فضیلت روزه روز بیست و پنجم ذی القعده (اقبال الاعمال)
۱۰ تیر ۱۳۹۵ 0 ادعیه و زیاراتالجزء الأول؛ هذا مبدأ ذكر الأعمال الأشهر الثلاثة أعني شوال و ذي قعدة و ذي حجة من كتاب الإقبال، الباب الثاني فيما نذكره من فوائد شهر ذي القعدة، فصل فيما نذكره مما يعمل يوم ثالث و عشرين من ذي القعدة
جلد اول، شروع ذکرهای اعمال ماه های سه گانه، یعنی شوال، ذی القعده و ذی الحجه از کتاب اقبال الاعمال، باب دوم، فوائد ماه ذی القعده، فصل نهم: روز بیست و سوم ماه ذی القعده (در ادامه فصل نهم به فضیلت روزه روز بیست و پنجم می پردازد:)
ثم نذكر مما يحضرنا و فضل ليلة خمس و عشرين من ذي القعدة و شرف محلها
سپس مطالبى را در رابطه با فضيلت و شرافت روز بیست و پنجم ذيقعده كه در ذهن ما مى‌آيد، ذكر مى‌كنيم.
رَوَيْنَا ذَلِكَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى الشَّيْخِ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيِّ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ فِي كِتَابِ الْكَافِي إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الصَّيْقَلِ قَالَ
شيخ «محمد بن يعقوب كلينى» -رحمه اللّه-در كتاب «كافى» آورده است: «محمد بن عبد اللّه بن صيقل» مى‌گويد:
خَرَجَ عَلَيْنَا أَبُو الْحَسَنِ يَعْنِي الرِّضَا ع بِمَرْوَ فِي يَوْمِ خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ فَقَالَ صُومُوا فَإِنِّي أَصْبَحْتُ صَائِماً
روز بیست و پنجم ماه ذيقعده، حضرت ابو الحسن الرضا-عليه السّلام- در «مرو» از منزل بيرون آمد و به ما فرمود: اين روز را روزه بگيريد، من نيز امروز روزه هستم.
قُلْنَا جُعِلْنَا فِدَاكَ أَيُّ يَوْمٍ هُوَ قَالَ يَوْمٌ نُشِرَتْ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَ دُحِيَتْ فِيهِ الْأَرْضُ وَ نُصِبَتْ فِيهِ الْكَعْبَةُ وَ هَبَطَ فِيهِ آدَمُ ع
عرض كرديم: فدايت گرديم! امروز مصادف با چه روزى است؟ فرمود:روزى است كه رحمت خدا در آن گسترده شد و زمين مسطح گرديد و «كعبه» منصوب شد و حضرت آدم-عليه السّلام-به زمين هبوط كرد.[1]
فصل فيما نذكره من زيادة رواية في فضل يوم دحو الأرض
فصل یازدهم، روايت ديگر در فضيلت روز دحو الارض
رَوَيْنَا ذَلِكَ بِإِسْنَادِنَا إِلَى أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ بَابَوَيْهِ مِنْ كِتَابِ مَنْ لَا يَحْضُرُهُ الْفَقِيهُ وَ مِنْ كِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ فَقَالَ رَوَى الْحَسَنُ بْنُ الْوَشَّاءُ قَالَ
«ابو جعفر محمد بن بابويه» در كتاب «من لا يحضره الفقيه» و كتاب «ثواب الاعمال» آورده است: «حسن بن وشّاء» مى‌گويد:
كُنْتُ مَعَ أَبِي وَ أَنَا غُلَامٌ فَتَعَشَّيْنَا عِنْدَ الرِّضَا ع لَيْلَةَ خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ
در زمان نوجوانى همراه با پدرم در شب بیست و پنجم ذيقعده در خدمت امام رضا-عليه السّلام-شام خورديم.
فَقَالَ لَهُ لَيْلَةُ خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ وُلِدَ فِيهِ إِبْرَاهِيمُ ع وَ وُلِدَ فِيهَا عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَ فِيهَا دُحِيَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْكَعْبَةِ فَمَنْ صَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ كَانَ كَمَنْ صَامَ سِتِّينَ شَهْراً
حضرت به پدرم فرمود: در شب بیست و پنجم ذيقعده، حضرت ابراهيم و عيسى بن مريم به دنيا آمدند و نيز در آن شب، زمين از زير «كعبه» گسترانده شد. بنابراين، هركس روز بیست و پنجم ذيقعده را روزه بدارد، همانند كسى است كه شصت سال روزه داشته است.[2]
وَ فِي رِوَايَتِهِ مِنْ كِتَابِ ثَوَابِ الْأَعْمَالِ الَّذِي نُسْخَتُهُ عِنْدَنَا الْآنَ
طبق روايتى در كتاب «ثواب الاعمال» -كه اكنون يك نسخه از آن نزد ما موجود است-آمده است:
أَنَّ فِيهِ يَقُومُ الْقَائِمُ ع
«در اين روز حضرت قائم-عجّل اللّه تعالى فرجه الشّريف-قيام خواهد كرد.»[3]
فصل فيما نذكره من التنبيه على فضل الله جل جلاله بدحو الأرض و بسطها لعباده و الإشارة إلى بعض معاني إرفاده بذلك و إسعاده
فصل دوازدهم، (روز 25 ذی القعده) یادآوری تفضّل خداوند-جلّ جلاله-در گسترانيدن زمين و بسط آن براى بندگان و اشاره به برخی از اسرار این بخشش و تفضل الهی
اعلم أن كل حيوان فإنه مضطر إلى مسكن يسكن فيه و يتحصن به مما يؤذيه فمن أعظم المنن الجسام إنشاء الأرض للأنام و من أسرار ما في ذلك من الأنام أن الله جل جلاله لم يجعل بناء الأرض و تدبير إنشائها إلى ملائكته و لا غيرهم من خاصته و تولاها بيد قدرته و رحمته و ملأها من كنوز حلمه و عفوه و رأفته فاذكر أيها الإنسان المتشرف بنور الألباب المعترف بالإقرار برب الأرباب أنه لو كنت في دار الفناء فقيرا يتعذر عليك تحصيل مسكن للبقاء يتحصن فيه من حر الصيف و برد الشتاء و لا [ما] معك ثمن و لا أجرة العمارة للبناء فرحمك سلطان ذلك الزمان و بنا لك مسكنا بيده و ملأه مما يحتاج إليه من الإحسان و ما أتعب لك فيه قلبا و لا جسدا و لا قدما و لا يدا و لا أهلا و لا ولدا بل عمره و أنت ما عرفت ذلك السلطان و لا خدمته ثم دعاك لتسكن فيما عمره بيده لك فسكنته و وجدته قد ملأه من ذخائر العناية بك فكيف كان يكون محبتك لذلك السلطان العظيم و مراقبتك لحقه الجسيم و اعترافك بإحسانه العميم فليكن الله جل جلاله عندك على أقل المراتب مثل ذلك السلطان المملوك لربك جل جلاله الذي هو أصل المواهب أقول و ليكن كل يوم يأتي فيه وقت إنشاء المسكن الجديد كيوم العيد معترفا لمولاك المجيد بحقه الشامل للعبيد و كن مشغولا رحمك الله ذلك اليوم و غيره بالشكر لله [له] جل جلاله و التحميد و التمجيد و إياك و أن يمر عليك مثل هذا اليوم و أنت متهاون بقدره و متغافل عن مولاك و عظيم شأنه و متثاقل عن واجب شكره فتسقط من [عن] عين عنايته و تهون و تدخل تحت ذل ذمة جل جلاله لك في قوله (وَ كَأَيِّنْ مِنْ آيَةٍ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْها وَ هُمْ عَنْها مُعْرِضُونَ)[4] و تذكر رحمك الله أنك لو احتجت إلى فراش في دارك و بساط تجلس عليه لمسارك ففرش ذلك الفراش و ذلك البساط بيدك كيف تكون في المراقبة و المحبة و الخدمة له بنفسك و مالك و لسانك و أهلك و ولدك فلا يكن الله جل جلاله عندك دون هذه الحال و قد بسط لك الأرض فراشا و جعل لك فيها معاشا و تذكر رحمك الله جل جلاله منته عليك و إحسانه إليك كيف أنزل الكعبة الشريفة و جعلها بابا إليه و محلا لفتح أبواب عفوه و رحمته عند الجرأة عليه و استرضاك و أنت ملطخ بأنجاس الذنوب و أدناس العيوب أن تزوره إليها و أن تكون قبلة لك إذا أردت التوجه إليه توجهت إليها و ارحم ضعف قلبك و كبدك و رقة نفسك و جسدك فلا تعرض [تعرضها] لخطر أن يكون مولاك و مالك دنياك و أخراك مقبلا عليك يدعوك إليه و أنت معرض عنه متمرد عليه ويحك من أين يأتيك وجودك إذا ضيعته و من أين يأتيك بقاؤك إذا أهملته و من أين يأتيك حياتك إذا أعرضت عنه و من أين يأتيك عافيتك إذا هربت منه و من يحميك من بأسه الشديد و من يدفع عنك غضبه إذا غضب من قريب أو بعيد و من ترجوه لنوائبك و مصائبك و أسقامك و بلوغ مرامك إذا خرجت من حماه و هجرته و آثرت عليه ما لا بقاء له لولاه عد ويحك إلى الطواف حول كعبة كرمه و طف بالذل على أبواب حلمه و رحمته و سالف نعمه و أجر على الخدود دموع الخشوع و جد بماء الجفون قبل نفاد ماء الدموع و ابك على قدرك لحبه و قربه و اندب على ما فرطت فيه ندب العارف بعظيم ذنبه العاجز عن تفريج كربه فإنك تجده جل جلاله بك رحيما و عنك حليما و عليك عطوفا و باحتمال سفهك رءوفا فلمن تدخر الذل أحق به منه و لمن تصون الدمع إذا حبسته عنه و اذكرني بالله عند تلك الساعة فيما تناجيه جل جلاله من الدعاء و الضراعة
هر حيوان ناگزير بايد جايى داشته باشد كه در آنجا سكنى گزيده و خود را از آزار و اذيّت موجودات ديگر نگاه دارد. ازاين‌رو، يكى از منّت‌ها و بخشش‌هاى بزرگ خدا، ايجاد زمين براى سكنى گزيدن موجودات است و يكى از اسرار آن اين است كه خداوند-جلّ جلاله-پايه‌گذارى و تدبير ايجاد زمين را به فرشتگان و يا به ويژگان ديگر واگذار نكرده است، بلكه خود با دست قدرت و رحمت خويش اين كار را عهده‌دار شده و آن را از گنج‌هاى بردبارى، گذشت و مهرورزى خويش آكنده كرده است. بنابراين، اى انسانى كه خداوند تو را به نور عقل مشرف گردانيده و به ربّ الارباب اعتراف دارى، در اين نكته تأمل كن كه اگر در سراى نيستى، فقير و نيازمند باشى و براى ساختن و فراهم كردن مسكنى-كه براى زندگى در آن سكنى گزينى تا از گرماى تابستان و سرماى زمستان در امان باشى-پول و يا كرايه نداشته باشى، اگر در اين موقعيت، پادشاه زمان بدون اين‌كه آن پادشاه را بشناسى و خدمت او را كرده باشى، بر تو دلسوزى كرده و با دست خود مسكنى براى تو بسازد و آن را از انواع نيكى‌هايى كه بدان نياز دارى، آكنده سازد و قلب و تن و پا و دست و افراد خانواده و فرزندان تو را به زحمت نيندازد، آن‌گاه از تو بخواهد كه در آن سكنى گزينى و داخل آن بشوى و ببينىكه از انواع ذخاير آكنده است، در اين موقعيت چگونه آن پادشاه بزرگ را دوست داشته و حق بزرگ او را ادا مى‌كنى و چگونه به نيكوكارى فراگير او اعتراف مى‌نمايى؟ بنابراين، دست‌كم خداوند-جلّ جلاله-نيز نزد تو همانند آن پادشاه-كه مملوك حضرت پروردگار-جلّ جلاله-است-باشد و اين در حالى است كه ريشه‌ى همه‌ى مواهب از خدا است. نيز-خداوند رحمتت كند! -در روز سالگرد ايجاد اين مسكن جديد، همانند روز عيد به حق فراگير مولاى بزرگوار بر بندگان، اعتراف كن و در اين روز و روزهاى ديگر، به سپاسگزارى و ستايش و بزرگداشت خداوند-جلّ جلاله-مشغول باش و مبادا چنين روزى بر تو بگذرد و تو ارزش آن را كوچك شمرده و از مولاى خود و مقام والاى او غفلت ورزى و از سپاسگزارى از او كه بر تو واجب است، احساس تنبلى كنى و در نتيجه از چشم عنايت او افتاده و خوار گرديده و مورد سرزنش قرار گيرى، آنجا كه مى‌فرمايد: «چه بسيار نشانه‌ها در آسمان‌ها و زمين كه از آن‌ها روى گردانده و مى‌گذرند.» نيز-خداوند رحمتت كند! -توجه كن كه اگر در منزل خود براى راحتى خود به فرش و بساطى نياز داشته باشى و پادشاه زمان با دست خود فرش و بساط براى تو بگستراند، آيا جز اين است كه با مال و زبان و افراد و خانواده و فرزندانت به مراقبه و دوستى و خدمت او همت مى‌گماريد؟ بنابراين، مبادا خداوند-جلّ جلاله-نزد تو كمتر از آن پادشاه باشد، در حالى كه زمين را به عنوان فرش براى زندگى تو گسترانيده و روزى تو را در آن قرار داده است. نيز-خداوند تو را رحمت كند! -در اين روز متذكر بخشش و نيكوكارى خداوند -جلّ جلاله-به خود باش كه چگونه كعبه‌ى باعظمت را فروفرستاد و آن را به عنوان درگاه خود و جايگاه گشايش درهاى گذشت و رحمت خويش هنگام گستاخى بر او، قرار داد و از تو خواست كه هنگام توجه به او، روى به سوى آن كنى و با زيارت آن، از او خشنود گردى، در حالى كه تو به پليدى گناهان و زشتى عيب‌ها و كاستى‌ها آلوده‌اى. بنابراين، بر ضعف دل و بر نازكى پوست و جسم خود رحم كن و آن‌ها را در معرض اين خطر قرار مده كه مولى و مالك دنيا و آخرت بر تو روى آورد و تو را به سوى خود بخواند و تو از او روى گردانده و بر او گستاخى نمايى. خداوند رحمتت كند! اگر وجود خود را نابود گردانى، از كجا به دست خواهى آورد؟ اگر در بقاى خود اهمال ورزى، از كجا كسب خواهى كرد؟ اگر از زندگانى خود رو بگردانى، از كجا براى تو حاصل خواهد شد؟ اگر از تندرستى خود بگريزى، از كجا دستگيرت خواهد شد؟ و چه كسى در برابر عذاب سخت او، از تو حمايت خواهد كرد؟ و اگر از نزديك يا دور بر تو غضب كند، چه كسى خشم او را از تو دفع خواهد كرد؟ و اگر از تحت حمايت و هجرت به سوى او خارج گردى و آنچه را كه در صورت عدم وجود او بقايى ندارد، بگزينى و بر او مقدم بدارى، براى دفع گرفتارى‌ها و مصيبت‌ها از خود و رسيدن به آرزويت، به چه كسى اميد دارى؟ خداوند رحمتت كند! پس به طواف بر گرد كعبه‌ى كرم او بازگرد و با خاكسارى بر درگاه بردبارى و رحمت و نعمت‌هاى گذشته‌ى او طواف كن و از روى فروتنى بر گونه‌هايت سرشك بريز و پيش از به پايان رسيدن اشك چشم، پلك‌ها را برهم بفشار و آب از آن جارى ساز و در حد توان در راه دوستى و قرب او، گريه كن و همانند كسى كه به گناه بزرگ خود آگاه و از برطرف ساختن ناراحتى خود ناتوان است، بر آنچه در انجام آن كوتاهى ورزيده‌اى، ناله سر ده؛ كه در اين صورت، خداوند-جلّ جلاله-را نسبت به خود مهربان، بردبار، مهرورز يافته و در تحمل نابخردى‌هاى خود رؤوف خواهى ديد. اگر در برابر او خاكسارى نكنى، براى چه كسى سزاوارتر از او خاكسارى خواهى كرد؟ اگر براى او سرشك نريزى، براى چه كسى اشك خواهى ريخت؟ به خدا سوگند، در آن لحظه، در ضمن مناجات و دعا و تضرّع به درگاه خدا-جلّ جلاله-از من نيز ياد كن.
فصل فيما نذكره من فضل زائد لليلة يوم دحو الأرض و يومها
فصل سیزدهم، فضيلت افزون شب و روز دحو الارض
وَ هُوَ نَقَلْنَاهُ مِنْ خَطِّ عَلِيِّ بْنِ يَحْيَى الْخَيَّاطِ وَ قَدْ ذَكَرْنَا أَنَّهُ مِنْ جُمْلَةِ مَنْ رَوَيْنَاهُ عَنْهُ بِإِسْنَادٍ ذَكَرَهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ السُّلَمِيِّ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ يَقُولُ
در حديثى آمده است كه امير مؤمنان على بن ابى طالب-صلوات اللّه عليه-مى‌فرمود.
إِنَّ أَوَّلَ رَحْمَةٍ نَزَلَتْ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ فِي خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ
اولين رحمتى كه از آسمان به سوى زمين نازل شد، در روز بیست و پنجم ذيقعده بود.
فَمَنْ صَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ وَ قَامَ تِلْكَ اللَّيْلَةَ فَلَهُ عِبَادَةُ مِائَةِ سَنَةٍ صَامَ نَهَارَهَا وَ قَامَ لَيْلَهَا
از اين رو، اگر كسى اين روز را روزه بدارد و در شب بیست و پنجم ذيقعده به شب‌خيزى و عبادت بپردازد، عبادت صد سال براى او خواهد بود، به‌گونه‌اى كه گويى تمام روزهاى آن را روزه داشته و شب‌هاى آن را براى عبادت به‌پا خاسته باشد.
وَ أَيُّمَا جَمَاعَةٍ اجْتَمَعَتْ ذَلِكَ الْيَوْمَ فِي ذِكْرِ رَبِّهِمْ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يَتَفَرَّقُوا حَتَّى يُعْطَوْا [يُؤْتَوْا] سُؤْلَهُمْ
نيز هر گروهى در اين روز براى پرداختن به ياد خداوند-عزّ و جلّ-گرد هم آيند، از هم جدا نشده خواسته‌هايشان داده مى‌شود.
وَ يَنْزِلُ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ أَلْفُ أَلْفِ رَحْمَةٍ يَضَعُ مِنْهَا تِسْعَةً وَ تِسْعِينَ فِي خُلُقِ الذَّاكِرِينَ وَ الصَّائِمِينَ [الصَّافِّينَ] فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ وَ الْقَائِمَيْنِ فِي تِلْكَ اللَّيْلَةِ
«هم‌چنين در اين روز يك ميليون رحمت از جانب خدا فرود مى‌آيد و نود و نه [%] از آن در حلقه‌هاى ذكر ذاكران و كسانى كه اين روز را روزه داشته و در اين شب به عبادت پرداخته‌اند، نهاده مى‌شود.
قَالَ وَ فِي حَدِيثٍ آخَرَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي خِلَالِ حَدِيثٍ
در روايت ديگر آمده است كه رسول خدا-صلّى اللّه عليه و آله و سلّم-در ضمن حديثى فرمود:
وَ أَنْزَلَ اللَّهُ الرَّحْمَةَ لِخَمْسِ لَيَالٍ بَقِينَ مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ فَمَنْ صَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ كَانَ لَهُ كَصَوْمِ سَبْعِينَ سَنَةً
«خداوند در پنج شب باقى‌مانده از ذيقعده رحمت خود را نازل مى‌كند. بنابراين، هركس اين روز را روزه بدارد، همانند روزه‌ى هفتاد سال براى او خواهد بود.»
قَالَ وَ فِي رِوَايَةٍ
نيز براساس روايت ديگر فرمود:
فِي خَمْسٍ وَ عِشْرِينَ لَيْلَةً مِنْ ذِي الْقَعْدَةِ أُنْزِلَتِ الرَّحْمَةُ مِنَ السَّمَاءِ وَ أُنْزِلَ تَعْظِيمُ الْكَعْبَةِ عَلَى آدَمَ ع فَمَنْ صَامَ ذَلِكَ الْيَوْمَ اسْتَغْفَرَ لَهُ كُلُّ شَيْءٍ بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْض
«در شب بیست و پنجم ذيقعده، رحمت از آسمان فرود آمد و فرمان بزرگداشت كعبه بر حضرت آدم-عليه السّلام-نازل گرديد. بنابراين، هركس اين روز را روزه بدارد، همه‌ى موجودات ميان آسمان و زمين براى او طلب مغفرت مى‌كنند.»
فصل فيما نذكره من الدعاء في يوم خمس و عشرين من ذي القعدة
فصل چهاردهم، دعاى روز بیست و پنجم ذي القعده (ابتدا به فضیلت روزه در این روز پرداخته است)
رَوَيْنَاهُ بِطُرُقٍ مُتَعَدِّدَةٍ [عِدَّةٌ] مِنْهَا عَنْ جَدِّي أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِيِّ فِيمَا نَذْكُرُهُ فِي الْمِصْبَاحِ الْكَبِيرِ فَقَالَ قَدَّسَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ رُوحَهُ وَ نَوَّرَ ضَرِيحَهُ مَا هَذَا لَفْظُهُ
افراد متعدد از جمله جدّم «ابو جعفر محمد بن حسن طوسى» -كه خداوند جلّ جلاله روانش را پاك و قبرش را نورانى كند! -در كتاب «مصباح كبير» آورده است:
ذُو الْقَعْدَةِ يَوْمُ الْخَامِسِ وَ الْعِشْرِينَ مِنْهُ دُحِيَتِ الْأَرْضُ مِنْ تَحْتِ الْكَعْبَةِ وَ يُسْتَحَبُّ صَوْمُ هَذَا الْيَوْمِ
«در روز بیست و پنجم ذيقعده، زمين از زير كعبه گسترانيده شد و روزه داشتن اين روز مستحب است»
وَ رُوِيَ
و در روايت آمده است كه
أَنَّ صَوْمَهُ يَعْدِلُ صَوْمَ سِتِّينَ شَهْراً
روزه‌ى آن با روزه‌ى شصت ماه برابرى مى‌كند
[1]) کافی، جلد 4، ص 149، نیز ر.ک: تهذیب، ج 4، ص 304. [2]) من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 89
[3]) این روایت در کتاب «ثواب الاعمال» نوشته مرحوم صدوق وجود ندارد. شاید سید-رحمت الله- این روایت را از کتاب دیگری به این نام از نویسنده دیگر، نقل نموده است.
کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.
