فلسفه کنگره حج (۳)

يکي از مسائلي که قبل از اسلام نيز مطرح بوده است و اسلام روي آن صحّه گذاشت، «مسأله‌ي نذر» می‌باشد. اين نذر،گاهي «مالي»، گاه «عملي» و گاهي «لفظي» است؛ مثلاً کسي نذر مي­ کند که فلان مقدار پول به فقير بدهد، يا نذر مي ­کند که دو رکعت نماز بخواند، يا فلان ذکر را بگويد، اين­ها بسيار مؤثّر است و براي اين که بدانيم نذر چه اثري دارد، کافي است که سوره­ ي «انسان» و شرح و تفسير آن را بخوانيم که: اهل‌بيت پيامبر، به‌خاطر بيماری امام حسين، نذر کردند که سه روز، روزه بگيرند:

 

 

نذرها بايد «عقلايي و سودمند» باشد؛ مثلاً کسي‌که نذر مي­کند نماز بخواند، قرب الي الله پيدا مي­کند و سودمند است. نذر مي­کند که انفاق کند و ...، اين­ها سودمند است. امّا گاهي نذرهايي است که سودمند نيست؛ به عنوان مثال در زمان­هاي قديم که برق نبود، مردم نذر مي­کردند که در شب عاشورا، در کوچه­ها شمع روشن کنند؛ در آن زمان، به خاطر عدم وجود روشنايي کافي، اين نذر به‌جا و به مورد بوده است، ولي اکنون، در ايّام ماه محرّم­ عاشورا، با وجود برق و نورافکن، روشن‌کردن شمع، چندان سودمند و مفيد نيست. 

در رساله‌هاي توضيح المسائل، شرايطي را براي نذر بيان شده است؛ از جمله اين‌که: نذر بايد «رجحان شرعي» داشته باشد؛ یعنی اگر کسي انجام کار و فعل حرام و مکروهي را نذر کند، حج نيست. به عنوان مثال، شخصي روزه مي‌گيرد، ولي نماز نمي‌خواند! چنين نذري صحيح نيست؛ زيرا نذر، نيازمند رجحان شرعي است، يعني بايد شارع مقدّس، انجام آن را بر ترک، ترجيح داده باشد؛ پس عملي که نذر مي‌شود، بايد واجب يا مستحب باشد. بنابر اين، در صورتي که کسي نذر کند حرام يا مکروهي را ترک نمايد، صحيح خواهد بود. 

«نذر»، براي حلِّ مشکلات، بسيار مفيد است و بزرگان چه ائمّه‌ي طاهرين و چه غير ايشان از علماء و مؤمنين، يکي از راه‌هايي که مشکلات خود را حل می­کردند، به‌وسيله‌ي نذر بوده است. علي الظّاهر، نذر قبل از اسلام نيز بوده است، زيرا خداوند به حضرت مريم(ع) مي­فرمايد: اگر کسي از تو درباره‌ی اين فرزند سؤال کرد، در جواب او بگو:

 

از اين بيان، معلوم مي­ شود که آن موقع نيز نذر بوده است و «روزه­ ی سکوت» مي‌گرفتند. البته در اسلام، نذر روزه‌ی سکوت، ممنوع و باطل است. يا مادر حضرت مريم، در وقت حاملگی، نذر کرد که بچّه­ي داخل شکم خود را وقف بيت‌المقدّس کند: 

 

 

خلاصه اين­که نذر و عهد، در اديان ديگر بوده است و در اسلام نيز هست و مشکل‌گشاي عجيبي براي مشکلات به شمار مي‌رود؛ مخصوصاً نذرهاي مالي که به فقرا انفاق می‌کنند. 

منظور اين­که: چون افراد نذر مي ­کردند در مِني براي خدا قرباني کنند، خداوند نیز مي­ فرمايد: ما برنامه­ي حج را به حضرت ابراهيم(ع)گفتيم، تا اعلام کند کسانی که نذر کرده‌اند، نذرهاي خود را در روز عيد قربان وفا نمايند: ﴿وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ ﴾ و پس از آن، مردم دنيا از گوشه و کنار جهان بيايند و با طواف، عشق خود را به خدا نشان دهند و دور خانه ­ي کعبه، پروانه‌وار بچرخند: ﴿وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ  الْعَتيق﴾، تا خداوند قدرت مسلمین را به رخ مردم دنيا بکشد و این مانور عظيم­ و کنگره‌ی­ بزرگ را جلوه دهد. همين مانور و قدرت نمايي، بسياري از مشکلات دنياي اسلام را حل مي کند.

بنابر اين، معلوم مي­شود این همه مقدّمات و مأموريت حضرت ابراهيم(ع) با آن تشکيلات، بي­هدف نبوده است؛ يکي از اهداف آن، منافع مادي، سياسي، معنوي، اجتماعي و... است که براي مردم حاصل می‌شود. هم‌چنين، ياد خدا در اين ايّام مطرح می‌گردد. فقرا و درماندگان نیز از گوشت قرباني استفاده مي­ کنند و در این زمان، طواف هم که نشانه‌ی ارتباط و علاقه‌ی انسان به خداست، انجام مي­گيرد. انجام این عبادت بزرگ به این شکل، پشتوانه ­ي بزرگي براي اسلام خواهد بود.

 

پی نوشت ها:

(۱)انسان/۸

(۲)مریم/۲۶

(۳)آل عمران/۳۵