کتاب پیشوایان هدایت

 

اگر معلم باشید و در کلاس درس یا حتی اگر خواننده‌ی حرفه‌ای کتاب‌های دینی باشید و در یک جمع خانوادگی از شما بپرسند کتابی با موضوع زندگی امام جواد، امام هادی یا امام عسکری علیهم‌السلام معرفی کنید، کار سختی پیش‌ رو خواهید داشت. اگرچه ممکن ‌است «منتهی‌الآمال» مرحوم شیخ عباس قمی یا «زندگانی چهارده معصوم» مرحوم عمادزاده به ذهنتان برسد، اما در معرفی این‌ کتاب‌ها باید به مخاطب یادآوری کنید که تنها بخشی از آن‌ها به هر معصوم اختصاص دارد. ضمن آن‌که احتمالاً باید تبصره‌ها و توضیحاتی نیز در مورد نثر کتاب و برخی مطالب آن برای مخاطب خود داشته‌ باشید.

مسئولان مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام دقیقاً به همین خلأ فکر می‌کردند که باعث شد طرح نگارش ۱۴ کتاب در مورد چهارده معصوم برای استفاده‌ی عموم مردم را در سال ۱۳۷۵ به حجت‌الاسلام‌ والمسلمین سید منذر حکیم که سابقه‌ی روشنی در تحقیق و نگارش تاریخ اسلام داشت پیشنهاد بدهند. این‌گونه و در پاسخ به این نیاز، گروهی از محققان با محوریت آقای حکیم در سال ۱۳۷۶ این تحقیق را شروع کردند. مسئولان مجمع اصرار داشتند که کار در مدت کوتاهی انجام شود و علی‌رغم مشکلات تألیف گروهی چنین کاری، نخستین چاپ این مجموعه به زبان عربی با نام «موسوعة أعلام الهدایة» در سال ۱۳۸۱ منتشر شد. ترجمه‌ی فارسی آن نیز با نام «پیشوایان هدایت» نخستین‌بار در سال ۱۳۸۵ به بازار عرضه شد.

هر جلد از نسخه‌ی عربی «أعلام الهدایة» بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ صفحه و ترجمه‌ی فارسی آن بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ صفحه حجم دارد. این هم یکی از ایده‌های اولیه‌ی تألیف این کار بوده ‌که برای هر کدام از ائمه یک حجم مطلب ارائه شود و همه‌ی مجلدات در ظاهری یکسان عرضه گردد تا برای مخاطب این‌ تداعی بشود که اهل‌بیت علیهم‌السلام نور واحدند و اگر هرکدام ایشان جای دیگری بودند، رفتار یکسانی داشتند. همان انسانی که به تعبیر رهبر انقلاب، گویی ۲۵۰ سال عمر کرده ‌است: «کلّهم نور واحد. هرکدام از این‌ها که یک حرفی زدند، این حرف در حقیقت از زبان آن دیگران هم هست. هرکدام از این‌ها که یک کاری انجام دادند، این در حقیقت کار آن دیگران هم هست. یک انسانی که ۲۵۰ سال گویی عمر کرده است. تمام کارهای ائمه در طول این ۲۵۰ سال، کار یک انسان با یک هدف، با یک نیت و با تاکتیک‌های مختلف است.»۱

گفتن این‌که تاریخ ۲۵۰ ساله‌ی اهل بیت علیهم‌السلام حکایت درخشش نوری واحد است، به زبان،  ساده است اما نشان‌دادن آن با جزئیات و در قالب بیش از چهار هزار صفحه کتاب و ذیل سرفصل‌های مختلف و با بهره‌گیری از منابع متعدد، کار دشواری است که مجموعه‌ی ۱۴ جلدی اعلام‌الهدایة از عهده‌ی آن برآمده است.

در هر جلد، ابتدا خلاصه‌ای چند صفحه‌ای از تاریخ زندگی هر معصوم و مهم‌ترین فراز و فرودهای تاریخی زندگی ایشان ارائه می‌شود. پس از آن، مخاطب در سه سطح مختلف که از اجمال به ‌تفصیل می‌رود، فهم عمیق‌تری از زندگی و سیره‌ی آن امام و شرایط تاریخی آن مقطع پیدا می‌کند. کتاب زمینه‌ی تاریخی دارد و پرداختن به مباحث کلامی یا فقهی و حدیثی متناسب با هر معصوم باعث نمی‌شود خط کلی خود را گم کند.

کتاب وارد موشکافی‌های تاریخی خارج از حوصله‌ی مخاطب عام نمی‌شود و از نقل‌های شاذ و روایت‌های غلو‌آمیز می‌پرهیزد. در واقع مسئولان مجمع و گروه مؤلفان نیم‌نگاهی هم به مخاطبان غیر شیعه ‌داشته‌اند. علاوه بر آن، أعلام‌الهدایة سعی کرده‌ زندگی اهل ‌بیت علیهم‌السلام را به گونه‌ای عقلانی روایت کند تا مخاطبان دانشگاهی که در معرض نظریات جدید علوم انسانی هستند نیز در مواجهه با آن دچار تعارض و ابهام نشوند.

مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام این کتاب‌ها را با قابلیت دسترسی آزاد برای مخاطبان در پایگاه اطلاع‌رسانی خود قرار داده است. حجت‌الاسلام حکیم در این خصوص می‌گوید: «وقتی این کار آماده شد، فراتر از کتاب، یعنی در قالب نرم‌افزار و سی‌دی در مناسبت‌هایی مانند ایام حج، در هزاران نسخه توزیع می‌شد و فایلش را هم به‌صورت آزاد در اختیار گذاشتیم، به شرط این‌که کسی که استفاده می‌کند، خودش دوباره توزیع کند. به هر کسی می‌دادیم، می‌گفت مزدش چیست؟ می‌گفتیم مزدش این است که به یک نفر دیگر برسانی این کتاب را. لذا در یک مدت کوتاهی در بیش از ۵۰ سایت این کتاب قرار داده ‌شد.‌»

ترجمه‌ی دوره‌ی کامل أعلام‌الهدایة یا تعدادی از مجلدات آن به زبان‌های ترکی استانبولی، اردو و مالایی نیز منتشر شده است و ترجمه به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ترکی آذری، نروژی و بوسنیایی در حال انجام است.

حجت‌الاسلام سید منذر حکیم متولد ۱۳۳۲ شمسی در کربلاست که او را در حوزه به‌واسطه‌ی کارهایش در زمینه‌ی تفسیر قرآن کریم و تاریخ اسلام می‌شناسند. ایشان که هم‌اکنون به عنوان مدیر کل پژوهش در مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام مشغول فعالیت است، دارای قلمی فخیم و ادیبانه در نگارش به زبان عربی معاصر است. از تألیفات او، غیر از مجموعه‌ی چهارجلدی «تاریخ اسلام»، به کتاب «النظریة الإجتماعیة فی فکر الشهید السید محمدباقر الصدر» (جامعه‌شناسی قرآنی) می‌توان اشاره‌ کرد. حجت‌الاسلام‌ و‌المسلمین سید منذر حکیم چنان‌که خود بیان می‌کند در تألیف مجموعه‌ی أعلام‌الهدایة نیز از کتاب «اهل ‌بیت علیهم‌السلام؛ تنوع ادوار و وحدت هدف» شهید سید محمدباقر صدر متأثر است.۲ او در مقدمه‌ی جلد اول «پیشوایان هدایت» این نگاه خود را چنین توضیح می‌دهد: «قرآن در بیان سرگذشت پیامبران گاهی متکی به تحقیق و بررسی است و گاهی متکی به استدلال. در مقام تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری، شیوه‌ای علمی دارد و آن‌گاه که به نحو کلی زندگی پیامبران را ارائه می‌دهد، به خطوط اصلی -که آنان را در یک صف و یک سنگر و یک خط، یعنی خط کلی اسلام قرار می‌دهد- اشاره می‌کند. همان‌گونه که خدای متعال فرمود: إنّ الدّینَ عِند اللهِ الإسلام؛ دین در نزد خدا اسلام است.»۳

مطالعه‌ی این دوره، هم برای مخاطبان عمومی مفید است و هم برای کسانی که مباحث تاریخ اسلام و زندگی اهل ‌بیت علیهم‌السلام را تخصصی‌تر دنبال می‌کنند. چه جوانان دبیرستانی و دانشگاهی که می‌خواهند بیشتر از زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام بدانند و چه منبری‌ها و اساتید دانشگاه که می‌خواهند در زمینه‌ی زندگی پیامبر و ائمه علیهم‌السلام مطالبی را به مخاطبان خود عرضه کنند، می‌توانند از این مجموعه استفاده کنند؛ به‌خصوص از مجلدات مربوط به ائمه‌ای که آثار تحقیقی مختص به آنان در بازار کتاب وجود ندارد یا کمتر است.

۱. بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، تهران، ۱۳۶۴/۰۱/۲۳

۲. رجوع کنید به مقاله‌ی «موسوعة اعلام الهدایه»، در شماره‌ی ۴۲ نشریه‌ی رسالةالثقلین، مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام

۳. پیشوایان هدایت، ج ۱، صص ۲۱ و ۲۲

منبع:پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی)