چهل حدیث اسراف

۰۳ شهریور ۱۴۰۱ 0 معارف

1. اسراف چيست

قالَ الصّادِقُ عليه السلام:

اِنَّمَا اْلاِسْرافُ فيما اَتلَفَ الْمالَ وَ اَضَرَّ بِالْبَدَنِ. قيلَ: فَمَا اْلاِقْتارُ؟ قالَ: اَكْلُ الْخُبْزِ وَ الْمِلْحِ وَ اَنْتَ تَقْدِرُ عَلى غَيْرِهِ.

[ مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 1 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: اسراف آنست كه انسان مالش را از بين ببرد و به بدنش صدمه بزند [«مثل سيگار كشيدن»] عرض شد پس اقتار چيست؟ فرمود: اينست كه غذايت نان و نمك باشد در صورتيكه قدرت دارى غذاى مناسبترى بخورى.

2. زيـادى آبِ خوردن را نبايد دور ريخت

قالَ الصّادِقُ عليه السلام:

مَنْ شَرِبَ مِنْ ماءِ الْفُراتِ وَ اَلْقى بَقيَّةَ الْكُوزِ خارِجَ الْماءِ فَقَدْ اَسْرَفَ.

[ همان، حديث 3 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه آبى را از نهر فرات «گوارا» براى خوردن بردارد و بعد از نوشيدن، زيادى آنرا بيرون بريزد اسراف كرده است.

3. پائين‌ترين مـرتبه اسـراف

عَنَ اَبى عَبْدِاللّه عليه السلام قالَ:

اَدْنَـى اْلاِسْـرافِ هَـراقَةُ فَضْلِ اْلاِنـاءِ وَ ابْتِذالُ ثَوْبِ الصَّوْنِ وَ اِلْقاءُ النَّـوى.

[ وسائل الشيعه، ج 3، باب 28، ص 384 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: پائين ترين مرتبه اسراف عبارتست از:

۱ ـ دور ريختن آبيكه از آشاميدن اضافه آمده است.

۲ ـ اينكه لباس كار و لباس بيرونى، يكى باشد.

۳ ـ بدور انداختن هسته خرما پس از خوردن خرما [«چون از هسته خرما ماده غذائى براى شتران تهيه مى شد»]

4. سيب نيم خورده

رُوِىَ:

اَنَّهُ نَظَرَ الصّادِقُ عليه السلام اِلى فاكِهَةٍ قَدْرُمِيَتْ مِنْ دارِهِ لَمْ يُسْتَقْصَ اَكْلُهافَغَضِبَ وَ قالَ: ما هذا اِنْ كُنْتُمْ شَبِعْتُمْ فَاِنَّ كَثيرا مِنَ النّاسِ لَمْ يَشْبَعُوا فَاَطْعِمُوهُ مَنْ يَحْتاجُ اِلَيْهِ.

[ مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 4 .]

نقل شده است كه: امام صادق عليه السلام مشاهده كرد سيبى را نيم خورده از خانه بيرون انداخته اند، خشمگين شد و فرمود: اگر شما سير هستيد خيلى از مردم گرسنه اند خوب بود آنرا به نيازمنديش مى داديد.

5. هرچه از سفره افتاد برداريد

عَنْ اَبِى عَبْدِاللّه عليه السلام، قالَ:

اِنّى اَجِدُ الشَّيْئَ الْيَسيرَ يَقَعُ مِنَ الْخَوانِ فَاُعيدُهُ فَيَضْحَكُ الْخادِمُ.

[ همان، حديث 7 .]

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: من هرگاه چيز كمى هم از سفره مى افتد آنرا بر مى دارم و اين كار باعث تعجب خادم مى شود و خادم مى خندد.

6. سلامتى كـجاسـت؟

قالَ اَميرُالْمُؤْمِنينَ عليه السلام:

كُلُوا ماسَقَطَ مِنَ الْخَوانِ فَاِنَّهُ شِفآءٌ مِنْ كُلِّ داءٍ بِاِذْنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ لِمَنْ اَرادَ اَنْ يَستَشْفِىَ بِهِ.

[ مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 9، بنقل از نهج البلاغه .]

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: آنچه را كه از سفره افتاده برداريد و بخوريد، زيرا آن دواى هر درديست كه خدا بخواهد آنرا اليتام بخشد براى كسى كه به نيّت شفاء بخورد.

7. بـى نـيازى جاودانه

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله:

مَنْ تَتَبَّعَ ما يَقَعُ مِنْ مائدَةٍ فَاَكَلَهُ ذَهَبَ عَنْهُ الْفَقْرُ وَعَنْ وُلْدِهِ وَ وُلْدِ وُلْدِهِ اِلَى السّابِعِ.

[ همان ، حديث 8 .]

پيامبر گرامى اسلام فرمود: كسى كه جستجو كند و آنچه از سفره افتاده بردارد و بخورد، فقر و تنگدستى از خودش و اولادش تا هفت پشت رخت برمى بندد.

8. نشانه‌هاى اسـراف كننده

عَنْ اَبى عَبْدِاللّه عليه السلام، قالَ:

لِلْمُسْرِفِ ثَلاثُ عَلاماتٍ يَشْتَرى ما لَيْسَ لَهُ وَيَلْبِسُ ما لَيْسَ لَهُ وَيَأْكُلُ ما لَيْسَ لَهُ.

[ تفسير نورالثقلين، جلد 1؛ سوره انعام، ص 772 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: اسراف كننده را سه نشانه است: چيـزهائـى را مى خـرد و مى پـوشد و مـى خـورد كه در شـأن او نيست.

9. نشانه مؤمن

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام:

صِفَةُ الْمُؤْمِنِ ... لايُبَذِّرُوَ لايُسْرِفُ بَلْ يَقْتَصِدُ.

[ مجموعة الاخبار، الباب 30، حديث 1 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: انسـان مؤمن اسراف و زياده روى نمى كند بلكه ميانه روى را پيشه خـود مى سازد.

10. روش پيامبر

رُوِىَ:

اَنَّهُ كانَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله يَأكُلُ الرُّطَبَ وَ يُطْعِمُ الشّاةَ النَّوى.

[ مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 5 .]

روايت شده است: پيامبر گرامى وقت خرما مى خوردند هسته آنرا به گوسفند مى دادند.

11. اسـلام و ميانه روى

عَن عامِرِ بنِ جُذاعَة قالَ:

جاءَ رَجُلٌ اِلى اَبى عَبدِاللّه عليه السلام فَقالَ لَهُ: اِتَّقِ اللّهَ وَ لاتُسْرِفْ وَ لاتُقْتِرْ وَ لكِنْ بَيْنَ ذلِكَ قَوامٌ، اِنَّ التَّبْذيرَ مِنَ الاِْسْرافِ، قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ؛ وَ لاتُبَذِّرْ تَبْذيرا.

[ تفسير نورالثقلين، ج 2، سوره اسراء، ص 56 .]

از عامر بن جذاعه نقل شده است كه گفت: مردى آمد خدمت امام صادق عليه السلام حضرت به او فرمود: تقواى الهى پيشه كن، اسراف نكن و بر خود هم سخت مگير و ميانه روى مايه استوارى است، تبذير همان اسراف است كه خداوند درباره آن فرموده: تبذير و زياده روى نكن.

12. كار شيطانى

عَنْ كِتابِ اَبى مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرّى عليه السلام اِلى مُحَمَّدِ بْنِ حَمْزَةَ وَ بِشارَتُهُ بِالْغِنى وَ قَولُهُ لَهُ:

وَ عَلَيْكَ بِاْلاِقْتِصادِ وَ اِيّاكَ وَ الاِْسْرافَ فَاِنَّهُ مِنْ فِعْلِ الشَّيْطَنَةِ.

[ معارف اسلام ج 1 ص 186 .]

امام حسن عسگرى عليه السلام به محمدبن حمزه نامه اى نوشته او را به ثروت و بى نيازى مژده داده و به او فرموده: بر تو باد ميانه روى و پرهيز از اسراف زيرا اسراف از كارهاى شيطانى است.

13. عامل نياز و بى‌نـيازى

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام:

ياعُبَيْدُ، اِنَّ السَّرَفَ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ اِنَّ الْقَصْدَ يُورِثُ الْغِنى.

[ وسائل الشيعه، جلد 15، ص 258 .]

امام صادق عليه السلام به عبيد فرمود: اسراف و زياده روى باعث فقر و تنگدستى مى گردد و ميانه روى موجب ثروت و بى نيازى مى شود.

14. دور انداخـتن هسته خرما

عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام؛ قالَ:

اِنَّ الْقَصْدَ اَمْرٌ يُحِبُّهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ وَاِنَّ السَّرَفَ يُبْغِضُهُ حَتّى طَرْحُكَ النَّواةَ فَاِنَّها تَصْلَحُ لِشَيْىٍ? وَ حَتّى صَبُّكَ فَضْلَ شَرابِكَ.

[ تحف العقول، ص 301 .]

از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمود: ميانه روى را خداوند متعال دوست دارد و اسراف و زياده روى مورد خشم اوست حتى اگر اسراف در انداختن هسته خرمائى باشد كه قابل مصرف است يا زيادى آبى كه خورده شده، باشد.

15. ميانه روى و بـقاء نعمت

عَنْ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عليه السلام:

وَ مَنِ اقْتَصَدَ وَ قَنَع بَقِيَتْ عَلَيْهِ النِّعْمَةُ وَ مَنْ بَذَّرَوَ اَسْرَفَ زالَتْ عَنْهُ النِّعْمَةُ.

[ تحف العقول، ص 301 .]

امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمودند: كسى كه در زندگى ميانه روى و قناعت ورزد. نعمت او باقى مى ماند و آنكه با ريخت و پاش و اسراف زندگى كند نعمتش از بين مى رود.

16. ميـانه روى حسنه‌ و اسراف و كِــنِسى گنـاه است

قالَ اَبُو جَعْفَرٍ لِأَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام:

يـا بُنَـىَّ عَلَيْكَ بِالْحَسَـنَةِ بَيْنَ السَّيَّئـتَيْنِ تَمْحُو هُما قـالَ: كَـيْفَ ذلِكَ يـا اَبَةِ؟ قالَ: مِثْلُ قَوْلهِ؛ «وَ الَّـذينَ اِذا اَنْـفَقُوا لَـمْ يُسْـرِفُوا وَ لَـمْ يَـقْتُرُوا»

[ تفسير نورالثقين، جلد 4، سوره فرقان، ص 27 .]

امام باقر عليه السلام به فرزندش امام صادق عليه السلام فرمود: بر تو باد به انجام كار خيرى كه وسط دو كار بد قرار گرفته و آن دو را از بين مى برد، امام صادق سئوال كرد، چگونه چنين چيزى ممكن است؟ امام فرمود: همانطور كه قرآن مى گويد مؤمنين كسانى هستند كه وقتى انفاق مى كنند زياده روى و سختگيرى نمى كنند (بنابراين اسراف و سختگيرى هر دو گناه است و حدّ وسط آن يعنى ميانه روى حسنه است بر تو باد به آن حسنه كه بين آن دو گناه است).

17. بيمه ميانه‌رو

عَنْ اِبْنِ مَيْمُونٍ قالَ:

سَمِعْتُ اَبا عَبْدِاللّهِ عليه السلام، يَقُولُ: ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ اَنْ لا يَفْتَقِرَ.

[ خصال صدوق، باب الواحد، حديث 32 .]

ابن ميمون گفت : شنيدم كه امام صادق عليه السلام فرمود: هر كسى كه در زندگى خود ميانه رو باشد من ضمانت مى كنم او را كه هرگز تهى دست نشود.

18. عامل فراوانى و تباهى ثـروت

قالَ اَميرُ الْمُؤمِنينَ عليه السلام:

اَلْقَصْدُ مَثْراةٌ وَالسَّرَفُ مَثْواةٌ.

[ وسائل الشيعه، جلد 15، ص 258 .]

على عليه السلام فرمود: اعتدال در خرج كردن «ميانه روى» موجب فراوانى مال و ثروت و اسراف باعث تباهى و نابودى آن است.

19. ميانه‌روى عامل رستگارى

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله:

ثَلاثٌ مُنْجِياتٌ، فَذَكَرَ الثّالِثَ الْقَصْدُ فِى الْغِنى وَالْفَقْرِ.

[ وسائل الشيعه ،ج 15، ص258]

پيامبر گرامى اسلام فرمود: سـه چيـز باعث نجات و رسـتگارى است و در مـورد سـومى خـاطرنـشان ساخت؛ رعايت اعتدال در حال فقر و توانـگريست.

20. عامل فراوانى رزق و محروميت

قال رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله:

مَنِ اقْتَصَدَ فِى مَعيشَتِهِ رَزَقَهُ اللّهُ وَ مَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللّه.

[ وسائل الشيعه، جلد 15، ص 259 .]

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه در زنـدگى ميانه روى را رعـايت نمايد خداوند او را روزى مى دهد و كسى كه اسراف و زياده روى كـند، او را محـروم مى سازد.

21. اسراف دشمن فـراوانى اسـت

قالَ عَلىٌ عليه السلام:

اَلاِسْرافُ يُفْنِى الْجَزيلَ.

[ ميزان الحكمه، ج 4، باب اسراف، حديث 8481 .]

اميرمؤمنان فرمود: اسراف و زياده روى فراوانى را نابود مى سازد.

22. اسراف بركت را كـم مى‌كند

قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام:

اِنَّ مَعَ اْلاِسْرافِ قِلَّةُ الْبَرَكَةِ.

[ وسائل الشيعه، ج 15، ص 261 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: همانا اسراف با كمى بركت همراه است.

23. پـيامدهاى اسـراف

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

اَلتَّبْذيرُ عُنْوانُ الْفاقَةِ.

[ ميزان الحكمه، ج 1، حديث 1659 .]

امام على عليه السلام فرمود: زياده روى مقدمه فقر و تنگدستى است.

24. زياده‌روى و تنـگدسـتى

قالَ علىٌّ عليه السلام:

اَلتَّبْذِيرُ قَرِينُ مُفْلِسٍ.

[ همان، حديث 1660 .]

على عليه السلام فرمود: زياده روى همراه با تنگدستى است.

25. افتـخار به زياده‌روى

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

مَنِ افْتَخَرَ بِالتَّبْذيرِ اِحْتَقَرَ بِاْلاِفْلاسِ.

[ همان مدرك، حديث 1661 .]

على عليه السلام فرمود: كسـى كه به زيـاده روى افتـخار كـند، با تنـگدستى خـوار و زبـون مى گردد.

26. خشم خـدا و تباه‌كردن ثروت

قالَ الْكاظِمُ عليه السلام:

اِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ الْقيلَ وَ الْقالَ وَ اِضاعَةَ الْمالِ وَ كَثْرَةَ السُّؤالِ.

[ فصار الجمل، ص 305 .]

امام كاظم عليه السلام فرمود: خـداوند قيـل و قال، ضـايع كردن مـال و زيـاده روى در سـئوال را دشـمن مـى دارد.

27. بخششهاى بى‌مورد

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

اَلا وَ اِنَّ اِعْطاءَ الْمالِ فِى غَيْرِ حَقِّه ِ تَبْذيرٌ وِ اِسْرافٌ وَ هُوَ يَرْفَعُ صاحِبَهُ فِى الدُّنْيا وَ يَضَعُهُ فِى اْلاخِرَةِ وَ يُكْرِمُهُ فىِ الناسِ وَ يُهينُهُ عِنْدَاللّهِ.

[ نهج البلاغه، خطبه 126 .]

امام على عليه السلام فرمود: بخشش هاى بى جاى مال و ثروت، اسراف و زياده روى محسوب مى شود و بخشنده آنرا در دنيا بالا مى برد و در آخرت او را پائين مى آورد، او را در بين مردم بزرگ جلوه مى دهد، و نزد خدا خوار و سبك مى كند.

28. عامل تنگدستى

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله:

اَلسَّـرَفُ يُـورِثُ الْفَـقْرَ.

[ مجموعة الاخبار، باب 171، حديث 6 .]

پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله فرمود: اسراف فقر و تنگدستى مى آورد.

29. به اسـراف كـار رحم نمى‌شود

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

ذَرِ السَّرَفَ فَاِنَّ الْمُسْرِفَ لا يُحْمَدُ جُودُهُ وَ لا يُرْحَمُ فَقْرُهُ.

[ بحارالأنوار، ج 50، ص 292، حديث 66 .]

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: زياده روى و اسراف را ترك كن زيرا بخشش اسراف كار مورد ستايش نيست و تنگدستى او هم مورد ترحم واقع نمى شود.

30. زياده روى در كـار خـير

عَنْ عَلىٍّ عليه السلام:

اَلِأسْـرافُ مَذْمُومٌ فى كُلِّ شَيْىٍ?ِ لاّ فِى اَفْعالِ الْخَيْرِ.

[ ميزان الحكمه، ج 4، حديث 8503 .]

از على عليه السلام روايت شده است كه فرمود: زياده روى در همه موارد بجز در كارهاى نيك مورد نكوهش واقع شده است.

31. اسراف در صـدقـه

كانَ فِى وَصِيَّةِ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله لِعَلىٍّ عليه السلام:

... وَامَّا الصَّدَقَةُ فَجُهْدُكَ حَتّى تَقُولَ قَدْاَسْرَفْتُ وَلَمْ تُسرِفْ

[ تنبيه الخواطر و نزهة النواظر «مجموعه ورّام» جزء دوّم، ص 91 92 .]

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به حضرت على عليه السلام وصيت فرمود: ... امّا در دادن صدقه، كوشش كن تا جائيكه گمان برى اسراف كرده اى و حال آنكه اسراف نيست «يعنى در صدقه دادن اسراف معنا ندارد».

32. اسراف هيچگاه پسنديده نيست

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

كُنْ سَمِحا وَلاتَكُنْ مُبَذِّرا وَكُنْ مُقَدِّرا وَلاتَكُنْ مُقَتِّرا.

[ نهج البلاغه، كلمات قصار، شماره 33 .]

اميرمؤمنان على عليه السلام فرمود: سخاوتمند باش ولى هرگز اسراف و زياده روى مكن و ثروت خود را بر اساس اندازه گيرى صحيح خرج كن و هيچوقت سختگير نباش.

33. سـخاوت و اسـراف

عَنْ اَبىِ مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرى عليه السلام:

اِنَّ لِلسَّخآءِ مِقْدارا فَاِنْ زادَ عَلَيْهِ فَهُو سَرَفٌ.

[ بحارالأنوار، ج 78، ص 377 .]

امام حسن عسكرى عليه السلام فرمود: سخاوت اندازه اى دارد، چنانچه از آن بگذرد، اسراف محسوب مى شود.

34. لشگر نادانى

وَصيَّةُ اْلاِمامِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عليه السلام لِهِ شامٍ:

يا هِشامُ، جُنُودُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ ... اَلقَصْدُ و اْلاِسْرافُ.

[تحف العقول، ص 300 ]

امام كاظم عليه السلام در وصيّت خود به هشام فرمودند: يكى از لشگريان عقل ميانه روى و يكى از لشگريان جهل زياده روى است.

35. مرگ بر اسراف

قالَ عَلىٌّ عليه السلام:

وَ يْحَ الْمُسْرِفَ ما اَبْعَدَهُ عَنْ صَلاحِ نَفْسِهِ وَ اسْتِدْراكِ اَمْرِهِ.

[ ميزان الحكمه ج 4، باب اسراف، حديث 1 .]

امام على عليه السلام فرمود: واى بر اسراف كار كه چه قدر از مصلحت خويش و رسيدگى به كار خود دور است.

36. امام سـجاد عليه‌السلام و اسراف

عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ عليه السلام:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ احْجُبْنِى عَنِ السَّرَفِ وَ الاِْزْدِيادِ.

[ صحيفه سجاديه، «دعاء 30» .]

از علىّ بن الحسين عليه السلام است كه فرمود: خداوندا بر محمّد و آل او درود فرست و مرا از اسراف و زياده روى محافظت فرما.

37. كارهاى بيهوده

عَنْ النَّبىِّ صلي الله عليه و آله:

يا عَلىُّ اَرْبَعَةٌ يَذْهَبْنَ ضياعا؛ اَلاَْكْلُ عَلَى الشِّبَعِ وَ السِّراجُ فِى الْقَمَرِ وَ الزَّرْعُ فِى السَّبْخَةِ وَ الصَّنيعةُ عِنْدَ غَيْرِ اَهْلِها.

[ من لايحضره الفقيه، ج 4، ص 352 و 373 باب النوادر .]

از پيامبر گرامى نقل شده كه به على عليه السلام فرمود: چهار چيز هدر مى رود:

۱ ـ خوردن بعد از سيرى

۲ ـ روشن كردن چراغ در مهتاب «و جائيكه روشن است»

۳ ـ زراعت در زمينى كه شوره زار است

۴ ـ نيكى كردن به كسى كه لايق آن نيست.

38. بخشش در راه معصيت اسراف است

قالَ اَبُو عَبْدِاللّه عليه السلام:

مَنْ اَنْفَقَ شَيْئا فِى غَيْرِ طاعَةِ اللّهِ فَهُوَ مُبذِّرٌ وَ مَنْ اَنْفَقَ فِى سَبيلِ الْخَيْرِ فَهُوَ مُقْتَصِدٌ.

[ بحارالأنوار، ج 75، ص 302 .]

امام صادق عليه السلام فرمود: كسيكه مالى را در غير طاعت پروردگار بذل و بخشش نمايد، اسرافكار است و هر كسى كه در راه خير مصرف كند ميانه روى كرده است.

39. بخشش ناروا

فى تَفْسيْرِ عَلىِّ بنِ اِبْراهيمِ الْقُمىّ وَ فِى رِوايَةِ اَبِى الْجارُودِ عَن اَبى جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلامُ وَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ:

«وَ الَّذينَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا» وَ اْلاِسْرافُ اْلاِنْفاقُ فِى الْمَعْصِيَةِ فِى غَيْرِ حَقٍّ.

[ تفسير نورالثقلين، ج 4؛ سوره فرقان، ص 67 .]

در تفـسير علىّ بن ابـراهيم قـمى و در روايـت ابى الجارود از امام بـاقر عليه السلام نقـل شـده كه حضرت در مورد آيه «وَ الَّـذينَ اِذا اَنْفَقُوا لَمْ يُسْـرِفوُا وَ لَـمْ يَقْـتُروا» فـرمـودند: بخشـش در راه معصـيت و بـناحق، اسـراف است.