شرح زیارت امین الله؛ « أَرْزَاقَكَ إِلَى الْخَلاَئِقِ مِنْ لَدُنْكَ نَازِلَةٌ »؛ آثار توجه به رازقیت خداوند

توجه به هر یک از اسماء و صفات الهی تأثیراتی فردی و اجتماعی در وجود انسان دارد و از جمله این صفت می باشد ( البته این آثار عمدتاً بر رازقیت خداوند در امور مادی مترتب می شود ) و آنها عبارتند از:

الف - نگرانی نداشتن نسبت به رزق

انسان در میان موجودات به لحاظ ساختمان وجودی که برایش مقرر شده است موظف است که برای امرار معاش خود از تهیه مسکن و لباس و خوراک و سایر چیزهایی که در بقایش به آن نیاز دارد اقدام کند و چنانچه در یکی از این شئون سستی و تخلف کند مؤاخذه نیز می شود و یکی از کسانی که دعایش مستجاب نمی شود کسی است که بدون فعالیت در طلب رزق از خداوند رزق طلب کند .

خداوند به او می فرماید:

مگر راهش را برایت فراهم نکردم ؟ چرا از راهش نرفتی؟

همچنین ائمه علیهم السلام دوست ندارند که مؤمنین خود را سربار دیگران بکنند و به دلیل تنبلی و سستی دنبال کسب و کار نروند تا مبتلا(1) به فقر شده و مجبور شوند نزد هر کس و ناکسی دست دراز کنند و آبروی خویش را بریزند .

از این جهت امام علی علیه السلام به خداوند عرض می کند:

خدایا چهره ام را با دارایی حفظ کن و آبرویم را با در تنگنا قرار گرفتن مریز، تا از طالبین رزق تو رزق طلب کنم و دل مخلوقات بدت را به دست آورم و مبتلا شوم به ستایش کسی که به من می دهد و امتحان شوم به مذمت کردن کسی که از من منع می کند و تو پشت سر تمامی این امور، زمامدار دادن و منع کردن می باشی .(2)

از طرف دیگر به دستور ائمه علیهم السلام رزقی را طلب می کنند که به اندازه کفایت باشد به طوری که به تکاثر نینجامد و در عین حال انسان مؤمن خود و دیگران را روزی رسان نمی داند بلکه فعالیتها را زمینه ساز برای نزول رزق از طرف حق تعالی می داند . زیرا به گفته خداوند ایمان دارد که رزق انسانها از طرف او تأمین شده است :

و فی السماء رزقکم و ما تدعون فورب السماء و الارض انه لحق مثل ما انکم تنطقون : و در آسمان رزق شما و آنچه به آن وعده داده شده اید (بهشت) موجود است . پس به پروردگار آسمان و زمین سوگند که آن( رزق ) حتماً حق است . مانند سخن گفتن شما . (3)

همچنین مکرر فرموده است که:

الله یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر : خداوند گشایش می دهد رزق را برای کسی که بخواهد و تنگ می گیرد . (4)

همچنین امام علی علیه السلام در یک کلام جامعی می فرماید:

بدانید به علم یقینی که خداوند قرار نداده است برای بنده هر چند تلاشش زیاد باشد و سخت کوش باشد و چاره اندیش اش قوی باشد، بیشتر از آنچه در لوح محفوظ برایش مقرر کرده و مانع نمی شود بین بنده در حال ضعف و کم کاریش و بین آنچه برای او در لوح محفوظ مقرر فرموده است و کسی که این مطلب را بشناسد و به آن عمل کند راحت ترین مردم است در حالی که در منفعت می باشد و کسی که آن را رها کند و در آن شک داشته باشد سرگرمترین مردم است در حالی که در ضرر است و چه قدر افرادی که در حال نعمت به واسطه آن عقب گرد می کنند و چه کسانی که در حال ابتلاء به واسطه آن جلو می روند . پس ای کسی که سود می طلبی شکرت را زیاد کن و از عجله ات کم کن و نزد نهایت رزقت ( به اندازه کفایت) توقف کن . (5)

از این بیانات استفاده می شود که خداوند طبق مصالحی که فقط خودش می داند برای هر کسی رزق معینی را مقرر فرموده است و باید در مسیر رسیدن به آن نیز تلاشی بکند و از تمامی اسباب مقرره برای رسیدن به آن ( فکر و تدبر و یا مشورت با اهلش و سپس اراده و به کار بستن توان ) بهره گیرد و همتش رسیدن به کفایت در رزق باشد و خود را روزی رسان نیز نداند و بداند که گاهی تلاشهای زیاد بی مورد است و اگر هم به رزق بیشتری برسد شاید موفق به استفاده از آن نشود و با این توجهات برای انسان مؤمن آرامشی در کسب رزق پیدا می شود که برای دیگران نمی باشد . به گونه ای که رزقش را در مسیر شکرگزاری از حق تعالی خرج می کند و اگر به مواهب بیشتری دست یابد به دیگران رسیدگی می کند. چون خداوند را روزی رسان مستقل می داند و

به فرموده امام علی علیه السلام:

کلکم عیال الله و الله سبحانه کافل عیاله : تمامی شما عیال و روزی خور خداوند هستید و خداوند سبحان متکفل عیالش می باشد . (6)

و فکر و قدرت و اراده و علم خود و دیگران را زمینه ساز رسیدن به رزق نازل شده از طرف خداوند می داند . روی این حساب با یک دلگرمی و آرامش به وعده های الهی نسبت به دادن رزق در صحنه کار و تلاش و توسعه و حتی ذخیره کردنی (7) که مخالف با دستور الهی نباشد قدم می گذارد. لکن در این راه خودکشی نمی کند . فقط به اندازه توانش فعالیت می کند . به طوری که با فعالیتهای دیگر روحیش تنافی نداشته باشد زیرا به فرموده امام علی علیه السلام:

لاینال الرزق بالتنعنی : با به رنج و زحمت افتادن به رزق نمی توان رسید . (8)

این مطلب که در روایات فرموده اند به فکر رزق آینده ات مباش و به فکر رزق همان روزی باش که در آن هستی برای این است که توجه ما از خداوند قطع نشود و آرامش درونی به هم نخورد و تنها به فکر رسیدن به رزق نباشیم . روشن است اگر کسی توجه به رازقیت خداوند نداشته باشد همواره اشتغال درونیش به رسیدن به رزق می باشد و از نیازهای فراوان روحش غافل می شود و علاوه بر پیدا کردن مرضهای روانی، یک روح گدامنشی پیدا می کند که همواره چشمش به دست این و آن است که به او کمک کنند یا سراغ او بیایند یا نزد اهل دنیا کرنش کند و امثال این امور که با روح استغنای انسان از غیر خدا ناسازگار است .

از این جهت امام علیه السلام می فرماید:

ارض من الرزق بما قسم لک تعش غنیا : راضی باش به آن رزقی که قسمتت شده تا با حالت بی نیازی زندگی کنی . (9)

ب - طمع نداشتن به دارایی های دیگران

انسان موجودی است که خلقتش بر اساس اجتماع و بقاء آن روابط اجتماعی و تبادل املاکش با دیگران بنا نهاده شده است . لکن انسان مؤمن با توجه به مطالب گذشته با حفظ ساختمان خلقتش و ایجاد روابط اجتماعی سالم و صالح، بر اساس دستورات خداوند متعال، هیچ گاه چشم داشت به داراییهای دیگران ندارد . به گونه ای که آنها را مالک مستقل و مؤثر در رفع نیازش بداند .

زیرا بفرموده امام صادق علیه السلام یقین دارد .آنجا که در جواب سؤال راوی که: چه چیزی ایمان را در بنده تثبیت می کند ؟ فرمود : ورع ایمان را در او تثبیت می کند و طمع ایمان را از او خارج می گرداند . (10)

و در روایت دیگر آن حضرت می فرماید:

ان اردت ان تقر عینک و تناول خیر الدنیا و الاخرة، فاقطع الطمع عما فی ایدی الناس... : اگر بخواهی که چشمت روشن شود و به خیر دنیا و آخرت برسی پس طمع را از آنچه در دست مردم است قطع کن....(11)

ج - آسان انفاق کردن

انفاق نیز یکی از ضرورتهای اجتماعی است . لکن انسان مؤمن به رازق بودن خداوند با ایمان به اینکه انفاقش در راه خدا هدر نمی رود بلکه جایگزین هم می شود با یک بینشی عمیق و با حالت رغبت، داراییهایش را به دیگران انفاق می کند .

همان طور که خداوند می فرماید:

قل ان ربی یبسط الرزق لمن یشاء من عباده و یقدر له و ما انفقتم من شی ء فهو یخلفه و هو خیر الرازقین : بگو پروردگارم رزق را برای بندگانی که بخواهد می گستراند و تنگ می گیرد و آنچه انفاق کنید پس او جایگزین می کند و او بهترین رزق دهندگان است. (12)

زیرا به فرموده امام علی علیه السلام:

لم یرزق المال من لم ینفقه : کسی که مال را انفاق نکند آن روزیش نشده است . (13)

یعنی آنچه را انفاق می کند مالکش می داند . (14)

همچنین آن حضرت فرمودند:

انکم الی انفاق ما اکتسبتم احوج منکم الی اکتساب ما تجمعون : شما به انفاق آنچه کسب می کنید نیازمندتر از خودتان هستید به کسب کردن آنچه جمع می کنید . (15)

امام صادق علیه السلام می فرماید:

ان کان الخلف من الله عز و جل حقا فالبخل لماذا؟ : اگر جایگزینی از طرف خداوند عز و جل حق است پس بخل برای چیست ؟ (16)

از این جهت قرآن کریم برای توجه دادن به اینکه انفاق از رزق خداوند است نوعاً در اوصاف مؤمنین پس از اقامه نماز می فرماید:

...و مما رزقناهم ینفقون : ...و از آنچه ما روزیشان کرده ایم انفاق می کنند .(17)

د - توجه نداشتن به انفاق خود

ایمان انسان هر مقدار نسبت به ظهور اسماء و صفات الهی در عالم بیشتر باشد توجهش از غیر او کمتر می شود تا جایی که دیگر به غیر او توجه ندارد .

در جنبه رازقیت خداوند متعال نیز این چنین است . وقتی توجه او به رازقیت خداوند متمرکز شد با تمام فعالیتهایش در این جهت خود و دیگران را کاره ای نمی داند . نه نسبت به خود و نه نسبت به دیگران .

قرآن کریم برای توجه دادن به این حقیقت، تصرف کردن مجاز و حلال در اشیاء را متفرع بر رازقیت خداوند کرده و می فرماید:

و کلوا مما رزقکم الله حلالا طیبا : بخورید( تصرف کنید) از آنچه روزیتان کرده است به طور حلال پاک .(18)

حقیقت فرمایش مولی الموحدین علی بن ابیطالب علیه السلام برایش آشکار می شود که:

کلکم عیال الله و الله سبحانه کافل عیاله: تمامی شما عیال و روزی خور خدا هستید و خداوند سبحان متکفل عیالش می باشد .

خلاصه آنکه مطرح شدن رازقیت خداوند برای تمامی موجودات چه کوچک و چه بزرگبرای توجه پیدا کردن انسان است تا پس از ایمان به این مرتبه از توحید ، آن را مورد توجه قرار داده و عملاً مشرک نباشیم . بلکه زندگانی موحدانه داشته باشیم . یعنی در عین حالی که ابزار رازقیت او را که در ما قرار داده است، به کار می بندیم توجه داشته باشیم که رزق تنها به دست اوست که مصالح انسان را می داند . گاهی در آن گشایشی ایجاد می کند و گاهی تنگ می گیرد. ما فقط مأموریم زمینه ای را برای حصول به آن فراهم کنیم . انفاق و عدم انفاق ما تأثیر مستقلی در گشایش و عدم گشایش آن ندارد. البته بعضی از کارها زمینه گشایش در رزق و بعضی از صفات نفسانی و کارهای حرام و قبیح زمینه محرومیت از رزق می شود که تمامی آنها برای امتحان شدن مومن می باشد.

پی نوشت :

1- فروع کافی ، ج 5، ص 79 - 77.

2- نهج البلاغه ، خطبه 225.

3- ذاریات : 23 - 22.

4- رعد: 26، اسراء: 30، قصص : 83، عنکبوت : 62، روم : 37، سباء: 39 و 36، زمر: 52، شوری : 12.

5- همان ، کلمه قصار 273.

6- فهرست موضوعی غررالحکم ، باب رزق .

7- فروع کافی ، ج 5، ص 89، روایت 3 .

8- فهرست موضوعی غررالحکم ، باب رزق .

9- همان .

10- بحارالانوار، ج 73، ص 168، روایت 2.

11- همان ، روایت 3.