کتاب مناقب آل ابیطالب

مَناقِبُ آلِ أبی ‏طالب مشهور به المناقب کتابی عربی درباره مناقب (اوصاف نیکو) و فضايل معصومين(ع)تألیف عالم شیعی محمد بن على ابن شهر آشوب (متوفای ۵۸۸ق) است. مؤلف در این کتاب از مناقب پیامبر(ص)، ائمه و صحابه سخن گفته كه در نسخ فعلى موجود نيست، بلكه چاپ‌‏هاى كنونى كه در چهار جلد تنظيم شده از زندگی و فضائل رسول خدا(ص) شروع شده و به امام حسن عسكرى(ع) ختم می‌شود و از امام عصر(ع) سخنى در آن نيست. همچنين بعضى از مطالبى كه مؤلف در کتاب‌های ديگرش به مناقب ارجاع داده در چاپ‌‏هاى موجود يافت نمى‏‌شود.

المناقب از آثار معتبر شیعی است و بسیاری از علماى شيعه و سنى به این کتاب اعتماد و روایات آن را نقل كرده‌اند.

درباره مؤلف

ابو عبدالله محمد بن علی بن شهر آشوب سَرَوی مازندرانی (۴۸۸/۹ - ۵۸۸ ق) معروف به ابن شهر آشوب و ملقب به «رشیدالدین» و «عزّالدین» فقیه، محدث و عالم بزرگ شیعه در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری است. او در ساری به دنیا آمد و برای ادامه تحصیل به بغداد رفت. ابن شهر آشوب صاحب تألیفات بسیاری نظیر مناقب آل ابی طالب و معالم العلماء می‌باشد.

موضوع کتاب

مؤلف در این کتاب از مناقب و فضایل پیامبر اکرم(ص)، ائمه اطهار(ع) و صحابه سخن گفته است. کتاب‌هایی که با عنوان مناقب، درباره اهل بیت نگاشته شده، همگی در بیان منزلت، فضائل، معجزات و کرامات آنان است.[۱]

انگیزه نگارش

وی درباره انگیزه خود از نوشتن این کتاب می‌نویسد:

چون کفر دشمنان امیر المؤمنین علی علیه‌السلام را دیدم و شیعه و سنی را در مسئله ولایت آن حضرت پر اختلاف یافتم و این درحالی بود که بسیاری از مردم یا از حب خاندان پاک پیامبر (علیهم السلام) سرباز زده و یا اگر محب آن‌ها هستند از اظهار آن محبت بیم دارند، پس از خواب غفلت بیدار شدم و این امر لطفی بود تا حقیقت را از لابلای اختلافات موجود و روایات مختلف نمایان سازم؛ آنگاه راویانی را یافتم که احادیث نبوی را تغییر داده و تحریف کرده و به ساختن فضیلت‌های جعلی برای دیگران رو آورده بودند. آنان احادیث را تکّه‌تکّه کرده و قسمت‌هایی از آن را نقل کرده‌اند که حقایق را گم و اهل اسلام را از حقیقت الهی ولایت گمراه سازند؛ از طرفی این افراد راویان و ناقلان مناقب اهل بیت (علیهم السلام) را به اتهام غلو یا انحراف مورد طعن قرار داده‌اند. بنابر این و بنابر عوامل و اسباب فراوان دیگر، بر آن شدم که مناقب اهل بیت پیغمبر اسلام را به طور دقیق و مستند در یک مجموعه گردآوری کنم.[۲]

اعتبار کتاب

کتاب المناقب را می‌توان از کتب معتبری دانست که اهل علم را به تحسین واداشته است و در حدی از اعتبار قرار دارد که علمای شیعه و سنی به آن اعتماد کرده و روایات آن را بدون هیچ دغدغه‌ای نقل می‌کنند.[۳]

محتوای کتاب

این کتاب در چهار جلد تنظیم شده است:

جلد اوّل به احوال پیامبر(ص) از جمله بشارت به نبوت، ولادت، بعثت، جنگ‌ها و... پرداخته است.

جلد دوّم شامل مقامات و فضائل امیرالمؤمنین(ع) و کرامات، قضاوت‌های آن حضرت، ظلم‌ها و مصیبت‌های وارده بر اهل بیت(ع) می‌باشد که به ترتیب زمانی ذکر شده است.

جلد سوّم با احادیث پیامبر در جانشینی حضرت علی(ع) آغاز و فضائل معنوی، شجاعت‌های آن حضرت و مقام او در قیامت را در چند فصل بیان کرده و نکاتی مانند مساوات ایشان با همه انبیاء(ع) و زندگی نامه و احوال آن حضرت به دنبال آن آمده است. و بعد از حضرت علی(ع) به فضائل و زندگی نامه حضرت زهرا (س) و در پایان به بحث امامت فرزندان حضرت زهرا (س) پرداخته است.

جلد چهارم احوال و فضائل و زندگی نامه بقیه ائمه(ع) تا امام یازدهم و با پایان یافتن فصول مربوط به امام حسن عسکری(ع) کتاب نیز به پایان می‌رسد.[۴]

 ابواب کتاب

 نام برخی از ابواب المناقب بدین شرح است:

مؤلف، سپس ابواب امامت هر یک از ائمه علیهم السلام از امام حسن مجتبی(ع) تا امام حسن عسکری(ع) را آورده و برای هر یک از آنها یک باب جداگانه منعقد کرده است. سپس هر باب را در چندین فصل مرتب کرده است.

 ویژگی‌های کتاب

برخی از مطالبی که خود ابن شهر آشوب در سایر کتاب هایش به آن ارجاع داده است در کتاب حاضر موجود نیست.

باب مربوط به امام عصر و مسائل پیرامون امامت و غیبت آن حضرت که از مهم‌ترین مسائل کلامی آن زمان بود در کتاب حاضر موجود نیست.

ابن شهر آشوب قصد داشت همه آنچه را که درباره مناقب خاندان نبی اکرم(ص) وارد شده جمع کند، در حالی که بسیاری از مسائل و احادیث موجود در منابع کهن در این کتاب موجود نیست.

خود ابن شهر آشوب در مقدمه می‌گوید که بابی را در مورد اصحاب پیامبر و فضایل آن‌ها منعقد ساخته است ولی در کتاب حاضر موجود نیست.

مناقب ابن شهر آشوب، مشتمل بر مطالبی عجیب و غریب است که‌گاه منحصر به نقل مؤلف می‌‏باشد و در جای دیگری یافت نمی‌شود.

 پژوهش‌های پیرامون کتاب

حسین بن جبیر شاگرد ابن شهر آشوب کتاب مناقب را تلخیص کرده و نخب المناقب لآل ابی طالب نام نهاده است. کتابی با عنوان نهج الایمان هم توسط ابن جبیر در تلخیص المناقب نگاشته شده است.[۵] اثر دیگر ابن شهر آشوب، مثالب النواصب را می‌توان تکمیل ‏کننده کتاب مناقب دانست.[۶]

 چاپ

این کتاب نخست در ۱۳۱۳ق در بمبئی چاپ[۷] و پس از آن به کرات در ایران، عراق و لبنان چاپ شده است.

پی نوشت:

1- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور.

2- المناقب، مقدمه کتاب.

3- کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور.

4- فهرست کتاب.

5- الذریعة، ج۲۴، ص۸۸ و ۴۱۱.

6- الذریعة، ج۱۵، ص۹۵.

7- الذریعة، ج۲۲، ص۳۱۸.

منابع

*تهرانی، آقا بزرگ، الذریعةالی تصانیف الشیعه. بیروت: دار الاضواء، ۱۴۰۳ ق.

*مازندرانی، محمد بن علی؛ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب. نجف: المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۶ ق.

*مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب. قم: علامه، ۱۳۷۹ ق.

*کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی نور.

*ویکی شیعه