رفتارهای اقتصادی مطلوب: کسب روزی حلال

هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَناکِبِها وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ

(ملک. 15)

اوست که زمین را برای شما رام ساخت، پس در شانه های آن رفت و آمد کنید و از رزق الهی بخورید (و بدانید که) برانگیخته شدن فقط به سوی اوست.

نکته ها

«منکب» به معنای شانه است و شانه بهترین عضو برای قرار گرفتن بار بر روی آن است. «شانه زمین»، یعنی قسمت هایی از زمین که بار رزق شما بر آن است. زمین رام انسان است و با وجود چند نوع حرکت مختلف، آرام است. اگر به طور دائم زمین گرفتار زلزله یا آتشفشان بود، یا فاصله زمین با خورشید دورتر و یا نزدیکتر بود و یا هریک از محاسبات موجود بر زمین حاکم نبود، زمین برای انسان رام نبود. «جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا»
در احادیث بسیاری نه دهم عبادت را به کسب روزی حلال اختصاص داده اند و این به خاطر دشواری این عمل می باشد.
بر اساس روایات روزی هر کسی از حلال تنظیم و تقسیم شده است، اگر کسی به کسب حرام روی آورد، خدا از روزی حلالش می کاهد. و همچنین حدیث داریم: «إِنَّ الْحَرَامَ لَا یَنْمی وَ إِنْ نَمَی لَا یُبَارَکُ لَهُ فِیهِ» مال حرام رشد نمی کند و زیاد نمی شود و اگر هم رشد کند برکتی ندارد.
لقمه حرام تأثیر بسیار مخربی در زندگی فرد و خانواده اش دارد تا جایی که کلام امام معصوم را بی اثر می کند. امام حسین پیش از ظهر عاشورا در کربلا خطبه های متعددی بیان فرمود، ولی هیچ کدام اثر نمی کرد. در آخر حضرت فرمودند: «فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُکُمْ مِنَ الْحَرَامِ» چون شکم های شما پر از حرام شده است، حرف های من در شما اثر نمی گذارد.
روزی حلال به قدری ارزش دارد که در حدیث آمده است: کسی که در راه کسب روزی حلال تلاش کند و در تجارت امین و راستگو باشد، در قیامت با شهدا محشور می شود.

کار و تلاش

• خداوند از مردم، عمران و آبادی زمین را خواسته که بدون کار و تلاش محقّق نمی شود. «هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها»
• کار در اسلام عبادت و به منزله ی جهاد است. انبیای الهی، کشاورز، چوپان، خیّاط و نجّار بوده اند.
• دعای بیکار مستجاب نمی شود.
• کار وسیله ی تربیت جسم و روح، پرکردن ایّام فراغت، مانع فساد و فتنه، عامل رشد و نبوغ و ابتکار، توسعه ی اقتصادی، عزّت و خودکفائی و کمک به دیگران می باشد.
• کارهای فکری نیز از ارزش بالایی برخوردار است تا آنجا که یک ساعت فکر مفید از ساعت ها عبادت بهتر است.
• کم کاری و سهل انگاری در کار، مورد انتقاد است تا آنجا که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: خداوند دوست دارد هرکس کاری انجام می دهد آن را به نحو أحسن انجام دهد.
• قرآن می فرماید: هرگاه از کار مهمی فارغ شدی به کار مهم دیگری بپرداز. «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ» بنابراین بیکاری، ممنوع.
• آری، بیکاری مایه ی خستگی، تنبلی، فرسودگی، فرصتی برای نفوذ شیطان، ایجاد فتنه و گسترش گناه می باشد.
• البتّه اسلام برای کار، ساعت و مرز قرار داده و به کسانی که در ایّام تعطیل کار می کنند، لقب متجاوز داده است.
• امام کاظم علیه السلام فرمود: مؤمن باید ساعات خود را بر چهار بخش تقسیم کند: ساعتی برای کار، ساعتی برای عبادت، ساعتی برای لذّت و ساعتی برای دوستان و رسیدگی به امور اجتماعی که در غیر این صورت انسان به صورت عنصری حریص در آمده و مورد تمام انتقادهایی که درباره ی حرص است قرار می گیرد.
• اسلام توجّه خاصّی به کیفیّت کار دارد، نه به مقدار و کمّیت آن.
• به هر حال اسلام به کار اهمّیت داده تا آنجا که در حدیث می خوانیم: خداوند بنده پرخواب و انسان بیکار را دشمن دارد. امام باقر علیه السلام فرمود: «کسی که در کار دنیایش تنبل باشد، در کار آخرتش تنبل تر است».

پیام ها

1. خداوند، زمین را رام ساخته تا امکان تلاش و کوشش بشر بر روی آن فراهم باشد. «جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَناکِبِها»
2. رزق از سوی خداوند است، ولی برای به دست آوردن آن تلاش لازم است. «فَامْشُوا فِی مَناکِبِها وَ کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ»
3. هستی در حال حرکت و رو به تکامل است:

• طبیعت برای انسان. «جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا»
• انسان برای تلاش. «فَامْشُوا فِی مَناکِبِها»
• تلاش برای رزق. «کُلُوا مِنْ رِزْقِهِ»
• دنیا برای آخرت. «إِلَیْهِ النُّشُورُ»

     4. کامیابی های دنیا نباید سبب غفلت از قیامت شود. «کُلُوا ... وَ إِلَیْهِ النُّشُورُ»