فرشتگان از نظر احادیث

آفرينش فرشتگان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خُلِقَ المَلائكةُ مِن نورٍ ، و خُلِقَ الجانُّ مِن مارِجٍ مِن نارٍ ، و خُلِقَ آدمُ مِمّا وُصِفَ لَكُم .
فرشتگان از نورى آفريده شدند و جنّيان از شراره اى از آتشى و آدم از همان چيزى كه [در قرآن ]برايتان وصف شده است.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

خَلَقَ اللّه ُ الملائكةَ مِن نورٍ ، و إنّ مِنهُم لَملائكةً أصغَرَ مِن الذُّبابِ .
خداوند فرشتگان را از نورى آفريد، و در ميان آنان فرشتگانى هستند كه از مگس كوچكترند.

امام على عليه السلام :

ثُمّ خَلَقَ سُبحانَهُ لإسكانِ سَماواتهِ ، و عِمارَةِ الصَّفيحِ الأعلى مِن مَلَكوتِهِ ، خَلقا بَديعا مِن مَلائكتهِ ، و مَلأ بِهِم فُروجَ فِجاجِها ، و حَشا بِهِم فُتوقَ أجوائها (أجْوابِها) .
سپس، خداوند سبحان براى اسكان دادن در آسمان هاى خود و آباد ساختن آسمان بلند ملكوت خويش، مخلوقاتى بديع، يعنى فرشتگانش را بيافريد و به وسيله آنها شكاف هاى راه هاى گشاده آسمان ها را پر كرد و فاصله هاى ميان فضاهاى آنها را با آنان بياكَند.

امام صادق عليه السلام :

إنّ اللّه َ عَزَّ و جلَّ خَلَقَ المَلائكةَ مِن النُّورِ .
خداوند عزّ و جلّ، فرشتگان را از نور آفريد.

فراوانى فرشتگان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

ما مِن شيءٍ مِمّا خَلَقَ اللّه ُ أكثَرَ مِن الملائكةِ .
از چيزهايى كه خدا خلق كرده، چيزى فراوان تر از فرشتگان وجود ندارد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ وقتى سوره «هَلْ أتى···» را تا پايان آن قرائت كرد ـ فرمود:

إنّي أرى ما لا تَرَونَ ، و أسمَعُ ما لا تَسمَعونَ ، أطَّتِ . السَّماءُ و حُقَّ لَها أن تَئطَّ ، ما فيها مَوضِعُ قَدَمٍ إلاّ مَلَكٌ واضِعٌ جَبهَتَهُ ساجِدا للّه ِ .
من چيزى را مى بينم كه شما نمى بينيد و چيزى را مى شنوم كه شما نمى شنويد. آسمان [بر اثر سنگينى] به صدا درآمد و بايد هم به صدا درآيد. [زيرا] در آسمان جاى پايى نيست مگر اينكه فرشته اى پيشانى خود را نهاده، خداى را سجده كنان است.

امام على عليه السلام :

ليسَ في أطباقِ السَّماءِ مَوضِعُ إهابٍ إلاّ و علَيهِ مَلَكٌ ساجِدٌ ، أو ساعٍ حافِدٌ ، يَزدادونَ على طُولِ الطّاعَةِ برَبِّهِم عِلما ، و تَزدادُ عِزّةُ ربِّهِم في قُلوبِهِم عِظَما .
در طبقات آسمان ها جايى به اندازه تخته پوستى وجود ندارد، مگر اينكه بر آن فرشته اى سجده كنان است، يا [در خدمت ]كوشا و چالاك. بر اثر طاعت دراز مدّت ، علم و معرفت آنها نسبت به پروردگارشان افزون مى شود و عزّت و اقتدار پروردگارشان در دل هاى آنها پر شكوهتر مى گردد.

امام صادق عليه السلام :

و الّذي نَفسي بيَدِهِ ، لَملائكةُ اللّه ِ في السَّماواتِ أكثَرُ مِن عَدَدِ التُّرابِ في الأرضِ ، و ما في السَّماءِ مَوضِعُ قَدَمٍ إلاّ و فيها مَلكٌ يُسَبِّحُهُ و يُقَدِّسُهُ ، و لا في الأرضِ شَجَرٌ و لا مَدَرٌ إلاّ و فيها مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بِها .
سوگند به آنكه جانم در دست اوست، فرشتگان خدا در آسمان ها بيشتر از شمار خاك در زمين هستند و در آسمان هيچ جاى پايى نيست، مگر اينكه در آنجا فرشته اى مشغول تسبيح و تقديس خداست، و در زمين هيچ درخت و كلوخى نيست مگر اينكه در آن فرشته اى است گماشته بر آن.

وصف فرشتگان

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در احتجاج با مشركان ـ فرمود :

و المَلَكُ لا تُشاهِدُهُ حَواسُّكُم ؛ لأنّهُ مِن جِنسِ هذا الهَواءِ لا عِيانَ مِنهُ ، و لو شاهَدتُموهُ بأنْ يُزدادَ في قوى أبصارِكُم لَقُلتُم : لَيس هذا مَلَكا ، بل هذا بَشَرٌ ! .
فرشته را حواسّ شما در نمى يابد؛ زيرا آن از جنس اين هواست كه ديده نمى شود. اگر [به فرض ]ديدگان شما چندان قوى و تيزبين شود كه فرشته را ببينيد، خواهيد گفت : اين فرشته نيست بلكه بشر است.

امام على عليه السلام ـ در وصف فرشتگان ـ فرمود :

هُم أعلَمُ خَلقِكَ بكَ ، و أخوَفُهُم لكَ ، و أقرَبُهُم مِنكَ، لَم يَسكُنوا الأصلابَ ، و لَم يُضَمَّنوا الأرحامَ ، و لَم يُخلَقوا مِن ماءٍ مَهينٍ ، و لَم يَتشَعَّبْهُم رَيبُ المَنونِ ، و إنّهُم على مَكانِهِم مِنكَ ، و مَنزِلَتِهِم عِندَكَ ، و استِجماعِ أهوائهِم فيكَ ، و كَثرَةِ طاعَتِهِم لكَ ، و قِلَّةِ غَفلَتِهِم عن أمرِكَ ، لَو عايَنوا كُنهَ ما خَفِيَ علَيهِم مِنكَ لَحَقَّروا أعمالَهُم .
آنان داناترين آفريدگانت به تو هستند و ترسانترين آنها از تو و نزديكترينشان به تو. در پشتها[ى نرينگان] نبوده و در زهدان ها جاى نداشته اند. از آبى پست آفريده نشده اند و حوادث روزگار آنها را پريشان نساخته است. آنان با همه مقام و منزلتى كه نزد تو دارند و با اينكه همه وجودشان عشق به توست و با وجود طاعت بسيارشان از تو و كمى غفلتشان از امر تو، اگر حقيقت و كنه آنچه را كه از تو بر آنان پوشيده است مشاهده كنند، بى گمان اعمال خود را كوچك خواهند شمرد.

امام على عليه السلام ـ در وصف فرشتگان ـ فرمود:

ملائكةٌ خَلَقتَهُم و أسكَنتَهُم سَماواتِكَ ، فلَيس فيهِم فَترَةٌ ، و لا عِندَهُم غَفلَةٌ ، و لا فيهِم مَعصيَةٌ ، هُم أعلَمُ خَلقِكَ بكَ ، و أخوَفُ خَلقِكَ مِنكَ ، و أقرَبُ خَلقِكَ إلَيكَ ، و أعمَلُهُم بطاعَتِكَ، لا يَغشاهُم نَومُ العُيونِ، و لا سَهوُ العُقولِ ، و لا فَترَةُ الأبدانِ ، لم يَسكُنوا الأصْلابَ ، و لَم تَتَضَمّنْهُمُ . الأرْحامُ ، و لَم تَخلُقْهُم مِن ماءٍ مَهينٍ ، أنشأتَهُم إنشاءً فأسكَنتَهُم سَماواتِكَ .
فرشتگانى كه آنان را بيافريدى و در آسمان هاى خود جايشان دادى. در آنها نه سستى است و نه غفلتى و نه نافرمانى و نه معصيتى. آنان داناترين آفريدگانت نسبت به تو هستند و ترسانترين مخلوقاتت از تو و نزديكترين آفريدگانت به تو و عمل كننده ترين آنها به طاعت تو. نه خوابِ چشم ها، آنان را فرا مى گيرد و نه سهو و اشتباهِ خردها و نه سستىِ بدنها. در پشت ها[ى پدران ]نبوده اند و در زهدان ها جاى نداشته اند. آنان را از آبى پست نيافريده اى، [بلكه ]يكباره پديدشان آوردى و آن گاه در آسمان هاى خود جايشان دادى.

امام صادق عليه السلام :

إنّ الملائكةَ لا يأكُلونَ، و لا يَشرَبونَ ، و لا يَنكِحونَ ، و إنّما يَعيشونَ بِنَسيمِ العَرشِ .
فرشتگان نه مى خورند، نه مى آشامند و نه ازدواج مى كنند؛ بلكه با نسيم عرش زندگى مى كنند.

انواع فرشتگان

امام على عليه السلام :

ثُمّ فَتَقَ ما بينَ السَّماواتِ العُلا ، فمَلأهُنَّ أطوارا مِن مَلائكتِهِ : مِنهُم سُجودٌ لا يَركَعونَ ، و رُكوعٌ لا يَنتَصِبونَ ، و صافُّونَ لا يَتَزايَلونَ ، و مُسَبِّحونَ لا يَسأمونَ ، لا يَغشاهُم نَومُ العُيونِ ، و لا سَهوُ العُقولِ ، و لا فَترَةُ الأبدانِ ، و لا غَفلَةُ النِّسيانِ
و مِنهُم اُمَناءُ على وَحيهِ و ألسِنَةٌ إلى رُسُلِهِ ، و مُختَلِفونَ (مُتَرَدِّدونَ) بِقَضائهِ و أمرِهِ
و مِنهُمُ الحَفَظَةُ لعِبادِهِ ، و السَّدَنَةُ لأبوابِ جِنانِهِ
و مِنهُمُ الثّابِتَةُ في الأرَضِينَ السُّفلى أقدامُهُم ، و المارِقَةُ مِن السَّماءِ العُليا أعناقُهُم ، و الخارِجَةُ مِن الأقطارِ أركانُهُم، و المُناسِبَةُ لِقَوائمِ العَرشِ أكتافُهُم، ناكِسَةٌ دُونَهُ أبصارُهُم ، مُتَلفِّعونَ تَحتَهُ بأجنِحَتِهم ، مَضروبَةٌ بينَهُم و بينَ مَن دُونَهُم حُجُبُ العِزَّةِ و أستارُ القُدرَةِ ، لا يَتَوَهَّمونَ ربَّهُم بالتَّصويرِ ، و لا يُجْرونَ عَليهِ صِفاتِ المَصنوعينَ (المَخلوقينَ) ، و لا يَحُدُّونَهُ بالأماكِنِ، و لا يُشيرونَ إلَيهِ بالنَّظائرِ .
سپس ميان آسمان هاى برين را بشكافت و آن گاه آن شكاف ها را با فرشتگان گوناگون خود پر كرد. برخى از آنها كارشان سجده است و ركوع نمى كنند و برخى همواره در ركوعند و قامت راست نمى كنند. برخى صف كشيده اند و از جاى نمى جنبند. برخى تسبيح گويانند و به ستوه نمى آيند. نه خوابِ ديدگان آنها را فرا مى گيرد و نه سهو و اشتباهِ خردها و نه ضعف و سستىِ بدنها و نه غفلتِ برخاسته از فراموشى
دسته اى از آنها امينانى بر وحى اويند و زبان هايى به سوى پيامبرانش و با حكم و فرمان او آمد و شد مى كنند [يا براى ارسال فرمان و حكم حق در رفت و آمدند]
دسته اى ديگر از آنها نگهبانان بندگان اويند و دربانان درهاى بهشتش. برخى از آنها پاهايشان در زمين هاى زيرين فرو رفته و استوار است و گردن هايشان از آسمان برين برگذشته است و اعضايشان از كرانه هاى جهان بيرون زده و شانه هايشان با پايه هاى عرش مناسب است و ديدگانشان در زير عرش پايين افتاده و در بال هاى خود پيچيده اند و ميان آنها و فروترانشان حجاب هاى عزّت و پرده هاى قدرت زده شده است. پروردگارشان را در وهم به صورتى در نياورند و صفات آفريدگان را بر او روا ندارند و در جاى ها محدودش نكنند و با نظير و مانندها به او اشاره نكنند.

امام على عليه السلام ـ در وصف فرشتگان ـ فرمود :

و أنشَأهُم على صُوَرٍ مُختَلِفاتٍ ، و أقدارٍ مُتَفاوِتاتٍ (مُؤتَلِفاتٍ)، اُولي أجنِحَةٍ ، تُسَبِّحُ جَلالَ عِزَّتِهِ ، لا يَنتَحِلونَ ما ظَهَرَ في الخَلقِ مِن صُنعِهِ ···
و مِنهُم مَن هُو في خَلقِ الغَمامِ الدُلَّحِ ، و في عِظَمِ الجِبالِ الشُمَّخِ، و في قَترَةِ الظّلامِ الأيهَمِ (أبهَم)
و مِنهُم مَن قد خَرَقَت أقدامُهُم تُخومَ الأرضِ السُّفلى ، فهِيَ كَراياتٍ بِيضٍ قد نَفذَت في مَخارِقِ الهَواءِ ، و تَحتَها ريحٌ هَفَّافَةٌ تَحبِسُها على حيثُ انتَهَت من الحُدودِ المُتَناهِيَةِ ، قدِ استَفرَغَتهُم أشغالُ عِبادَتِهِ .
آنان را به صورت هاى گوناگون و اندازه هاى متفاوت بيافريد. بالدارانى هستند كه شكوه عزّت و قدرت او را مى ستايند و آنچه از صُنع پروردگار در آفريدگان آشكار است به خود نمى بندند···
دسته اى از آنها درون ابرهاى انبوه و گرانبار، در كوههاى بلند و در كمينگاه تاريكى هاى گمراه كننده به سر مى برند و دسته اى از آنها پاهايشان لايه هاى زمين زيرين را شكافته و همچون پرچم هايى سفيد است كه در شكاف هاى فضا فرو رفته و در زير آنها نسيمى خوش وزان است كه آنها را در جاى خود نگه مى دارد، بندگى حق آنان را از هر كار ديگرى باز داشته است.

امام زين العابدين عليه السلام ـ در درود فرستادن بر حاملان عرش و هر فرشته مقرّبى ـ فرمود:

اللّهُمّ و حَمَلَةُ عَرشِكَ الّذينَ لا يَفتُرونَ مِن تَسبيحِكَ ، و لا يَسأمونَ مِن تَقديسِكَ ، و لا يَستَحسِرونَ مِن عِبادَتِكَ ، و لا يُؤثِرونَ التّقصيرَ علَى الجِدِّ في أمرِكَ ، و لا يَغفُلونَ عنِ الوَلَهِ إلَيكَ ، و إسرافيلُ صاحِبُ الصُّورِ الشّاخِصُ الّذي يَنتَظِرُ مِنكَ الإذنَ و حُلولَ الأمرِ فيُنبِّهُ بالنَّفخَةِ صَرعى رَهائنِ القُبورِ، و مِيكائيلُ ذو الجاهِ عِندكَ و المَكانِ الرَّفيعِ مِن طاعَتِكَ ، و جِبريلُ الأمينُ على وَحيكَ المُطاعُ في أهلِ سَماواتِكَ المَكينُ لَدَيكَ المُقَرَّبُ عِندَكَ ، و الرُّوحُ الّذي هُو على ملائكةِ الحُجُبِ و الرُّوحُ الّذي هُو مِن أمرِكَ
فصَلِّ علَيهِم و علَى الملائكةِ الّذينَ مِن دُونِهم مِن سُكّانِ سَماواتِكَ و أهلِ الأمانَةِ على رِسالاتِكَ، و الّذينَ لا تَدخُلُهُم سأمَةٌ مِن دُؤوبٍ ، و لا إعياءٌ مِن لُغوبٍ ، و لا فُتورٌ ، و لا تَشغَلُهُم عن تَسبيحِكَ الشَّهَواتُ ، و لا يَقطَعُهُم عن تَعظيمِكَ سَهوُ الغَفَلاتِ، الخُشّعُ الأبصارِ فلا يَرومونَ النّظَرَ إلَيكَ ، النَّواكِسُ الأذقانِ الّذينَ قد طالَت رَغبَتُهُم فيما لَدَيكَ ، المُستَهتَرونَ بذِكرِ آلائكَ ، و المُتَواضِعونَ دُونَ عَظَمَتِكَ و جَلالِ كِبريائكَ ، و الّذينَ يَقولونَ إذا نَظَروا إلى جَهَنَّمَ تَزفِرُ على أهلِ مَعصيَتِكَ : سُبحانَكَ ما عَبَدناكَ حَقَّ عِبادَتِكَ
فصَلِّ علَيهِم ··· و علَى الرُّوحانيِّينَ مِن ملائكتِكَ، و أهلِ الزُّلفَةِ عِندكَ ، و حُمّالِ الغَيبِ إلى رُسُلِكَ ، و المُؤتَمَنينَ على وَحيكَ ، و قَبائلِ الملائكةِ الّذينَ اختَصَصتَهُم لنفسِكَ ، و أغنَيتَهُم عنِ الطَّعامِ و الشَّرابِ بتَقديسِكَ ، و أسكَنتَهُم بُطونَ أطباقِ سَماواتِكَ ، و الّذينَ على أرجائها إذا نَزَلَ الأمرُ بتَمامِ وَعدِكَ
و خُزّانِ المَطرِ ، و زَواجِرِ السَّحابِ ، و الّذي بصَوتِ زَجرِهِ يُسمَعُ زَجَلُ الرُّعودِ ، و إذا سَبَحَت بهِ حَفيفةُ السَّحابِ التَمَعَت صَواعِقُ البُروقِ، و مُشَيِّعي الثَّلجِ و البَرَدِ ، و الهابِطينَ مَع قَطْرِ المَطَرِ إذا نَزَلَ ، و القُوّامِ على خَزائنِ الرِّياحِ ، و المُوَكَّلينَ بالجِبالِ فلا تَزولُ ، و الّذينَ عَرَّفتَهُم مَثاقيلَ المِياهِ و كَيلَ ما تَحويهِ لَواعِجُ الأمطارِ و عَوالِجُها ، و رُسُلِكَ مِن الملائكةِ إلى أهلِ الأرضِ بِمَكروهِ ما يَنزِلُ مِن البَلاءِ و مَحبوبِ الرَّخاءِ
و السَّفَرَةِ الكِرامِ البَرَرَةِ ، و الحَفَظَةِ الكِرامِ الكاتِبينَ ، و مَلَكِ المَوتِ و أعوانهِ ، و مُنكَرٍ و نَكيرٍ ، و رُومانَ فَتّانِ القُبورِ ، و الطّائفينَ بالبَيتِ المَعمورِ ، و مالِكٍ و الخَزَنةِ ، و رِضوانٍ و سَدَنَةِ الجِنانِ ، و الّذينَ «لا يَعْصونَ اللّه َ ما أمَرَهُم و يَفْعَلونَ ما يُؤمَرونَ» . و الّذينَ يَقولونَ : «سَلامٌ علَيكُمْ بِما صَبَرْتُم فنِعْمَ عُقْبَى الدّارِ» . و الزَّبانيَةِ الّذينَ إذا قيلَ لَهُم : «خُذُوهُ فَغُلُّوهُ * ثُمَّ الجَحيمَ صَلُّوهُ» . ابتَدَروهُ سِراعا و لَم يُنظِروهُ . و مَن أوهَمْنا ذِكرَهُ و لَم نَعلَمْ مَكانَهُ مِنكَ و بأيِّ أمرٍ وَكَّلتَهُ ، و سُكّانِ الهَواءِ و الأرضِ و الماءِ ، و مَن مِنهُم علَى الخَلقِ . فصَلِّ علَيهِم يَومَ يأتي «كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائقٌ و شَهيدٌ» . ، و صَلِّ علَيهِم صَلاةً تَزيدُهُم كَرامَةً على كرامَتِهِم و طهارَةً على طهارَتِهِم .
بار خدايا! و حاملان عرشَت كه از تسبيح گويى تو سست نمى شوند و از تقديست به ستوه نمى آيند و از عبادتت درمانده نمى شوند و كوتاهى را بر كوشايى در امر تو ترجيح نمى دهند و از شيفتگى به تو غافل نمى گردند. و اسرافيل، آن صاحب صور كه چشم به راه و منتظر اجازه تو و فرا رسيدن فرمان توست، تا با دميدن [در صور]، مردگانِ گروگان گورها را بيدار كند. و ميكائيل كه نزد تو داراى منزلت است و در طاعت تو جايگاهى بلند دارد. و جبرئيل كه امين وحى توست و در ميان اهل آسمان هايت مطاع است و در پيشگاهت ارجمند و در درگاهت مقرّب است. و روح كه گماشته بر فرشتگانِ حجاب هاست. و روح (نام فرشته بسيار بزرگ) كه از عالم امر توست. پس، بر اين ها درود فرست و نيز بر فرشتگانى كه فروتر از اينانند و ساكنان آسمان هاى تو و امينان پيغامهايت هستند و هم بر فرشتگانى كه از هيچ كوششى خسته نمى شوند و از هيچ رنجى، ماندگى و سستى به آنها راه نمى يابد و شهوت ها و خواهش ها آنها را از تسبيح تو باز نمى دارد و فراموشىِ ناشى از غفلت ها مانعِ آنان از تعظيم تو نمى شود [زيرا فاقد اين امور هستند]. ديدگانشان به كرنش فروهشته است و قصد (جسارت) نگاه كردن به تو را نمى كنند و چانه هاى خود را به زير افكنده اند، فرشتگانى كه به آنچه نزد توست بسى راغبند، شيفته يادْ كِرد نعمت هاى تو هستند و در برابر عظمت تو و شكوه كبريايى ات فروتنند و فرشتگانى كه چون به دوزخ بنگرند كه بر نافرمانان تو گُر مى كشد، گويند : «پاك و منزّهى تو، ما تو را چنان كه سزاوار بندگى توست بندگى نكرديم»
پس، درود فرست بر ايشان ··· و بر فرشتگان روحانى خود و آنان كه نزد تو قرب و منزلت دارند و آنان كه بَرندگان امور غيبى به نزد رسولانت هستند و آنان كه امين وحى تو مى باشند و بر آن دسته از فرشتگانى كه به خود اختصاصشان داده اى و با تقديس خود از خوراك و نوشيدنى بى نيازشان كرده اى و درون طبقات آسمان هايت جايشان داده اى و بر فرشتگانى كه در اطراف و اكناف آسمان هايت ايستاده اند، تا آن گاه كه فرمان به سر آمدن وعده ات در رسد
و بر خزانه داران باران و به پيش رانندگان ابر و بر فرشته اى كه از صداى راندنش، بانگ تندرها شنيده مى شود و هرگاه با آواز راندن او ابر خروشان به شنا درآيد، صاعقه هاى آذرخش ها مى درخشد. و بر فرشتگانى كه برف و تگرگ را همراهى مى كنند و فرشتگانى كه با فرود آمدن دانه هاى باران فرود مى آيند و فرشتگانى كه مسئولان خزانه هاى بادهايند و فرشتگانى كه بر كوه ها گماشته شده اند، تا از جاى نجنبند و فرشتگانى كه وزن آب ها و پيمانه باران هاى سخت و رگبارها را به آنان شناسانده اى و بر فرشتگانى كه به سوى زمينيان فرستاده اى تا بلايى ناخوشايند برايشان بياورند يا گشايش و نعمتى خوشايند [بر اينان درود فرست]
و بر سفيران گرامى نيكوكار و فرشتگان بزرگوارى كه نگهبان و نويسنده اعمال بندگانند و بر فرشته مرگ و دستيارانش و بر منكر و نكير و بر رُومان آزمايش كننده [اهل ]گورها و بر طواف كنندگان بيت المعمور و بر مالك و زمام داران دوزخ و بر رضوان و كليد داران بهشت و بر فرشتگانى كه «از فرمان خدا سرپيچى نمى كنند و آنچه بدان ها دستور داده شود، به كار مى بندند» و بر فرشتگانى كه [به اهل بهشت ]مى گويند : «درود بر شما به سبب شكيبايى كه كرديد و راستى چه نيكوست فرجام آن سراى» و بر دوزخبانان كه چون به ايشان گفته شود : «او را بگيريد و در غُل كشيد و به دوزخش اندازيد» به سوى او بشتابند و امانش ندهند. و بر هر فرشته اى كه نامش را نياورديم و نمى دانيم نزد تو چه پايگاهى دارد و او را به چه كارى گماشته اى و بر فرشتگانى كه در هوا و زمين و آب جاى دارند و بر آنانى كه بر خلق گماشته شده اند
پس، بر ايشان درود فرست، در آن روزى كه «هر كس مى آيد و فرشته اى او را مى راند و فرشته اى گواهى مى دهد» و بر آنان درود فرست ، درودى كه بر كرامت آنها و بر طهارت و پاكيشان بيفزايد.
 

امام صادق عليه السلام :

خَلَقَ اللّه ُ الملائكةَ مُختَلِفَةً ، و قد رأى رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله جَبرئيلَ و لَهُ سِتُّمِائةُ جَناحٍ ، على ساقِهِ الدُّرُّ مِثلُ القَطْرِ علَى البَقلِ ، قد مَلأ ما بينَ السَّماءِ و الأرضِ
إذا أمَرَ اللّه ُ مِيكائيلَ بالهُبوطِ إلَى الدُّنيا صارَت رِجلُهُ اليُمنى في السَّماءِ السّابعَةِ و الاُخرى في الأرضِ السّابعَةِ .
خداوند فرشتگان را گونه گون آفريده است و رسول خدا صلى الله عليه و آله جبرئيل را ديد كه ششصد بال داشت و بر ساق پايش دُردانه هايى بود همچون قطرات باران بر روى برگ گياهان و ميان آسمان و زمين را پر كرده بود
هرگاه خداوند به ميكائيل فرمان دهد كه به دنيا فرود آيد، پاى راستش در آسمان هفتم قرار مى گيرد و پاى ديگرش در زمين هفتم.

امام صادق عليه السلام :

إنّ للّه ِ ملائكةً رُكَّعا إلى يَومِ القِيامَةِ ، و إنّ للّه ِ ملائكةً سُجَّدا إلى يَومِ القِيامَةِ .
 خداوند فرشتگانى دارد كه تا روز قيامت در حال ركوعند و فرشتگانى دارد كه تا روز قيامت در حال سجودند.

فرشتگان نگهبان

امام باقر عليه السلام ـ درباره آيه «لَهُ مَعقِّباتٌ مِنْ بَينِ يَدَيهِ و مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظونَهُ مِنْ أمْرِ اللّه ِ» ـ فرمود :

بأمرِ اللّه ِ مِن أن يَقعَ في رَكِيٍّ ، أو يَقَعَ علَيهِ حائطٌ، أو يُصيبَهُ شيءٌ؛ حتّى إذا جاءَ القَدَرُ خَلّوا بينَهُ و بينَهُ يَدفَعونَهُ إلَى المَقاديرِ ، و هُما مَلَكانِ يَحفَظانِهِ باللَّيلِ ، و مَلَكانِ يَحفَظانِهِ بالنَّهارِ يَتَعاقَبانِ .
به فرمان خدا او را از اينكه در چاهى بيفتد يا ديوارى بر سرش خراب شود يا آسيبى به او برسد، حفظ مى كنند و همين كه اجلش رسيد او را با آن تنها مى گذارند و به سوى مقدراتش مى رانند.اين معقّبات عبارتند از دو فرشته كه در شب از او مراقبت مى كنند و دو فرشته كه در روز محافظتش مى نمايند و اين كار را به نوبت انجام مى دهند.

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به زنديقى كه پرسيد : چرا خداوند كه خود داناى نهان و نهانترهاست فرشتگان را گماشته است؟ ـ فرمود :

استَعبَدَهُم بذلكَ و جَعلَهُم شُهودا على خَلقِهِ ، ليكونَ العِبادُ لمُلازَمتِهِم إيّاهُم أشَدَّ على طاعَةِ اللّه ِ مُواظَبَةً، و عن مَعصيَتِهِ أشَدَّ انقِباضا، و كَم مِن عَبدٍ يَهُمُّ بمَعصيَةٍ فذَكَرَ مَكانَهُما فارعَوى و كَفَّ، فيقولُ: ربِّي يَراني و حَفَظَتي علَيَّ بذلكَ تَشهَدُ . و إنّ اللّه َ بِرأفَتِهِ و لُطفِهِ أيضا وَكَّلَهُم بعِبادِهِ يَذُبّونَ عنهُم مَرَدَةَ الشَّيطانِ و هَوامَّ الأرضِ و آفاتٍ كثيرَةً مِن حيثُ لا يَرَونَ بإذنِ اللّه ِ ، إلى أن يَجيءَ أمرُ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ .
خداوند با اين كار فرشتگان را به بندگى گرفته و آنان را گواه بر خلق خويش قرار داده است تا بندگان به خاطر همراه بودن فرشتگان با آنان نسبت به طاعت خدا مواظبت بيشترى نشان دهند و از نافرمانى او بيشتر خوددارى و اجتناب كنند. اى بسا بنده اى كه قصد گناه مى كند، امّا به ياد آن دو فرشته موكّل بر خود مى افتد و از گناه خوددارى مى ورزد و خويشتن را نگه مى دارد و مى گويد : پروردگارم مرا مى بيند و فرشتگان مراقب من بر اين گناه من گواهى مى دهند و خداوند نيز از سر لطف و رأفت خود فرشتگان را بر بندگانش گماشته است تا شيطان هاى سركش و حشرات موذىِ زمين و بسيارى از آسيب هاى ديگر را به اذن خدا، به طورى كه خودشان هم متوجّه نشوند، از ايشان دفع كنند، تا آن گاه كه فرمان خداوند عزّ و جلّ در رسد.

الكافى ـ به نقل از عبد الأعلى ، وابسته آل سام ـ : از امام صادق عليه السلام درباره آيه «ما براى آنها شماره مى كنيم» پرسيدم حضرت فرمود :

ما هُو عِندَكَ ؟ قلتُ : عَدَدُ الأيّامِ ، قالَ : إنّ الآباءَ و الاُمَّهاتِ يُحصونَ ذلكَ ، لا و لكنّهُ عَدَدُ الأنفاسِ .
نظر خود تو چيست؟ گفتم : شمار روزهاست. فرمود : پدرها و مادرها هم اين را شماره مى كنند. نه [مقصود اين نيست ]بلكه [مقصود ]شمار نَفَس هاست.

تفسير القمّى : «و انّ عليكم لحافظين»، فرمود :

«و إنّ علَيكُم لَحافِظينَ» قالَ : المَلَكانِ المُوَكّلانِ بالإنسانِ، «كِراما كاتِبينَ» يَكتُبونَ الحَسَناتِ و السَّيِّئاتِ .
يعنى دو فرشته گماشته بر انسان، «كراماً كاتبين» كه خوبى ها و بدى ها را مى نويسند.

ويژگى هاى فرشتگان

كمال الدين ـ به نقل از داوود بن فرقد عطار ـ :

قالَ لي بعضُ أصحابِنا : أخبِرْني عنِ الملائكةِ ، أ يَنامُونَ ؟ قلتُ : لا أدري ، فقالَ : يقولُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ : «يُسَبِّحونَ اللّيلَ و النّهارَ لا يَفْتُرونَ» ثُمّ قالَ : أ لا اُطرِفُكَ عن أبي عبدِ اللّه ِ عليه السلام فيهِ بشيءٍ ؟ (قالَ :) فقلتُ : بلى ، فقالَ : سُئلَ عن ذلكَ ، فقالَ : ما مِن حَيٍّ إلاّ و هُو يَنامُ ما خَلا اللّه َ وَحدَهُ عَزَّ و جلَّ، و الملائكةُ يَنامونَ، فقلتُ : يقولُ اللّه عَزَّ و جلَّ : «يُسَبِّحونَ اللّيلَ و النّهارَ لا يَفْتُرونَ» ؟ فقالَ : أنفاسُهُم تَسبيحٌ .
يكى از يارانمان به من گفت : آيا فرشتگان مى خوابند؟ گفتم : نمى دانم. گفت : خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : «شبانه روز بى آنكه سستى ورزند، نيايش مى كنند». سپس گفت : مى خواهى در اين باره از حضرت صادق عليه السلام برايت طُرفه سخنى بگويم؟ گفتم : آرى. گفت : اين سؤال از آن حضرت پرسيده شد. ايشان فرمودند : جز خداوند عزّ و جلّ، هر موجود زنده ديگرى مى خوابد و فرشتگان نيز مى خوابند. من عرض كردم : خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : «شبانه روز بى آنكه سستى ورزند، نيايش مى كنند؟» حضرت فرمود : نفس هايشان تسبيح است.

بحار الأنوار : از امام صادق عليه السلام سؤال شد كه آيا فرشتگان خورد و خوراك و زناشويى دارند؟ حضرت فرمود :

لا ، إنّهُم يَعيشونَ بنَسيمِ العَرشِ ، فقيلَ لَهُ : ما العِلّةُ في نَومِهِم ؟ فقالَ : فَرقا بَينَهُم و بينَ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ؛ لأنّ الّذي لا تأخُذُهُ سِنَةٌ و لا نَومٌ هُو اللّه ُ .
نه، آنان با نسيم عرش زنده اند. عرض شد : علّت خوابيدن آنها چيست؟ فرمود : تا ميان آنها و خداوند عزّ و جلّ تفاوت باشد؛ زيرا تنها خداست كه او را خواب و چُرت نمى گيرد.

خانه هايى كه فرشتگان وارد آنها نمى شوند

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّ جَبرئيلَ أتاني فقالَ : إنّا مَعشرَ الملائكةِ لا نَدخُلُ بَيتا فيهِ كلبٌ ، و لا تِمثالُ جَسَدٍ ، و لا إناءٌ يُبالُ فيهِ .
جبرئيل عليه السلام نزد من آمد و گفت : ما جماعت فرشتگان به خانه اى كه در آن سگى يا پيكره اى و يا ظرف ادرارى باشد وارد نمى شويم.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

أتاني جَبرئيلُ عليه السلام فقالَ: يا محمّدُ ، كيفَ نَنزِلُ علَيكُم و أنتُم لا تَستاكونَ و لا تَستَنجونَ بالماءِ و لا تَغسِلونَ بَراجِمَكُم .حديث ؟ ! .
جبرئيل عليه السلام نزد من آمد و گفت : اى محمّد! چگونه فرشته نزد شما فرود آيد در حالى كه مسواك نمى زنيد و با آب طهارت نمى گيريد و بند انگشتان خود را نمى شوييد؟!

امام باقر عليه السلام :

قالَ جَبرئيلُ عليه السلام : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّا لا نَدخُلُ بَيتا فيهِ صُورَةُ إنسانٍ ، و لا بَيتا يُبالُ فيهِ ، و لا بَيتا فيهِ كلبٌ .
جبرئيل عليه السلام گفت : اى رسول خدا! ما به اتاقى كه در آن تصوير انسانى باشد، يا اتاقى كه در آن ادرار شود، يا اتاقى كه در آن سگ باشد، وارد نمى شويم.

میزان الحکمه، جلد یازدهم