شرح زیارت امین الله؛ « مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِكَ »؛ محبوب شدن در آسمان

با مطالب گذشته روشن شد که مؤمن با التزام به لوازم ایمان و محبت به خداوند متعال، محبوب خداوند می شود، علاوه بر آن محبوب موجودات دیگر نیز می گردد همان طور که در آیه 96 سوره مریم می فرماید: خداوند برای مؤمنین که عمل صالح انجام دهند محبت قرار داده است، این آیه مطلق است شامل هر موجودی و از جمله انسانها شده و نیز شامل دنیا و آخرت می گردد، حال با توجه به این فراز از زیارت موجودات به آسمان و زمین تقسیم شده و آسمان نیز به اهل آسمان و خود آن تقسیم می گردد که هر یک از جداگانه بررسی می کنیم.

محبوب شدن نزد اهل آسمان

یکی از موارد مهم محبوب قرار گرفتن مؤمن، محبت پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام بعد از وفاتشان، نسبت به محبینشان می باشد که از ثمرات آن دعا کردن(1) ایشان است برای آنها هنگام عرضه شدن اعمال بد آنها به ایشان، که این امر مربوط به عالم برزخ ائمه علیهم السلام می باشد که حقیقتاً ایشان اهل آسمان(2) می باشند و دیگران به تبع ایشان از اهل آسمان می باشند. و با بررسی آیات قرآنی به دست می آید که اهل آسمان ملائکه هستند زیرا خداوند متعال می فرماید:

الذین یحملون العرش و من حوله یسبحون بحمد ربهم و یؤمنون به و یستغفرون للذین آمنوا ربنا وسعت کل شی ء رحمة و علما فاغفر للذین تابوا و اتبعوا سبیلک وقهم عذاب الجحیم ربنا و ادخلهم جنات عدن التی و عدتهم و من صلح من آبائهم و ازواجهم و ذریاتهم انک انت العزیز الحکیم وقهم السیئات و من تق السیئات یؤمئذ فقد رحمته و ذلک هو الفوز العظیم (3)، کسانی که عرش و اطرافیان آن را حمل می کنند، با ستایش پروردگارشان او را تسبیح کرده و به او ایمان دارند و برای مؤمنین طلب مغفرت می کنند - عرض می کنند - پروردگارا رحمت و علمت بر هر چیز وسعت یافته پس ببخش کسانی را که توبه کرده و از راهت تبعیت کردند و ایشان را از عذاب جهنم حفظ کن، پروردگارا! و داخل کن ایشان و پدران و همسران و فرزندان صالح ایشان را به بهشتهایی که به آنها وعده داده بودی زیرا تو عزیز حکیم هستی، و ایشان را از بدیها حفظ کن و کسی را که در آن روز از بدیها حفظ کنی پس بتحقیق او را رحمت کرده ای و این است رستگاری بزرگ

از این آیه شریفه مطالب این قسمت استفاده می شود زیرا :

اولاً مراد از حاملین عرش ملائکه مقرب(4) الهی هستند که اوامر و احکام الهی از آن طریق صادر می شود به شهادت من حوله که در آیه دیگر آن را، ملائکه معرفی کرده است، وتری الملائکة حافین من حول العرش (5)، دو ملائکه را پیچیده در اطراف عرش می بینی، این آیه عموم ملائکه را دلالت دارد و آیه بالا چون می فرماید: حامل عرش و کسانی که اطراف آنند، معلوم می شود، حاملینی که ملائکه شریف تر و مقرب تر باشند وجود دارد، این مطالب با مطلب گذشته منافات ندارد که گفتیم رسول خدا و ائمه علیهم السلام حقیقتاً اهل آسمان می باشند زیرا حقیقت ایشان قبل از ملائکه خلق شده است و واسطه فیض بوده است حتی برای ملائکه، لذا ایشان تسبیح و تقدیس را از ائمه آموختند(6).

و ثانیاً، طلب مغفرت ایشان برای مؤمنین است که راه ایمان را پیموده و صالح می باشند یعنی اعتقاد حقی دارند، این نشان دهنده محبت ایشان نسبت به مؤمنین است که برای ایشان طلب مغفرت می کنند

و ثالثاً، محبت ایشان محدود به عالم دنیا نیست بلکه از خداوند متعال می خواهند که ایشان را به بهشت داخل کرده و از بدیها و تبعات اعمالشان آنها را حفظ کرده و به رحمت الهی که همان رستگاری بزرگ است برساند.

در ذیل آیه شریفه روایات(7) متعددی است که دلالت می کند:

برای خداوند ملائکه ای است که گناهان شیعیان به واسطه استغفارشان ساقط می شود همان گونه که برگ درختان هنگام افتادنشان، از روی درخت می افتند، و نیز برای محبین ائمه استغفار کرده و دشمنانشان را لعن می کنند و از خداوند می خواهند که بر آنها عذاب پیاپی بفرستد، و همچنین ملائکه هنگام نماز و روزه برای انسان مؤمن دعا و درود می فرستند و هنگام مشکلات او برای رفعش(8) دعا می کنند، و همچنین روایات زیادی دلالت دارد که آنها برای زائرین قبر امیرالمؤمنین(9) و امام حسین(10) علیه السلام دعا کرده و از آنها استقبال می کنند و هنگام وداع از آنها مشایعت می کنند و وقتی مریض شوند عیادتشان می کنند و وقتی می میرند بر جنازه آنها نماز خوانده و برای آنها استغفار می کنند و همچنین در روایاتی(11) آمده است که ایشان تمایل در دوستی طالب علم داشته و با بالهای خود ایشان را مسح می کنند و ایشان را دوست دارند، و همچنین روایاتی(12) بیانگر آن است که ملائکه خادم شیعیان و محبین ائمه علیهم السلام می باشند.

محبوب شدن نزد آسمان

از آیات و روایات استفاده می شود که موجودات یک قسم شعوری نسبت به پروردگار متعال داشته و خود آنها یک نوع(13) آگاهی به آن نیز دارند و بر آن آثاری مترتب می شود از قبیل حمد(14) و تسبیح(15) پروردگار و سجده(16) برای او، هر چند انسان با علوم عادی به آن آگاهی نداشته باشد و آن را نفهمد، و این شعور یک قسم خضوع ایشان را نسبت به پروردگار متعال ایجاب می کند و قرآن کریم از آن به عنوان بندگی تعبیر می کند.

ان کل من فی السموات و الارض الا آتی الرحمن عبدا (17)، هیچ یک از موجودات آسمانی و زمینی نیست مگر اینکه به طرف بندگی خداوند مهربان می روند.

و نتیجه این بندگی آن است که آنها نسبت به وجود و آثار وجودی خود هیچ نوع استقلالی را نمی بینند به گونه ای که ترتب آثار را بر وجود خود به اذن حق تعالی دانسته، از این جهت چون خودشان در مسیر بندگی حق تعالی هستند نسبت به کسانی که آنها نیز در این مسیر باشند اظهار لطف و محبت داشته و آثارشان را به اذن الهی آشکار می کنند و برعکس، در برابر کسانی که بر ضد مسیر بندگی بوده باشند اظهار قهر و غضب نموده و آثار را به اذن حق مترتب نکرده و ایشان را در تنگنای وجودی قرار می دهند.

قرآن کریم در این رابطه می فرماید:

ولو ان اهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض ولکن کذبوا فاخذناهم بما کانوا یکسبون (18)، و اگر اهل شهرها ایمان آورده و تقوا داشتند حتماً برکاتی را از آسمان و زمین بر ایشان می گشودیم و لکن تکذیب کردند پس ایشان را به خاطر اعمالشان گرفتیم - مؤاخذه نمودیم -

و از قول حضرت هود و نوح به قومشان نقل می کند که توبه و استغفار کنید تا خداوند از آسمان باران را سرازیر کرده و نیرویتان را تقویت نماید،

و یا قوم استغفروا ربکم ثم توبوا الیه یرسل السماء علیکم مدرارا و یزدکم قوة الی قوتکم (19).

حضرت موسی بن جعفر علیه السلام می فرماید:

در زمان حضرت سلیمان بن داود علیه السلام قحطی شدیدی بر مردم وارد شد و به آن حضرت شکایت کردند و از او خواستند که آب برایشان طلب کند حضرت به ایشان فرمود: وقتی که نماز صبح را خواندم می روم، هنگامی که نماز صبح را خواند، آن حضرت و مردم می گذشتند و در راه به مورچه ای برخورد کردند که دستهایش را به آسمان بلند کرده و پاهایش به زمین، و می گوید: خدایا ما مخلوقی از مخلوقات هستیم و بی نیاز از روزیت نمی باشیم پس ما را به واسطه گناهان فرزند آدم هلاک مگردان، حضرت سلیمان به ایشان فرمود: برگردید زیرا شما به واسطه غیر خودتان - دعای مورچه - سیراب گشتید، امام کاظم علیه السلام فرمود: در آن سال به گونه ای سیراب شدند که هیچ گاه مانند آن سیراب نشده بودند(20).

روایات در تأثیر گناه در آسمان و زمین فراوان است، البته گناهان اجتماعی آثار بدتری دارد که برای برطرف شدن آنها، نوعاً توبه عمومی لازم است، لکن گاهی اعمال صالح انسان صالحی آن آثار را خنثی کرده و به واسطه آن شخص برکات از آسمان و زمین بر مردم نازل می شود،(21) به هر حال روابطی معنوی بین اعمال انسان و حالات و آثار موجودات وجود دارد که آن با این علوم متعارف بشری قابل درک نیست، جز کسانی که خداوند قلوبشان را به نور ایمان منور کرده باشد از آن آگاهی ندارند. و در قسمتی از حدیث معراج که ذکر شد نیز دلالت داشت درهای آسمان(22) که اعمال انسان مؤمن از آن بالا می رود، بعد از فوتش بر او گریه می کند، این گریه از فراق مؤمن است که از محبت آن موجود آسمانی نسبت به مؤمن سرچشمه می گیرد.

پی نوشت:

1- بحارالانوار، ج 23، ص 338، روایت 9 و 54 و 75.

2- تفسیر برهان : ج 4، ص 92، روایت 12 و 16.

3- غافر: 9 - 7.

4- المیزان ، ج 17، ص 326.

5- زمر: 75.

6- بحارالانوار، ج 24، ص 87، روایت 2 و 3 و 4.

7- تفسیر برهان ، ج 4، ص 91، روایت 3 و 4 و 5 و 10 و 11 و 13 و 16 و 17.

8- روضه کافی ، ص 365، روایت 556.

9- بحارالانوار، ج 100، ص 257.

10- همان ، ج 101، ص 68 - 52.

11- همان ، ج 1، ص 166، روایت 7 و 24 و 60.