شرح زیارت امین الله؛ « مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ أَوْلِيَائِكَ »؛ راههای اظهار محبت به ائمه علیهم السلام

پس از بیان اهمیت محبت به اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله  و  علت این همه سفارشات به محبت ایشان، باید معلوم شود که اظهار محبت به ایشان راههای مختلفی دارد که برای احیای امر ایشان، به تمامی آنها سفارش فرموده اند و تعدادی از آن راهها از جمله شعائر شیعه می باشد و خواسته اولیه ایشان، پیمودن تمامی این راهها با کیفیت کامل می باشد که در تکامل پیروان ایشان نقش مهمی را ایفا می کند و نشانه مرتبه کامل محبت می باشد و در غیر این صورت انجام هر یک از این راهها تأثیر مخصوص و محدود خود را دارند و نشانه مرتبه پایین تر محبت می باشد و آنها در هفت بخش عبارتند از: 

 تبعیت کامل در تمامی دستوراتشان

این مطلب اولین و اصلی ترین راه ابراز محبت به ایشان می باشد . زیرا همان طور که قبلاً بیان شد لازمه محبت به کسی انجذاب به طرف اوست به گونه ای که انسان آن طور که او می خواهد بوده باشد و روایاتی که در صفات(1) شیعه آمده است نظر به این دسته از افراد دارد . البته معنایش این نیست که اگر این نشانه به تمامی معنا در انسان نباشد شیعه نیست  بلکه شیعه کامل و حقیقی نیست و از محبین می باشد و تبعیت در هر درجه ای باشد مطلوب و سفارش شده است. 

 ذکر فضایل ایشان

یکی از راههای اظهار محبت نسبت به ایشان - که در طول تاریخ نقش مهمی در احیاء مرام و دین و کمالات ایشان داشته است -، ذکر فضایل ایشان است که هم تأثیر فردی دارد و هم تأثیر اجتماعی  . به ویژه ذکر فضایل امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علیه السلام که دشمنان اسلام بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  همواره در صدد مخفی کردن فضایل آن حضرت بوده اند  از راه ممنوع کردن ذکر حدیث از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و در مقابل ترویج و تأیید جعل احادیث دروغین درباره دشمنان آن حضرت و در تحت فشار قرار دادن محبین و شیعیان آن حضرت و... و از معجزات باهره آن مولی الموحدین و مولی الکونین آن است که با تمامی این فشارها بر آن حضرت و اهل بیت گرامشان و ذراری ایشان و محبین و شیعیانشان و آزار و شکنجه ها و زندانها و کشتنها، فضایل آن حضرت از تمامی ائمه علیهم السلام و اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم  فراوان تر است  به گونه ای که اهل سنت نیز نتوانسته اند آنها را مخفی کنند و حتی روایاتی در باب ثواب ذکر فضایل آن حضرت و اینکه نگاه به آن حضرت عبادت است نقل کرده اند .

از این جهت ذکر فضایل آن حضرت این همه آثار دارد و امام صادق علیه السلام به واسطه پدران بزرگوارش علیهم السلام از رسول خدا صلی الله علیه و آله  وسلم نقل می کند که فرمودند:

ان الله تعالی جعل لاخی علی بن ابیطالب علیه السلام فضائل لایحصی عددها غیره فمن ذکر فضیلة من فضائله مقرا بها غفر الله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر و لو وافی القیامة بذنوب الثقلین، و من کتب فضیلة من فضائل علی بن ابیطالب علیه السلام لم تزل الملائکة تستغفرله ما بقی لتلک الکتابة رسم، و من استمع الی فضیلة من فضائله غفرالله له الذنوب التی اکتسبها بالاستماع، و من نظر الی کتابة فی فضائله غفرالله له الذنوب التی اکتسبها بالنظر، ثم قال رسول الله صلی الله علیه و آله، النظر الی علی بن ابیطالب علیه السلام عبادة و ذکره عبادة، و لایقبل ایمان عبد الا بولایته و البرائة من اعدائه : همانا خداوند متعال برای برادرم علی بن ابیطالب علیه السلام فضایلی را قرار داده است که غیر او نمی تواند عددش را بشمارد پس کسی که فضیلتی از فضایل آن حضرت را ذکر کند در حالی که اقرار به آن داشته باشد خداوند گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد هر چند به اندازه گناه جن و انس باشد، و کسی که فضیلتی از فضایل علی بن ابیطالب علیه السلام را بنویسد همواره ملائکه برای او استغفار می کنند تا وقتی که اثری از آن نوشته باقی است، و کسی که به فضیلتی از فضایل آن حضرت گوش دهد خداوند گناهانی را که با گوشش کسب کرده می آمرزد و کسی که به نوشته ای در فضایل آن حضرت نگاه کند خداوند گناهانی را که با چشم انجام داده است می آمرزد، سپس رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نگاه کردن به علی بن ابیطالب علیه السلام عبادت است و یاد کردن او عبادت است، و ایمان بنده ای قبول نمی شود مگر به ولایت او و بیزاری از دشمنانش .(2)

ممکن است مراد از گناهان گذشته و آینده در اول حدیث، گناهان زبان باشد  .به شهادت قسمتهای بعد از آن و مراد از گناهان آینده، موفقیت به ترک گناهان در آینده باشد . آن هم گناهان غیر عمدی که با مرام و مذهب علی بن ابیطالب علیه السلام ضدیت نداشته باشد . به دلیل اینکه در این روایت می فرماید: معتقد به آن فضیلت باشد، در حالی که با بحثهای گذشته و بیان ائمه علیهم السلام در این رابطه ثابت شد که گاهی کثرت گناهان عمدی، اصل ایمان و ولایت را زایل می کند . 

ذکر فضایل ائمه علیهم السلام مخصوصاً علی بن ابیطالب علیه السلام آن قدر مهم است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:

زینوا مجالسکم بذکر علی بن ابیطالب علیه السلام : مجالس خود را با یاد علی بن ابیطالب علیه السلام زینت کنید .(3)

ذکر فضایل ایشان علیهم السلام به هر صورت که باشد مطلوب است  . چه در قالب بیان احادیث یا اینکه احادیثشان به صورت نثر و ترجمه یا در قالب شعر باشد  . تا جایی که امام صادق علیه السلام می فرماید:  کسی که درباره ما شعری گوید خداوند برای او خانه ای در بهشت بنا می کند (4) و نیز فرمود: کسی درباره ما شعری نمی گوید مگر اینکه به روح القدس مؤید می شود(5) .

البته این فضایل برای کسی است که به آنچه می سراید معتقد بوده و در آن پابرجا باشد و زبانش با قلبش تا آخر مداح اهل بیت باشد نه اینکه از آن برگردد یا دشمنان ایشان را نیز در غیر حال تقیه تمجید کند .همان طور که این سخن را پیامبر اکرم صل الله علیه و آله به حسان بن ثابت فرمود(6) پس از اینکه قضیه غدیرخم را به شعر درآورد.

 نظیر این کلام را امام باقر علیه السلام به کمیت شاعر فرمود . البته ائمه علیهم چنین شعرایی را - که در زمان غربت و محدودیت و محرومیت ایشان را بیان فضائلشان برای مردم و حکام ظلم، از ایشان دفاع می کردند - ترغیب و ترویج کرده و ایشان را تمجید و تکریم می کردند . همان طور که نسبت به فرزدق(7) شاعر و کمیت(8) و دعبل غزاعی(9) و امثال آنها انجام می دادند  . حتی اگر لغزشهایی هم داشتند کمکشان کرده و می کنند تا با حالت توبه از این عالم بروند . همان طور که نسبت به سید حمیری(10) - از شعرای زمان امام صادق علیه السلام - این گونه عنایت کردند  . به طوری که از نظر مذهب از طرفداران مذهب بود و به واسطه امام صادق علیه السلام مستبصر شد و از نظر عملی هم لغزشی داشت و از آن توبه کرد.

البته باید توجه داشت تا در بیان فضایل ایشان، مبتلا به غلو نگردید . به گونه ای که ایشان را در حد خدایی و به طور مستقل در وجود و کمالات وجودیه معرفی کنیم  . همچنان که ائمه علیهم السلام از این امر شیعیان و محبینشان را اکیداً منع کرده و در برابر غالیان به شدت مقاومت می کردند و ایشان را از خود طرد کرده و لعنشان می کردند و می فرمودند: بپرهیزید از غلو درباره ما و بگویید که ما بندگان مربوب خداییم و در فضیلت ما هر چه می خواهید بگویید(11) . همان طور که در برابر کسانی که امامت ایشان یا فضایلشان را انکار می کردند بشدت مقاومت می کردند.  

پس بهتر آن است که به بیان فرمایشات خودشان درباره خویش اکتفاء شود و هر مطلبی هر چند حق باشد هر جایی بازگو نشود تا مبادا سبب انکار ناآگاهان قرار گرفته و آنها  هم از درک فیوضات ائمه علیهم السلام محروم شوند .همچنان که سفارش ایشان(12) همین گونه است. 

 نشر معارف ائمه علیهم السلام

یکی از مهم ترین راههای ابراز محبت به اهل بیت عصمت علیهم السلام بیان معارف ایشان است . اعم از اعتقادات، اخلاقیات یا وظایف عملی، برای کسانی که اهلیت داشته باشند یا اجتهاداً با دارا شدن شرایطش و یا به صورت تقلید از صاحبان فتوا و صاحب نظران مطمئن در معارف دین . از این جهت امام صادق علیه السلام می فرماید: عالمی که با عملش نفع برد - برده شود - از عبادت هفتاد هزار عابد - که عالم نباشد - برتر است(13). و نیز می فرماید: یک رکعت نماز فقیه برتر است از هزار رکعت نمازی که عابد - بدون علم - می خواند(14) و در رابطه با فضیلت تعلیم مردم و آداب آن و نهی از کتمان علم از اهلش و مذمت گمراه کردن مردم و نهی از سخن گفتن بدون علم و داشتن شرایطش روایات(15) زیادی از ائمه علیهم السلام صادر شده است. 

دوستی با دوستان ایشان و دشمنی با دشمنانشان

این قسمت را قبل ازاین بیان کردیم.( لوازم محبت به ائمه علیهم السلام ) 

 ذکر مصائب ائمه علیهم السلام

یکی دیگر از راههای ابراز علاقه به ایشان و بیزاری از دشمنانشان، بیان ظلمهایی است که برایشان از طرف غاصبین حقشان روا داشته شده و نیز تشکیل مجالسی در این رابطه، و گریه کردن بر آن مصایب  که این یکی از راههای بسیار مهم در بیان حقانیت ایشان و باطل بودن دشمنانشان و زیاد شدن محبت به ایشان و کینه دشمنانشان می باشد و ائمه علیهم السلام نیز خودشان در تشکیل این مجالس و بیان ظلمهایی که بر ایشان رفته است کوشا بودند(16) و دیگران را نیز سفارش به تشکیل این مجالس و شعر گفتن درباره مصایبشان می کردند(17) تا این وقایع در طول تاریخ باقی بماند و به بوته فراموشی گذارده نشود و هر نسلی بتواند با فهمیدن راه حق و باطل، راه خود را انتخاب کند و آن دین خاتمی که نجات دهنده تمامی بشریت است آشکار شود و مبانی آن در پرتو این مجالس بازگو شده و به عالم برسد تا بر همگان اتمام حجت شده و مقدمه آمادگی برای حکومت جهانی حقه ولی الله الا عظم عجل الله تعالی فرجه الشریف گردد .  از این جهت ثوابهای بسیاری برای گریه بر مصایب ایشان ذکر شده است (18) . زیرا حقیقت گریه که در اثر تحریک احساسات انسان جاری می شود اگر بر محور فهم حقیقت باشد انسان را در همان مسیر می اندازد . امام صادق علیه السلام به فضیل می فرماید:

تجلسون و تحدثون؟ قال: نعم جعلت فذاک قال: ان تلک المجالس احبها فاحیوا امرنا یا فضیل! فرحم الله من احیی امرنا، یا فضیل! من ذکرنا او ذکرنا عنده فخرج من عینه مثل جناح الذباب غفرالله له ذنوبه و لو کانت اکثر من زبد البحر  : آیا می نشینید و گفتگو می کنید؟ عرض کرد: بله فدایت شوم .  حضرت فرمود: همانا این مجالس را دوست دارم  پس امر ما را احیا کنید  ای فضیل! پس خداوند رحمت کند کسی را که امر ما را احیا می کند . ای فضیل! کسی که ما را یاد کند یا ما را نزدش یا د کنند پس، از چشمش به مقدار بال مگسی اشک خارج شود خداوند گناهانش را هر چند بیشتر از کف دریا باشد می آمرزد.(19)

یاد مصایب ایشان آنچنان محرک فرد و جامعه به طرف ظلم ستیزی و حق طلب ی می شود که علاوه بر ثوابهای زیادی که بر گریه بر ایشان ذکر شده - که علتش شاید آن مطلبی باشد که ذکر شد - ناله و فریاد کردن در مصائبشان مطلوب دانسته شده است  .

امام صادق علیه السلام می فرماید: هر ناله و فریاد و گریه ای مذموم است  جز ناله و فریاد و گریه بر امام حسین علیه السلام(20) .

علاوه بر اینها می فرماید: تنفس غمگین به خاطر ظلم به ما تسبیح است و هم و غمش برای ما عبادت است(21) .

ناراحت شدن و متأثر شدن در برابر ظلم ظالم که حکایت از نارضایتی نسبت به اعمال او می کند آن قدر مهم است و عملاً انسان را در مقابله با ظالم قرار می دهد  که اگر به واسطه آن اشک از چشم انسان جاری شود  حتی بر یکی از شیعیان ایشان، انسان را مستحق بهشت می نماید .

لذا امام باقر علیه السلام می فرماید: کسی که اشکش جاری شود برای اما به سبب خونی که از ما ریخته شده یا حقی که از ما کم شده یا آبرویی که از ما دریده شده یا از یکی از شیعیان ما، خداوند متعال او را به واسطه آن در مدت طولانی در بهشت جا می دهد(22) .

البته باید هدف از تشکیل مجالس عزا و شعر گفتن و گریاندن و گریه کردن بزرگداشت اهداف ائمه علیهم السلام باشد نه خودنمایی و خودآرایی یا تزیین مجالس به اموری که مورد غضب و نارضایتی ایشان است  . زیرا فرموده اند: خداوند ایشان را به رحمت اختصاص داده و به واسطه آن ایشان را بر خلقش فضیلت داده است(23). پس برای اینکه در جهت رحمت الهی قرار گیریم - که گریه خود نمونه آشکاری از ظهور رحمت است - باید مجالس خود را هر چه ساده تر از آلایشها و پیرایه ها تشکیل داد تا مبادا روح انسان به آنها مشغول و اموال نیز در این جهت بی هدف صرف شود و از آن هدف اصلی بازمانیم و اگر به واسطه برپایی این شعائر الهی به طرف ظهور رحمت الهی در خود و جامعه قدم برداریم معلوم می شود آنها مورد رضایت الهی و ائمه علیهم السلام بوده است  . همچنان که در طول تاریخ تشیع تا حدود زیادی این گونه بوده است و در سایه پربرکت این مجالس عزا، چه دلهایی نرم و رقیق شده و چقدر معارف اصیل اسلام و ائمه بازگو شده و می شود و چقدر از مستمندان دستگیری شده و چه مقدار مبداء تحولات روحی و فکری و سیاسی در جامعه گردیده است . به گونه ای که تمامی اقوام و ملل و مذاهب اسلامی از این برکات و ایثارگریها محرومند تا جایی که انقلاب عظیم پرشکوه جمهوری اسلامی به رهبری بزرگ مرجع دینی شیعه حضرت امام خمینی قدس سره الشریف مبدئش از بزرگداشت محرم و صفر شروع شد  و به پیروزی رسید و دشمنان ائمه علیهم السلام تأثیر این گونه مجالس را می دانستند . از زمان ائمه علیهم السلام تا این اواخر - رضاخان در ایران، آتاترک در ترکیه، وهابیت در عربستان و... - از برپایی هر چه باشکوه و پرمحتوای آنها جلوگیری می کردند . به ویژه نسبت به امام حسین علیه السلام  (24) و قبر شریفش و زیارت آن مرقد مطهر حساسیت عجیبی داشته تا جایی که بارها آن را خراب کردند و از رفتن به زیارتشان مخالفت به عمل می آوردند و می آورند . لکن با وجود تمامی این ممنوعیتها و محرومیتها نور الهی ائمه علیهم السلام روز بروز جلوه اش بیشتر شده و مشتاقانی را از سراسر عالم به ایشان متمایل بوده است و در برابر دشمنانشان روز به روز نزد انسانهای آگاه و با فطرت سالم، منفورتر گردیده اند تا حدی که جز لعن و نفرین روز افزون برای ایشان نمانده است.

خداوند متعال می فرماید:

یریدون ان یطفئوا نور الله بافواههم و یابی الله الا ان یتم نوره و لو کره الکافرون :

می خواهند نور خداوند را با دهانشان خاموش کنند و خدا نورش را تمام می کند  . هر چند کافران از آن ناراحت باشند. (25) 

 توسل به ائمه علیهم السلام

یکی از مهم ترین راههای اظهار محبت به ائمه علیهم السلام واسطه قرار دادن ایشان است در امور و مشکلاتمان به درگاه خداوند متعال تا اینکه آنها به نتیجه برسند و در غیر این صورت هیچ گاه به نتیجه نخواهد رسید . زیرا از نظر عقل و شرع حق تعالی فیوضاتش را به واسطه وسایط فیض اجرا می کند . البته این امر به واسطه محدودیت قدرت او نیست بلکه به واسطه محدودیت قابل است . چون موجودی که در نهایت محدودیت است توان گرفتن فیض را از خداوندی که کمال مطلق است ندارد  بلکه وسایطی (که به افاضه خودش سنخیتی با آن کمال مطلق را دارند) اول فیض را دریافت کرده - اول غیر زمانی - سپس به مادون خود افاضه می کنند به گونه ای که آن وسایط در طول فاعلیت حق تعالی می باشند نه در عرض فاعلیت او که خداوند در فاعلیت کنار رفته باشد و دست روی دست بگذارد . همچنان که یهود(26) و مشرکین معتقدند .

قرآن کریم به این وسایط تصریح دارد در مسئله تدبیر عالم (27) و مسئله توفی یا جان گرفتن (28) و مسئله وحی(29) و... که در عین حالی که این افعال به حق تعالی ذاتاً و استقلالاً نسبت دارد:

- کل یوم هو فی شأن : هر روزی در کاری است - به وسایط نیز تبعاً و به مشیت الهی نسبت دارد و اساساً دیدگاه توحیدی خالص این چنین دیدگاهی است .

لذا در مسئله بیعت رضوان که مسلمانان با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بیعت کردند می فرماید:(30) با خدا بیعت کردند  .

امام صادق علیه السلام نیز می فرماید: خداوند اباء دارد از اینکه اشیاء و امور را جز به واسطه اسباب جاری کند . پس برای هر چیزی سببی قرار دارد... آن رسول خدا و ما هستیم(31) .

از این جهت قرآن کریم می فرماید:

ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها  : برای خداوند اسمهای نیکوتری است پس او را با آنها بخوانید .  در عین حال که در آیات بسیاری امر به خواندن خویش می فرماید(32) .

پس معلوم می شود خواندن او به واسطه اسمای حسنایش خواندن خودش می باشد و باید او را از این طریق خواند . لذا در دنباله آیه می فرماید: رها کنید کسانی را که در اسمای او کجروی دارند که ایشان به سزای اعمالشان به زودی خواهند رسید - یعنی خدا را به واسطه اسماء نمی خوانند یا اسماء را به طور صحیح نمی فهمند و نمی خوانند .

 امام صادق علیه السلام در بیان آیه می فرماید:(33) (به خدا سوگند ما اسمای حسنائی هستیم که خداوند از بندگان عملی را جز به معرفت ما قبول نمی کند) و چون ائمه علیهم السلام کامل ترین اسمای الهی و نزدیکترین وسایط فیض به حق تعالی می باشند باید در تمامی امور به ویژه مشکلات به ایشان متوسل شویم .

امام باقر علیه السلام می فرماید:

من دعا الله بنا افلح و من دعاه بغیرنا هلک و استهلک : کسی که خدا را به واسطه ما بخواهد رستگار شده و کسی که خدا را به غیر ما بخواند هلاک شده و طلب هلاکت کرده است (34) .

 انبیاء بزرگ الهی نیز برای رفع مشکلاتشان مأمور(35) بودند خداوند را به واسطه ایشان بخوانند . در حالی که خودشان در مرتبه ای، برای امتشان واسطه فیض الهی بودند .

از این جهت فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام قبل از دعا کردن و بعد از آن مستحب است و تا بر ایشان صلوات فرستاده نشود دعا بالا(36) نمی رود. در کتابهای معتبر(37) توسلاتی از ناحیه ائمه علیهم السلام برای رفع مشکلات گوناگون برای ما بیان شده است که آنها تجربه نیز شده است. 

 زیارت ائمه علیهم السلام

یکی از وسایل ابراز محبت به ائمه علیهم السلام زیارت کردن ایشان است چه در حال حیات یا در حال موت ایشان، همچنان که این امر نزد عقلا این چنین است که هر کس، شخصی را دوست داشته باشد برای ابراز محبتش به زیارت و دیدن محبوبش می رود و از ملاقات با او لذت می برد.

لذا امام رضا علیه السلام می فرماید:

ان لکل امام عهدا فی عنق اولیائه و شیعته و ان من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیارة قبورهم، فمن زارههم رغبة فی زیارتهم و تصدیقا بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعائهم یوم القیامة  :  برای هر امامی عهد و پیمانی در گردن دوستان و شیعیانش می باشد و از وفای تام به عهد و ادای نیکوی آن، زیارت قبرهای ایشان است، پس کسی که ایشان را زیارت کند از روی میل بزیارتشان و تصدیق به آنچه که ترغیب کرده اند در زیارتشان، امامانشان روز قیامت شفیعان ایشان خواهند بود(38).

از این روایات و روایتهای دیگر استفاده می شود که رابطه محبت و مأموم بودن اظهار عهد و پیمانی است که در عالم ذر - یا با وجود انسان - بین محب و مأموم و بین محبوب و امام بسته شده است و این عهد نه تنها در حال حیات دنیایی ایشان به واسطه اعلان وفاداری به ایشان در تمامی مراحل حیات و ایفاء حقوق ایشان - که در وظایف شیعه بیان شده - از جمله زیارتشان، باید اظهار شود، همچنان که عده ای از اصحاب رسول خدا و ائمه علیهم السلام می آمدند و این امر را با صدق اظهار می کردند و ایشان به آنها بشارتهایی می دادند(39) مانند حارث اعور، اباذر و امثال ایشان، در حال وفات ایشان نیز، وفای به آن عهد با زیارتشان کامل تر وفا می شود . البته زیارت ایشان هر چه با آداب بیشتر - که در کتابهای مفاتیح الجنان و بحار ذکر شده(40) - و معرفت بهتر نسبت به مقامات ظاهری و معنوی ایشان انجام شود آن پیمان بهتر انجام شده و بیشتر ظهور می کند و آن فضایل بیشماری(41) هم که برای زیارتشان ذکر کرده اند در این رابطه است. همان طور که به واسطه صلوات برایشان نیز می توان آن عهد و پیمان(42514) را ظهور داد - مباحث شریفی در رابطه با صلوات بر ایشان از ائمه علیهم السلام(43) رسیده است -. برای پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام و امامزادگان، زیاراتی از طرف ائمه علیهم السلام نقل شده(44) که به کتابهای زیارت باید رجوع کرد.

پی نوشت :

1- همان ، ج 68، باب صفات الشیعه .