معرفی شهر کوفه به همراه نقشه مقام های مسجد کوفه
۱۹ مهر ۱۳۹۳ 0 صوتی و تصویریمسجد جامع کوفه، از مساجد بزرگ جهان اسلام و نزد شیعیان چهارمین مسجد مهم بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی و یکی از قدیمی ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه است. بر حسب برخی از روایات، نخستین کسی که مسجد کوفه را طرح ریزی و با وسعت زیادی آن را بنیان گذاشت، حضرت آدم (ع) بود و بعدها حضرت نوح (ع) پس از طوفان آن را تجدید بنا کرد. در سال 17 هجری قمری با حضور اولیه مسلمانان در کوفه در زمان سعدابن ابی وقاص و پیشنهاد سلمان فارسی این مسجد به همراه دارالعماره، مجددا ساخته شد.
این مسجد در طول تاریخ خود شاهد حضور بسیاری از انبیای الهی، پیامبر اسلام، حضرت امیرالمومنین (ع)، امام حسن و امام حسین و برخی از امامان بزرگوار بوده و در سال 36 هجری با حضور امام علی (ع) بر اهمیت و توجه به این مسجد افزوده گردید. حضرت علی (ع) بارها در این مسجد به نماز ایستاده، بر منبر آن خطبه ها خوانده، برخی از امور قضاوت و کشورداری خود را در آنجا انجام داده و نهایتا در محراب این مسجد به شهادت رسیده است.
در کنار مسجد کوفه مرقد میثم تمار، خانه امام علی (ع)، دارالعماره کوفه، مرقد مسلم ابن عقیل، مرقد هانی ابن عروه و مرقد مختار قراردارد. این مسجد دارای مقامات متعدد بوده و در بسیاری از آنها اعمال روحانی مسجد انجام می‌گیرد.
چنانکه مسافر می تواند نماز را در مسجدالحرام، حرم امام حسین (ع) و مسجدالنبی تمام یا شکسته بخواند؛ در مسجد کوفه هم می تواند تمام یا شکسته بخواند. روایات فراوانی در فضیلت مسجد کوفه وارد شده است که طبق این روایات، مسجد کوفه از باغ های بهشتی است. اگر کسی وارد مسجد کوفه شود، آمرزیده است. شهر کوفه مرکز حکومت امام زمان (عج) و مسجد کوفه، مرکز ستاد فرماندهی ایشان خواهد بود.
شهر کوفه
کوفه یکی از شهرهای عراق است که در جنوب این کشور و در 10 کیلومتری شمال شرق نجف اشرف قرار دارد. این شهر در کنار رود فرات ساخته شده، آب و هوای معتدلی دارد و از دیرباز سرسبز و خرم بوده است.
قرن‌ها پیش از ساخته شدن شهر، در این سرزمین مردم بسیاری زندگی کرده‌اند. حتی در روایات چنین آمده است که طوفان نوح در این سرزمین آغاز شد. کوفه در ابتدا سورستان نامیده می‌شد. در سال 17 هجری، چند ماه پس از ساخته‌شدن بصره، سعد وقاص به دستور عمر این شهر را ساخت تا جایگاهی برای سکونت رزمندگان و نیروهای نظامی در زمان فتوحات باشد و آنان بتوانند همراه با خانواده‌های خود در آن جا مستقر شوند. کوفه در آغاز به محله‌های متعددی تقسیم شده بود که هر محله در اختیار یک طایفه یا قبیله بود اما بیشتر به یک اردوگاه نظامی شباهت داشت و خانه‌های آن با حصیر و نی ساخته می‌شد.
مدتی بعد، در یک آتش سوزی بزرگ، همه این خانه‌ها از بین رفت و خانه‌های آجری جای آنها را گرفت. شهر در مدت کوتاهی به یکی از شهرهای مهم اسلامی تبدیل شد و حوادث بسیاری به خود دید. مسجد بزرگ این شهر نیز که حضرت علی (ع) در آن به شهادت رسید نیز در همین دوران ساخته شد. مساحت این مسجد را چنان زیاد بود که گنجایش همه جنگجویان ساکن در شهر را داشت.
کوفه در زمان حضرت علی علیه‌السلام
با به حکومت رسیدن حضرت علی (ع)، کوفه پایتخت حکومت اسلامی شد و با این که پس از صلح امام حسن هرگز پایتخت حکومت دیگری نشد، اما اهمیت خود را حفظ کرد و تا سال‌ها یکی از مراکز مهم علمی و هنری - به ویژه در فقه و ادبیات - باقی ماند. با این حال، با گسترش نجف اشرف و اهمیت یافتن آن، رفته رفته از رونق کوفه کاسته شد. امروزه کوفه شهر کوچکی در نزدیکی نجف است و از آن رونق نخستین خبری در آن نیست.
فضیلت شهر کوفه
در مورد فضیلت شهر کوفه آیاتی در قرآن وجود دارد، مانند آیه: «و التین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الأمین»[تین/3-1]، «سوگند به انجیر و زیتون و سوگند به طور مبارک و سوگند به این شهر یعنی مکه. که منظور از «تین» مدینه است و «زیتون» بیت المقدس و «طور سینین» کوفه و «هذا البلد الأمین»، مکه است.[بحارالانوار، ج100، ص394؛]
علاوه بر آیات، روایات فراوانی از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) در فضیلت و مدح شهر کوفه آمده است. نظیر، کوفه باغی از باغهای بهشت است و قبر حضرت نوح و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی و مرقد سید الاوصیاء علی (ع) در آن قرار دارد
مسجد کوفه
یکی از قدیمی ترین و مهمترین آثار زیارتی شهر کوفه، مسجد بزرگ کوفه است. مسجد جامع کوفه، از مساجد بزرگ جهان اسلام و چهارمین مسجد مهم بعد از مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجدالاقصی می‌باشد.
مسجد کوفه با 110 متر طول و 101 متر عرض، 11162 متر مربع مساحت دارد و با دیوارهای مرتفعی به ارتفاع 10 متر محافظت می‌شود. مساحت فضای باز مسجد 5642 متر مربع، و مساحت شبستا‌ن‌های مسجد 5520 متر مربع است. تعداد ستون‌های مسجد 187 وتعداد مناره‌های آن 4 عدد با ارتفاع 30 متر و تعداد درب‌های مسجد 5 باب می‌باشد؛ درب‌های این مسجد عبارتند از: باب الحجه( باب الرئیسی)، باب الثعبان، باب الرحمه، باب مسلم ابن عقیل و باب هانی ابن عروه.
مقامات مسجد كوفه
در ميان مردم، مقاماتى در مسجد كوفه معلوم و مشهور است كه عبارتند از:
رُحبه اميرالمؤمنین: در پيش مسجد كوفه، جايى كه درِ مسجد كوفه جاى داشته، سكويى است كه امام على (ع) پيش از نماز يا مواقع ديگر، روى آن مى نشسته و به پرسش‌هاى مردم پاسخ مى‌داده است. بخشى از روايات به اين موضوع اشاره دارد.
دكة القضاء: مكانى كه امام على (ع) در آنجا قضاوت مى‌كرد. در آن موضع، ستون كوتاهى وجود داشته كه روى آن اين آيه قرآن را نوشته بودند: «إِنَّ اللهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ اْلإِحْسانِ...».[۲۶]
بيت الطشت: محلى كه يكى از معجزات امام على (ع) در آن رخ داده است.[۲۷]
مقام حضرت آدم (ع): ستون هفتم مسجد كوفه معروف به مقام حضرت آدم است. اين مكانى است كه خداوند توبه آدم را قبول كرد.[۲۸] همچنين امير المؤمنين (ع) نزديك اين ستون نماز مى خواند، لذا به مقام امير المؤمنين (ع) نيز معروف است.
مقام حضرت ابراهيم (ع): ستون چهارم مسجد، جنب باب انماط مكانى است كه حضرت ابراهيم (ع) در آنجا نماز خوانده است.[۲۹]
مقام جبرئيل: ستون پنجم منسوب به حضرت جبرئيل است. در شب معراج كه پيامبر (ص)از بيت الحرام به مسجدالاقصى در حركت بود، هنگامى كه به سرزمين كوفه رسيد، جبرئيل به پيامبر فرمود: اى رسول خدا، اكنون مقابل مسجد كوفه‌ايد، پيامبر با اجازه خداوند در آن دو ركعت نماز گزارد.[۳۰] همچنين امام حسن (ع) در نزديكى اين ستون نماز مى‌خواند، لذا به مقام امام حسن نيز معروف است.[۳۱]
مقام حضرت امام زين العابدين (ع): ستون سوم، جايگاهى كه امام سجاد (ع) در آنجا نماز خوانده است. ابو حمزه ثمالى مى گويد: «ديدم على بن الحسين (ع) وارد مسجد كوفه شد و دو ركعت نماز خواند و سپس سر به دعا برداشت، پس از مدتى راه مدينه را در پيش گرفت تا برگردد. به او گفتند: براى چه به اينجا آمدى؟ جايى كه پدر و جدّت را كشتند؟ فرمود: «پدرم را زيارت كردم و در اين مسجد نماز خواندم.»[۳۲]
محراب امير المؤمنين (ع): مكانى كه ابن ملجم مرادى، فرق امام را شكافت و او را به شهادت رساند.
مقام امام صادق (ع): راوى مى‌گويد: در ايّام بنى‌عباس، روزى ديدم امام صادق از باب الفيل وارد شد و نزد ستون چهارم نماز خواند. [۳۳]
مقام حضرت خضر (ع)
جايگاه به گِل نشستن كشتى نوح
مدفونان در مسجد کوفه
آستانه مسلم بن عقيل
پس از شهادت مسلم و هانى با موافقت عبيدالله، قبيله مذحج، پيكر پاك آن دو را كنار دارالاماره به خاك سپردند. شايد اين مكان به اين دليل انتخاب شد كه قبر آنها زير نظر حكومت باشد و رفت و آمد شيعيان را زير نظر داشته باشند. تا سال 65ق. قبر آن دو، بدون سايبان بود. در اين سال مختار ثقفى دستور اوّلين بناى آستانه مسلم را صادر كرد و براى قبر او حرم و گنبدى تأسيس نمود و نام آن دو را روى سنگ مرمر حك كرد و آنها را روى قبور آنها گذاشت. در سال 368 ق. حرم و بارگاه مسلم بن عقيل، توسط عضدالدوله ديلمى تجديد بنا شد. وى خانه‌هايى اطراف حرم ساخت و حقوق ماهيانه‌اى براى ساكنين جوار آستانه بر قرار كرد. در سال 656ق. آستانه توسط محمدبن محمود رازى تعمير گرديد. در سال 1263ق. توسط آيت الله محمد حسن صاحب جواهر، تعميرات اساسى در آستانه صورت گرفت. در سال 1384 ق. آيت الله سيد محسن حكيم دستور تجديد بناى اساسى آستانه را صادر كرد و به همت حاج محمد رشاد، گنبد طلا كارى شد و در اين راه 180 هزار دينار عراق هزينه گرديد.[۳۴]
مرقد هانى بن عروه
پس از شهادت مسلم و هانى، قبيله مذحج از عبيدالله اجازه گرفته و آن دو را در كنار دارالاماره به خاك سپردند. بنا به برخى نقل ها، پيكر هانى چند روز بر زمين ماند تا اينكه همسر ميثم تمار شبانه كه همه خواب بودند، آن را به خانه برد و نيمه شب، جسد هانى را در كنار مسجد كوفه به خاك سپرد. تاريخ ساخت و تكميل حرم هانى بن عروه تقريباً با حرم مسلم مشترك است.[۳۵]
مرقد مختار ثقفى
قبر او اكنون در جوار مسجد كوفه، در كنار مسلم بن عقيل و هانى بن عروه است.
ساير مسجدهاي مشهور كوفه:
شهر كوفه چند مسجد دارد كه هر يك اهميت خاصي دارند. در اين جا مهمترين مسجدهاي اين شهر به اختصار توصيف مي‌شود.
مسجد سهله
يكي از مسجدهاي مهم و بافضيلت كوفه مسجد سهله يا سهيل است. اين مسجد منزلگاه و عبادتگاه بسياري از پيامبران از جمله حضرت ابراهيم عليه السلام، حضرت ادريس عليه السلام، حضرت خضر عليه السلام و جايگاه برخي از امامان شيعه از جمله مقام امام صادق عليه السلام، امام سجاد عليه السلام بوده است و بر اساس روايت امام صادق عليه السلام، حضرت مهدی عجل الله تعالي فرجه الشريف پس از ظهور در آن جا ساكن خواهد شد.
از امام حسين عليه السلام نقل شده است: «مسجد سهيل خانه ابراهيم عليه السلام بوده كه از آن به سوي عمالقه رفته است و آن جا خانه ادريس، صخره خضراء است و در آن مسجد در صور دميده مي‌شود و از اطراف آن هفتاد هزار نفر بدون حساب به بهشت مي‌روند».
مسجد سهله در ده كيلومتري شرق مرقد مطهر امام علی عليه السلام واقع شده و فاصله آن تا مسجد كوفه حدود دو كيلومتر است. صحن مسجد به ابعاد 125 و 140 متر با ديواري مرتفع به طول 22 متر است. سه در و يك مناره نسبتاً بلندي دارد كه در 1378 ق تجديد بنا شده است. از امام صادق عليه السلام نقل است كه در آن موضع خانه‌اي است كه ادريس در آن خياطي مي‌كرد.ابراهيم عليه السلام از آن جا به سوي عمالقه خارج شده است و در آن مكان صخره‌اي است كه تصويرهاي پيامبران در آن است و از آن مسجد خاكي برداشته شده كه خداوند انبياء را با آن خلق كرده است. آن جا مقام حضرت خضر است و گرفتار و پريشاني به آن مسجد نمي‌رود مگر آن كه خداوند براي او گشايشي فراهم آورد.همچنين از امام باقر عليه السلام نقل شده است: هيچ پيامبري را خداوند برنيانگيخت مگر آن كه در آن مسجد نماز گزارده است، در آن جا عدل الهي آشكار مي‌شود و منازل و جايگاه‌هاي پيامبران، اوصياء و صالحين است
از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه: «هيچ گرفتاري نيست مگر آن كه دو ركعت نماز در اين مسجد گزارد و خداوند گرفتاري او را برطرف خواهد كرد». مسجد سهله را قبيله بني ظفر ساخته‌اند. آنها طايفه‌اي از انصار بودند و امام علي عليه السلام مسجد بني‌ظفر را همانند مسجد كوفه دانسته است.
مسجد حنانه
اين مسجد در بين راه نجف و كوفه، سمت شمال آن واقع است. به هنگام حمل سرهاي مبارك شهيدان كربلا به كوفه، سر مقدس ابا عبدالله را بر زمين اين مسجد گذاشتند. گفته‌اند در اين هنگام صدايي شبيه به ناله بچه شتري (حنانه) كه مادرش را گم كرده باشد بلند شد. برخي نيز گويند قبل از آن كه امام علی عليه السلام را دفن كنند چند لحظه جنازه شريف را در اين محل بر زمين گذاشتند و از زمين ناله و شيوني برخاست. از اين رو بعدها در آن مكان مسجدي ساختند كه آن را حنانه ناميدند. والله اعلم بالصواب. برخي نيز گفته‌اند اين نام برگرفته از «حنا»، دير قديمي مسيحيان بوده است
مسجد حنانه ضريح كوچكي دارد و در نزديكي مسجد فوق، مقبره «الثويه» واقع است كه بسياري از ياران و صحابه امام علي عليه السلام در آن جا دفن شده‌اند.امام صادق علیه السلام هم در اين مكان گزارده‌اند.
مسجد صعصة بن صوحان
در صد متري مسجد سهله، مسجدي است كه در آن يكي از صحابه رسول خدا صلي الله عليه و آله و يار باوفاي امام علی عليه السلام و امام حسين عليه السلام، صعصعة بن صوحان، خاك شده است. او در جنگ‌هاي جمل و صفين در كنار امام علی عليه السلام حضور داشت و در دوران معاويه وادار شد روي منبر رود و علي عليه السلام را دشنام دهد اما او علي عليه السلام را به نيكي ياد كرد و بر معاويه لعنت فرستاد و معاويه نيز او را به بحرين تبعيد كرد تا در آن جا وفات يافت.بناي مسجد صعصعه در 1387 ق بازسازي شده و 160 متر مربع مساحت دارد.
مسجد زيد بن صوحان
زيد، برادر صعصعه از صحابه رسول خدا صلي الله عليه و آله و امام علي عليه السلام بود. او در جنگ نهاوند حضور يافت و ابتدا يكي از دستانش را قطع كردند. او با همان حال به جنگ ادامه داد تا در ركاب مقتدايش به شهادت رسيد. مسجدي در جنوب مسجد سهله به نام اين صحابه بزرگوار وجود دارد كه خود آن را بنا كرده است. بناي اصلي آن تخريب شده و در 1395 ق بناي جديدي به جاي آن ساخته‌اند. اين مسجد 165 مترمربع مساحت دارد.
مسجد حمراء
گويند اين مسجد محل دفن حضرت يونس علیه السلام است و برخي هم گفته‌اند: «اين جا محلي است كه ماهي، يونس را از شكم خود بيرون انداخت».در اين خصوص از امام علي عليه السلام روايتي نقل است كه فرموده‌اند: «مسجد حمراء در جاي بستاني است كه قبر برادرم يونس بن متي در آن جا است». اميرالمؤمنين عليه السلام در اين مكان نماز گزارده‌اند.
مسجد جُعفي
اين مسجد، بر حسب روايتي، شاهد عبادت و نماز امام علي عليه السلام بوده است. منظور از جعفي قبيله جعفي است كه جابر بن يزيد جعفي، از راويان و اصحاب امام باقر علیه السلام، از ميان آن قبيله برخاسته است.
مسجد بني كاهل
به مسجد اميرالمؤمنين نيز معروف است و امام علی عليه السلام و امام صادق عليه السلام در اين مسجد نماز گزارده‌اند.[۵۴] امروزه از آن جز پايه و بخشي از مأذنه چيزي باقي نمانده است. بني كاهل بن اسد بن خزيمه تيره‌اي از بني اسد هستند.
توصیه ها و نکات خودمونی
1) اعمال مسجد کوفه طولانی می باشد. یک بطری آب معدنی کوچک و کمی آب نبات یا هر ماده مقوی دیگر همراه داشته باشید تا در صورت نیاز استفاده کنید.
2) سعی کنید اعمالتان را به نحوی مدیریت کنید که با نماز جماعت های مسجد تداخل پیدا نکند.
3) جلوی درب مسجد افرادی هستند که با دریافت پول اعمال را به شما آموزش می دهند و خودشان با شما تمامی مقام ها را می آیند و دعایش را برایتان می خوانند. معمولا خود مدیر کاروان ها اگر کسی را در کاروان نداشته باشند که اعمال را توضیح دهد و دعاها را بخواند از این افراد کمک می گیرند ولی اگر به هر دلیلی بدون کاروان به مسجد رفته بودید و اعمال را بلد نبودید، می توانید از این افراد کمک بگیرید. در پایان نیز می توانید به ازاء هر کسیکه دوست دارید تا برایش به صورت نیابی در این مسجد اعمال انجام شود، مبلغی پول به همین افراد بدهید تا پس از شما به صورت نیابی برای آن فرد یا افراد اعمال مسجد را انجام دهند. صحت انجام دادن یا ندادن اعمال نیز به وجدان آن فرد بر می گردد و نمی توان قاطعانه گفت که همه آنها اعمال را انجام می دهند و یا همه آنها انجام نمی دهند.
4) خواندن مناجات حضرت علی(ع) در مسجد کوفه را از دست ندهید. معمولا در طول انجام اعمال کاروان ها وقتی را برای خواندن این مناجات اختصاص می دهند ولی اگر کاروانتان این کار را نکرد یا به کاروان هایی که در حال خواندن دعا هستند بپیوندید و یا خودتان دعا را بخوانید. پشیمان نمی شوید
5) امام صادق(ع) خواندن نماز حاجت در مسجد کوفه را توصیه کرده اند. خواندن آن بدین گونه است که دو رکعت نماز خوانده می شود و در هر رکعت بعد از حمد، سوره های ناس، فلق، اخلاص، کافرون، نصر، قدر و اعلی خوانده می شود. بعد از نماز نیز تسبیحات حضرت زهرا(س) را گفته و در حالت سجده حاجات خود را بیان می کنید.
6) بردن دوربین و موبایل به داخل مسجد ممنوع است. آنها را به امانتداری جلوی درب ها بسپارید و در صورتیکه می خواهید از مسجد عکس داشته باشید از غرفه ای که درون مسجد و در نزدیکی مقام امام صادق(ع) قرار دارد، عکس و پوستر و ... خریداری نمایید.
منابع:
- ویکی سفر
- ویکی شیعه
- داشنامه اسلامی
گالری:
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
