مراتب نماز

مراتب مختلف نماز از نظر آیت الله العظمی مظاهری

نماز صحيح، نمازى است كه مقدمات و مقارنات آن مطابق دستورهاى اسلام انجام شود؛ كلمات آن درست ادا شود و قيام، قعود، ركوع و سجود آن به درستى انجام شود.
در مقابل اين نماز، نماز باطل قرار دارد و آن نمازى است كه نمازگزار عبارت‏هاى آن را به طور صحيح ادا نمی كند؛ حمد و سوره را اشتباه می خواند، ركوع و سجود را درست انجام نمی دهد، نماز را تند می خواند و كلمات آن را شمرده و درست ادا نمی كند. چنين نمازى صاحب خود را نفرين می كند و شخصى كه مورد نفرين نماز قرار گيرد، از رحمت خداوند دور می شود و رسول اكرم (صلی الله علیه وآله) و امامان معصوم (علیهم السلام) روز قيامت او را شفاعت نمی كنند. از پيامبراكرم (صلی الله علیه وآله) نقل شده است كه فرمودند:
«شخصى كه نماز را سريع می خواند و ركوع و سجود آن را ناقص انجام می دهد، مانند مرغى است كه از زمين دانه بر می چيند.»
نماز صحيح سه قسم دارد:
1- نمازى كه موجب رفع تكليف می شود؛ يعنى نمازگزار آن را از نظر شرعى صحيح می خواند و كليه شرايط صحت را دارا می باشد، اما آداب ظاهرى و باطنى نماز رعايت نمی شود؛ به عبارت ديگر، نمازگزار هنگام خواندن نماز به كارهاى خود فكر می كند، يا با دست‏ها و موهاى خود بازى می كند؛ چنين نمازى موجب رفع تكليف می شود، اما داراى تأثير تربيتى و معنوى نيست و نزد خداوند ارزشى ندارد و نمی تواند عامل صعود انسان به معراج شود. «الصلوة معراج المؤمن».

2- نمازى كه خضوع ظاهرى در آن رعات می شود و نمازگزار علاوه بر آنكه نماز را صحيح می خواند، كلمات را شمرده ادا می كند و ركوع و سجود آن را به طور كامل انجام می دهد، آداب ظاهرى نماز را نيز مراعات می كند؛ يعنى اذان و اقامه می گويد، نماز را با رعايت ترتيل می خواند و مستحبّات آن را نيز انجام می دهد، اما در نماز حضور قلب و خشوع ندارد. با تمام وجود به خداوند توجّه ندارد و افكارش متوجّه امور دنياست. از پيامبراكرم (صلی الله علیه وآله) نقل شده است كه فرمودند:
«مَن صَلَّى رَكعَتَين لَم‏ يحدَث فيِهما نَفسه بِشَیءٍ مِنَ الدُّنيَا غَفَرَ لَهُ مَا تَقدَّمَ مِن ذَنبِهِ».
كسى كه دو ركعت نماز بگزارد و در آن دو ركعت در انديشه ى امرى از امور دنيا نباشد، تمام گناهان گذشته ى او بخشيده می شود.1
مرحوم شيخ حرّ عاملى (قدس‏ سره) روايتى را در وسائل الشيعه نقل می كند و می گويد: حَمّاد كه يكى از راويان جليل‏ القدر، مورد اعتماد و از اصحاب اجماع است- يعنى روايت‏هايش را تمام اصحاب قبول دارند- می گويد: روزى خدمت امام صادق (علیه السلام) شرفياب شدم. امام (علیه السلام) فرمودند: حمّاد! آيا نماز خواندن می دانى! گفتم: بلى اى فرزند رسول خدا! حضرت فرمودند: برخيز دو ركعت نماز بخوان.
حمّاد می گويد: دو ركعت نماز معمولى خواندم؛ معلوم می شود كه نماز او صحيح بوده، ولى خشوع را مراعات نكرده است. حمّاد می گويد: نماز را تمام كردم؛ چهره مبارك حضرت امام صادق (علیه السلام) درهم كشيده شد و فرمودند: حيف است يك مسلمان پس از شصت سال نماز خواندن، شيوه صحيح آن را نداند. حمّاد می گويد: در برابر امام صادق (علیه السلام) شرمنده شدم. امام فرمودند: من دو ركعت نماز می خوانم. امام (علیه السلام) ابتدا اذان و اقامه گفتند و سپس نماز را با حضور قلب و با رعايت آداب ظاهرى و باطنى به جا آوردند. بعد فرمودند: حمّاد اين‏گونه نماز بخوان.

3- نمازى كه داراى خشوع باشد؛ يعنى نمازگزار آداب ظاهرى و باطنى نماز را رعايت كند، در نماز حضور قلب داشته باشد، هنگام نماز خود را در محضر خداوند احساس كند و به يقين بداند كه پروردگار عالم او را می بيند. پيامبراكرم (صلی الله علیه وآله) می فرمايند:
«اعبُد الله كَانَّكَ تَراهُ وَ إِن لَم تَكُن تَراهُ فَإنَّهُ يَراكَ».
خداوند را آن‏چنان پرستش كن كه گويى او را می بينى و اگر تو او را نمی بينى، پس مسلّماً او تو را می بيند.2
قرآن شريف می فرمايد:
«قَدْ أفْلَحَ الْمُؤْمِنونَ الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاتِهِمْ خَاشِعُونَ» همانا اهل ايمان رستگار می شوند؛ آنان كه در نماز خشوع می ورزند.3
از پيامبراكرم (صلی الله علیه وآله) سؤال شد خشوع چيست؟ حضرت فرمودند:
«خشوع عبارت است از تواضع و فروتنى در نماز و اينكه بنده قلب خود را به طور كامل متوجّه خدا سازد.»4
حضور قلب در عبادات، روح و روان آن‏ها محسوب می شود و نورانيت و مراتب كمال عبادت‏ها به خشوع و مراتب آن بستگى دارد. هيچ عبادتى بدون حضور قلب، مقبول درگاه احديت واقع نمی شود و مورد لطف و رحمت ربوبى قرار نمی گيرد. خداوند در قرآن كريم می فرمايد:
«وَ اسْتَعيِنُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوة و إنَّهَا لَكَبيرة إِلَّا عَلَى الْخَاشِعيِنَ» از شكيبايى و نماز يارى جوييد و اين دو جز براى اهل خشوع، امرى بزرگ و دشوار است.5
آنان‏كه به مقام خشوع نرسيده باشند، نماز واقعى برايشان دشوار و سنگين است. چنين افرادى به خاطر ترس از جهنم و طمع بهشت نماز می خوانند. همه اشخاص می توانند در نماز خضوع و خشوع را مراعات كنند، به شرط آنكه تمرين كافى در اين زمينه داشته باشند و نيز داراى اراده اى قوى باشند.

____________________
پی نوشت:

1. المحجة البيضاء، ج 1، ص 349
2. مكارم الاخلاق، ص 458
3. مؤمنون/ 2- 1
4. بحارالانوار، ج 84، ص 264
5. بقره/ 45

منبع:
اسلام آیین رستگاری، آیت الله حسین مظاهری