وداع با رمضان و عید فطر

عید رمضان آمد و ماه رمضان رفت            صدشکر که این آمد و صد حیف که آن رفت

 در اعمال شب آخر ماه رمضان و پایان ضیافت الهی مستحب است دعای وداع امام سجاد علیه السلام با این ماه خوانده شود. امام در این دعای شریف پس از حمد و ثنای الهی و گفتگو با خداوند، ماه رمضان را مخاطب قرار می دهند و به مثابه یک انسان با او صحبت و وداع می کنند.

پس، اكنون مى ‏گوييم: بدرود اى بزرگ‏ترين ماه خداوند و اى عيد اولياى خدا (1) 

وداع بین دو دوست و دو همراه که مدتی با یکدیگر مأنوس بوده اند انجام می گیرد و این خود نشان می دهد که مؤمن حقیقی به واسطه روزه داری و عبادات ویژه با این ماه مبارک مأنوس و دوست می گردد و طبیعتا اتمام این ماه و ترک آن برایش دشوار است. 

اما در هر صورت چاره ای جز وداع با این ماه نیست و آن وقت است که نوبت جشن و شادی به شکرانه یک ماه عبادت و اطاعت می رسد. لذا مومنین روز اول ماه شوال که همان روز عید فطر است را عید می گیرند  و برای جلب رحمت الهی و تزکیه بیشتر زکات فطره می پردازند و نماز عید می خوانند و امیدوار به دریافت عیدی از پروردگار خود هستند.

واژه «عید» از ریشه عود گرفته شده و به معنای بازگشت است، واژه «فطر» از فطرت گرفته شده و به معنای سرشت است. بنابراین عید فطر به معنای بازگشت به فطرت و سرشت است.

واژه عید در قرآن یک بار ذکر شده است:

در تفسیر نمونه، ذیل این آیه آمده است: « به روزهایی که مشکلات از قوم و جمعیتی بر طرف می شود و بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین می کند، عید گفته می شود و در اعیاد اسلامی به مناسبت این که در پرتو اطاعت یک ماه مبارک رمضان و یا انجام فریضه ی بزرگ حج، صفا و پاکی فطری نخستین به روح و جان باز می گردد، و آلودگی ها که برخلاف فطرت است، از میان می رود، عید گفته شده است.» (3)

همچنین در سوره طه «یوم الزینه» به معنای روز عید آمده است:

این آیه در مورد تعیین زمان مبارزه حضرت موسی با ساحران فرعون است.  مراد از « یوم الزینه » روزی بود که مصریان همچون روز عید خود را زینت می کردند و شهر را آذین می بستند.

امام صادق(ع) درباره اعمال این روز فرمودند: در عيد فطر، اوّل افطار مى‏كنند و سپس به نماز عيد مى‏روند. (5)                        

همچنین پيامبر خدا صلّى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كه ماه رمضان را روزه بدارد و با صدقه به پايانش برد و سپيده‏دمان عيد با غسل به مصلى آيد [تا نماز عيد گزارد]، آمرزيده باز گردد.(6)

شخصی از امام صادق(ع) معنای آیه « قد افلح من تزکی» را پرسید ، فرمود: این است که هرکس زکات فطره بدهد، رستگار می شود. پرسید معنای آیه ی « و ذکر اسم ربه فصلی» چیست؟ فرمود این است که (برای نماز عید) به سوی جبانه برود و نماز بخواند و منظور از جبانه، صحرا است.(7)

پيامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: چون روز عيد فطر فرا می ‏رسد خداوند به فرشتگانش مى‏گويد مزد مزدوَر و كارگر، چون كار خويش را انجام دهد چگونه است؟! (8)  

مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمه الله درباره حقیقت عید و مفهوم عمیق و والای این روز، چنین می فرماید:

 «عید زمانی است که خداوند متعال برای جایزه دادن و بهره مند کردن بندگان از نعمت ها، آن روز را در میان روزها انتخاب می کند تا برای گرفتن خلعت ها و عطایا جمع شوند و به همگان اعلام کرده است که به درگاه او روی آورده و با اعتراف به بندگی و آمرزش خواستن از گناهان و عرضه نیازها و آرزوهایشان، برای او تواضع نمایند. خداوند نیز در تمام این موارد، به آنان وعده اجابت و اعطایی بالاتر از آرزوهایشان، بلکه بالاتر از آن چه در دل بشری خطور کرده، داده است. دوست دارد در چنین روزی، به او خوش گمان بوده و جانب امیدواری به قبول خداوند و آمرزش و عطای او را بر جانب ترس از رد و عذابش ترجیح بدهند.»

بر این اساس باید میزان امیدواری مؤمنان  به بخشش و عطای الهی در این روز زیاد باشد، به خواسته های قلیل و کم اهمیت قانع نباشند و درخواستهای والا از خداوند داشته باشند. به همین دلیل در دعای بیرون آمدن از منزل جهت نماز عید فطر می خوانیم:

« يَا سَيِّدِي تَهْيِئَتِي وَ تَعْبِئَتِي وَ إِعْدَادِي وَ اسْتِعْدَادِي رَجَاءَ رِفْدِكَ وَ جَوَائِزِكَ وَ نَوَافِلِكَ وَ فَوَاضِلِكَ وَ فَضَائِلِكَ وَ عَطَايَاكَ»

« اى آقاى من آماده شدن و قصد كردن و مهيا و مستعد شدن من تنها به جانب توست

به اميد جايزه ها و صله ها و بهره ها و عطاهايت»(9)

روز عید است و من امروز در آن تدبیرم              که دهم حاصل سی‌روزه و ساغر گیرم(10)

 

امام باقر علیه السلام به جابر فرمودند عید که می‌شود، منادی ندا می‌دهد: «‌ای کسانی که روزه گرفتید، ‌ای مؤمنان از خدا جایزه بگیرید» بعد امام فرمودند: «‌ای جابر، جوایز خدا مثل جوایز پادشاهان نیست؛ جایزه خدا عفو و بخشش و لطف و کرامت است.» (11)

حضرت علی(ع) درباره روز عید فطر فرمودند:

امروز تنها روز عيد كسانى است كه روزه آنها مقبول درگاه خدا و عبادتهاى شبانه آنان مورد پذيرش او قرار گرفته، و هر روز گناه نكنى روز عيد تو است. (12)

عيد در اصطلاح روزى است كه مردم در آن روز شاد و مسرورند، پس چه روزى شادتر از آن روز که معصيت خدا نشود و معبود انسان از او راضی باشد؟ 

چه زیباست که همزمان با وداع با رمضان وداعی با گناهان هم داشته باشیم تا هر روز چنین وداعی را عید بگیریم.

« اللَّهُمَّ اسْلَخْنَا بِانْسِلَاخِ هَذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطَایَانَا »

خدایا! همین‌طور که ماه رمضان را از ما جدا می‌کنی، ما را هم از گناهانمان جدا کن. (13)

---------------------------

پی نوشت

1-صحیفه سجادیه، دعای45

2- سورة مائده/آیه 114

3- تفسیر نمونه، ج5، ص131

4- سوره طه/ آیه 59

5- گزيده كافى، ج‏3 ص201

6- ثواب الاعمال-ترجمه حسن زاده، ص181

7- من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 1، ص 501

8- روضة الواعظين-ترجمه مهدوى دامغانی،ص 562

9-دیوان حافظ

10- مفاتیح الجنان، اعمال عید فطر

11- کافى، ج‏۴، ص‏۱۶۸

12- نهج البلاغه صبحی صالح/ حکمت 428

13- صحیفه سجادیه، دعاى45

 

نویسنده: الهام حیدر زاده