تاریخ در احادیث

اهمّيت شناخت تاريخ

امام صادق عليه السلام :

بِالسَّنَةِ و أخواتِها يُكالُ الزَّمانُ مِن لَدُن خَلقِ اللّه ِ تَعالَى العالَمَ إلى كُلِّ وَقتٍ و عَصرٍ مِن غابِرِ الأَيّامِ ، و بِها يَحسُبُ النّاسُ الأَعمارَ وَ الأَوقاتَ المُوقَّتَةَ لِلدُّيونِ وَ الإِجاراتِ وَ المُعامَلاتِ و غَيرِ ذلِكَ مِن اُمورِهِم .
به وسيله سال و امثال آن است كه زمان ـ از آن هنگام كه خداوند متعال، جهان را آفريد تا هر وقت و عصرى از روزگاران گذشته ـ اندازه گيرى مى شود و به وسيله همين هاست كه مردم ، عمرها و زمان هاى تعيين شده براى وام ها و اجاره ها و معاملات و ديگر امورشان را محاسبه مى كنند.

(بحار الأنوار : ۵۸ / ۱۷۶ / ۳۵)

امام صادق عليه السلام :

خَلَقَ اللّه ُ السَّماءَ سَقفا مَرفوعا··· و جَعَلَ فيها سِراجا و قَمَرا مُنيرا ، يَسبَحانِ في فَلَكٍ يَدورُ بِهِما دائِبَينِ ، يُطلِعُهُما تارَةً و يُؤفِلُهُما اُخرى ، فَبَنى عَلَيهِ الأَيّامَ وَ الشُّهورَ وَ السِّنينَ الَّتي هِيَ مِن سَبَبِ الشِّتاءِ وَ الصَّيفِ وَ الرَّبيعِ وَ الخَريفِ ؛ أزمِنةً مُختَلِفَةَ الأَعمالِ.
خداوند ، آسمان را به سانِ بامى برافراشته آفريد··· و در آن ، چراغى ( خورشيد ) و ماهى تابان نهاد كه هر دو ، در فلكى [ و مدارى ، ]پيوسته مى چرخند ؛ بارى طلوع مى نمايند و دگر بار ، غروب مى كنند ، و روزها و ماه ها و سال ها را كه خود ، سبب پيدايش زمستان و تابستان و بهار و پاييزند ، به عنوان زمان هاى كارهاى گوناگون ، بر پايه همين گردش قرار داد .

(بحار الأنوار : ۳ / ۱۹۰ )

تشویق به شناخت تاریخ

 تاريخِ گذشته

امام على عليه السلام ـ در سفارش به فرزندش حسن عليه السلام ـ فرمود :

أحيِ قَلبَكَ بِالمَوعِظَةِ ··· وَ اعرِض عَلَيهِ أَخبارَ الماضينَ ، و ذَكِّرهُ بِما أصابَ مَن كانَ قَبلَكَ مِنَ الأَوَّلينَ ، و سِر في دِيارِهِم و آثارِهِم فَانظُر فيما فَعَلوا و عَمَّا انتَقَلوا و أينَ حَلّوا و نَزَلوا ، فَإِنَّكَ تَجِدُهُم قَدِ انتَقَلوا عَنِ الأَحِبَّةِ ، و حَلّوا دِيارَ الغُربَةِ ، و كأَنَّكَ عَن قَليلٍ قَد صِرتَ كَأَحَدِهِم ، فَأَصلِح مَثواكَ ، و لا تَبِع آخِرَتَكَ بِدُنياكَ ···أي بُنَيَّ! إنّي و إن لَم أكُن عُمِّرتُ عُمُرَ مَن كانَ قَبلي ، فَقَد نَظَرتُ في أعمالِهِم ، و فَكَّرتُ في أخبارِهِم ، و سِرتُ في آثارِهِم ؛ حَتّى عُدتُ كَأَحَدِهِم ، بَل كَأَنّي بِمَا انتَهى إلَيَّ مِن اُمورِهِم قَد عُمِّرتُ مَعَ أوَّلِهِم إلى آخِرِهِم ، فَعَرَفتُ صَفوَ ذلِكَ مِن كَدَرِهِ ، و نَفعَهُ مِن ضَرَرِهِ ، فَاستَخلَصتُ لَكَ مِن كُلِّ أمرٍ نَخيلَهُحديث ، و تَوَخَّيتُ لَكَ جَميلَهُ ، و صَرَفتُ عَنكَ مَجهولَهُ ، و رَأَيتُ حَيثُ عَناني مِن أمرِكَ ما يَعنِي الوالِدَ الشَّفيقَ، و أجمَعتُ عَلَيهِ مِن أدَبِكَ، أن يَكونَ ذلِكَ و أنتَ مُقِبلُ العُمُرِ و مُقتَبَلُ الدَّهرِ ، ذو نِيَّةٍ سَليمَةٍ و نَفسٍ صافِيَةٍ .

نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ ، تحف العقول : ۶۹ نحوه ، بحار الأنوار : ۷۷ / ۱۹۹ / ۱ ؛ كنز العمّال : ۱۶ / ۱۶۸ / ۴۴۲۱۵ نقلاً عن وكيع و العسكري في المواعظ نحوه 

 دلت را با موعظه ، زنده بدار··· و اخبار گذشتگان را بر آن عرضه كن و به آنچه بر سرِ پيشينيان تو آمده است ، اندرزش ده! در سرزمين ها و آثار بر جاى مانده از آنان بِگرد و بنگر كه چه كردند و از چه جدا شدند و به كجا منتقل شدند و در چه سرايى فرود آمدند . خواهى ديد كه از دوستان [خود] ، جدا شده اند و در سراى غربت ، فرود آمده اند و گويا تو نيز به زودى ، چونان يكى از آنان خواهى شد . پس جايگاه [ ابدى ]خويش را آباد كن و آخرتت را به دنيايت مفروش··· .فرزندم! من اگر چه به اندازه عمرِ [ مجموعِ ]پيشينيان ، عمر نكرده ام ، اما در كردارهاى آنان نگريسته ام ، و در اخبار و سرگذشتشان انديشيده ام ، و در آثارشان سير كرده ام تا آن جا كه چونان يكى از آنان شده ام و بلكه با مطالعه تاريخ آنان ، گويا پا به پاى اوّلين تا آخرين آنها عمر كرده ام . پس حوادث زلال را از تيره ، و سود آنها را از زيانشان بازشناختم . پس ، از هر چيزى ، ناب آن را برايت برگزيدم و زيبايش را برايت جستم ، و نا شناخته هايش را از تو دور ساختم ، و چونان پدرى مهربان ، به كار تو همّت گماشتم و عزم تربيت تو كردم؛ زيرا كه تو در آغاز زندگى قرار دارى و تازه به روزگارْ روى آورده اى و از نيّتى پاك و اندرونى بى پيرايه ، برخوردارى .

تاريخ معاصر

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

عَلَى العاقِلِ أن يَكونَ بَصيرا بِزَمانِهِ .
خردمند ، بايد زمان خود را بشناسد .

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :

رَحِمَ اللّه ُ مَن حَفِظَ لِسانَهُ ، و عَرَفَ زَمانَهُ ، وَ استَقامَت طَريقَتُهُ .
رحمت خدا بر آن كس كه زبانش را نگه بدارد و زمانش را بشناسد و راه و روش درست را بپيمايد .

(الفردوس : ۲ / ۲۶۱ / ۳۲۱۵ عن ابن عبّاس ، كنز العمّال : ۳ / ۵۵۲ / ۷۸۶۱ .)

امام على عليه السلام :

مَن لَم يَعرِف زَمانَهُ حُرِبَحديث .
كسى كه زمانش را نشناسد ، به تاراج مى رود .

(النهاية : ۱ / ۳۵۸ ُكنز العمّال : ۱۶ / ۱۸۱ / ۴۴۲۱۵)

امام على عليه السلام :

حَسبُ المَرءِ مِن . . . عِرفانِهِ عِلمُهُ بِزَمانِهِ .
در معرفت آدمى ، همين بس كه··· آگاه به زمان خويش باشد .

(النهاية : ۱ / ۳۵۸ ُكنز العمّال : ۱۶ / ۱۸۱ / ۴۴۲۱۵)

پايدارى قوانين تاريخ

امام على عليه السلام :

عِبادَ اللّه ِ! إنَّ الدَّهرَ يَجرِيِ بِالباقينَ كَجَريِهِ بِالماضينَ ، لا يَعودُ ما قَد وَلّى مِنهُ و لا يَبقى سَرمَداحديث ما فيهِ ، آخِرُ فَعالِهِ كَأَوَّلِهِ .
اى بندگان خدا! روزگار ، بر ماندگان همان گونه مى گذرد كه بر رفتگان گذشته است . آنچه از روزگار سپرى شده است ، باز نمى گردد و آنچه مانده است ، تا ابد نمى مانَد . واپسين رفتارش چونان نخستين رفتار آن است .

(نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۷ ، عيون الحكم و المواعظ : ۱۴۸ / ۳۲۵۶ .)

امام على عليه السلام :

عَلى أثَرِ الماضينَ يَمضِي الباقي .
ماندگان ، به همان راهى مى روند كه گذشتگان رفتند .

(نهج البلاغة : الخطبة ۹۹ ، كتاب من لا يحضره الفقيه: ۴ / ۳۸۲ / ۵۸۳۳ ، الأمالي للطوسي : ۴۳۵ / ۹۷۴ كلاهما عن عبد اللّه بن بكر [بكران] المرادي عن الإمام الكاظم عن آبائه عنه عليهم السلام وفيهما «يصير» بدل «ما يمضي» مصباح المتهجّد : ۳۸۲ / ۵۰۸ عن زيد بن وهب ، بحار الأنوار : ۸۹ / ۲۳۸ / ۶۸ ؛ دستور معالم الحكم : ۴۶ و فيه «منّا» بدل «ما» .)

امام على عليه السلام :

عَلى أثَرِ الماضينَ يَمضِي الباقونَحديث ، وَ الحَمدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمينَ .
ماندگان ، در پىِ گذشتگان مى روند ؛ و ستايش ، خداى را كه پروردگار جهانيان است .

(كتاب من لا يحضره الفقيه : ۱ / ۴۳۱ / ۱۲۶۳ ، نهج البلاغة : الخطبة ۹۹ ، غرر الحكم : ۲۸۲۹ )

امام على عليه السلام :

اِعتَبِر بِما مَضى مِنَ الدُّنيا لِما بَقِيّ مِنها ؛ فَإنَّ بَعضَها يُشبِهُ بَعضا ، و آخِرُها لاحِقٌ بِأَوَّلِها .
از [ حوادث ] گذشته دنيا (تاريخ) براى آينده آن ، درس بياموز؛ چرا كه حوادث آن ، شبيه به يكديگر است و پايان آن به آغازش مى پيوندد .

(.نهج البلاغة : الكتاب ۶۹ ، بحار الأنوار : ۳۳ / ۵۰۸ / ۷۰۷)

عبرت آموزى از تاريخ

امام على عليه السلام ـ هنگام سفارش به فرزندش ـ فرمود :

أحيِ قَلبَكَ بِالمَوعِظَةِ ··· و بَصِّرهُ فَجائِعُ الدُّنيا ، و حَذِّرهُ صَولَةَ الدَّهرِ و فُحشَ تَقَلُّبِ اللَّيالي وَ الأَيّامِ ، وَ اعرِض عَلَيهِ أخبارَ الماضينَ ، و ذَكِّرهُ بِما أصابَ مَن كانَ قَبلَكَ مِنَ الأَوَّلينَ .
دل خويش را به پند و اندرز ، زنده دار . . . و به بديها و دردهاى اين جهان بينا كن ، و به هجوم روزگار و دگرگونيهاى گردش شبها و روزها بترسان و داستان گذشتگان بر او فرو خوان و سرگذشت پيشينيان را به يادش آور .

(موسوعة العقائد الإسلاميّة : ۳ / ۲۳۱)

امام على عليه السلام :

كَفى مُخبِرا عَمّا بَقِيّ مِنَ الدُّنيا ما مَضى مِنها .
آنچه از دنيا گذشته ، در خبر دادن از آنچه باقى مانده است ، كفايت مى كند .

(غرر الحكم: (3425 - 3426)

امام على عليه السلام :

إنَّ لِلباقينَ بِالماضينَ مُعتَبَرا .
باقي ماندگان مى توانند از گذشتگان عبرت آموزند .

( غرر الحكم: (3425 - 3426)

امام على عليه السلام :

الزَّمانُ يُريكَ العِبَرَ .
روزگارْ عبرت ها به تو نشان مى دهد .

[غرر الحكم : 1026 ، عيون الحكم و المواعظ : 29 / 449 .]

امام على عليه السلام :

مَن عَرَفَ العِبرَةَ فَكَأَنَّما عاشَ فِي الأَوَّلينَ .
هر كس عبرت شناس باشد گويى با پيشينيان زيسته است .

[الخصال : 231 / 74 عن الأصبغ بن نباتة ، غرر الحكم : ح 8850 ، تحف العقول : 165 و فيه «السنة» بدل «العبرة» ، بحار الأنوار : 72 / 90 / 1 .]

امام على عليه السلام :

اعتَبِرُوا بِمَا أصَابَ الاُممَ المُسْتكبِرِينَ مِن قَبلِكُم مِن بَأسِ اللّه ِ وَ صَولاتِه ، وَ وَقائِعِهِ وَ مَثُلاتِهِ ، و اتَّعِظُوا بِمَثاوِي خُدودِهم ، وَ مَصَارعِ جُنوبِهم .
از كيفر خداى بزرگ و عذاب هاى سخت او كه به امّتهاى گردن كش پيش از شما رسيده است عبرت گيريد و از جايگاه به رو افتادن آنها و قرارگاه پهلوهايشان پند پذيريد .

[نهج البلاغة : الخطبة 192 .]
 

منبع: میزان الحکمه،ج1