کتاب نظام تربیت در اسلام

در این کتاب به مسائل تربیتی از دیدگاه اهلبیت(ع) پرداخته شده  که  شامل مباحث: "منافع مادی و معنوی روزه, آثار تقوی در عرصه گاه حیات جسم و جان, ارزیابی دانش و دانشمند, آداب تربیت نفس, راه سلامت, انسان و ارزشها, آثار خطرناک سیئات اخلاقی, دنیای ممدوح و مذموم, حکومت عدل و جور, نشانه های حقیقت و عوامل تربیت" می باشد

مقدمه کتاب

مسئله تربيت، و مؤدب بودن بآداب انسانى، ازديرباز مورد توجّه بيداران بوده، و روزگار و عصرى را از توجّه باين واقعيّت مهم خالى نميتوان ديد.

ژرف‏نگران بر اين عقيده بودند، كه انسان بدون آراسته بودن به مسائل تربيتى، درنده موجوديست كه كسى از آسيب و شرّش در امان نيست.

اين حقيقت را در تمام كتب آسمانى، و نوشته‏هاى تربيتى گفته‏اند كه تربيت براى هر انسانى بمنزله روح براى بدن و جان براى جسم است.

باخبران از حقايق، خطّ حيات را منهاى مسائل عالى تربيتى و آداب و سنن انسانى، خطّى تاريك و ميدانى ظلمانى، و جاده‏اى خطرناك و راهى نكبت‏بار و شقاوت‏آفرين مى‏دانند!

مصلحان عاليقدر مى‏گفتند: تنها سرمايه پرسود انسان ادب است، و بدون اين سرمايه، انسان موجودى فاقد ارزش و مرده‏اى زنده‏نماست.

در صورت فقدان تربيت، زندگى بشر از جنگليان وحشى بدتر، وص فحه حيات منشأ آثار شوم و تجاوز و بيدادگرى است.

تربيت زيربناى حيات، اساس فضيلت، ريشه حقيقت، نور راه، فروع جان، و رهنماى انسان بسوى سعادت در همه شئون زندگى است.

هيچ‏چيز باندازه مسئله تربيت، آگاهان بيداردل را بخود مشغول نداشت، و بحق بايد گفت:

چيزى در برنامه حيات بشر، هم‏چون تربيت و ادبا ز اهميّت و عظمت برخوردار نيست.

اگر گفته شود: مسئله تربيت از ضرورى‏ترين مسائل حياتى، و از اساسى‏ترين برنامه‏هاى زندگى است، سخنى بگزاف گفته نشده، و حرفى به اغراق در ميان نيامده.

شما ميدانيد كه هر انسانى در عرصه‏گاه پرارزش حيات، بتناسب انسان بودنش داراى حقوقى است: حق حيات، حق عقل، حق تعليم و تعلّم، حق آزادى، حق بهره‏ورى از سفره گسترده طبيعت باندازه لزوم، حق كار، و ساير حقوقى كه در طول اعصار و قرون براى بشر، بوسيله بيداران راه بازگو شده.

بدون شكّ بايد حقوق لازم هر انسانى از جانب انسان ديگر رعايت گردد، و كسى حق تجاوز بحقوق ديگرى را گرچه باندازه يك ارزن باشد ندارد، ولى آيا ميتوان باور كرد كه بدون آراسته بودن به نور تربيت امكان رعايت حق ديگران وجود داشته باشد؟!

شما ميدانيد كه در طول تاريخ بسيارى از مردم از هر صنف و طبقه‏اى بحقوق حقه ديگران تجاوز كرده، و گاهى شدّت تجاوز و بيدادگرى را از حدّ اقتضاح گذرانده‏اند!!

آيا تجاوزاتى كه بر بشر گذشته رفته، و ظلم‏هائى كه هم اكنون بدست ابرگرگان فعلى نسبت بملل مظلوم انجام ميگرد، جز محصول عدم تربيت انسان بوده؟!

راستى اگر فرد فرد فرزندان آدم آراسته بفروغ تربيت بودند، از ظلم و تجاوز مى‏توانستيد خبر بگيريد، مگر محصول عالى تربيت جز عدل و داد، و قسط و كرامت و ايثار و گذشت، و عشق و محبت چيز ديگرى است؟

خود ما تاكنون چقدر بحق ديگران تجاوز روا داشته‏ايم، و از طرف ديگران چه اندازه بر ما ظلم رفته، بنظر شما اگر ما و ديگران دل و جان از نور تربيت روشن داشتيم، ظلمى از ما سر ميزد، و ديگران بما تجاوز روا ميداشتند؟

موقف تربيت، و موضع اين مسئله، و اهميت و ارزش اين واقعيّت گمان نميرود بر احدى پوشيده باشد، راستى كيست كه از ارزش والاى ادب و تربيت بى‏خبر باشد.

گو اينكه از ابتداى شروع حيات انسانى، دلسوزان براى ارائه تربيت، و آراسته كردن انسان بحقايق انسانى، و فضائل اخلاقى همت گماشتند، و بطرح مسائل تربيتى در عرصه‏گاه حيات اقدام‏ كردند، ولى در اين ميان بايد گفت: مهم‏ترين نقش بر عهده انبيا و امامان و كتب پرارزش آسمانى بود.

البته نبايد گفتار حكيمانه حكيمان و عرفان مثبت عارفان را از نظر دور داشت، ولى بايد باين نكته توجه كرد، كه بخاطر عقل محدود، و دانش ناقص ايشان، نميتوان بآنچه از آنان در دست است بعنوان اصول مسلم تربيتى تكيه كرد، بلكه بايد آنچه را از گفتار و نصايح و راهنمائى‏هاى آنان همانند يا نزديك به مسائل پيامبران و امامان است پذيرفت، و از بقيّه آن با كمال احترام صرف نظر كرد.

ولى فرهنگ انبيا و امامان كه خوشبختانه معيارش قرآن است، بايد بتمام معنى مورد توجه قرار بگيرد، و بايد گفت: انبياء و يا به تعبير ديگر وحى كه مجموعه قوانين تربيتى و اجتماعى و سياسى و اقتصادى و خانوادگى است، از نظر جامعيت و كمال و تكامل‏آفرينى قابل مقايسه با ساير فرهنگ‏ها نيست. و اين جامعيّت بخاطر اينست كه وحى بهتر از هر فرهنگى آشناى بكارگاه وجود انسان و نيازهاى مادى و معنوى اوست، از اين نظر آنچه را ارائه ميدهد هماهنگ با فطرت و عقل و انسانيت انسان و خير دنيا و آخرت اوست.

و بهمين خاطر ما در هيچ فرهنگى نظير تربيت‏شدگان مكتب انبيا و امامان را در هيچ بعدى از ابعاد حيات نمى‏بينيم.

در اين فرهنگ، انسان با توجه به ايمان به خدا و روز قيامت، و قواعد عالى تربيتى آنچنان مؤدب بآداب و منوّر به نور تربيت ميگردد، كه از جانب او نه اينكه بجانبدارى ضرر نميرسد بلكه حيات و زندگى‏اش براى همه انسانها بهترين منبع خير و برترين مايه بركت است.

انسان با قرار گرفتن، در سايه تربيت انبيا، عالمى بصير، دانشمندى بينا، موجودى پرخير، وجودى بر ثمر، مشكل‏گشائى بى‏نظير، انسانى صادق، جوانمردى وفادار، صفاپيشه‏اى با مروّت، عادلى برجسته، حكيمى وارسته، آگاهى پيراسته، بشرى جامع، زنده‏اى كامل، و خليفة اللهى بمعناى واقعى خواهد شد.

تربيت و قواعد محكم آن، نور دل، حلّال مشكل، فروغ جان، صفاى روان، منبع بركت، ظرف حقيقت، و ريشه شرافت واصالت است.

تربيت، وقارا نسان، سرمايه بشر، مايه حيات، آسايش زندگى، علّت بايندگى، راه بندگى، خير دنيا، و سعادت آخرت است.

تربيت عالى‏ترين فصل مميز انسان از حيوان، علت پيروزى، دليل بهروزى، شعار آزادگى،پرچم افتخار، عزّت جامعه، و بهترين راه انسان براى رسيدن به قرب خداى منّان است.

اينجانب، بجاى طولانى كردن مقدمه، شما را به مطالعه مسائل كتاب، كه صفحه بصفحه‏اش از وحى و كلمات پرارزش انبيا، و فرهنگ امامان، سرچشمه گرفته دعوت كرده، تا خود شما در طول خواندن كتاب، به ارزش مسئله تربيت پى برده، و بآثار پربار معارف اسلامى و قواعد تربيتى، و اينكه اين آثار و قواعد محكم‏ترين و برترين قواعد و برنامه‏هاست آگاه شده، و باين نتيجه برسيد كه براى پهن كردن سفر، عدل و قسط كه هدف عالى پيامبران خدا بوده، چاره‏اى جز گسستن از مكتب‏هاى غير خدائى و پيوستن به مكتب سعادتبخش اسلام نيست، و در اين جا فقط به ذكر چند نكته بسنده كرده و خوانندگان عزيز را به دقت در آن چند نكته دعوت مى‏كنم:

1- در تمام اين اوراق سعى شده، بر برنامه‏هاى تربيتى اسلام بگونه‏اى اشاره رود كه براى همگان قابل فهم و درخور عمل كردن باشد.

2- در اين نوشتار، در پاورقيها تنها به ذكر شماره آيات قرآن و مصدر و منبع روايات پر اهميت اسلامى در مسئله تربيت اشاره رفته، و بقيه برنامه‏هاى كتاب و نيز تدوين عناوين مباحث ابتكار اين فقير الى اللّه است، و اگر در ضمن چند صفحه جمله يا قطعه‏اى از آثار علمى نقل شده باشد بمدرك آن اشاره شده است.

3- تمام بخش‏هاى كتاب از ابتدا تا پايان هم‏چون دانه‏هاى زنجير بهم پيوسته، ولى در عين حال براى افراد كم‏حوصله، و تازه‏كار، هم بخشش براى نماياندن يك، يا چند مسئله مهمّ تربيتى تقريبا مستقل و جداى از بخش‏هاى ديگر است.

4- استفاده از مطالب اين نوشته در جلسات سخنرانى، و مذهبى، بوسيله سخنرانان محترم اسلامى و گويندگان متعهد، و معلّمان باارزش فرهنگى، و هم‏چنين بهره‏گيرى از مطالب آن در تنظيم مقالات و تأليفات بدون ذكر مأخذ مجاز و ازاد است