فلسفه امتحان الهی

امام خمینی(ره) در حدیث پانزدهم از چهل حدیث خود به بلاها و امتحانات پروردگار نسبت به مؤمنان پرداخته است. این حدیث با بیان روایتی از امام صادق(ع) آغاز می گردد.
سماعه به نقل از امام صادق(ع) گفت كه آن حضرت از امام علی(ع) فرمود:" همانا در كتاب علی(ع) آمده است كه همانا سخت ترین مردم از لحاظ بلا پیغمبران اند. سپس جانشینان آن ها. پس نیكوكارتران و نیكوكارتران؛ و همانا این گونه است كه مؤمن به اندازه كارهای نیكویش مبتلا می گردد. پس هر كس كه دین او درست و كار او نیكو باشد، بلای او هم سخت خواهد گردید، و این بدان خاطر است كه خداوند متعال دنیا را نه ثوابی از برای مؤمن قرار داده و نه مجازاتی برای كافر؛ و كسی كه دینش اندك و عقلش ضعیف است، بلای او هم اندك خواهد بود، و همانا سرعت بلا به سوی مؤمن پرهیزكار تندتر از باران به سوی آرامگاه زمین است."
"بلا" آن چیزی است كه خداوند متعال، بندگان خود را با آن ها امتحان می كند، مانند بیماری ها و فقر، و گاه با دادن دولت و جاه و مقام بنده را امتحان می كند.
این نكته را باید دانست كه نفوس انسان ها در ابتدای ظهور و تعلق به بدن ها بالقوه شامل تمام علوم و كمالات است و به مرور زمان ادراكات ضعیف در او ایجاد می شود مانند لمس كردن و دیگر حواس ظاهری، و سپس ادراكات باطنی در او ایجاد می گردد، و اگر تحت تأثیراتی قرار نگیرد، میل به زشتی در آن ایجاد می گردد، تا جایی كه به حیوانی درنده و شیطانی غریب تبدیل خواهد شد!
برای جلوگیری از این كار خداوند متعال دو مربی( مربی باطنی یعنی عقل، و مربی ظاهری یعنی پیامبران) را برای تربیت آنها قرار داده است و این دو مربی بدون كمك به یكدیگر نمی توانند مؤثر واقع شوند. این دو نعمت بزرگ را خداوند متعال اسباب تمیز انسان ها از یكدیگر و اسباب امتحان آنها از هم قرار داده است.
امام صادق(ع) فرمود:" حتمی است برای مردم كه خالص شوند و امتحان گردند و از یكدیگر تمیز داده شوند و غربال گردند و مردمان بسیاری در غربال استخراج شوند."
بر اساس روایات مختلف روشن می شود كه هر بخشش و توسعه ای و هرمنعی و هر امر و نهی ای برای امتحان است؛ و نیز برانگیخته شدن پیامبران و ارسال كتاب های آسمانی برای جدا شدن بدكاران از نكوكاران و بدبختان از خوشبختان است، تا در این امتحان حجت الهی بر مردم تمام شود، زیرا خداوند به همه چیز آگاه است.

هرعملی كه از انسان سر می زند و هر لذتی كه انسان می برد، اثری در نفس بر جای می گذارد و هر چه شخص در لذت ها بیش تر غوطه بخورد علاقه اش به دنیا بیش تر می گردد

هرعملی كه از انسان سر می زند و هر لذتی كه انسان می برد، اثری در نفس بر جای می گذارد و هر چه شخص در لذت ها بیش تر غوطه بخورد، علاقه اش به دنیا بیش تر می گردد و به همان اندازه از آخرت غفلت می ورزد تا جایی كه توجه او از خداوند و آخرت كلاً سلب می گردد.شدت ابتلای پیامبران و اوصیا و مؤمنان

از سوی دیگر هر گاه انسان از پدیده ای بدی و سختی هایی ملاحظه كند، از آن متنفر ورویگردان می شود، و سعی می كند آن را از خود دور سازد. بر اساس همین مطلب هر گاه انسان از این عالم بلاها و دردها و سختی ها دید طبیعتاً از آن متنفر می شود، دلبستگی او به این دنیا كم می شود، سعی می كند از آن روحاً كوچ كند و دل به سرای دیگر بفرستد.
لذا هر چه عنایت خداوند متعال به بنده ای بیش تر باشد، موج های بلا را بیش تر متوجه او می كند تا این كه روح این بنده از دنیا و زخارف و زینت های آن منصرف گردد.
آینه( خداوند متعال) او را از دنیا پرهیز می دارد، همان طور كه طبیب مریض را ( پرهیز می دارد)
همچنین عنایات ازلی خداوند متعال به انبیا و اولیا به خاطر آن است كه خداوند آگاهی دارد كه آن ها در زمان تكلیف او را اطلاعت می كنند.
از دیگر نكات شدت ابتلا و گرفتاری بندگان خاص خداوند آن است كه بیشتر به یاد خدا بیفتند؛ زیرا اصولاً انسان ها در هنگام راحتی و آسایش غفلت می ورزند. البته این نكته در خصوص انبیا و اولیای كامل تا حدی فرق می كند، زیرا قلب این ها محكم تر از آن است كه به دنیا علاقه ورزد و نیازی باشد تا با سختی وبلا چهره از دنیا برگردانند، بلكه اینان به نور باطنی دریافته اند كه حضرت پروردگار به این عالم توجهی ندارد، لذا فقر را بر ثروت و بلا را بر راحتی ترجیح داده اند.در حدیث است كه جبرئیل كلید خزائن زمین را به پیشگاه حضرت ختمی مرتبت آورد و عرض كرد كه در صورت قبول این ها، چیزی هم از مقامات اخروی شما كم نمی گردد، اما حضرت برای فروتنی در برابر پروردگار آن را قبول نكرد و فقر را برگزید.
همچنین در روایات آمده است كه برای مؤمنان مراتبی است كه نمی توان به آن ها رسید مگر به سبب تحمل سختی و بلا ، چنان كه امام حسین(ع) رسول خدا(ص) را در خواب دید، حضرت به آن مظلوم فرمود:" از برای تو در بهشت درجه ای است كه به آن نمی رسی مگر با شهادت".
در روایت دیگر از امام صادق(ع) آمده است كه همانا بزرگی مرد به بزرگی بلایی است كه به او می رسد؛ و خداوند قومی را دوست نمی دارد، مگر این كه آن ها را مبتلا نماید.
به این نكته نیز باید توجه داشت كه انبیا و اوصیا در بیماریهای جسمی و حسی شبیه دیگران اند؛ اما از ابتلای به برخی امراض كه با اهداف بعثت منافات داشته باشد و موجب روی گردانی مردم از آن ها شود مصون و درمان اند، مانند جذام و برص.
دلیل آن هم این است كه عموم مردم صحت و سلامتی جسمی را با كمالات روحی ملازم و همراه می دانند، لذا عنایات خداوند اقتضا می كند كه پیامبران صاحب شریعت و مبعوث به رسالت را به بیماری هایی دچار نكند كه خلق از آنها متنفر ، و از گرد آنها پراكنده نشوند ، اما در خصوص بعضی از پیامبران كه صاحب شریعت نیستند و برخی اولیاء و مؤمنان بزرگ ابتلای به این گونه بیماری ها منعی ندارد چنان كه حضرت ایوب و جناب حبیب نجار مبتلا بودند .

علت ابتلای مؤمن در دنیا آن است كه خداوند متعال دنیا را پاداشی برای مومن و یا مجازات برای كافر قرار نداده است. دنیا محل امتحان و دار تكلیف و مزرعه آخرت است.

باید دانست كه دنیا نه دار كرامت و ثواب پروردگار است و نه محل عذاب، زیرا دار كرامت و پاداش عاملی است كه نعمت های آن خالص و به سختی آغشته نباشد، در حالی كه می دانیم لذات و خوشی های دنیا با سختی و درد همراه است و سختی ها و دردهای آن هم خالص نیست و گاه با نعمت و نقمت ایی همراه است.دنیا محل پاداش و مجازات نیست

لذا همان طور كه در حدیث آمده است، علت ابتلای مؤمن در دنیا آن است كه خداوند متعال دنیا را پاداشی برای مومن و یا مجازات برای كافر قرار نداده است. دنیا محل امتحان و دار تكلیف و مزرعه آخرت است. بنابراین كسانی كه انتظار دارند خداوند متعال گنه كاران و ظالمان را قلع و قمع كند، خلاف سنت الهی می اندیشند، زیرا سنت الهی آن است كه دنیا محل عمل باشد و در آخرت نتایج مشخص گردد.
اگر ظالم و ستمگری در دنیا مجازات شود، از عنایات خداوند متعال به اوست، همان طور كه مهلت دادن به اهل معصیت هم استدراج است، چنان كه در آیه 177 سوره آل عمران آمده است.
" آنان كه كافر شدند، گمان نكنند كه مهلت ما به آن ها خیر آن هاست. همانا مهلتشان دادیم تا گناه را زیاد كنند و برای آن ها عذابی دردناك است ."

میزان درك بلا و سختی بستگی به میزان درك شخص دارد، لذا كسانی كه عقل و دركشان كامل است به همان نسبت بلاهای روحانی را بیش تر درك می كنند