کلام امام جواد علیه السلام پیرامون برخی از مسایل اعتقادی

امام جواد(علیه السلام) در شرایطی به مقام امامت رسید که از یک طرف، نخستین امامی بود که در سن کودکی به امامت می رسید(1) و این مسئله باعث چالشهای اعتقادی در جامعه آن روز شده بود. و از طرف دیگر، چون یکی از اصلی ترین وظیفه های امام در جامعه پاسداری از اعتقادات صحیح و راستین است، به این جهت امام جواد(علیه السلام) دراین وادی با قدرت قدم نهاده و نکاتی را در سخنان نغز و عمیق خویش بیان نموده که به اهم موارد آن اشاره می شود.

توحید

از اساسی ترین اعتقادات دینی و مشترک بین همه ادیان الهی توحید است در این وادی نیز حضرت جواد(علیه السلام) نکته های ارزشمندی دارد ازجمله:
1ـ معنای أحد:
ابی داود بن قاسم جعفری می گوید: به ابی جعفر ثانی (امام جواد) عرض کردم: «قل هو الله احدٌ» ما معنی الاحد؟ قال(علیه السلام) المجمع علیه بالوحدانیّة، اما سمعته یقول: «ولئن سئلتَهم مَن خلقَ السّموات و الارض و سخّر الشمس و القمر لیقولُنّ اللهُ» ثمّ یقولون بعد ذلک له شریکٌ و صاحبةٌ»؛ معنای احد در آیه «قل هو الله احد» چیست؟ فرمود: کسی که به وحدانیّت او همه اتفاق دارند، آیا نشنیده ای سخن خدا را که می فرماید: «اگر از آنان سؤال کنی چه کسی آسمانها و زمین را آفرید و خورشید و ماه را تسخیر کرد حتماً می گویند: خدا، ( با این حال) بعد از این اعتراف می گویند برای او شریک و رفیقی است.
فقلت: قوله «لا تُدرِکُه الأبصارُ»؟ قال (علیه السلام) «یا ابا هاشم اوهام القلوب أدقّ من ابصار العیون، انت قد تدرُکُ بِوَهمک السِّند و الهند و البلدان الّتی لم تدخلها، ولم تدرک ببصرک ذلک، فاوهام القلوب لاتدرکه، فکیف تدرکه الابصار»؛(2) عرض کردم (معنای) سخن خدا که فرمود: چشمها او را درک نمی کند چیست؟ فرمود: ای ابا هاشم! وهمها و خیالبافیهای دلها دقیق تر از دیدن چشم هاست (به این دلیل که) تو گاهی توسط وهم، سِند و هند و هر شهری را که ندیده ای و داخل آن نشده ای می توانی با وهمت درک کنی (و شبیه سازی کنی) در حالی که آنها را با چشم ندیده ای؛ ولی خداوندی که با وهمها قابل درک نیست (چون نه جسم دارد و نه شبیه و مانند) پس چگونه چشمها او را درک کند؟!

امامت

از مهم ترین بحث های اعتقادی بین گروههای اسلامی، بحث امامت است که متأسفانه بر طبق دستورات قرآنی و سفارشات پیامبراکرم (صلی الله علیه وآله) پیش نرفته و پیامدها و انحرافات فراوانی را به بار آورده بود، حضرت جواد (علیه السلام) با درک وضعیت زمان و عصر خویش، سخنانی بیان فرمود که در این بخش به ارائه بخشی از آن می پردازیم:

1ـ محکم ترین دلیل بر تداوم امامت

ادله عقلی و روایات فراوانی بر تعداد امامان و استمرار آن تا پایان دنیا دلالت دارد. یکی از آنها وجود شب قدر است؛ چرا که شب قدر تا پایان دنیا استمرار دارد و می طلبد که در هر سال در شب قدر حجت الهی زنده در عرصه هستی حضور داشته باشد تا تقدیرات سال را دریافت نماید.
حضرت جواد(علیه السلام) در تداوم این مسئله از جدّ بزرگوارش، امیرمؤمنان(علیه السلام) نقل نموده که آن حضرت به ابن عباس فرمود: «انّ لیلة القدر فی کلّ سِنَةٍ و انّه لینزل فی تلک اللیلة امرُ السِّنة و لذالک وُلاةً بعدَ رسول الله»: به حقیقت شب قدر در هر سال وجود دارد و امر سال در آن شب نازل می شود و به راستی بعد از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) برای آن امر صاحبانی است.» ابن عباس عرض کرد: آنان چه کسانی هستند؟ فرمود: «أنا و أحدعشر مِن صُلبی ائمّة محدّثون»؛(3) من و یازده(امام) از نسل من که (همه) امامانی محدّث (که ملائکه را نمی بینند، ولی صدای آنها را می شنوند) می باشیم.

2ـ علم امام

از مسائلی که به خاطر کمی سنّ حضرت جواد(علیه السلام) سخت مورد شبهه و پرسش قرار گرفته بود، علم امام بود. آن حضرت برای تبیین این مسئله و رفع شبهات، مناظرات متعددی برگزار کرد و سخنان روشنگری ارائه نمود. از جمله، بنان بن نافع از حضرت جواد(علیه السلام) نقل نموده که آن حضرت فرمود:
- «انّا معاشر الأئمّة اذا حَمَلَته امّه یسمع الصّوت من بطن امّه اربعین یوماً فاذا أتی له فی بطن امّه اربعة اشهر رفع اللّه تعالی له اعلام الارض فقرّب له ما بعد عنه حتّی لایعزُبُ عنه حلول قطرة غیثٍ نافعةٍ و لاضارّةٍ»؛(4) ما گروه امامان هستیم (و این خصوصیّت را داریم که) وقتی (یکی از) ماها را مادر حمل می کند، تا چهل روز صدا(ی بیرون) را از بطن مادر می شنود. وقتی به چهار ماهگی رسید، خداوند علم ها و نشانه های زمین را برای او بلند می کند. پس هر دوری را برای او نزدیک می سازد، تا آنجا که آمدن یک قطره باران نافع یا زیان آور از دید او پنهان نمی ماند.

- عمروبن فرج رخجی می گوید: به امام جواد(علیه السلام) عرض کردم: «انّ شیعتک تدّعی انّک تعلم کلّ ماء فی دجلة و وزنه و کنّا علی شاطیء دجلة فقال(علیه السلام) لی یقدر الله تعالی ان یفوّضَ علمَ ذلک الی بعوضةٍ من خلقه قلتُ نَعم یقدر فقال(علیه السلام) أنا اکرم علی الله تعالی مِن بعوضةٍ و من اکثر خلقه»؛(5) به راستی شیعیانت ادّعا دارند که شما تمام آب رود دجله و وزن آن را می دانی؟ در حالی که در کنار شط دجله قرار داشتیم. سپس حضرت فرمود: آیا خداوند قدرت دارد که علمِ به این آب را به یک پشه از مخلوقاتش عطا نماید؟ عرض کردم: بله، قدرت دارد. پس آن حضرت فرمود: من در نزد خدا گرامی تر از یک پشه و از اکثر مخلوقاتش هستم.

3- قیام حضرت مهدی(علیه السلام)

از جمله مسائلی که در بخش امامت مورد توجّه حضرت جواد(علیه السلام) قرار گرفته، مباحث مربوط به مهدویت است. در این زمینه نیز اموری را بیان فرموده است که اهمّ آنها بیان می گردد:

ـ انتظار فرج مهدی(علیه السلام) و حتمی بودن ظهور
شیخ صدوق با سلسله سند خود از عبدالعظیم حسنی نقل نموده که او می گوید: بر مولای خود محمد بن علی بن موسی (امام جواد) علیهم السلام وارد شدم و می خواستم از امام قائم پرسش کنم که آیا مهدی همان قائم است یا غیر او؟ حضرت فرمود: «یا ابالقاسم انّ القائم منّا هوالمهدیّ الّذی یَجبُ أن یُنتَظَرَ فی غیبته و یُطاعُ فی ظهوره و هو الثّالث من وُلدی»؛ ای ابالقاسم! قائم از ما (اهل بیت) همان مهدی(علیه السلام) است که انتظار او در زمان غیبتش لازم و در زمان ظهورش فرمانبری از او ضروری است. او سوّمین از فرزندان من است.

- «والّذی بعث محمّداً(صلی الله علیه وآله) بالنّبوّة و خَصَّنا بالامامة، انّه لَو لَم یَبق من الدّنیا الّا یومٌ واحدٌ لَطَوّلَ الله ذلک الیوم حتّی یخرج فیه، فیملأ الارضَ قسطاً و عدلاً کما مُلِئت جوراً و ظلماً»؛ و سوگند به کسی که محمّد(صلی الله علیه وآله) را به نبوّت مبعوث کرد و ما را به امامت مخصوص گردانید! اگر از عمر دنیا جز یک روز باقی نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی گرداند تا در آن قیام نماید و زمین را پر از عدل و داد کند، همچنان که آکنده از ظلم و جور باشد.

- «و انّ الله تبارک و تعالی لیصلح لَه امرَه فی لیلةٍ کما أصلحَ امرَ کلیمه موسی(علیه السلام) اذ ذهب لِیَقتبسَ لِأهله ناراً فرَجعَ و هو رسولٌ نبیٌّ»؛ و به راستی خدای تبارک و تعالی امر او را در یک شب اصلاح فرماید، چنان که امر کلیمش موسی(علیه السلام) را اصلاح فرمود، زیرا او رفت تا برای خانواده اش شعله ای آتش بیاورد؛ امّا چون برگشت رسول و نبی بود.

- «افضلُ اعمالِ شیعتِنا انتظارُ الفرج»؛(6) برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است.

پاسخ به یک شبهه در مورد قیام مهدی(علیه السلام)
ابوهاشم می گوید: از امام جواد(علیه السلام) پرسیدم: آیا برای خدا بداء در امر حتمی نیز هست؟ فرمود: بله. به آن حضرت گفتم: می ترسیدم که در امر قائم برای خدا بداء حاصل شود (و از این امر حتمی برگردد و امام ظهور نکند). «فقال انّ القائم من المیعاد و الله لایخلف المیعاد»؛(7) پس حضرت فرمود: به راستی (قیام) قائم از وعده (های الهی) است و خداوند وعده خود را تخلّف نمی کند.
_______________________
پی نوشت:
1. بعد از آن حضرت، امام علی هادی(علیه السلام) فرزند ایشان در خردسالی به امامت رسید و بعد از او امام مهدی(علیه السلام) در حالی که بیش از پنج سال نداشت، پس از پدرش به این منصب نایل گردید.
2. احتجاج طبرسی ، ج 2، ص 465؛ توحید صدوق، ص 83، باب 3 شماره 2، ص 113، باب 8، شماره 12.
3. المناقب، ج 2، ص 432 به نقل از الهدایة، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، اول، 1422 ق، ج 11، ص 213 ـ 214.
4. بحارالانوار، ج 50، ص 100؛اعلام الهدایة، ج 11، ص 214.
5. کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، ترجمه منصور پهلوان، قم، مسجد جمکران، 1382 ش، ج 2، ص 70، ح 1.
6. همان، ص 72 ـ 73، ح 3.
7. الغیبة نعمانی، ص 302، به نقل از: اعلام الهدایة، ج 11، ص 213.

منبع: پاسدار اسلام - آذر 1386، شماره 312