فروتنی از نظر احادیث

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 شرافت خانوادگى، جز به فروتنى نيست.

تنبيه الخواطر : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: 

چه شده است كه حلاوت عبادت را در شما نمى بينم؟! عرض كردند: حلاوت عبادت چيست؟ فرمود: فروتنى.

امام على عليه السلام :

 هيچ شرافت خانوادگى اى چون فروتنى نيست.

امام على عليه السلام :

 فروتنى، زيور شرافت خانوادگى است.

امام على عليه السلام :

 زيور انسان شريف (بزرگ زاده) فروتنى است.

امام على عليه السلام :

 فروتنى، زكات شرافت (بزرگ زادگى) است.

امام على عليه السلام : 

فروتنى، برترين شرافت (نجيب زادگى) است.

 امام على عليه السلام :

 فروتنى، باعث بر سر زبان افتادن فضايل [انسان متواضع در ميان مردم ]مى شود.

امام على عليه السلام : 

بر تو باد فروتنى ؛ زيرا كه آن از بزرگترين عبادت هاست.

امام على عليه السلام ـ درباره درس آموختن از گذشتگان ـ فرمود: 

اما خداوند سبحان بزرگى فروختن را ناخوشايند ايشان قرار داد و فروتنى را برايشان پسنديد، پس گونه هاى خود را بر زمين نهادند و چهره هاى خويش را بر خاك ماليدند و بال هاى [فروتنى ]خود را براى مؤمنان گستردند.

امام على عليه السلام ـ در وصف پرهيزگاران ـ فرمود: 

پوشاكشان ميانه روانه است و راه رفتن و رفتارشان فروتنانه.

امام على عليه السلام ـ در وصف فرشتگان ـ فرمود: 

خداوند آنها را در جاى خود امين وحى خويش گردانيد و حاملان امانت هاى امر و نهى خود به سوى فرستادگانش قرار داد ··· و تواضع ، آرامش و سكونت را پوششى براى دلهايشان ساخت.

 

امام على عليه السلام ـ درباره حكمت عبادات ـ فرمود:

 چون نماز باعث مى شود كه چهره هاى شريف و بزرگوار فروتنانه بر خاك ماليده شوند و اعضا و اندام هاى ارجمند (هفت موضع سجده) از روى ذلّت به زمين چسبند. و روزه سبب مى شود كه شكم ها براى اظهار خضوع و ذلّت به پشت ها برسند.

امام على عليه السلام ـ درباره حج ـ فرمود: 

خداوند سبحان كعبه و زيارت آن را نشانه اى براى فروتنى مردم در برابر عظمت خويش و اذعان آنان به عزّت خود قرار داد.

امام زين العابدين عليه السلام : 

هيچ شرافتى براى مرد قرشى يا عرب جز با فروتنى نيست.

بحار الأنوار ـ به نقل از ابو نصر ـ :

 از عبد اللّه بن محمّد بن خالد درباره محمّد بن مسلم سؤال كردم. گفت: او مردى محترم و ثروتمند بود. حضرت باقر عليه السلام به وى فرمود: فروتن باش اى محمّد! و او چون به كوفه برگشت زنبيلى از خرما با ترازويى برداشت و جلو در مسجد جامع نشست و شروع به داد كشيدن و فروختن خرما كرد. خويشانش آمدند و گفتند: تو آبروى ما را بردى. محمّد گفت: سرورم مرا فرمانى داده است و من هرگز از فرمانش سرپيچى نخواهم كرد و تا همه خرماهاى اين زنبيل را نفروشم، اين جا را ترك نمى كنم. خويشانش گفتند: حالا كه حاضر نيستى دست از خريد و فروش بردارى پس لااقل به كار آسيابانى بپرداز. محمّد آسيابى و شترى خريد و به كار آسيابانى پرداخت.

امام عسكرى عليه السلام : 

فروتنى، نعمتى است كه به آن حسادت نمى شود.

بحار الأنوار : امام عسكرى عليه السلام فرمود: 

كسى كه به حقوق برادران خود آشناتر باشد و در گزاردن آن حقوق تلاش بيشترى كند، منزلتش نزد خداوند بزرگتر از ديگران است و هر كه در دنيا براى برادران خود فروتنى كند، در پيشگاه خداوند از صدّيقان است و از شيعيان راستين على بن ابى طالب باشد. پدر و پسرى از برادرانِ ايمانى امير المؤمنين عليه السلام خدمت ايشان رسيدند. حضرت برايشان بلند شد و با احترام آن دو را در بالاى مجلس نشاند و خود مقابل آنها نشست. سپس دستور داد غذايى آوردند و آن دو غذا خورند، پس از غذا قنبر،آفتابه و لگنى چوبى و حوله اى براى خشك كردن دست هايشان آورد و جلو آمد كه روى دست مرد آب بريزد. امير المؤمنين عليه السلام از جا جَست و آفتابه را گرفت تا به دست مرد آب بريزد، اما مرد خودش را به خاك افكند و عرض كرد: يا امير المؤمنين! خدا مرا در حالى ببيند كه شما روى دست من آب مى ريزيد؟! حضرت فرمود: بنشين و بشوى؛ زيرا خداوند عزّ و جلّ تو را مى بيند كه برادرت كه بر تو امتياز و فضيلتى ندارد خدمتت مى كند و قصدش از اين خدمت آن است كه خداوند در بهشت ده برابر جمعيّت دنيا عطايش فرمايد مرد نشست و على عليه السلام به او فرمود: تو را به بزرگى حقّ من كه تو آن را شناختى و حرمتش را به جا آوردى و براى خدا فروتنى كردى ـ تا جايى كه خداوند در قبال آن ، اين پاداش را به تو داد كه مرا مأمور خدمت به تو كرد و اين افتخار را نصيب تو نمود ـ سوگند مى دهم كه وقتى دستانت را مى شويم كاملاً آسوده باشى، همان گونه كه اگر قنبر به دستت آب مى ريخت. مرد اطاعت كرد. وقتى حضرت دست او را شست، آفتابه را به محمّد بن حنفيّه داد و فرمود: فرزندم! اگر اين پسر بدون پدرش بر من وارد مى شد، خودم دستش را مى شستم، اما خداوند عزّ و جلّ خوش ندارد كه وقتى پدر و پسرى در يك جا جمع باشند ميان آنها برابرى نهد. بلكه پدر روى دست پدر آب مى ريزد و بايد پسر روى دست پسر آب بريزد. محمّد بن حنفيّه بر دست پسر آن مرد آب ريخت امام حسن عسكرى عليه السلام سپس فرمود: كسى كه در اين زمينه از على عليه السلام پيروى كند، شيعه حقيقى است.

تعريف فروتنى

بحار الأنوار : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: 

هر كه نزد توانگرى رود و از سرِ چشمداشت به آنچه او دارد در برابرش كُرنش كند، دو سوم دينش از بين مى رود سپس فرمود: سراسيمه نشو؛ چنين نيست كه هر كس از شخص ثروتمندى به چيزى برسد و بدين سبب او را احترام و تجليل كند، لزوما دو سوم دينش از بين مى رود. بلكه ببين كه آيا قصدش از اين احترام پاداش الهى است يا مى خواهد او را فريب دهد و آنچه را دارد از دستش در آوَرَد.

امام على عليه السلام : 

هر كه نزد توانگرى رود و به خاطر توانگريش در برابر او كرنش كند، دو سوم دينش از بين برود.

 

امام على عليه السلام : 

چه نيكوست فروتنى توانگران در برابر تهيدستان به قصد رسيدن به اجر خداوند ، و نيكوتر از آن بى اعتنايى و سرفرازى درويشان است در برابر توانگران از سر اعتماد به خداوند.

امام صادق عليه السلام : 

هر كه نزد شخص توانگرى رود و براى اينكه از او چيزى به وى برسد در برابرش كرنش كند، دو سوم دينش از بين برود.

امام صادق عليه السلام : 

هر مؤمنى كه در برابر دولتمردى يا در برابر كسى كه مخالف دين اوست ، به قصد رسيدن به چيزى از آنچه او دارد كرنش كند، خداوند او را پست گرداند و بر او غضب كند و وى را به خودش وا گذارد و اگر به چيزى از دنياى آن كس برسد و چيزى از او به دست آورد، خداوند بركت را از آن بگيرد و اگر از آنچه به دست آورده است در راه حج يا عمره و يا آزاد كردن بنده خرج كند، پاداشى به او ندهد.

نشانه هاى فروتنى

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

 فروتن باشيد، تا هيچ كس به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : 

خداوند متعال به من وحى فرمود كه فروتن باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.

امام على عليه السلام :

 ثمره فروتنى دوستى است، ثمره تكبر ناسزا [شنيدن ]است.

امام على عليه السلام : 

فروتنى، به تو سلامت مى بخشد.

امام على عليه السلام :

 فروتنى جامه ابهّت بر قامت تو مى پوشاند.

امام على عليه السلام : 

هر كه دلش براى خدا كرنش كند، بدنش از طاعت خدا خسته نمى شود.

امام على عليه السلام :

 با فروتنى، كارها سامان مى يابد.

امام على عليه السلام : 

با فروتنى، نعمت كامل مى شود.

امام على عليه السلام : 

فروتنى فضيلت را منتشر مى سازد و تكبّر رذيلت را آشكار مى گرداند.

امام على عليه السلام :

 فروتنى را انبار مهمّات . ميان خود و دشمنتان، ابليس و لشكريان او ، قرار دهيد؛ زيرا كه او در ميان هر امّتى براى خود لشكر و يارانى دارد.

امام كاظم عليه السلام : لقمان به فرزند خود فرمود: 

در برابر حق خاضع باش تا خردمندترين مردم باشى.

امام كاظم عليه السلام : 

همانا زراعت در دشت مى رويد و روى تخته سنگ برآمده نمى رويد. حكمت نيز چنين است، در دل شخص فروتن آباد مى شود و در دل انسان متكبّر و گردن فراز آباد نمى شود؛ زيرا خداوند فروتنى را ابزار خرد قرار داده است و تكبّر را ابزار نابخردى.

فروتنى و رفعت

امام على عليه السلام : 

··· براى رسيدن به فروتنى جز از سلامت صدر (دل پاك) كمك نتوان گرفت.

امام على عليه السلام :

 فروتنى، ثمره دانايى است.

امام على عليه السلام :

 سزاوار نيست كسى كه بزرگى خدا را مى شناسد خود را بزرگ شمارد؛ زيرا رفعت كسانى كه عظمت خدا را مى شناسند در اين است كه در برابر او فروتن باشند.

میزان الحکمه،جلد سیزدهم.