مکان های زیارتی نجف اشرف

شهر نجف در 160 كيلومترى جنوب غربى بغداد و در كناره دشت بى ‏آب و علف صحراى شام (بادية الشام) واقع است؛ داراى آب و هواى بسيار گرم و زمينى خشك و كم آب مى ‏باشد. در منابع شيعه، روايات فراوانى درباره فضيلت و قداست سرزمين نجف آمده است، به همين جهت هر مؤمنى آرزوى زيارت اين سرزمين و زندگى و دفن شدن در آن را دارد؛ زيرا بنا به گفته روايات، هر كس در اين سرزمين مدفون شود، از عذاب قبر در امان است.

امروزه اين شهر مركز يكى از استان هاى عراق و از شهرهاى مهم اين كشور بشمار مى‏رود.

جايگاه هاى زيارتى اين شهر عبارتند از:

1- حرم مطهر اميرالمؤمنين على عليه السلام‏

آستان مقدّس حضرت على عليه السلام در مركز شهر قرار دارد كه از يك گنبد طلايى عظيم و يك گنبد خانه و رواق هاى متعدد و يك صحن، با برخى ضمائم تشكيل شده است. نخستين ساختمان حرم مطهر در دوران هارون‏الرشيد عباسى بنا گرديد و پس از آن همواره در حال تجديد و عمران و توسعه بوده است. ساختمان امروزى از آثار صفويه است. گنبد عظيم و ايوان‏ روح بخش آن، به دستور نادرشاه افشار با خشت هاى طلايى‏ تزيين شده. آيينه كارى حرم به وسيله هنرمندانى از اصفهان در سال هاى دهه چهل شمسى انجام گرفت. قبر مطهر حضرت، درون صندوقى از خاتم و ضريحى نقره‏اى قرار دارد؛ صندوق خاتم از ساخته‏ هاى دوران شاه اسماعيل صفوى است و از نفايس روزگار بشمار مى‏رود.

ضريح مطهر توسط هنرمندان هندى و چينى در سال 1345 ه. ق. در هند به همت رهبر شيعيان اسماعيلى‏ ساخته و تقديم حرم مطهر گرديده است. حرم مطهر داراى صحن بسيار بزرگ و دلگشايى است كه اطراف مرقد مطهر را در برگرفته است. اين صحن از ساخته ‏هاى دوران صفوى است كه نماى آن با كاشي هاى‏ خشتى زيبايى تزيين يافته و داراى دو ويژگى منحصر بفرد است:

نخست آن كه: در تمام فصول سال، هنگام ظهر شرعى، سايه از سمت شرق از ميان مى‏رود.

دوّم آن كه: همواره نخستين اشعه آفتاب هنگام بامداد از ميان بازار بزرگ شهر گذشته و پس از عبور از دروازه صحن به ضريح مقدّس مى‏تابد.

در گرداگرد صحن مطهر اتاق هايى قرار دارد كه همگى آرامگاه بزرگان است. صحن داراى چهار دروازه اصلى است كه بزرگترين آنها در سمت شرق واقع شده و به «باب الذَّهب» شهرت دارد.

دومين دروازه در سمت شمال قرار گرفته و به «باب الطوسى» معروف است.

سومين دروازه در جنوب است به نام «باب قبله» و چهارمين آن در سمت غرب واقع شده و به «باب سلطانى» مشهور است.

حرم مطهر، داراى برخى بيوتات ضميمه است كه عبارتند از:

الف- مسجد عمران بن شاهين، كه در دالان منتهى به باب الطوسى قرار گرفته است. اين مسجد كهن، از بناهاى عمران بن شاهين، حاكم جنوب عراق در نيمه قرن چهارم هجرى است.

ب- مسجد خضراء، در زاويه شمال شرقى صحن است كه داراى تاريخ كهن مى‏ باشد. اين مسجد در سال 1385 ه. به طرز زيبايى بازسازى گرديد و ده ها سال يكى از مراكز اصلى تدريس در حوزه علميه نجف بشمار مى‏رفت.

ج- تكيه بَكتاشي ها، اين تكيه در دوره حاكميت عثمانيان بر عراق ساخته شده و محل تجمع و بر گزارى مراسم صوفيان بكتاشى تُرك بوده است. ساختمان اين تكيه كه امروزه به انبار آستانه تبديل شده در شمال غرب صحن واقع است.

د- مسجد بالاسر، در دالان سمت غربى صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتى از كاشي هاى خشتى متعلق به قرن ششم هجرى به چشم مى‏خورد.

2- قبرستان وادى السّلام‏

اين قبرستان يكى از مقدس ترين گورستان هاى مسلمانان و شيعيان ‏است و در روايات آمده:

«هر مؤمنى در شرق يا غرب جهان ديده از جهان بر گيرد به روح او ندا مى‏رسد كه به وادى السلام ملحق شو»

و بدين منظور فرشته ‏اى است به نام «مَلَك نقّاله» كه ارواح مؤمنان را از سرتاسر جهان به اين گورستان مى‏ آورد.

3- مقام حضرت حجّت (عجّ)

اين مقام ، در قبرستان وادى السّلام قرار دارد و جايگاه مقدسى است كه به آن حضرت نسبت داده مى‏ شود. از اين رو مردم به زيارت و نمازگزاردن در آن مى‏ پردازند.

4- آرامگاه حضرت هود و حضرت صالح عليهما السلام‏

اين آرامگاه در بخش آغازين قبرستان وادى السلام واقع شده است. بنابر روايات اين دو پيامبر در اين‏ سرزمين مدفون ‏اند.

5- مقام حضرت زين‏ العابدين عليه السلام‏

بنا به گفته روايات، جايگاهى است كه امام سجّاد عليه السلام هنگام زيارت قبر جدّ خود، در آنجا به نماز ايستاده است، اين مقام در مغرب شهر نجف واقع است.

6- صافى صفا

مسجدى است كه گفته مى ‏شود امير مؤمنان عليه السلام در آنجا نماز گزارده و در گوشه‏ اى از آن مدفن يكى از ياران حضرت قرار دارد.

7- مسجد حنّانه‏

اين مسجد در محله‏ اى بدين نام، در ميانه بزرگراه نجف- كوفه قرار دارد، و جايى است كه بنا بر گفته‏ روايات، هنگامى كه سر امام حسين عليه السلام در آن قرار داده‏ شده، به ناله پرداخته و يا تعظيم كرده است؛ از اين رو به حَنّانه مشهور است.

8- آرامگاه كُميل بن زياد نَخَعى‏

اين آرامگاه در ميان بزرگراه نجف- كوفه قرار گرفته و داراى صحن وسيع و گنبد بزرگى است. كميل از ياران با وفاى حضرت على عليه السلام بود و دعاى كميل كه حضرت آن را به وى آموخت، مشهور است.

9- آرامگاه شيخ طوسى‏

شیخ طوسی (ره) يكى از مشاهير فقهاى اماميه و مؤسس حوزه علميه نجف است، در سال 460 ه. وفات يافت و در خانه خود مدفون گرديد، اين مكان پس از مدتى تبديل به مسجد ى‏گرديد كه‏ طى ده‏ قرن گذشته‏ يكى از مراكز تدريس حوزه نجف شمرده مى‏شود. امروزه اين مسجد به نام «جامع الشيخ الطوسى» در شمال حرم مطهر و به فاصله كوتاهى از آن قرار دارد و نيز در گوشه‏اى از اين مسجد آرامگاه علّامه آيةاللَّه سيد محمد مهدى بحر العلوم قرار گرفته كه ‏از مشاهير علماى اماميه و متوفاى 1212 ه. است.

10- آرامگاه هاى ديگر در نجف‏

نجف آرامگاه جمع بسيارى از عالمان بزرگ است كه برخى از آنان عبارتند از:

* علامه حلّى، در اتاقى كه در راهروى جنب گلدسته شمالى قرار دارد، مدفون است. گفتنى است كه قبر حاج آقا مصطفى خمينى رحمه الله در همين مقبره قرار دارد.

* مقدس اردبيلى، در اتاقى كه در ايوان طلا و جنب گلدسته جنوبى واقع شده، مدفون است.

* سيد محمد كاظم يزدى، قبر او در مقبره بزرگى‏ است كه در سمت شمال صحن مطهر قرار دارد.

* شيخ مرتضى‏ انصارى، قبر وى درون اتاقى است كه در سمت غرب راهرو و دالان باب القبله قرار دارد.

* ميرزاى نائينى، مدفون در دومين مقبره پيش از زاويه جنوبى است.

* آخوندخراسانى، در مقبره جنوبى واقع در دالان باب الذهب قرار دارد. در نزديك او مدفن فقيه مشهور ميرزا حبيب اللَّه‏ رشتى و سيد ابوالحسن اصفهانى واقع است.

* آيةاللَّه بهبهانى، از رهبران مشروطيت بود كه به دست مخالفان و عوامل بيگانه ترور شد. قبر او در دوّمين مقبره پس از دروازه باب السوق، به سمت شمال قرار گرفته است.

جايگاه هاى زيارتى كوفه:

1- مسجد جامع كوفه:

مسجد جامع کوفه يكى از چهار مسجد مهم و مقدّس جهان اسلام (پس از مساجد مكه، مدينه و بصره) است. اين مسجد نخستين ساختمان شهر جديد التأسيس كوفه در سال 17 ه.. بود.

مسجدى است مربع به طول 110 متر و عرض 116 متر، صحنى وسيع و بدون سقف و ديوارى عظيم و مرتفع دارد؛ همانند برج و باروهاى شهرهاى كهن، این مسجد در دوران عضدالدوله ديلمى ساخته شده است. و گنجايش چهل هزار نفر را دارد.

جايگاه هاى مقدس درون مسجد كوفه:

* ستون ها ومحراب هاى هفت گانه، اين محراب ها، محلّ نماز گزاردن برخى از معصومان و پيامبران عليهم السلام مى‏باشد.

* دكةالقضاء، سكويى است كه بنابر روايات، جايگاه قضاوت حضرت اميرالمؤمنين بوده است و در شمال شرقى مسجد قرار دارد.

* بيت الطشت، در مجاورت دكة القضاء است و جايگاهى است كه در آن يكى از معجزات حضرت على عليه السلام به وقوع پيوست .

* محراب اميرالمؤمنين، اين محراب در ميانه ديوار جنوبى مسجد قرار دارد و در سمت راست آن جايگاه شبستان بزرگ ديگرى است كه بنابر برخى روايات، آنجا محراب و محل شهادت على عليه السلام است.

* محل به گِل نشستن كشتى نوح، كه فضاى گودى است‏ در ميانه ‏مسجد. بنابر روايات، كشتى حضرت نوح عليه السلام پس از مدت ها  سرگردانى، دراين‏ نقطه به‏ خشكى رسيده‏ است.

* باب الثُعبان (يا دروازه اژدها)، این باب يكى از دروازه‏ هاى نخستين و كهن مسجد كوفه است كه در ميانه ديوار شمالى مسجد قرار دارد و در اينجا يكى از معجزات اميرالمؤمنين على عليه السلام ظاهر شده‏است.

2- حرم مسلم بن عقيل: آرامگاه حضرت مسلم، در بيرون‏ باروى مسجد كوفه و در سمت‏ جنوب شرقى آن قرار دارد كه به وسيله راهرو كوتاهى از مسجد مى‏توان به درون صحن‏آن قدم نهاد. حرم حضرت مسلم عليه السلام فضاى وسيعى در شرق مسجد كوفه را در بر گرفته و از گنبد طلايى بزرگ و چندين رواق و شبستان و ايوان تشكيل شده است.

3- آرامگاه هانى بن عُروَه: آرامگاه هانی ابن عروه در برابر حرم حضرت مسلم و در سمت شمالى‏ صحن او قرار دارد. وى از شيعيان با وفا و ميزبان و همرزم مسلم بن عقيل در كوفه بود و به همراه او به شهادت رسيد.

4- آرامگاه مختار بن ابى عُبَيده ثَقَفى: مختار ثقفی سردارى است كه پس از واقعه كربلا به قيام پرادخت و انتقام خون آن شهداى بزرگوار را از قاتلان آنان ستاند و آنان را به جزاى اعمالشان در اين دنيا رسانيد. قبر او در گوشه شبستانى در حرم حضرت مسلم، از سمت جنوب قرار دارد.

5- خانه اميرالمؤمنين عليه السلام: خانه امیر المومنین در اصل منزل مسكونى امّ هانى، خواهر على عليه السلام بوده كه حضرت پس از انتقال به كوفه آن را منزل‏ خود قرارداد. اين خانه در بيرون مسجد كوفه و در زاويه جنوب غربى آن قرار دارد. ساختمان كنونى آن گرچه‏ قديمى نيست ليكن در محلّ همان خانه حضرت ساخته شده‏است.

6- آرامگاه ميثم تَمّار: میثم تمار يكى از ياران با وفا و فداكار اميرالمؤمنين على عليه السلام بود كه بر اثر پايدارى در ايمان به آن حضرت به شهادت رسيد، امروزه آرامگاه او در فاصله 300 مترى از مسجد كوفه و در آغاز بزرگراه نجف- كوفه قرار دارد.

7- قصر دار الاماره؛ يا مقر والى كوفه:

ساختمان دار الاماره كهن‏ترين ساختمان اسلامى در عراق بشمار مى‏رود و به دست سعد ابن ابى وقاص در سال 17 ه.. پس از ساختمان مسجد كوفه ساخته شد. دار الاماره ساختمانى است مربع شكل به ابعاد 36/ 110 متر و 24/ 110 متر كه امروزه تنها پايه‏ ها و برخى ديوارهاى‏ فروريخته آن باقى مانده است. اين قصر يكى از ساختمان هاى عبرت انگيز روزگار است. در آن قصر مسلم به شهادت رسيد و سر مبارك امام حسين عليه السلام و شهداى كربلا به نمايش گذاشته شد و سپس سرهاى قاتلان آن بزرگواران از سوى انتقام گيرندگان به نمايش در آمد.

آنگاه ظالمان ديگرى سرهاى اين انتقام گيرندگان را بريدند و در آن به نمايش گذاشتند؛ فاعتبروا يا أولى الأبصار.

8- مسجد سَهْله:

مسجد سهله يكى از مساجد مبارك شهر كوفه است، و روايات فراوانى در فضيلت عبادت در آن مسجد آمده است. اين‏ مسجد در فاصله دو كيلومترى غرب مسجد كوفه واقع است و از صحنى وسيع به ابعاد 140 متر و 125 متر با ديوارى مرتفع تشكيل گرديده و در آن محراب هاى متعددى‏ قرار دارد كه منسوب به معصومان عليهم السلام مى ‏باشد و در ميانه سمت جنوب مسجد جايگاه بزرگى است كه بر روى گنبدى قرار دارد و به «مقام حضرت حجت عليه السلام» مشهور است.

9- مسجد صَعْصعة بن صُوحان:

صعصعه يكى از ياران با وفاى اميرالمؤمنين عليه السلام بود. اين مسجد كه عبادتگاه وى است، در نزديكى مسجد سهله قرار دارد.

10- مسجد زيد بن صعصعه:

اين مسجد مبارك نيز در نزديكى مسجد پيشين قرار دارد.

11- مقام يونس عليه السلام:

مقام یونس علیه السلام كه امروزه شكل و هيئت مسجد دارد، در ميان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت يونس بن مَتى عليه السلام شهرت يافته است. در قسمتى از گنبد خانه آن، محرابى است كه گفته مى‏شود امير مؤمنان عليه السلام در آنجا نماز گزارده است. اين مقام امروزه در كنار رودخانه فرات و در فاصله يك كيلومترى از مسجد كوفه واقع است و بنابر برخى روايات، حضرت يونس در اين جا از شكم نهنگ بيرون انداخته شد. بايد افزود كه آرامگاه حضرت يونس عليه السلام در شهر موصل بر بلنداى تپه‏ اى قرار دارد و داراى گنبد و صحن و سرا است.

12- آرامگاه ابراهيم الغمر:

ابراهيم فرزند حسن مُثنّى‏ فرزند امام حسن مجتبى عليه السلام است، قبر او در سمت مغرب قبر ميثم تمار در محله ‏اى به نام «حَىّ كِندَه» مى‏باشد. او جد سادات طباطبايى است.

برگرفته از: اماكن زيارتى و سياحتى عراق ، محمد رضا قمی ، نشر مشعر ، تهران ،  ص21