عقد اخوت میان رسول خدا (ص) و امام علی (ع) (مناسبت های ماه رمضان در قرآن)

عقد اخوت میان رسول خدا (ص) و امام علی (ع) (مناسبت های ماه رمضان در قرآن)

۲۷ خرداد ۱۳۹۴ 0 اهل بیت علیهم السلام

پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه، فصل جدید در زندگانی ایشان پدید آمد. آن حضرت تا پیش از هجرت، تنها در پی قلوب و تبلیغ آیین پاک اسلام بود، ولی از این پس باید به سان یک سیاستمدار پخته و کارآزموده، موجودیت اسلام و مسلمانان را تثبیت کند و نگذارد دشمنان داخلی و خارجی در آن نفوذ کنند.

مهاجرین و انصار پرورش یافته دو محیط متفاوت بودند، طرز تفکر و معاشرتشان نیز چون با یکدیگر متفاوت بود هر آن، امکان داشت انسجام آنان از میان رود و سستی و دو دستگی در میانشان بروز کند. از این رو پیامبر صلی الله علیه و آله در سال اول هجرت،میان انصار و مهاجران عقد اخوت بست و خود نیز با امام علی علیه السلام عقد اخوت و برادری خواند.این حادثه در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان رخ داد.

مفهوم و گستره برادری دینی

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ(آل عمران،103)

و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد، و پراكنده نشويد؛ و نعمت خدا را بر خود ياد كنيد: آنگاه كه دشمنان [يكديگر] بوديد، پس ميان دلهاى شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شديد؛ و بر كنار پرتگاه آتش بوديد كه شما را از آن رهانيد. اين گونه، خداوند نشانه‌هاى خود را براى شما روشن مى‌كند، باشد كه شما راه يابيد.

نعمت برادری و وحدت:

«وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْداءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً » قرآن بنعمت بزرگ اتحاد و برادرى اشاره كرده و مسلمانان را بتفكر در وضع اندوهبار گذشته، و مقايسه آن" پراكندگى" با اين" وحدت" دعوت مى‏ كند، و مى‏ گويد:" فراموش نكنيد كه در گذشته چگونه با هم دشمن بوديد ولى خداوند در پرتو اسلام و ايمان دلهاى شما را به هم مربوط ساخت، و شما دشمنان ديروز، برادران امروز شديد" و جالب توجه اينكه كلمه" نعمت" را دو بار در اين  جمله تكرار كرده و به اين طريق اهميت موهبت اتفاق و برادرى را یادآوری می کند.

تحکیم برادری در سایه الطاف الهی :

نكته ديگر اينكه مسئله تاليف قلوب مؤمنان را به خود نسبت داده، مى‏ گويد:
خدا در ميان دلهاى شما الفت ايجاد كرد و با اين تعبير، اشاره به يك معجزه اجتماعى اسلام شده، زيرا اگر سابقه دشمنى و عداوت پيشين عرب را درست دقت كنيم كه چگونه كينه‏هاى ريشه‏دار در طول سالهاى متمادى در دلهاى آنها انباشته شده بود، و چگونه يك موضوع جزئى و ساده كافى بود آتش جنگ خونينى در ميان آنها بيفروزد مخصوصا با توجه به اينكه مردم نادان و بى‏سواد و نيمه وحشى معمولا افرادى لجوج و انعطاف‏ناپذيرند، و به آسانى حاضر به فراموش كردن كوچكترين مسائل گذشته نيستند، در اين صورت اهميت اين" معجزه بزرگ اجتماعى" اسلام آشكار مى‏شود، و ثابت مى‏گردد كه از طرق عادى و معمولى امكان‏پذير نبود كه در طى چند سال، از چنان ملت پراكنده و كينه ‏توز و نادان و بى خبر، ملتى واحد و متحد و برادر بسازند

میان برادرانتان اصلاح کنید 

وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ*إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ(حجرات،10-9)

و اگر دو طايفه از مؤمنان با هم بجنگند، ميان آن دو را اصلاح دهيد، و اگر [باز] يكى از آن دو بر ديگرى تعدّى كرد، با آن [طايفه‌اى‌] كه تعدّى مى‌كند بجنگيد تا به فرمان خدا بازگردد. پس اگر باز گشت، ميان آنها را دادگرانه سازش دهيد و عدالت كنيد، كه خدا دادگران را دوست مى‌دارد*در حقيقت مؤمنان با هم برادرند، پس ميان برادرانتان را سازش دهيد و از خدا پروا بداريد، اميد كه مورد رحمت قرار گيريد

جمله" إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ" كه در آيات فوق آمده است يكى از شعارهاى اساسى و ريشه‏دار اسلامى است، شعارى بسيار گيرا، عميق، مؤثر و پر معنى.
ديگران وقتى مى‏ خواهند زياد اظهار علاقه به هم مسلكان خود كنند از آنان به عنوان" رفيق" ياد مى‏ كنند، ولى اسلام سطح پيوند علائق دوستى مسلمين را به قدرى بالا برده كه به صورت نزديكترين پيوند دو انسان با يكديگر آنهم پيوندى بر اساس مساوات و برابرى، مطرح مى‏كند، و آن علاقه" دو برادر" نسبت به يكديگر است.
روى اين اصل مهم اسلامى مسلمانان از هر نژاد و هر قبيله، و داراى هر زبان و هر سن و سال، با يكديگر احساس عميق برادرى مى‏كنند، هر چند يكى در شرق جهان زندگى كند، و ديگرى در غرب.
به عنوان نمونه چند حديث پر محتواى زير را از نظر مى‏گذرانيم:
1- در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام آمده است:
المسلم اخو المسلم، لا يظلمه، و لا يخذله، و لا يسلمه:
" مسلمان برادر مسلمان است، هرگز به او ستم نمى‏كند، دست از ياريش بر نمى‏دارد، و او را در برابر حوادث تنها نمى‏گذارد" «1».
2- در حديث ديگرى از همان حضرت ص نقل شده:
مثل الاخوين مثل اليدين يغسل احداهما الآخر:
" دو برادر دينى همانند دو دستند كه هر كدام ديگرى را مى‏شويد"! (با يكديگر كمال همكارى را دارند و عيوب هم را پاك مى‏كنند) «2».
3- امام صادق ع مى‏فرمايد:
المؤمن اخو المؤمن، كالجسد الواحد، اذا اشتكى شيئا منه وجد الم ذلك فى سائر جسده، و ارواحهما من روح واحدة:
" مؤمن برادر مؤمن است، و همگى به منزله اعضاء يك پيكرند، كه اگر عضوى از آن به درد آيد، ديگر عضوها را نماند قرار، و ارواح همگى آنها از روح واحدى گرفته شده" «3».
4- در حديث ديگرى از همان امام ع مى‏ خوانيم:
المؤمن اخو المؤمن عينه و دليله، لا يخونه، و لا يظلمه، و لا يغشه، و لا يعده عدة فيخلفه:
" مؤمن برادر مؤمن است و به منزله چشم او و راهنماى او است هرگز به او خيانت نمى‏كند، و ستم روا نمى‏دارد، با او غش و تقلب نمى‏كند، و هر وعده‏اى را به او دهد تخلف نخواهد كرد" «4».
 
در منابع حديث معروف اسلامى روايات زيادى در زمينه حق مؤمن بر- برادر مسلمانش، و انواع حقوق مؤمنين بر يكديگر، و ثواب ديدار برادران مؤمن و مصافحه، و معانقه، و ياد آنها كردن، و قلب آنها را مسرور نمودن، و مخصوصا بر آوردن حاجات مؤمنان و كوشش و تلاش در انجام اين خواسته ‏ها، و زدودن غم از دلها و اطعام، و پوشاندن لباس و اكرام و احترام آنها وارد شده است كه بخشهاى مهمى از آن را در" اصول كافى" در ابواب مختلف تحت عناوين فوق مى‏توان مطالعه كرد.
5- در پايان اين بحث به روايتى اشاره مى‏كنيم كه از پيغمبر اكرم ص در باره حقوق سى‏گانه مؤمن بر برادر مؤمنش نقل شده كه از جامعترين روايات در اين زمينه است:پيامبر اسلام ص فرمود: مسلمان بر برادر مسلمانش سى حق دارد كه برائت ذمه از آن حاصل نمى‏كند مگر به اداى اين حقوق يا عفو كردن برادر  مسلمان او:

1.لغزشهاى او را ببخشد،

2.در ناراحتيها نسبت به او مهربان باشد،

3اسرار او را پنهان دارد،

4.اشتباهات او را جبران كند،

5.عذر او را بپذيرد،

6.در برابر بدگويان از او دفاع كند،

7.همواره خير خواه او باشد،

8.دوستى او را پاسدارى كند،

9.پيمان او را رعايت كند،

10.در حال مرض از او عبادت كند،

11.در حال مرگ به تشييع او حاضر شود.

12.دعوت او را اجابت كند،

13.هديه او را بپذيرد،

14.عطاى او را جزا دهد، 

15.نعمت او را شكر گويد،

16.در يارى او بكوشد، 

17.ناموس او را حفظ كند،

18.حاجت او را بر آورد،

19.براى خواسته‏ اش شفاعت كند،

20.و عطسه‏ اش را تحيت گويد.

21.گمشده ‏اش را راهنمايى كند،

22.سلامش را جواب دهد،

23.گفته او را نيكو شمرد

24.انعام او را خوب قرار دهد،

25.سوگندهايش را تصديق كند،

26.دوستش را دوست دارد و با او دشمنى نكند،

27.در يارى او بكوشد خواه ظالم باشد يا مظلوم: اما يارى او در حالى كه ظالم باشد به اين است كه او را از ظلمش باز دارد، 

28.در حالى كه مظلوم است به اين است كه او را در گرفتن حقش كمك كند.

29.و را در برابر حوادث تنها نگذارد،

30.آنچه را از نيكيها براى خود دوست دارد براى او دوست بدارد، و آنچه از بديها براى خود نمى‏خواهد براى او نخواهد" «1».

دعا برای برادران دینی

وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ(حشر،10)

و [نيز] كسانى كه بعد از آنان [=مهاجران و انصار] آمده‌اند [و] مى‌گويند: «پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان كه در ايمان آوردن بر ما پيشى گرفتند ببخشاى، و در دلهايمان نسبت به كسانى كه ايمان آورده‌اند [هيچ گونه‌] كينه‌اى مگذار! پروردگارا، راستى كه تو رئوف و مهربانى.»

تعبير به" اخوان" (برادران) و استمداد از خداوند رءوف و رحيم در پايان آيه همه حاكى از روح محبت و صفا و برادرى است كه بر كل جامعه اسلامى بايد حاكم باشد و هر كس هر نيكى را مى‏خواهد تنها براى خود نخواهد، بلكه تلاشها و تقاضاها همه به صورت جمعى و براى جمع انجام گيرد، و هر گونه كينه و عداوت و دشمنى و بخل و حرص و حسد از سينه‏ها شسته شود و اين است يك جامعه اسلامى راستين(5)(6)


پی نوشت ها:

 (1)"ا لمحجة البيضاء" جلد 3 صفحه 332 (كتاب آداب الصحبة و المعاشرة- باب 2).
 (2) همان مدرك صفحه 319.
 (3 و 4) اصول كافى جلد 2 صفحه 133 (باب اخوة المؤمنين بعضهم لبعض حديث 3 و 4).
(5)تفسیر نمونه ،ذیل آیه 103 آل عمران 
(6) مناسبت های قمری در قرآن،مرتضی بذرافشان،مرکزپژوهش های صدا و سیما،1387،ص67-69.
 
نویسنده: فرزانه صفائی
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام
کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام
تلگرام قرآن و حدیث
کانال قرآن و حدیث در ایتا
کانال قرآن و حدیث در گپ
پیام رسان سروش _ کانال قرآن و حدیث