماه مبارك رمضان، در اعمال و كردار شما هيچ گونه تغييرى پديد نيامد و راه و روش شما با قبل از ماه صيام فرقى نكرد، معلوم می شود روزه اى كه از شما خواسته اند محقق نشده است؛ آنچه انجام داده ايد روزه عامه حيوانى بوده است.

تصميم بگيريد لااقل در اين يك ماه از خود مراقبت به عمل آوريد؛ از گفتار و كردارى كه خداوند تبارك و تعالى راضى نيست اجتناب ورزيد.
باز تكرار می كنم تصميم بگيريد در اين سى روز ماه مبارك رمضان مراقب زبان، چشم، گوش، و همه اعضا و جوارح خود باشيد، و دائما متوجه باشيد اين عملى كه می خواهيد انجام دهيد، اين سخنى كه می خواهيد بر زبان آوريد، اين مطلبى كه داريد استماع می كنيد، از نظر شرع چه حكمى دارد؟ اين آداب اولى و ظاهرى صوم است؛ اقلا به اين آداب ظاهرى صوم پابند باشيد. اگر ديديد كسى می خواهد غيبت كند، جلوگيرى كنيد و به او بگوييد ما متعهد شده ايم كه در اين سى روز رمضان از امور محرمه خود دارى ورزيم. و اگر نمی توانيد او را از غيبت باز داريد، از آن مجلس خارج شويد؛ ننشينيد و گوش كنيد. مسلمين بايد از شما در امان باشند. كسى كه ديگر مسلمانان از دست و زبان و چشم او در امان نباشند، در حقيقت مسلمان نيست(4)؛ مسلمان ظاهرى و صوری می باشد؛ لا اله الاّ الله صورى گفته است.در اين ماه شريف، كه به مهمانسراى الهى دعوت شده ايد، اگر به حق تعالى معرفت پيدا نكرديد يا معرفت شما زيادتر نشد، بدانيد در ضيافة الله درست وارد نشديد و حق ضيافت را به جا نياورديد. نبايد فراموش كنيد كه در ماه مبارك، كه «شهر الله» می باشد و درهاى رحمت الهى به روى بندگان باز است و شياطين و اهريمنان- به حسب روايت-(2) در غل و زنجير به سر می برند، اگر شما نتوانيد خود را اصلاح و مهذب نماييد، نفس اماره را تحت مراقبت و كنترل خود درآوريد، هواهاى نفسانيه را زير پا گذاشته علاقه و ارتباط خويش را با دنيا و ماديت قطع كنيد، بعد از پايان يافتن شهر صيام مشكل است بتوانيد اين مسائل را به مرحله عمل درآوريد.
بنابراين، از فرصت استفاده كنيد و پيش از آنكه اين فيض عظمى سپرى گردد، در مقام اصلاح، تزكيه و تصفيه امور خود برآييد؛ خود را براى انجام وظايف ماه صيام آماده و مهيا سازيد.
«صبغة الله»(3) مقابل صبغه شيطان است. و كسى كه دنبال هواى نفس رفت و از شيطان متابعت كرد، بتدريج به صبغه او درمی آيد. شما تصميم بگيريد لااقل در اين يك ماه از خود مراقبت به عمل آوريد؛ از گفتار و كردارى كه خداوند تبارك و تعالى راضى نيست اجتناب ورزيد. از هم اكنون در همين مجلس با خداى خود عهد ببنديد كه در ماه مبارك رمضان از غيبت، تهمت، و بدگويى نسبت به ديگران، خوددارى كنيد. زبان، چشم، دست، گوش، و ساير اعضا و جوارح، را تحت اراده خود درآوريد.
اعمال و اقوال خود را مراقبت نماييد، شايد همين عمل شايسته موجب گردد كه خداوند تبارك و تعالى به شما توجه فرموده توفيق عنايت كند؛ و پس از سپرى شدن شهر صيام كه شياطين از زنجير رها می گردند شما اصلاح شده باشيد و ديگر فريب شيطان را نخوريد و مهذب گرديد.

اگر خداى نخواسته، خواستيد به كسى جسارت كنيد، اهانت نماييد، مرتكب غيبت شويد، بدانيد كه در محضر ربوبى هستيد؛ مهمان خداى متعال می باشيد، و در حضور حق تعالى به بندگان او اسائه ادب می كنيد؛ و اهانت به بنده خدا اهانت به خداست. اينان بندگان خدا هستند؛ خصوصا اگر اهل علم بوده در صراط علم و تقوى باشند. گاهى می بينى كه انسان به واسطه اين امور به جايى می رسد كه در وقت مرگ خدا را تكذيب می كند! آيات الهى را منكر می گردد: «ثُمَّ كانَ عاقبةُ الّذين أساؤا السّواى أن كَذَّبوا بآياتِ اللّه و كانوا بها يَسْتَهْزِؤن» سپس سرانجام كار آنان كه كردار زشت مرتكب شدند اين شد كه آيات خدا را تكذيب كردند و بر آن فسوس كردند.(5)
اين امور بتدريج واقع می شود. امروز يك نظر غير صحيح، فردا يك كلمه غيبت، و روز ديگر اهانتى به مسلمان و ... كم كم اين معاصى در قلب انباشته می گردد، و قلب را سياه كرده انسان را از معرفة الله باز می دارد؛ تا به آنجا می رسد كه همه چيز را انكار كرده حقايق را تكذيب می نمايد.

طبق بعضى آيات، به تفسير برخى از روايات، اعمال انسان به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و ائمه طاهرين (عليهم السلام) عرضه می شود و از نظر مبارك آنان‏ می گذرد. چنانكه آيه 105 سوره توبه اشاره دارد: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ».( و اى پيغمبر بگو [هر چه مى‏ خواهيد] انجام دهيد. خدا و رسول خدا و مؤمنين اعمال شما را مى ‏بينند و به زودى برگردانده مى ‏شويد به سوى خداى داناى پنهان و آشكار، پس خبر دهد شما را به آنچه مى‏ كرديد.) و أبو بصير از امام صادق(علیه السلام) روايت كرده كه فرمود:
«تُعرض الأعمال على رسول الله، صلّى الله عليه و آله أعمال العباد كلّ صباح أبرارها و فجّارها فاحذروها. و هو قول الله تعالى «إعْمَلُوا فَسَيَرَى اللهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ». اعمال بندگان، نيكوكار و بدكار، در هر بامداد بر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) عرضه مى‏ شود. پس بر حذر باشيد. همين است معناى كلام خداوند بلند مرتبه: «إعْمَلُوا فَسَيَرَى اللهُ عملكم و رسولُه».(6)
وقتى كه آن حضرت به اعمال شما نظر كنند و ببينند كه از خطا و گناه انباشته است، چه قدر ناراحت و متأثر می گردند؟ نخواهيد كه رسول خدا ناراحت و متأثر شوند؛ راضى نشويد كه قلب مبارك آن حضرت شكسته و محزون گردد. وقتى آن حضرت مشاهده كند كه صفحه اعمال شما مملو از غيبت و تهمت و بدگويى نسبت به مسلمان می باشد و تمام توجه شما هم به دنيا و ماديت است و قلوب شما از بغض، حسد، كينه و بدبينى به يكديگر لبريز شده، ممكن است در حضور خداى تبارك و تعالى و ملائكة الله خجل گردد كه امت و پيروان او نسبت به نعم الهى ناسپاس بوده و اين گونه افسار گسيخته و بی پروا به امانات خداوند تبارك و تعالى خيانت می كنند.
فردى كه به انسان مربوط است، اگر چه نوكر انسان باشد، اگر خلافى مرتكب شد، مايه خجلت انسان می گردد. شما مربوط به رسول الله (صلی الله علیه وآله) هستيد، به آن حضرت برمی خورد، بر ايشان گران می آيد؛ ممكن است خداى نخواسته شما را نفرين كند. راضى نشويد كه رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (عليهم السّلام)، نگران و محزون گردند.
قلب انسان مانند آينه صاف و روشن است، و بر اثر توجه فوق العاده به دنيا و كثرت معاصى كدر می شود؛ ولى اگر انسان لا اقل صوم را برای حق تعالى خالص و بی ريا انجام دهد (نمی گويم عبادات ديگر خالص نباشد، همه عبادات لازم است خالص و بی ريا انجام گيرد) اين عبادت را كه اعراض از شهوات، اجتناب از لذات، و انقطاع از غير خداست در اين يك ماه بخوبى انجام دهد، شايد تفضل الهى شامل حال او شده آينه قلبش از سياهى و كدورت زدوده گردد؛ و اميد است كه او را از عالم طبيعت و لذات دنيوى منحرف و منصرف سازد؛ و آن گاه كه می خواهد وارد «شب قدر» شود، نورانيتهايى كه در آن شب براى اوليا و مؤمنين حاصل می شود به دست آورد.
و جزاى چنين روزه اى خداست؛ چنانكه فرموده است: «الصّوم لي و انا أجزى به».(7) چيز ديگر نمی تواند پاداش چنين روزه اى باشد. جنات نعيم در مقابل روزه او بی ارزش بوده و نمی تواند پاداش آن به حساب آيد.

مهمان بايد لااقل ميزبان را بشناسد و به مقام او معرفت داشته باشد، و به آداب و رسوم مجلس آشنا بوده و سعى كند عملى بر خلاف اخلاق و نزاكت از او سرنزند.
منبع: جهاد اكبر، امام خمینی رحمة الله علیهولى اگر بنا باشد كه انسان به اسم روزه دهان را از غذاها ببندد و به غيبت مردم باز كند و شبهاى ماه مبارك رمضان، كه مجالس شب نشينى گرم و داير بوده وقت و فرصت بيشترى است، با غيبت، تهمت و اهانت به مسلمانان به سحر انجامد، چيزى عايد او نمی شود و اثرى بر آن مترتب نمی گردد.
بلكه چنين روزه دارى آداب مجلس مهمانى حق را رعايت نكرده، حق ولي نعمت خود را ضايع نموده است- ولي نعمتى كه پيش از آفرينش انسان، همه گونه وسايل زندگى و آسايش را براى او فراهم كرده؛ اسباب تكامل را تهيه ديده است؛ انبيا را براى هدايت فرستاده؛ كتابهاى آسمانى نازل فرموده است؛ براى رسانيدن انسان به معدن عظمت و نور قدرت‏ داده؛ عقل و ادراك عنايت كرده؛ كرامتها فرموده است، و اكنون از بندگانش دعوت به عمل آورده كه به مهمانخانه او وارد شده بر خوان نعمت او بنشينند، و شكر و سپاس حضرتش را تا آنجا كه از دست و زبان آنان برمی آيد ادا نمايند.
آيا صحيح است كه بندگان از خوان نعمت او بهره مند گردند، از وسايل و اسباب آسايشى كه در اختيار آنان قرار داده استفاده كنند، و با مولى و ميزبان خود مخالفت ورزند و بر ضد او قيام نمايند؟ اسباب و وسايلى كه او به آنان ارزانى داشته عليه او و بر خلاف خواست او به كار برند؟ آيا اين ناسپاسى و نمك ناشناسى نيست كه انسان سر سفره مولاى خويش بنشيند، و با اعمال و كردار گستاخانه و بی ادبانه خود نسبت به ميزبان محترم كه ولي نعمت او می باشد اهانت و جسارت كند، كارهايى را كه نزد ميزبان زشت و قبيح است مرتكب گردد؟
مهمان بايد لااقل ميزبان را بشناسد و به مقام او معرفت داشته باشد، و به آداب و رسوم مجلس آشنا بوده و سعى كند عملى بر خلاف اخلاق و نزاكت از او سرنزند. مهمان خداوند متعال بايد به مقام خداوندى حضرت ذى الجلال عارف باشد- مقامى كه ائمه عليهم السّلام، و انبياى بزرگ الهى هميشه دنبال معرفت بيشتر و شناخت كامل آن بوده اند و آرزو داشتند كه به چنين معدن نور و عظمتى دست يابند. «و أنر أبصار قلوبنا بضياء نظرها إليك، حتّى تخرقَ أبصارُ القلوب حجب النّور فتصل إلى معدن العظمة».
ضيافة الله همان «معدن عظمت» است. خداوند تبارك و تعالى براى ورود به معدن نور و عظمت از بندگانش دعوت فرموده است، ليكن بنده اگر لايق نباشد نمی تواند به چنين مقام با شكوه و مجللى وارد گردد. خداوند تعالى بندگان را به همه خيرات و مبرّات و بسيارى از لذات معنوى و روحانى دعوت فرموده است، ولى اگر آنان براى حضور در چنين مقامات عاليه اى آمادگی نداشته باشند، نمی توانند وارد آن شوند.
با آلودگی هاى روحى، رذايل اخلاقى، معاصى قلبيه و قالبيه، چه گونه می توان در محضر ربوبى حضور يافت و در مهمانسراى رب الارباب كه «معدن العظمة» می باشد وارد شد؟ لياقت می خواهد؛ آمادگى لازم است. با روسياهي ها و قلبهاى آلوده كه به حجابهاى ظلمانى پوشيده شده است اين معانى و حقايق روحانى را نمی توان درك كرد. بايد اين حجابها پاره گردد و اين پرده هاى تاريك و روشنى كه بر قلبها كشيده شده و مانع وصال إلى الله گرديده كنار رود، تا بتوان در مجلس نورانى و با شكوه الهى وارد شد.
________________________
پی نوشت:
1. وسائل الشيعه، ج 7، ص 227
2. وسائل الشيعة، ج 7، ص 224
3. «رنگ خدايى». برگرفته از آيه 138 سوره بقره: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّه صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ».
4. اصول كافى، ج 3، ص 331
5. روم، 10
6. اصول كافى، ج 1، ص 318
7. فروع كافى، ج 4، ص 63