روش های تحکیم خانواده

 

نظام خانواده، يك نهاد اساسى و محورى در جامعه است و به‌عنوان هسته‌ی اوليه  براى ساير نهادهاى اجتماعى به شمار مى‌رود. این نظام كوچك‌ترين واحد اجتماعى است كه اساس و زيرساخت واحدهاى بزرگ اجتماعى بشرى به شمار مى‌رود. افرادى كه در اين واحد كوچك اجتماعى رشد مى‌يابند و تربيت مى‌شوند به ميزان رشد و شكوفايى‌شان در واحدهاى اجتماعى بزرگ انسانى سهم دارند. افرادى كه روزى به‌عنوان فرمان رواى مقتدر و سياست‌مدار سترگ و مدير نيرومند، و مبتكر توانا در جامعه ظهور مى‌كنند و مسئوليت‌هاى سنگين و خطيرى را به عهده مى‌گيرند، نظام خانواده و كانون گرم پدر و مادر، تربيت‌گاه نخستين آن‌ها است.

رشد و شكوفايى اين نظام محبوب و بى‌بديل، مرهون شناخت و رعايت دقيق حقوق هريكى از اعضاى آن نسبت به يك‌ديگر است؛ همان‌طورى كه نظام‌هاى بزرگ اجتماعى، قوانين و حقوق خاص خودشان را در ارتباط با اداره و استحكام و رشد و بالندگى دارند. 

 

 

 از نظرگاه کلّی، خانواده‌ی به‌سامان، خانواده‌ای مبتنی بر روابط نخستین (بسیار نزدیک و رودررو) و پای‌بند به اخلاق، حقوق و مسئولیت‌پذیری متقابل، بهره‌مندی از عواطف یک‌دیگر، اعتدال در روابط، انضباط دوطرفه و استوار، کنترل کافی و رعایت اصول و ضوابط و.‌.‌. است. ویژگی این نوع از خانواده‌ها، استحکام و ثبات در روابط بین اعضای خانواده است که وظایف و نقش‌های هر یک از اعضا روشن و مشخص است و از سوی هر کدام، به خوبی ایفا می‌شود. 

این نوع از خانواده ـ آن ‌چنان که از نامش پیداست ـ خانواده‌ای است از هم‌گسیخته و بی‌ثبات که همه یا برخی از اعضا، با نقش‌های مورد انتظار از آن‌ها آشنایی کافی ندارند و یا در ایفای آن‌ها با مشکل رو‌به‌رو هستند. در این خانواده، اصول و ضوابط زندگی مشترک رعایت نمی‌شود و افراد، حقوق یک‌دیگر را به رسمیت نمی‌شناسند و تکلیف و مسئولیت خود را در مقابل یک‌دیگر انجام نمی‌دهند. 

کارکرد خانواده به عنوان میانجی، در اجتماعی شدن فرزندان و همنوائی عمیق آن‌ها با هنجارهای اجتماعی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. جنبه‌های ژرف و نهان شخصیت انسان ناشی از آموزش و پرورش دوران کودکی است و از آن‌جا که نخستین سال‌های زندگی انسان در محیط خانواده می‌گذرد و در این دوران است که پایه شخصیت او گذاشته می‌شود، می‌توان به اهمیت خانواده و تاثیری که در پرورش فرد و قوای روحی و اخلاقی او دارد پی‌برد. 

علاوه بر کارکرد اجتماعی‌نمودن، دیگر کارکردهای خانواده در ارتباط با انواع آن متفاوت است ولی در هر حال می‌توان ویژگی‌های اساسی مشابهی را در انواع مختلف خانواده تشخیص داد. وظیفه‌ی فرزندزائی ، ایجاد هویت اجتماعی، حمایت و ارشاد فرد، از جمله کارکردهایی است که در تمام جوامع و انواع خانواده‌ها عمومیت دارد.

علاقه داشتن به یک رابطه‌ی سالم، ایجاد یک کانون گرم و صمیمى و رسیدن به تفاهم، مسئولیت همه‌ی اعضاى خانواده به‌ویژه زن و شوهر است. مى‌توان گفت که حل مسائل زناشویى و خانوادگى مستلزم کوشش همه جانبه‌ی اعضاى خانواده به‌خصوص زن و شوهر است.(2)

در ارزیابى روابط زناشویى، هر یک از زوج‌ها باید بدانند که همسر او نزدیک‌ترین و محرم‌ترین فرد به او است. لذا توصیه مى‌شود به همسرتان به عنوان یک نیمه‌تن، حامى و پشتیبان نگاه کنید و تلاش نمایید وى را خوشبخت کنید. خداوند در قرآن کریم مى فرماید: «هُنَّ لباسٌ لکُم وَ انتُم لباسٌ لهنَّ؛ زنان به منزله‌ی لباسى براى شمایند و شما به منزله‌ی لباسى براى آن‌ها.»

انجام دادن هر کارى به مهارت و دانش نیاز دارد. یعنى براى یک همسر توانا شدن، باید دانایى‌ها، دانش‌ها و مهارت‌هاى لازم را کسب کرد. از این رو توصیه مى‌شود با مطالعه‌ی کتاب‌هاى مربوط به تعلیم و تربیت، روانشناسى خانواده و آئین همسردارى و شرکت در جلسه‌هاى آموزشى خانواده به دانش و مهارت خود بیفزایند.(3)

خانواده نهاد اصلى و ویژه‌ در جامعه است و برقرارى روابط انسانى سالم و درست میان اعضاى خانواده مهمترین عامل سلامت خانواده است. سعى کنید با همدلى، همفکرى، همکارى و هماهنگى، روابط سالمى را میان اعضاى خانواده‌ی خود برقرار نمایید. امام صادق(علیه السّلام) فرمودند: «وَ مَن حَسُن بِرُّه باَهلِه زاد اللّه ُ فى عمرِه؛ هر کس با خانواده‌اش نیک‌رفتار باشد، خداوند بر عمرش بیفزاید.»

لازمه‌ی استمرار روابط زناشویى سالم، داشتن تعهد و وفادارى، اعتماد، انصاف، صمیمیت، پذیرش متقابل، سعه ی صدر، تفاهم و اعتماد است. با رعایت این اصول نسبت به همسرتان احساس مسئولیت کنید و در خانه، فضایی سرشار از امنیت عاطفى ایجاد کنید. امام سجاد(علیه السّلام) فرمود: «... و اِنَّ أرضاکم عند اللّه أسبغکم على عَیاله؛ خدا از کسى که زمینه‌ی آسایش خانواده‌ی خود را [آبرومندانه] فراهم سازد خشنودتر است.»

 

مورد صحبت و توجه قرار گرفتن از نیازهاى اساسى انسان است. سعى کنید در روابط زناشویى‌تان به طریقى رفتارهاى مطلوب همسرتان را مورد توجه قرار دهید و تأیید کنید. همسر شما باید بفهمد که براى او ارزش قائل هستید. خلاصه آن‌ که تشویق، تأیید و بیان نکات مثبت، باید به طور آشکار و یا در جمع باشد و تذکر نکات منفى و انتقاد باید به شکل محرمانه و در تنهایى صورت گیرد. پیامبر اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «خَیرکُم خَیرکُم لاَهلِه؛ بهترین شما، بهترین براى خانواده‌اش است.»

باید در نظر داشت که مشکل یک طرف و شیوه‌ی برخورد با مشکل طرف دیگر است. به جاى اتخاذ روش پرخاشگرانه، خشونت‌آمیز و بدبینانه، بهتر است روش مسالمت‌آمیز، صمیمانه و خوش‌بینانه را انتخاب کرد. اگر رفتارى براى شما مبهم است، ساده‌ترین راه این است که از همسرتان سؤال کنید هدف شما از انجام این کار چیست؟ منظور شما از این حرف چیست؟ چرا این گونه رفتار مى‌کنی؟ چطور شد که این گونه عمل کردى؟ و غیره.

مهم‌ترین عامل پدیدآیى مسائل و مشکلات زناشویى، سوء ارتباطات و سوء تفاهمات است. هر زن و مردى به سهم خود مسئولیت دارند که از به ‌وجود آمدن این مسائل پیش‌گیرى کنند و در اولین فرصت ممکن، به حل و فصل آن‌ها بپردازند زیرا سوء تفاهمات به صورت یک فرآیند مخرب و پیش‌رونده عمل مى‌کنند. گاهى یک سوء تفاهم کوچک مانند گلوله‌ی برفى است که بر اثر غلطیدن از فراز کوه به تدریج به یک بهمن بزرگ(4) تبدیل می شود.

همان طور كه سازمان بدن انسان از واحدهاي مختلفي تركيب يافته و رابطه‌ی طبيعي بين آن‌ها وجود دارد، جامعه نيز از هسته‌ها و واحدهاي كوچك خانواده تشكيل شده است. وقتي در روابط اعضاي خانواده، حسن تفاهم و صميميت و عواطف انساني حكم‌فرما گردد و همه‌ی ‌اعضاي آن به مثابه زنجيری به هم پيوسته‌ و متحد باشند، سازماني كامل و صحيح در پرتو اين هماهنگي پديد مي‌آيد و در نتيجه بنيان يك اجتماع سالم و نيرومند پايه گذاري گرديده، نيروهاي آنان در مسير سعادت همگاني بسيج مي‌شوند.

برعكس، وقتي اين واحدهاي كوچك - كه تشكيل‌دهنده‌ی اجتماع هستند - دست‌خوش هرج و مرج و آشفتگي شده، از راه اعتدال فاصله گيرند، چرخ‌هاي اجتماع نيز از رشد و تكامل باز مي‌ماند. پراكندگي و تشتت، نظام اجتماع را از هم می‌گسلاند. انسان به مقتضاي آفرينش خود، سخت علاقه‌مند به بقا و ادامه‌ی حيات خويشتن است. و براي نيل به اين تقاضاي دروني از هیچ كوشش و تلاشی خودداري نمي‌كند. بهترين و آسان ترين وسيله براي تأمين هدف انسان،  ايجاد نسل است زيرا فرزند جزئي از وجود شخص و دنباله‌ی حيات و هستي آدمي است و پاسخ به اين تقاضاي شديد فطرت با تشكيل خانواده و عهده‌دار شدن مسئوليت‌هاي خانوادگي آغاز مي‌گردد. (5)

اسلام با تشويق به تشكيل خانواده كه بهترين وسيله براي حفظ عفت عمومي است به مبناي فطرت پاسخ مثبت مي‌دهد و زناشوئي را يگانه وسيله‌ی پيدايش فرزندان درست‌كار و حفظ بقاء نوع شناخته است: «خداوند براي شما از جنس خودتان همسران قرار داد و براي شما از همسران‌تان فرزندان  نوادگان پديد آورد و چيزهاي پاكيزه براي شما نمود» (6)

اسلام براي جلوگيري از انحراف نيروي جنسي جوانان از مسير طبيعي و نجات آن از فشار اين غريزه، به مسئولين خانواده‌ توصيه مي‌كند وسائل ازدواج جواني كه به حد رشد كافي رسيده‌ را فراهم سازند. چه بسا جواناني كه شخصا شرائط و امكانات تشكيل خانواده براي‌شان ميسر نيست و در اثر فشار نيروي غريزي خود در معرض فساد و تباهي قرار می‌گيرند.

اسلام معتقد است تشكيل خانواده و به ‌كار بستن قوانين ازدواج‏ تنها راه جلوگيري از مفاسد افراط و تفريط جنسي و سعادتمندانه زيستن جامعه‌ی انساني است.

اسلام به منظور استحكام روابط اعضای خانواده با يك‌ديگر، قوانين و مقرارات جامعي ارائه داده و روابط آن‌ها را با دقيق‌ترين اسلوب نظام بخشیده است. ازدواج به‌عنوان «پيمان محكم»(7)  تعبير آورده و همه‌ی مسائل مادي را از هدف خود دور ساخته است و براي اين‌كه اعضاي خانواده از يك وحدت صوري و معنوي برخوردار شوند و روابط آن‌ها بر محور همبستگي كامل بچرخد، وظايف و اداره‌ی اين سازمان را به طور عادلانه بين زن و مرد تقسيم كرده تا هر كدام به مقتضاي استعداد و ذهني كه در آن مهارت پيدا كرده، متعهد اداره‌ی قسمتي از امور زندگي شود. «زن و مرد نسبت به همديگر حقوق متقابل دارند.» اسلام در زمينه‌ی شغل، امكانات طبيعي و سرشت زن و مرد دقيقا ملاحظه كرده است. از طرفي مرد عهده‌دار شئون اقتصادي و توليدات مادي و امور مربوط به آن مي‌گردد، از طرف ديگر زن، توليدات انساني و پرورش نسل و نظارت در امر خانواده را به‌عنوان وظيفه‌ی اصلي خود مي‌پذيرد.

 

 

1. نگاهی به جایگاه خانواده در اسلام، بشارت، فصل‌نامه‌ی فرهنگی – اجتماعی، سال هفتم، ش24، بهار1384.

2. مشکینی، علی، ازدواج در اسلام، ترجمه‌ی احمد جنتی، تهران، انتشارات یاسر، 1359، ص31.

3. شفیعی مازندرانی، محمد، راز خوش‌بختی و اعجاز ازدواج، قم، انتشارات عطرآگین، 1385، ص53.

4. قائمی، علی، تشکیل خانواده در اسلام، تهران، انتشارات امیری، 1375، ص45.

5. اشرافی مرتضی، نقدی بر فمینیسم (با تکیه بر تعالیم اسلامی)، قم، انتشارات قدس، 1384، ص86.

6. نمل، آ یه‌ی 72.

7. نساء، آیه‌ی 25.

 

برگرفته از : ماهنامه پیام زن ، شماره 232 ، تیر  - مرتضی اشراقی