چرا نماز را به فارسی نمی خوانیم؟

۱۶ آذر ۱۳۹۳ 0

با توجه به این که زبان ما فارسی است، چرا نماز را به عربی می خوانیم و نمی توانیم آن را به فارسی بخوانیم؟

1. تعبدى و توقیفى بودن خواندن نماز به لفظ عربى:

تعبدی بودن به این معنا که دین اسلام فرموده است نماز را به عربى بخوانیم. با توجه به این که روح عبادت؛ تسلیم و تعبد است، انسانی که می خواهد خدا را عبادت کند، آن چیزی را انجام می دهد که خداوند خواسته است. طبق روایات و سیره پیامبر، نماز به این شکل واجب شده است، اگر چه انسان می تواند در غیر اوقات نماز، با هر زبانی با خداوند سخن گوید.

2. حفظ و بقای نماز در طول قرون و اعصار:

اگر هر کسی به زبان محلی و مادری خود نماز می خواند، احتمال کم و زیاد شدن الفاظ، تحریف و آمیخته شدن نماز به خرافات و مطالب بی اساس بسیار زیاد بود.

بدیهی است برای اینکه هر چیزی برای همیشه و در طول تاریخ بماند باید دارای معیار و مقیاسی غیرقابل تغییر باشد، نظیر اینکه در مورد اندازه، میلی متر، سانتی متر و یا متر و در مورد وزن، گرم، کیلو گرم و... را به عنوان معیار و میزان غیرقابل تغییر قرار داده‌اند، هم چنین در مورد نماز، اموری را که به نام واجبات و ارکان است به عنوان معیار و ملاک قرار داده‌اند که یکی از آنها لزوم عربی بودن اذکار واجب آن است.

3. وحدت میان مسلمانان جهان:

اسلام یک دین جهانى است و می خواهد همه‌ی مردم جهان را در یک صف واحد قرار دهد. تشکیل چنین جمعیتى بدون زبان واحدى که همه با هم تفاهم کنند، امکان‏ پذیر نیست. درک این مطلب چندان مشکل نیست زیرا برای مثال پزشکان و خلبانان جهان نیز زبان واحد دارند.

4. کامل ترین زبان دنیا:

از نظر زبان‌شناسان و اهل فن، زبان عربی از کامل ترین زبان‌های دنیاست که به خوبی می‌تواند مفاهیم و مطالب گسترده و عمیق را در قالب‌های زیبا و کوتاه بیان کند.

5. انجام عبادت و نمازهای مستحبی به دلخواه:

قرآن کریم می‌فرماید: الَّذِینَ یَذْكُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ ﴿آل‌عمران: ١٩١﴾؛ همانها که خدا را در حال ایستاده و نشسته، و آنگاه که بر پهلو خوابیده‌اند، یاد می‌کنند؛ و در اسرار آفرینش آسمان‌ها و زمین می‌اندیشند؛ (و می‌گویند:) بار الها! این‌ها را بیهوده نیافریده‌ای! منزهی تو! ما را از عذاب آتش، نگاه دار!

بنابراین هر کس به هر صورتی که بخواهد می‌تواند خداوند را عبادت کند اما در عین حال خداوند واجباتی را به صورت حداقلی برای ما مقرر داشته که همانطور که فرموده است، انجام دهیم. از جمله آن‌ها نماز است که در تمام ادیان گذشته وجود دارد. مانند بودیسم،‌ هندوئیسم، جینیزم، شینتوئیزم، زرتشت، یهودیت و مسیحیت.

اما نمازی که در دین مبین اسلام است از نماز سایر ادیان کامل‌تر و حتی آسان‌تر است. به عنوان مثال شما می‌توانید با جستجوی کلمه «نماز یهودیان»، دریابید که یهودیان نیز هر روز، سه مرتبه نماز می خوانند.

6. ناممکن بودن ترجمه دقیق قرآن:

دکتر محمد جواد شریعت همراه با جمعی از دانشجویان با مرحوم حاج آقا رحیم ارباب اصفهانی، جهت دریافت پاسخ همین سؤال، دیدار داشته‌اند. وی خاطره ملاقات را چنین باز می‏ گوید:

زمانی من و عده ‏ای از جوانان پر شور، پیرامون این سوال که چرا نماز را به عربی بخوانیم؟ و اینکه چرا به زبان فارسی نخوانیم؟ تبادل نظر و بحث و مشاجره داشتیم. عاقبت تصمیم گرفتیم نماز را به فارسی بخوانیم و همین کار را هم کردیم. والدین کم کم از این موضوع آگاهی یافتند و به فکر چاره افتادند. آن‏ها، پس از تبادل نظر با یکدیگر، تصمیم گرفتند با نصیحت ما را از این کار باز دارند.

چون پند دادن، مؤثر نیفتاد؛ عاقبت یکی از پدران، والدین دیگر افراد را به این فکر انداخت که ما را به محضر آیت الله حاج آقا رحیم ارباب ببرند و این فکر مورد تایید قرار گرفت. آن‏ها نزد حاج آقا ارباب شتافتند و موضوع را با وی در میان نهادند. ایشان فرمودند در وقتی معین ایشان را ملاقات کنیم.

در روز موعود ما را که تقریباً پانزده نفر بودیم، به محضر مبارک ایشان بردند. در همان لحظه اول، چهره نورانی و خندان وی ما را مجذوب ساخت؛ آن بزرگ مرد را غیر از دیگران یافتیم و دانستیم که با شخصیتی متفاوت رو به رو هستیم. آقا در آغاز فرمودند از همه ما پذیرایی کنند. سپس به والدین ما فرمود: شما که به فارسی نماز نمی‏خوانید، فعلاً تشریف ببرید و ما را با فرزندانتان تنها بگذارید.

وقتی آن‏ها رفتند، به ما فرمود: بهتر است‏ شما یکی یکی خودتان را معرفی کنید و بگویید در چه سطح تحصیلی و چه رشته ‏ای درس می‏خوانید. آنگاه، به تناسب رشته و کلاس ما، پرسش‏های علمی مطرح کرد و از درس‏هایی مانند جبر و مثلثات و فیزیک و شیمی و علوم طبیعی مسائلی پرسید که پاسخ اغلب آن‏ها از توان ما بیرون بود. هر کس از عهده پاسخ بر نمی‌آمد، با اظهار لطف وی و پاسخ درست پرسش رو به رو می‌شد. سپس، فرمود: والدین شما نگران شده‌اند که شما نمازتان را به فارسی می‌خوانید، آن‏ها نمی‌دانند من کسانی را می‌شناسم که - نعوذبالله - اصلاً نماز نمی‏خوانند. شما جوانان پاک اعتقادی هستید که هم اهل دین هستید و هم اهل همت.

سپس حاج آقا ارباب گفت: من در جوانی می‏خواستم مثل شما نماز را به فارسی بخوانم؛ ولی مشکلاتی پیش آمد که نتوانستم. اکنون شما به خواسته دوران جوانی‌ام جامه عمل پوشانیده‌اید، آفرین به همت‏ شما. در آن روزگار، نخستین مشکل من ترجمه صحیح سوره حمد بود که لابد شما آن را حل کرده‌اید.

اکنون یکی از شما بگوید بسم الله الرحمن الرحیم را چگونه ترجمه کرده است. یکی از ما به عادت دانش‏ آموزان دستش را بالا گرفت و برای پاسخ دادن داوطلب شد. آقا با لبخند فرمود: خوب شد طرف مباحثه ما یک نفر است؛ زیرا من از عهده پانزده جوان نیرومند بر نمی‌آمدم. بعد به آن جوان فرمود: خوب بفرمایید بسم الله را چگونه ترجمه کردید؟ آن جوان گفت: به نام خداوند بخشنده مهربان. آقای ارباب لبخند زد و فرمود: گمان نکنم ترجمه درست‏ بسم الله چنین باشد.

در مورد «بسم» ترجمه «به نام» عیبی ندارد.
اما «الله» قابل ترجمه نیست؛ زیرا اسم علم (خاص) خداست و اسم خاص را نمی‌توان ترجمه کرد؛ مثلاً اگر نام کسی «حسن» باشد، نمی‏توان به او گفت «زیبا». ترجمه «حسن» زیباست؛ اما اگر به آقای حسن بگوییم آقای زیبا، خوشش نمی‌آید. کلمه الله اسم خاصی است که مسلمانان بر ذات خداوند متعال اطلاق می‏کنند. نمی‏توان «الله» را ترجمه کرد، باید همان را به کار برد.
خوب «رحمان» را چگونه ترجمه کرده‌اید؟ رفیق ما پاسخ داد: بخشنده. آقای ارباب فرمود: این ترجمه بد نیست، ولی کامل نیست؛ زیرا «رحمان» یکی از صفات خدا است که شمول رحمت و بخشندگی او را می‏رساند و این شمول در کلمه بخشنده نیست؛ «رحمان» یعنی خدایی که در این دنیا هم بر مؤمن و هم بر کافر رحم می‌کند و همه را در کنف لطف و بخشندگی خود قرار می‏دهد و نعمت رزق و سلامت جسم و مانند آن عطا می‏فرماید. در هر حال، ترجمه بخشنده برای «رحمان» در حد کمال ترجمه نیست.
خوب، رحیم را چطور ترجمه کرده‌اید؟ رفیق ما جواب داد: «مهربان». حضرت آیت الله ارباب فرمود: اگر مقصودتان از رحیم من بودم - چون نام وی رحیم بود- بدم نمی‌آمد «مهربان» ترجمه کنید؛ اما چون رحیم نام پروردگار است، باید درست معنا شود. اگر آن را «بخشاینده» ترجمه کرده بودید، راهی به دهی می‏برد؛ زیرا رحیم یعنی خدایی که در آن دنیا گناهان مؤمنان را عفو می‏کند (و مهربان گویای این مطلب نیست).
پس آنچه در ترجمه «بسم الله» آورده‌اید، بد نیست؛ ولی کامل نیست و اشتباهاتی دارد. من هم در دوران جوانی چنین قصدی داشتم؛ اما به همین مشکلات برخوردم و از خواندن نماز فارسی منصرف شدم.
تازه این فقط آیه اول سوره حمد بود، اگر به دیگر آیات بپردازیم، موضوع خیلی پیچیده ‏تر می‏شد ... اما من معتقدم شما اگر باز هم بر این امر اصرار دارید، دست از نماز خواندن به فارسی برندارید؛ زیرا خواندنش از نخواندن نماز به طور کلی بهتر است.

در این‏جا، همگی شرمنده و منفعل و شکست‏ خورده از وی عذرخواهی کردیم و قول دادیم، ضمن خواندن نماز به عربی، نمازهای گذشته را اعاده کنیم. آیت الله ارباب، با تعارف میوه و شیرینی، مجلس را به پایان برد. ما همگی دست مبارکش را بوسیدیم و در حالی که ما را بدرقه می‏کرد، خدا حافظی کردیم. بعد نمازها را اعاده کردیم و به اشتباه خود پی بردیم.

در پایان سوالی به ذهن می رسد:

سوال: آیا وادار کردن مردمی غیر مسلط بر زبان عربی به خواندن نماز به زبان عربی، نوعی ایجاد مشقت برای آنها و اجحاف و ستم در حق آن‌ها نیست؟

جواب: برای مردمی که برای رفع حوائج روزمره‌ خود، ده‌ها و بلکه صدها اصطلاح و واژه های بیگانه را به راحتی یاد گرفته و به کار می‌برند، یاد گرفتن کلمات نماز که مجموع کلمات واجب آن (با حذف کلمات تکراری) حدود ۲۰ کلمه می‌باشد، کار مشکلی نیست.

منابع:

چرا نماز را به عربی می خوانیم، پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب

چرا نماز را به عربی می خوانیم و نمی توانیم آن را به فارسی بخوانیم، مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی