تجسس در احادیث

نهى از عيبجويى مردم

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

  إيّاكُم و الظَّنَّ ، فإنَّ الظّنَّ أكْذَبُ الحَديثِ، و لا تَحَسَّسوا، و لا تَجَسَّسوا

از گمان دورى كنيد؛ زيرا گمان دروغترين سخن است. در پى شنيدن سخنان مردم و كشف عيب آنان نباشيد.

( صحيح مسلم : ۴/۱۹۸۵/۲۸ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

إنّي لَم اُؤمَرْ أنْ اُنقِّبَ عن قُلوبِ النّاسِ و لا أشُقَّ بطُونَهُم .
من مأمور نيستم كه دلهاى مردم را بكاوم و درونشان را بشكافم.

( كنز العمّال : ۳۱۵۹۷ ، ۱۵۰۳۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

يا معشرَ مَن أسلَمَ بلِسانِهِ و لَم يُسلِمْ بقلبِهِ، لا تَتَبَّعوا عَثَراتِ المسلِمينَ ؛ فإنّه مَن تَتَبَّعَ عَثَراتِ المسلِمينَ تَتَبَّعَ اللّه ُ عَثْرتَهُ ، و مَن تَتَبَّعَ اللّه ُ عَثْرتَهُ يَفْضَحْهُ .
اى جماعتى كه به زبانْ اسلام آورده و به دلْ اسلام نياورده ايد! به دنبال لغزشهاى مسلمانان نباشيد ؛ كه هر كس لغزشهاى مسلمانان را پى جويى كند، خداوند لغزش او را پى مى گيرد و هر كس كه خداوند او را عيبجويى كند، رسوايش مى سازد.

( الكافي : ۲/۳۵۵/۴ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَطلُبوا عَثَراتِ المؤمنينَ ؛ فإنّ مَـن تَتَبّعَ عَثَراتِ أخيهِ تَتَبّعَ اللّه ُ عَثَراتِهِ ، و مَن تَتَبّعَ اللّه ُ عَثَراتِهِ يَفْضَحْهُ و لو في جَوفِ بَيتِهِ .
لغزشهاى مسلمانان را نجوييد كه هر كس لغزشهاى برادرش را پى جويد خداوند لغزشهاى او را پيگيرى مى كند و هر كه را كه خداوند عيبجويى كند رسوايش مى سازد هر چند در اندرون خانه خود باشد.

( الكافي : ۲/۳۵۵/۵ )

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

لا تَسألوا الفاجِرَةَ : مَن فَجَرَ بِكِ ؟ فكما هانَ علَيها الفُجورُ ، يَهونُ علَيها أنْ تَرميَ البَريءَ المسلِمَ .
از زن بد كاره نپرسيد: چه كسى با تو فسق كرد؟ زيرا همان گونه كه به راحتى مرتكب فحشا مى شود به راحتى هم مسلمان بى گناهى را بد نام مى كند.

( تهذيب الأحكام : ۱۰/۴۸/۱۷۷ )

امام على عليه السلام :

إذا سُئلتِ الفاجِرَةُ: مَن فَجَرَ بِكِ؟ فقالتْ : فُلانٌ ، جَلَدتُها حَدَّينِ : حَدّا لفُجورِها، و حَدّا لفِرْيَتِها على الرَّجُلِ المسلِمِ .
اگر از زن آلوده دامن بپرسى كه چه كسى با تو فسق كرد و او بگويد: فلانى، بايد دو حد بر او جارى شود: يك حد براى ارتكاب فحشا و حدّ ديگر براى دروغ بستن به مرد مسلمان.

( .تهذيب الأحكام : ۱۰/۴۸/۱۷۸ )

كنز العمّال :

أنّ عمرَ بنَ الخطّابِ كانَ يَعُسُّ بالمدينةِ مِن اللّيل، فسمِعَ صَوتَ رجُلٍ في بَيتٍ يَتَغنّى، فتَسَوّرَ علَيهِ ، فقالَ : يا عدوَّ اللّه ِ، أ ظَنَنْتَ أنَّ اللّه َ يَسْتُرُكَ و أنتَ في مَعصِيَتِهِ ؟ ! فقالَ : و أنتَ يا أميرَ المؤمنينَ، لا تَعْجَلْ علَيَّ ، إن أكُنْ عَصَيتُ اللّه َ واحِدةً فقد عَصَيتَ اللّه َ في ثلاثٍ:قالَ: «و لا تَجَسَّسوا» و قد تَجَسَّسْتَ ، و قالَ : «و أتُوا البُيوتَ مِن أبوابِها» و قد تَسَوَّرْتَ علَيَّ ، و قد دخَلْتَ علَيَّ بغيرِ إذنٍ ، و قالَ اللّه ُ تعالى : «لا تَدْخُلوا بُيوتا غيرَ بيـو تِكُـم حتّـى تَستـأنِسـوا و تُسلّمـوا علـى أهلِها» .حديث قالَ عُمرُ : فهلْ عندَكَ مِن خيرٍ، إن عَفَوتُ عنكَ ؟ قالَ : نَعَم ، فعَفا عنهُ و خَرجَ و تَركَهُ .
عمر بن خطّاب در مدينه شبگردى مى كرد. صداى آواز خواندن مردى را از خانه اى شنيد. از ديوار خانه بالا رفت و گفت: اى دشمن خدا! خيال كرده اى كه خداوند براى تو گنهكار پرده پوشى مى كند؟! آن مرد گفت: اى امير مؤمنان! تو هم درباره من تند نرو . اگر من يك گناه كردم تو سه گناه مرتكب شدى:خداوند فرموده است: «تجسّس نكنيد» و تو تجسّس كردى. فرموده است: «از درها وارد خانه ها شويد» و تو از ديوار بالا آمدى. بدون اجازه بر من وارد شدى، در حالى كه خداوند متعال فرموده است: «وارد خانه هاى جز خود نشويد مگر آن كه اجازه بگيريد و بر اهل آنها سلام كنيد». عمر گفت: اگر تو را ببخشم دست از اين كارها بر مى دارى؟ گفت: آرى. عمر او را بخشيد و از منزلش بيرون رفت.

( كنز العمّال : ۸۸۲۷  )

نهى از تفتيش عقايد مردم

امام صادق عليه السلام :

لا تُفَتِّشِ النّاسَ عن أديانِهِم فتَبقى بلا صَديقٍ .
از دين و آيين مردم پرس و جو مكن كه بى دوست مى مانى.

( بحار الأنوار : ۷۸/۲۵۳/۱۰۹)

روا بودن تجسّس براى كشف توطئه ها

امام على عليه السلام :

بَعثَني رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أنا و الزُّبيرَ و المِقدادَ ، فقالَ : انْطَلِقوا حتّى تأتُوا رَوضةَ خاخ ، فإنّ بها ظَعينَةً مَعَها كِتابٌ، فَخُذوهُ مِنها . فانطلَقْنا تَتَعادى بنا خَيلُنا حتّى أتَينا الرَّوضَةَ، فإذا نحنُ بالظَّعينَةِ ، فقُلْنا : هَلُمّي الكتابَ، فقالتْ : ما عندي مِن كتابٍ، فقلتُ : لَتُخرِجِنَّ الكتابَ، أو لَنُلْقِيَنَّ الثِّيابَ .حديث فأخرَجَتْهُ مِن عِقاصِها . فأتَيْنا به النّبيَّ صلى الله عليه و آله ، فإذا هو مِن حاطِبِ بنِ أبي بَلْتَعةَ إلى ناسٍ مِن المشرِكينَ يُخبِرُهُم بِبَعضِ أمْرِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، فقالَ : ما هذا يا حاطِبُ؟! فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، لا تَعْجَلْ علَيَّ ، فإنّي كنتُ امْرأً مُلْصَقا في قُرَيشٍ و لم أكُنْ من أنْفُسِها ، و إنّ قريشا لهم بها قَراباتٌ يَحْمونَ بها أهْلِيهِم بمَكّةَ ، فأحْبَبتُ إذ فاتَني ذلكَ أنْ أتّخِذَ فيهِم يَدا يَحْمونَ قَرابتي بها . و اللّه ِ يا رسولَ اللّه ما كانَ بي مِن كُفرٍ و لا ارْتِدادٍ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : صَدَقَكُم .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله من و زبير و مقداد را مأمور كرد و فرمود: برويد تا به آبادى خاخ برسيد. در آن جا زنى كجاوه نشين مى بينيد كه با خود نامه اى دارد. آن نامه را از او بگيريد. ما راه افتاديم و اسبهايمان به تاخت مى رفتند تا آن كه به آبادى رسيديم و با آن زن كجاوه نشين رو به رو شديم. گفتيم: نامه را بده. گفت: من نامه اى ندارم. من گفتم: يا نامه را بيرون مى آورى يا لباسهايت را بازرسى مى كنيم. و او [ناچار ]نامه را از لا به لاى گيسوانش بيرون آورد. ما نامه را خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله آورديم. نامه اى بود از حاطب بن ابى بلتعه به گروهى از مشركان، كه در آن اطلاعاتى درباره پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به آنها داده بود. پيامبر به حاطب فرمود: اين چيست، حاطب؟! عرض كرد: اى پيامبر خدا! درباره [مجازات ]من شتاب مكن؛ زيرا من از قريش نبودم، بلكه خود را هم پيمان و وابسته آنها كرده بودم؛ [مهاجران از ]قريش، در مكّه خويشاوندانى دارند كه از خانواده هاى آنان دفاع و حمايت مى كنند و من چون چنين خويشانى را نداشتم ، تصميم گرفتم به آنها خدمتى كنم و با اين كار از خويشان من در مكّه دفاع و حمايت كنند. يا رسول اللّه ! به خدا سوگند كه من نه كافر شده ام و نه مرتد. رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: او به شما راست مى گويد.

( سنن أبي داوود : ۳/۴۷/۲۶۵۰ )

روا بودن جاسوسى در جنگها

امام رضا عليه السلام :

كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا بَعثَ جيشا فاتَّهَم أميرا ، بَعثَ مَعهُ مِن ثِقاتِهِ مَن يتَجَسَّسُ لَه خَبرَهُ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هرگاه سپاهى را گسيل مى داشت و به فرماندهى بدگمان بود يكى از افراد مورد اعتماد خود را به عنوان جاسوس همراه او مى فرستاد.

( وسائل الشيعة : ۱۱/۴۴/۴)

سنن أبى داوود :

بَعثَ ـ يعني النَّبيَّ صلى الله عليه و آله ـ بُسْبَسَةَ عَيْنا يَنظُرُ ما صَنَعتْ عِيرُ أبي سفيانَ .
پيامبر صلى الله عليه و آله بُسْبَسه را به عنوان جاسوس فرستاد تا ببيند كاروان ابو سفيان چه مى كند.

( سنن أبي داوود: ۳/۳۸/۲۶۱۸ )

التاج الجامع للأصول :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در جنگ احزاب فرمود :

 مَن يأتينا بخَبرِ القَومِ ؟ فقالَ الزُّبيرُ : أنا ، قالَها ثلاثا و يُجيبُهُ الزُّبيرُ ، ثُمّ قالَ صلى الله عليه و آله : إنَّ لكلِّ نبيٍّ حَواريَّ و إنَّ حَواريَّ الزُّبيرُ
چه كسى حاضر است از آنان (دشمن) براى ما خبر بياورد ؟ زبير عرض كرد: من. پيامبر سه بار سخن خود را تكرار كرد و هر بار زبير اظهار آمادگى كرد. آن گاه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: هر پيامبرى حوارى اى دارد و حوارى من زبير است.

( الاحتجاج : ۱ / ۱۲۷ / ۳۱)

السيرة النبويّة لابن هشام ـ به نقل از حذيفة بن يمان ـ :

و اللّه ِ لقد رأيتُنا معَ رسولِ اللّه صلى الله عليه و آله بالخَنْدقِ ، و صلّى رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله هُوِيّا مِن اللّيلِ ، ثُمّ التفتَ إلَينا فقالَ : مَن رجُلٌ يقومُ فيَنظُرُ لنا ما فَعلَ القومُ ثُمّ يَرجِعُ ـ يَشرُطُ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله الرَّجعةَ ـ أسألُ اللّه َ تعالى أنْ يكونَ رفيقي في الجنّةِ ؟ فما قامَ رجُلٌ مِن القَومِ، من شِدّةِ الخَوفِ و شِدّةِ الجُـوعِ و شِدّةِ البَرْدِ . فلَمّا لم يَقُمْ أحدٌ دَعاني رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، فلَم يَكُنْ لي بُدٌّ مِن القيامِ حين دَعاني، فقالَ : يا حُذيفةُ ، اذهَبْ فادخُلْ في القَومِ ، فانظُرْ ما ذا يَصنعونَ ، و لا تُحْدِثَنَّ شيئا حتّى تأتيَنا . قالَ : فذَهَبتُ فدَخَلتُ في القَومِ و الرِّيحُ و جُنودُ اللّه ِ تَفعلُ بهِم ما تَفعلُ، لا تُقِرُّ لَهُم قِدْرا و لا نارا و لا بِناءً، فقامَ أبو سفيانَ فقالَ: يا معشرَ قُريشٍ، لِيَنْظُرِ امْرؤٌ مَن جَليسُهُ ! قالَ حذيفةُ: فأخَذْتُ بِيَدِ الرّجُلِ الّذي كانَ إلى جَنْبي، فقلتُ: مَن أنتَ؟ قالَ : فلانُ بنُ فلانُ . ثُمّ قالَ أبو سفيانَ : يا معشرَ قريشٍ ، إنَّكُم و اللّه ِ ما أصْبَحْتُم بدارِ مُقامٍ ، لقد هلَكَ الكُراعُ
به خدا سوگند ما با پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در جنگ خندق بوديم و حضرت پاسى از شب را نماز گزارد و آن گاه رو به ما كرده فرمود: چه كسى حاضر است برود و ببيند اين قوم (دشمنان) چه مى كنند و خبرش را براى ما بياورد و پيامبر خدا براى او ضمانت برگشتن مى دهد و از خداوند هم مسئلت مى كنم كه در بهشت يار و همراه من باشد؟از شدّت ترس و گرسنگى و سرما، هيچ كس از جاى خود بلند نشد و چون كسى برنخاست پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مرا صدا زد، و من در اين هنگام چاره اى نديدم جز اين كه از جاى خود برخيزم. آن حضرت فرمود: اى حذيفه! به ميان آن جماعت برو و ببين چه مى كنند. دست به هيچ كارى نمى زنى تا نزد ما برگردى.من به راه افتادم و به ميان آنان رفتم و ديدم باد و لشكر خدا با آنها چه كارها كرده است. نه ديگى برايشان بر جا گذاشته است و نه آتش و نه خيمه و نه سر پناهى. ابو سفيان برخاست و گفت: «اى گروه قريش! هر يك از شما مواظب باشد كه چه كسى پهلويش نشسته است».من دست مردى را كه كنارم بود گرفتم و پرسيدم: تو كيستى؟ گفت: فلان پسر فلان. آن گاه ابو سفيان گفت: اى گروه قريش! به خدا قسم كه شما براى ماندن به اين جا نيامده ايد؛ اسبان و ستوران همه نابود شدند.

( السيرة النبويّة لابن هشام : ۳/۲۴۳ )

حكايت جاسوسى نعيم بن مسعود

السيرة النبويّة لابن هشام :نُعيم بن مسعود

إنّ نُعيمَ بنَ مسعودٍ ··· أتى رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فقالَ : يا رسولَ اللّه ِ ، إنّي قد أسْلَمتُ و إنّ قَومي لَم يَعْلَموا بإسلامي ، فمُرْني بما شِئتَ . فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنّما أنتَ فينا رجُلٌ واحدٌ فَخَذِّلْ عنّا إنِ اسْتَطَعتَ ، فإنَّ الحربَ خُدْعَةٌ.فخَرجَ نُعيمُ بنُ مسعودٍ حتّى أتى بَني قُرَيْظَةَ ، و كانَ لَهُم نَدِيما في الجاهليّةِ، فقالَ: يا بَني قُريظةَ ، قد عَرَفتُم وُدِّي إيّاكُم، و خاصّةَ ما بَيْني و بَيْنَكُم . قالوا : صَدَقتَ ، لَستَ عندَنا بمُتَّهَمٍ ، فقالَ لَهُم : إنّ قريشا و غَطفانَ لَيسوا كأنْتُم ، البَلدُ بَلدُكُم ، فبِهِ أموالُكُم و أبناؤكُم و نِساؤكُم ، لا تَقْدِرونَ على أنْ تَحَوَّلوا مِنهُ إلى غيرِهِ ، و إنّ قريشا و غَطفانَ قد جاؤوا لحربِ محمّدٍ و أصحابِهِ، و قد ظاهَـرْتُموهُم علَيـهِ ، و بَلـدُهُم و أموالُهم و نِساؤهم بغيرِهِ ، فلَيْسوا كأنْتُم ، فإنْ رأوا نُهْزَةً أصابوها ، و إنْ كانَ غيرُ ذلك لَحِقُوا بِبلادِهِم و خلَّوا بَينَكُم و بَينَ الرّجُلِ ببَلدِكُم، و لا طاقةَ لَكُم بهِ إنْ خلا بِكُم ، فلا تُقاتِلوا معَ القومِ حتّى تأخُذوا منهُم رُهُنا مِن أشرافِهِم، يكونون بأيْديكُم ثِقَةً لَكُم على أنْ تُقاتِلوا مَعَهُم محمّدا ، حتّى تُناجِزوه ، فقالوا لَهُ : لقد أشَرْتَ بالرَّأيِ.ثُمّ خَرجَ حتّى أتى قريشا ، فقالَ لأبي سُفيانَ ابنِ حربٍ و مَن معه مِن رجالِ قريشٍ : قد عَرَفتُم وُدِّي لَكُم و فِراقي محمّدا ، و إنَّهُ قد بَلَغَني أمرٌ قد رأيتُ عَليَّ حقّا أن اُبلِغَكُموهُ نُصْحا لكم ، فاكْتُموا عنّي، فقالوا : نَفْعلُ . قالَ : تَعلَّموا أنَّ مَعشَر يَهودَ قد نَدِموا على ما صَنَعوا فيما بينَهُم و بينَ محمّدٍ ، و قد أرسَلوا إلَيهِ : إنّا قد نَدِمْنا على ما فَعَلْنا ، فهَل يُرضِيكَ أنْ نَأخُذَ لكَ مِن القَبيلَتَينِ ـ من قريشٍ و غطفانَ ـ رِجالاً مِن أشْرافِهِم فنُعْطيَكَهُمُ ، فتَضْرِبَ أعْناقَهُم، ثُمّ نَكونَ مَعكَ على مَن بَقي مِنهُم حتّى نَسْتَأصِلَهُم ؟ فأرسَلَ إلَيهِم : أنْ نَعَم ، فإنْ بَعَثَتْ إلَيكُم يَهودُ يَلْتَمِسونَ مِنكُم رُهُنا مِن رِجالِكُم فلا تَدْفَعوا إلَيهِم مِنكُم رجُلاً واحدا.ثُمّ خَرجَ حتّى أتى غَطفانَ ، فقالَ : يا معشرَ غطفانَ ، إنّكُم أصْلي و عَشيرتي ، و أحَبُّ النّاسِ إلَيّ ، و لا أراكُم تَتَّهِمونّي . قالوا : صَدَقتَ ، ما أنتَ عندَنا بمُتَّهَمٍ. قالَ : فاكتُموا عنّي ، قالوا : نَفعلُ ، فما أمرُكَ ؟ ثُمّ قالَ لَهُم مِثلَ ما قالَ لقريشٍ ، و حَذّرَهُم ما حَذّرَهُم.فلَمّا كانتْ لَيلةُ السَّبتِ مِن شَوّالٍ سَنةَ خَمسٍ، و كانَ مِن صُنْعِ اللّه ِ لرسولِهِ صلى الله عليه و آله أنْ أرسَلَ أبو سفيانَ بنُ حربٍ و رؤوسُ غطفانَ إلى بَني قُريظةَ عِكْرِمَةَ بنَ أبي جهلٍ في نَفَرٍ من قريشٍ و غَطفانَ، فقالوا لَهُم : إنّا لَسْنا بدارِ مُقامٍ ، قد هَلكَ الخُفُّ و الحافِرُ ، فاغْدوا للقِتالِ حتّى نُناجِزَ محمّدا ···فأرسَلُوا إلَيهِم : أنَّ اليَومَ يَومُ السَّبتِ ، و هُو يومٌ لا نَعملُ فيه شيئا···و لَسْنا معَ ذلكَ بالّذِينَ نُقاتِلُ مَعكُم محمّدا حتّى تُعْطونا رُهُنا من رِجالِكُم ، يكونونَ بأيْدِينا ثِقَةً لَنا، حتّى نُناجِزَ محمّدا ···فلَمّا رَجَعتْ إلَيهِمُ الرُّسُلُ بما قالتْ بنو قُريظةَ ، قالتْ قريشٌ و غَطفانُ : و اللّه ِ ، إنّ الّذي حَدّثَكُم نُعيمُ بنُ مسعودٍ لَحَقٌّ ، فأرسَلوا إلى بَني قُريظةَ : إنّا و اللّه ِ لا نَدفَعُ إلَيكُم رجُلاً واحدا من رِجالِنا ···فقالتْ بنو قُرَيظَةَ حينَ انْتَهَتِ الرُّسُلُ إلَيهِم بهذا : إنَّ الذي ذَكَر لَكُم نعيمُ بنُ مسعودٍ لَحَقٌّ ··· فأرسَلوا إلى قريشٍ و غَطفانَ : إنّا و اللّه ِ لا نُقاتِلُ مَعكُم محمّدا حتّى تُعْطونا رُهُنا ، فأبَوا علَيهِم ، و خذَّلَ اللّه ُ بَينَهم .
 به حضور پيامبر خدا صلى الله عليه و آله رسيد و عرض كرد: اى رسول خدا! من مسلمان شده ام و قوم من از اسلام آوردنم خبر ندارند؛ بنا بر اين، هر مأموريتى كه مى خواهيد، به من وا گذاريد . پيامبر خدا فرمود: تو در ميان ما يك تن بيش نيستى؛ پس به ميان دشمن برو و تا مى توانى سعى كن اتّحاد و اتّفاق نظرشان را در مورد ما بر هم بزنى ؛ زيرا جنگ يعنى نيرنگ.نُعيم بن مسعود پيامبر را ترك گفت و نزد بنى قريظه رفت. او در زمان جاهليت با بنى قريظه رفاقت داشت. به آنان گفت: اى بنى قريظه! شما از دوستى من با خودتان و صميميّتى كه با هم داريم، آگاهيد. گفتند: درست مى گويى؛ تو نزد ما بى اعتبار نيستى. نُعيم به آنها گفت: قريش و غطفان وضعيت شما را ندارند. اين شهر، شهر شماست و اموال و فرزندان و زنان شما در اين جاست و شما نمى توانيد از اين شهر به جاى ديگر برويد. قريش و غطفان براى جنگ با محمّد و ياران او آمده اند و شما از آنان در برابر محمّد حمايت مى كنيد در صورتى كه شهر و اموال و زن و فرزند آنها در جايى ديگر است. پس، موقعيت آنها با شما فرق مى كند. آنها اگر فرصتى [براى حمله و پيروزى] بيابند از آن استفاده مى كنند و گرنه به شهر خود مى روند و شما را با مردى كه در شهر شماست تنها مى گذارند و اگر تنها بمانيد توان مقابله با وى را نخواهيد داشت. پس، در كنار اين جماعت (مشركان) نجنگيد مگر آن كه تعدادى از بزرگان و سران آنها را به عنوان گروگان از آنها بگيريد كه به عنوان وثيقه اى در دست شما باشند تا به اتّكاى آن در كنار قريش با محمّد بجنگيد. بنى قريظه گفتند: نظر درستى دادى.نُعيم سپس از نزد بنى قريظه به ميان قريش آمد و به ابو سفيان بن حرب و ديگر سران قريش كه با او بودند گفت: شما مى دانيد كه من با شما دوست هستم و مرا با محمّد كارى نيست. موضوعى شنيده ام كه وظيفه خود ديدم از باب خيرخواهى، آن را به شما برسانم، امّا از من نشنيده بگيريد .گفتند: باشد. نُعيم گفت: بدانيد كه يهوديان از رفتار خود با محمّد پشيمان شده اند و به او پيغام داده اند كه ما از كرده خود پشيمان شده ايم. آيا اگر تعدادى از اشراف و بزرگان دو قبيله قريش و غطفان را بستانيم و به شما بدهيم تا گردنشان را بزنيد و سپس در كنار شما با باقيمانده آنها بجنگيم تا آن كه ريشه كن شوند، از ما خشنود مى شوى؟ و محمّد به آنها پيغام فرستاده كه: آرى. بنا بر اين، اگر يهود از شما خواستند تعدادى از رجال خود را به عنوان گروگان در اختيارشان گذاريد حتى يك نفر را هم نفرستيد.نُعيم سپس نزد غطفان آمد و گفت: اى غطفانيان! شما ايل و تبار من هستيد و بيشتر از همه مردم دوستتان دارم و فكر نمى كنم به من بدگمان باشيد. گفتند: درست است. ما به تو بدگمان نيستيم. گفت: پس ، از من نشنيده بگيريد. گفتند: بسيار خوب، موضوع چيست؟ نُعيم همان سخنانى را كه به قريش گفته بود به غطفان نيز گفت و از همان چيزى كه قريش را بر حذر داشته بود آنان را نيز برحذر داشت.چون شب شنبه از ماه شوّال سال پنجم شد، از لطف خدا به پيامبرش ، ابو سفيان و سران غطفان، عكرمة بن ابى جهل را با تعدادى از قريش و غطفان نزد بنى قريظه فرستادند. اين عدّه به بنى قريظه گفتند: ما براى ماندن و استراحت كردن اين جا نيامده ايم. چارپايان و ستوران ما از بين رفتند. فردا صبح آماده جنگ شويد تا با محمّد پيكار كنيم ···بنى قريظه گفتند: فردا شنبه است و ما در اين روز دست به هيچ كارى نمى زنيم ··· وانگهى ما زمانى در كنار شما با محمّد مى جنگيم كه تعدادى از بزرگان و رجال خود را به ما گروگان دهيد كه به عنوان وثيقه اى در دست ما باشند، در اين صورت با محمّد مى جنگيم···وقتى فرستادگان، پيغام بنى قريظه را براى قريش و غطفان آوردند آنها گفتند: به خدا قسم حرفهايى كه نُعيم بن مسعود به شما گفت راست است. پس براى بنى قريظه پيغام فرستادند كه: به خدا قسم ما حتى يك نفر از افراد خود را در اختيار شما نمى گذاريم ···وقتى فرستادگان قريش و غطفان اين پيام را به بنى قريظه رساندند، آنها گفتند: حرفهايى كه نُعيم بن مسعود به شما گفت درست است ··· پس به قريش و غطفان پيغام دادند: به خدا سوگند تا گروگان در اختيار ما نگذاريد همراه شما با محمّد نمى جنگيم. و بدين سان از همكارى با آنها خوددارى كردند و خداوند آنها را از يارى هم بازداشت.

( السيرة النبويّة لابن هشام : ۳/۲۴۰ )

حكم جاسوس

سنن أبى داوود ـ درباره فرات بن حيّان ـ :

أنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله أمرَ بقَتلِهِ ، و كانَ عَيْنا لأبي سُفيانَ ، و كانَ حَلِيفا لرجُلٍ مِن الأنصارِ ، فمَرَّ بحَلْقةٍ مِن الأنصارِ فقالَ : إنّي مسلِمٌ ، فقالَ رجُلٌ مِن الأنصارِ : يا رسولَ اللّه ، إنَّهُ يقولُ: إنّي مسلِمٌ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : إنَّ مِنكُم رِجالاً نَكِلُهُم إلى إيمانِهم ، مِنهُم فراتُ بنُ حيّانٍ .
 پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دستور قتل او (فرات) را، چون جاسوس ابو سفيان بود، صادر كرد. و او هم پيمان مردى از انصار بود. پس بر گروهى از انصار گذشت و گفت: من مسلمان هستم. مردى از انصار گفت: اى پيامبر خدا! او مى گويد: من مسلمانم. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: افرادى از شما هستند كه آنها را به ايمانشان وا مى گذاريمحديث ؛ يكى از آنها فرات بن حيّان است.

( سنن أبي داوود : ۳/۴۸/۲۶۵۲ )

سنن أبى داوود ـ به نقل از سلمة بن اكوع ـ :

أتى النبيَّ صلى الله عليه و آله عَينٌ مِن المشركينَ و هُو في سَفرٍ ، فجلَسَ عند أصحابِهِ ثُمّ انْسَلَّ ، فقالَ النبيُّ صلى الله عليه و آله : اطلُبوهُ فاقتُلُوهُ، فسَبَقْتُهُم إليهِ فقَتَلْتُهُ ، و أخَذْتُ سَلَبَهُ فنَفَّلَني إيّاهُ .
 در يكى از سفرهاى پيامبر ، جاسوسى از قريش نزد آن حضرت آمد و كنار اصحاب حضرت نشست و سپس ناپديد شد. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: او را پيدا كنيد و بكُشيد. من زودتر از ديگران خود را به آن مرد رساندم و او را كشتم و لباسها و وسايلش را برداشتم و پيامبر آنها را به من بخشيد.

( سنن أبي داوود : ۳/۴۸/۲۶۵۳ )

امام صادق عليه السلام :

الجاسوسُ و العَينُ إذا ظُفِرَ بِهِما قُتِلا .
در صورت دست يافتن به جاسوس و خبر چين بايد آنها را كشت.

( مستدرك الوسائل : ۱۱/۹۸/۱۲۵۱۸ )

مواردى كه حكم به ظاهر مى شود

امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به پرسش از اينكه آيا قاضى مى تواند بر اساس گفته گواهان نا شناس حكم دهد بى آن كه درباره آنان پرس و جو كند؟ ـ فرمود :

 خَمسَةُ أشياءَ يَجِبُ على النّاسِ أنْ يأخُذوا بِها ظاهِرَ الحُكْمِ : الوِلاياتُ ، و التّناكُحُ، و المَوارِيثُ ، و الذَّبائحُ ، و الشّهاداتُ ، فإذا كانَ ظاهرُهُ ظاهرا مأمونا جازَتْ شهادتُهُ ، و لا يُسألُ عن باطنِهِ .
 پنج مورد است كه مردم بايد در آنها به ظاهر حكم عمل كنند: ولايت و سرپرستى، زناشويى، ارث و ميراث، ذبايح و شهادت دادن. اگر ظاهر فرد، درست و در خور اطمينان بود گواهى اش جايز است و نبايد از باطن او پرس و جو كرد.

( الكافي : ۷/۴۳۱/۱۵ )

منبع: میزان الحکمه، جلد دوم.