آداب گفتگو با ديگران

سخن گفتن، به عنوان يکي از کم هزينه ترين امور، گرچه در بدو نظر بسيار آسان و بي موونه تلقي مي گردد؛ اما بايد گفت: به کارگيري اين نعمت بي بديل که از امتيازات انسان است، آداب و موازيني دارد که بدون آن نه تنها بهره لازم حاصل نمي گردد، بلکه گاه مشکلات غير قابل حل و ضايعات جبران ناپذيري نيز به بار خواهد آمد.

بخشي از اين آداب که زمينه تفاهم بهتر را فراهم و ما را از لغزش هاي احتمالي ايمن خواهد ساخت، به شرح زير عرضه مي گردد:
1. سخن حق بگوييد و با سخن خود حق را بر ملا سازيد.
2. از روي علم و آگاهي سخن گفته و هيچ گاه بدون تأمل کافي حرف نزنيد: به آثار و پيامد هاي حرف هاي خود توجه کنيد.
3. شمرده، بدون عجله و با صداي ملايم حرف بزنيد.
4. سنجيده و بجا سخن گوييد (سنجيده گويي) و حرف بيهوده (لغو) نزنيد.
5. سعي کنيد تنها به هنگام ضرورت صحبت کنيد (کم گويي)
6. مختصر و مفيد سخن گوييد. (آفه الکلام الاطاله)
7. در نقل سخنان، امانت را رعايت کنيد.
8. در مورد اموري که به شما مربوط نيست، حرفي نزنيد.
9. هرگز به گناه تکلم نکنيد (دروغ، غيبت، تهمت، تمسخر، شايعه، افشاي سر، هتک حرمت، عيب جويي، دشنام، تحقير، سخنان نيش دار و اختلاف افکني).
10. در وقت خشم و هيجان، در امور مهم سخن نگوييد.
11. هرگز الفاظ و جملات زشت و ناپسند بر زبان جاري نکنيد.
12. در سخن گفتن حيا را رعايت کنيد.
13. سطح درک مخاطبان را رعايت کنيد.
14. در بين صحبت ديگران، حرف نزنيد. (شنونده خوبي باشيد).
15. بکوشيد تا سخنان شما همراه با تشويق ديگران باشد.
16. با سخنان خود، خوبي ها را به اطرافيان تلقين کنيد.
17. نکات مثبت شخصيت افراد را يادآوري کنيد.
18. در نقل لطيفه ها و سخنان خنده دار افراط نکنيد و اگر قصد شوخي داريد، مخاطب را از جدي نبودن سخن خود آگاه کنيد.
19. بهتر است در وقت صحبت، چهره اي متبسم داشته باشيد.
20. بهتر است در بيان نقاط ضعف ديگران از کنايه استفاده کنيد.
21. هيچ گاه بي دليل کسي را با حرفهايتان نترسانيد.
22. در محاورات، فرهنگ مخاطبين خود را در نظر بگيريد.[1]
23. صادقانه و از روي محبت صحبت کنيد.
24. در وقت سخن گفتن، به حرکات فک و لب خود دقت کنيد.[2]
25. حرکت دست و حالات چهره خود را با سخنانتان هماهنگ کنيد.
26. وقتي با افراد بزرگتر از خود سخن مي گوييد، صداي خود را از صداي آنان بالاتر نبريد.
27. اشتياق و آمادگي شنوندگان را براي شنيدن سخنانتان در نظر بگيريد.
28. شايسته است بدون آن که اظهار بزرگي کنيد، سخناتان موجب هشدار و موعظه براي ديگران باشد.
29. سعي کنيد سخنان شما، ياد خدا را در دل شنوندگان زنده کند و نيز سخنان خود را با نام خدا آغاز کنيد.
30. از کلمات محترمانه بهره بگيريد. (عرض مي کنم، خواهش مي کنم، اختيار داريد و ضمير هاي جمع مانند: شما، ايشان، و ...)
31. حتي المقدور از سخني که بار منفي دارد، خودداري کنيد (جملات تنفر آميز، يأس آور، حاکي از شکايت و گله، انتقاد آمير و سرزنش زا).
32. در غير موارد لازم، از تکرار اظهارات خود بپرهيزيد و در صورت نياز، حرفتان را با بياني رساتر تکرار کنيد.
33. سعي کنيد از جملات امري کمتر استفاده کنيد و از زياد به کار بردن ضمير «من» بپرهيزيد.
34. از آميختن سخنان خود با اغراق و قسم زياد خود داري کنيد. در صورت نياز، همراه با دليل و برهان سخن گوييد.
35. از به کارگيري کلمات و عبارات غير مأنوس و ثقيل بپرهيزيد.
36. سزاوار است سخنان شما، هميشه همراه با نقل کلام بزرگان دين و حکمت و حاوي نکات پند آموز باشد، تا به رشد مخاطبان منجر شود.
37. دستور زبان فارسي را به خوبي فرا گيريد و از به کار بردن الفاظ غربي بپرهيزيد.[3]
38. در استفاده از کلمات با معاني مشترک، فهم شنونده را در نظر داشته باشيد.
39. تکيه کلام هاي زايد را با تمرين از سخنانتان حذف کنيد. (بله ـ راستش ـ خوب ـ و ...)
40. از پرخاشگري بپرهيزيد و با سخن نرم با ديگران گفتگو کنيد.
پيوسته در نظر داشته باشيد که سخنان شما، حاکي از شخصيت و ميزان عقل شماست.
«اللسان ميزان الانسان»[4]

پی نوشت:

[1]. فرهنگ عمومي جملات و عبارات خاصي براي بيان شادي، غم، تبريک، تسليت و ... دارد که بهتر است اين موارد را آموخته و رعايت کنيم.
[2]. مي توانيد در مقابل آيينه تمرين و حرکات نامناسب را اصلاح کنيد.
[3]. صاحب نظرات فرهنگي، براي بسياري از الفاظ نامأنوس واراداتي، معادلهاي فارسي مناسب انتخاب کرده اند. شايسته است طالب محترم اين موارد را شناخته و در به کارگيري و ترويج آن بکوشند.
[4]. غرر الحکم، 1282.

منبع:

آيين گفتگو در فرهنگ دين، ص 1 - 5