کتاب مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان

مُثیرُ الأحزان وَ مُنیرُ سُبُلِ الأشجان (به معنای برانگیزاننده غم‌هاو چراغ راه گریه‌ها) کتابی در مصائب واقعه عاشورا که به تناسب، از تاریخ و زندگی امام حسین(ع)نیز سخن گفته است. این کتاب را عالم دینی شیعی، جعفر بن ابی ابراهیم، معروف به ابن نما حلی (متوفای ۶۴۵) تألیف کرده است. مؤلف، این اثر را در سه مقصد (زندگانی امام حسین(ع)، وقایع عاشوراو داستان اسرا) نگاشته است. از این کتاب که با عنوان مقتل ابن نما نیز یاد شده، ترجمه‌ای به زبان فارسی با عنوان "در سوگ امیر آزادی" منتشر شده است.

نجم الدین جعفر بن محمد بن جعفر بن هبه الله بن نما حلی در شهر حله از شهرهای عراق به دنیا آمد. او از علمای قرن هفتم و یکی از اساتید علامه حلی است. او شعر نیز می‌سرود و اشعارش درباره پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در برخی منابع، از جمله تألیفات خود اوست.[۱]

مؤلف انگیزه خود از این تألیف را چنین بیان می‌کند:

چون بعضی کتب مقاتل بسیار طولانی بود و در مقابل بعضی بسیار مختصر، این کتاب را که حد وسطی از کتب دیگر است نوشتم.[۲]

او فقط به بیان روایات تاریخی پرداخته و تحلیلی از خود ارائه نمی‌دهد و در مقام پژوهش درباره علل و عوامل این نهضت دگرگون ساز و شگرف و شمارش انگیزههای آن نیز نیست. وی گزارش مقتل را به صورت ذکر یک جریان منسجم آورده و اسناد روایات را به طور کامل ذکر نکرده است.[۳]

این اثر، شامل مقدمه‌ای در فضائل اهل بیت پیامبر(ع) و فضیلت ذکر مصائب آن بزرگواران و گریه بر آن‌ها و دارای سه مقصد به ترتیب زیر است:

گزیدهای از زندگی نامه امام حسین(ع) و سیر تحولات تاریخی در به‌وجود آمدن حادثه کربلا از حرکت امام از مدینه تا ورود به کربلا است.

وقایع روز عاشورا است تا شهادت امام(ع) و آغاز اسارت اهل بیت آن حضرت. در پایان این مقصد روایاتی در پیشگویی شهادت امام و واقعه عاشورا آمده است.

داستان اسیران تا بازگشت آنان به مدینه را در بر دارد. در این قسمت خطبههای امام زین‌العابدین(ع) و سایر اهل بیت(ع) در کوفه و شام و... ذکر شده است.[۴]

آقا بزرگ تهرانی دو ترجمه از «مثیر الاحزان» به زبان اردو را نام می‌برد.[۵] ترجمه‌ای به زبان فارسی با نام «در سوگ امیر آزادی» توسط علی کرمی صورت گرفته است.

چاپ این کتاب در ایران در سال ۱۳۱۸ش به صورت چاپ سنگی صورت گرفت.[۶] چاپ دیگری در نجف اشرف توسط المطبعة الحیدریة صورت گرفت. این کتاب در یک جلد به زبان عربی، به وسیله انتشارات مدرسه امام مهدی قم در سال ۱۴۰۶ق با ضمیمه التحصین، در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است.

1- اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۵۷.

3- در سوگ امیر آزادی، ص۵۲.

4- فهرست کتاب.

5- الذریعه، ج۴، ص۱۳۳.

6- الذریعة، ج۱۹، ص۳۴۹.

* تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت،‌دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.

* ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، نجف اشرف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۶۹ق.

* ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، قم، مدرسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۶ق.

* کرمی، علی، در سوگ امیر آزادی (ترجمۀ مثیر الأحزان)، قم، حاذق، ۱۳۸۰.

* کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.