شناخت خدا در نهج البلاغه

شناخت خدا تا چه حد ممکن است؟

1. ناتوانى دل و ديده

«عَظُم عن أن تثبت ربوبيته باحاطة قلب أو بصر»
(خداوند) بزرگ تر از آن است، كه ربوبيتش با احاطه دل يا ديده ثابت شود.(1)

2. اثبات وجود خدا

«الحمد لله على وجوده بخلقه، و بمحدث خلقه على أزليته»
ستايش خداوندى را كه آفريدگان خود را دليل بر وجود خويش ساخت و حادث بودن آن ها را دليل بر ازليتش.(2)

3. كمال شناخت خداوند

«اول الدين معرفته، و كمال معرفته التصديق به، و كمال التصديق به توحيده، و كمال توحيده الاخلاص له، و كمال الاخلاص له نفى الصفات عنه»
سر آغاز دين شناخت خداست و كمال شناخت باور داشتن او، و درست باور داشتن او اعتراف به يگانه بودن اوست، و اعتراف به يگانگى او، خالص نمودن اطاعت اوست و كمال اخلاص او، نفى تمام صفت ها از اوست.(3)

4. ناتوانى دل از درك خدا

«فلَسنا نعلم كنهَ عظمتك، الّا أنا نعلم أنك حىّ قيوم، لا تأخذك سِنة و لا نوم. لم ينته إليك نظر، و لم يدركك بصر»
ما از كنه عظمت تو چيزى نمى دانيم، تنها همين را مى دانيم كه تو زنده اى و همه چيز به تو پايدار است، نه چرت تو را مى گيرد و نه خواب. دست هيچ انديشه اى به تو نرسد و هيچ ديده اى تو را در نيابد.(4)

5. نزديكى به خدا، دورى از آتش

«اعلم أن ما قربّك من الله يباعدك من النار، و ما باعدك من الله يقربّك من النار»
توجه داشته باش آنچه تو را به خدا نزديك مى كند از آتش دور مى گرداند و هر چه تو را از خدا دور گرداند به آتش نزديك مى سازد.(5)

6. بزرگى خداوند

«تبارك الله الذى لا يبلغه بُعدُ الهِمَم، و لا يناله حدسُ الفِطن، الاول الذى بلا غاية له فينتهى، و لا آخر له فينقضى»
برتر و بزرگ است خدايى كه انديشه هاى ژرف نگر، حدس زيركى ها به حقيقت شناخت او نرسد، ابتدایی است كه نهايتش نيست تا به آخر برسد و آخرى ندارد تا سپرى شود.(6)

7. شناخت على (علیه السلام) از خدا

«عرفتُ الله سبحانه بفسخ العزائم، و حلّ العقود، و نقض الهِمم»
من خداوند سبحان را از اين راه شناختم كه تصميم ها را بر هم مى ريزد و پيمان ها را مى گلسد و همت هاى سخت را درهم مى شكند.(7)

8. اعتماد به خدا

«لا يصدقُ ايمان عبدٍ حتى يكون بما فى يد الله أوثق منه بما فى يده»
هيچ كس در ادعاى ايمان راستگو و صادق نمى باشد، مگر زمانى كه اعتمادش به آنچه نزد خداوند است بيشتر از آنچه نزد خودش است باشد.(8)

9. شناخت راسخین در علم از خدا

«اعلم ان الراسخين فى العلم هم الذين اغناهم عن اقتحام السُدَد المضروبة دون الغيوب، الاقرار بجملة ما جهلوا تفسيره من الغيب المحجوب، فمدح الله تعالى اعترافهم بالعجز عن تناول ما لم يحيطوا به علما، و سَمّى تركَهم التعمق فيما لم يكلّفهم البحث عن كنهه رسوخاً، فَاقتَصِر عَلى ذلِك وَ لَا تُقَدّر عَظَمَةَ الله سُبحَانَه عَلَى قَدْرِ عَقْلِك فَتَكونَ مِن الهالِكِين».
بدان كه استواران در علم آن كسانى هستند كه اقرار به مجموع آن چه در پس پرده غيبت است و تفسيرش را نمى دانند، آنان را از اين كه بخواهند به زور از درهايى كه جلو عوالم غيب زده شده است وارد شوند بى نياز كرده است. پس خداوند بزرگ اعتراف آنان را به ناتوانى از رسيدن به آن چه در حيطه دانششان نيست ستود و خوددارى آنان را از غور كردن در آن چه به بحث و جستجو از كنه آن مكلف نشده اند استوارى در علم ناميده؛ پس به همان اندازه كه خداوند دانستن آن را مجاز دانسته اكتفا كن، و عظمت خداوندى را با ترازوى عقلت اندازه مگير، كه دچار هلاكت خواهى شد.(9)

10. خدا شناسى و تواضع

«انه لا ينبغى لمن عرف عظمة الله أن يتعظّم، فإن رفعة الذين يعلمون ما عظمته ان يتواضعوا له»
كسى كه عظمت خداى را شناخت، سزاوار نيست كه خويشتن را بزرگ بشمارد؛ زيرا بلند مرتبگى كسانى كه عظمت خدا را مى دانند به اين است كه در برابر او فروتن باشند.(10)
____________________________
پی نوشت:
1- نامه 31.
2- خطبه 152.
3- خطبه 1.
4- خطبه 160.
5- خطبه 94.
6- خطبه 94.
7- حكمت 250.
8- حكمت 310.
9- خطبه 90.
10- خطبه 147.

منبع:
نهج البلاغه موضوعى؛ عباس عزيزى