دعا در احادیث
۱۸ اسفند ۱۳۹۳ 0 اهل بیت علیهم السلامعناوین
دعا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
تَركُ الدُّعاءِ ، مَعصِيَةٌ .
ترك دعا ، گناه است .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۲۰ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الدُّعاءُ ، مُخُّ العِبادَةِ و لا يَهلِكُ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ .
دعا ، مغز عبادت است و با وجود دعا هيچ كس هلاك نمى شود.
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الدُّعاءُ ، سِلاحُ المُؤمِنِ وَ عَمودُ الدّينِ وَ نورُ السَّماواتِ و الأرضِ .
دعا ، سلاح مؤمن و ستون دين و نور آسمانها و زمين است .
( الكافي : ۲/۴۶۸/۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ما مِن شَيءٍ أكرَمَ عَلَى اللّه ِ تَعالى مِنَ الدُّعاءِ .
نزد خداوند متعال چيزى گراميتر از دعا نيست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۴/۲۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ أعجَزَ النّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ الدُّعاءِ .
نا توانترين مردم كسى است كه از دعا كردن ناتوان باشد .
( الأمالي للطوسي : ۸۹/۱۳۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ ؛
فإذا أذِنَ اللّه ُ لِلعَبدِ في الدُّعاءِ ، فَتَحَ لَهُ بابَ الرَّحمَةِ ؛
إنّهُ لَن يَهلِكَ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ .
برترين عبادت دعاست ؛
هرگاه خداوند به بنده اذن ( توفيق ) دعا دهد ، درِ رحمت را به روى او بگشايد ؛
با وجود دعا هرگز كسى هلاك نمى شود .
( تنبيه الخواطر : ۲/۲۳۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أفضَلُ العِبادَةِ ، الدُّعاءُ .
برترين عبادت ، دعاست .
( كنز العمّال : ۳۱۳۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
عَمَلُ البِرِّ كُلُّهُ ، نِصفُ العِبادَةِ وَ الدُّعاءُ ، نِصفٌ .
همه اعمال نيك ، نيمى از عبادت است و نيم ديگر عبادت ، دعاست .
( كنز العمّال : ۳۱۳۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ كانا يَعمَلاَنِ عَمَلاً واحِدا .
فَيَرى أحَدُهُما صاحِبَهُ ، فَوقَهُ . فَيَقولُ :
يا رَبِّ ! بِما أعطَيتَهُ وَ كانَ عَمَلُنا واحِدا ؟
فَيَقولُ اللّه ُ تَبارَكَ و تَعالى : سَألَني وَ لَم تَسألْني .
دو نفر، كه هر دو يك كار كرده اند، به بهشت مى روند .
اما يكى از آن دو، ديگرى را برتر از خود مى بيند و مى گويد :
پروردگارا! عمل ما هر دو يكسان بود . پس براى چه او را مقام بالاترى دادى ؟
خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : او از من درخواست كرد و تو نكردى .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۲/۳۹ )
امام على عليه السلام ـ در وصيّت به فرزند خود حسن عليه السلام ـ فرمود :
اِعلَمْ أنَّ الَّذي بِيَدِهِ خَزائنُ مَلَكُوتِ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ ، قَد أذِنَ لِدُعائكَ
و تَكَفَّلَ لإِجابَتِكَ وَ أمَرَكَ أن تَسألَهُ لِيُعطِيَكَ ، وَ هُوَ رَحيمٌ كَريمٌ .
لَم يَجعَلْ بَينَكَ وَ بَينَهُ مَن يَحجُبُكَ عَنهُ وَ لَم يُلْجِئْكَ إلى مَن يَشفَعُ لَكَ إلَيهِ ···
ثُمَّ جَعَلَ في يَدِكَ مَفاتيحَ خَزائنِهِ بِما أذِنَ فيهِ مِن مَسألَتِهِ .
فَمَتى شِئتَ ، استَفتَحتَ بِالدُّعاءِ أبوابَ خَزائنِهِ .
بدان كه آن كسى كه ملكوت و خزاين دنيا و آخرت در دست اوست ، به تو اجازه داده است تااو را بخوانى
و اجابت دعاى تو را ضمانت كرده و به تو فرمان داده است كه از او بخواهى تا به تو عطا كند و او مهربان و بخشنده است .
ميان تو و خودش حجابى ننهاده و تو را به آوردن واسطه و ميانجى وادار نكرده است . . .
سپس كليدهاى خزائن و گنجينه هايش را ، كه همان دعا كردن و خواستن از اوست ، در اختيار تو نهاده است ؛
پس هر گاه تو بخواهى ، با دعا كردن درهاى گنجينه هاى او را مى گشايى .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۰۴/۱ )
امام على عليه السلام :
الدُّعاءُ ، مفاتيحُ النَّجاحِ و مَقالِيدُ الفَلاحِ .
دعا ، كليد كاميابى و رستگارى است .
( بحار الأنوار : ۹۳/ ۳۴۱/۱۱ )
امام على عليه السلام :
الدُّعاءُ ، مَقاليدُ الفَلاحِ وَ مَصابيحُ النَّجاحِ .
دعا ، كليد رستگارى و چراغ موفّقيت است .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۵۴ )
امام على عليه السلام :
الدُّعاءُ ، مِفتاحُ الرَّحمَةِ وَ مِصباحُ الظُّلمَةِ .
دعا ، كليد رحمت و چراغ تاريكى است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ )
امام على عليه السلام :
أحَبُّ الأعمالِ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ فِي الأرضِ ، الدُّعاءُ .
محبوبترين كار نزد خداوند عزّ و جلّ در روى زمين ، دعاست .
( الكافي : ۲/۴۶۷/۸ )
امام على عليه السلام :
أكثِرِ الدُّعاءَ ؛ تَسلَمْ مِن سَوْرَةِ الشَّيطانِ .
بسيار دعا كن ؛ تا از گزند شيطان در امان بمانى .
( بحار الأنوار : ۷۸/۹/۶۴ )
امام على عليه السلام :
أعلَمُ النّاسِ بِاللّه ِ سُبحانَهُ ، أكثَرُهُم لَهُ مَسألَةً .
خدا شناس ترين انسان ها كسانى اند كه ، بيشتر از ديگران دست مسئلت به سوى خدا دراز مى كنند .
( غرر الحكم : ۳۲۶۰ )
امام باقر عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه زياد قرآن خواندن بهتر است يا زياد دعا كردن ؟ ـ فرمود :
الدُّعاءُ .
أ ما تَسمَعُ لِقَولِهِ تَعالى :
« قُلْ ما يَعْبَأُ بِكُمْ ··· » .
دعا كردن .
مگر نشنيده اى اين سخن خداوند متعال را كه فرمود :
« بگو : پروردگار من از [عذاب ] شما چه باك دارد [ اگر دعاى شما نباشد ] . . . » ؟ ( الفرقان : ۷۷ )
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۰ )
الكافى ـ به نقل از زراره ـاز امام باقر عليه السلام :
إنَّ اللّهَ عزّ و جلّ يَقولُ :« إنّ الَّذينَ يَستَكبِرونَ عَن عِبادَتي ، سَيَدخُلونَ جَهَنَّمَ داخِرِينَ » .
قالَ : هُوَ الدُّعاءُ ؛ وَ أفضَلُ العِبادَةِ الدُّعاءُ .
قُلتُ : « إنّ إبراهيمَ لَأَوَّاهٌ حَليمٌ » ؟
قال : الأوَّاهُ هُوَ الدَّعّاءُ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: « آنان كه از عبادت من كبر مى ورزند ، زودا كه با خوارى به جهنّم درآيند» .
حضرت فرمود : منظور از عبادت، دعاست ؛ دعا برترين عبادت است .
عرض كردم : مقصود از «اوّاه» در آيه «همانا ابراهيم اوّاه و بردبار بود» ( التوبة : ۱۱۴ ) چيست؟
حضرت فرمود : اوّاه ، يعنى كسى كه بسيار دعا كند .
( الكافي : ۲/۴۶۶/۱ )
امام باقر عليه السلام :
ما مِن شَيءٍ أحَبَّ إلَى اللّه ِ مِن أن يُسألَ .
نزد خدا چيزى محبوبتر از اين نيست كه از او درخواست شود .
( بحار الأنوار : ۶۹/۳۹۳/۷۲ )
الكافى ـ به نقل از ميسّر بن عبد العزيز ـ :امام صادق عليه السلام به من فرمود :
يا ميسّر ! اُدعُ و لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ ؛
إنَّ عِندَ اللّه ِ عزّ و جلّ مَنزِلَةً لا تُنالُ إلاّ بِمَسألَةٍ .
اى ميسّر ! دعا كن و مگو : كار از كار گذشته است [ و آنچه مقدّر شده ، همان مى شود ] ؛
همانا نزد خداوند عزّ و جلّ مقام و منزلتى است كه جز با درخواست به دست نمى آيد .
( الكافي : ۲/۴۶۶/۳ )
امام صادق عليه السلام :
وَ اللّه ُ مُصَيِّرٌ دُعاءَ المُؤمِنينَ يَومَ القِيامَةِ لَهُم عَمَلاً يَزيدُهُم بِهِ فِي الجَنَّةِ .
خداوند دعاى مؤمنان را براى آنان تبديل به عمل مى كند و به سبب آن در بهشت به ايشان فزونى مى دهد .
( بحار الأنوار : ۷۸/۲۹۴/۳ )
امام صادق عليه السلام :
كانَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام رَجُلاً دَعَّاءً .
امير المؤمنين مردى بود كه بسيار دعا مى كرد .
( الكافي : ۲/۴۶۸/۸ )
الكافى ـ به نقل از زرارة از مردى ـ :
امام صادق عليه السلام فرمود :
اُدعُ اللّه َ عزّ و جلّ وَ لا تَقُلْ : إنَّ الأمرَ قَد فُرِغَ مِنهُ.
خداوند عزّ و جلّ را بخوان و مگو : كار از كار گذشته است .
( الكافي : ۲/۴۶۷/۷ )
دعا، سلاح پيامبران است :
فلاح السائل ـ به نقل از سكونى ـ از امام صادق از پدرش [ امام باقر] عليه السلام :
قالَ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :
أ لاَ أدُلُّكُم عَلى سِلاحٍ يُنجِيكُم مِن عدوكم وَ يُدِرُّ أرزاقَكُم ؟
قالوا : بَلى .
قالَ : تَدعُونَ رَبَّكُم بِاللَّيلِ و النَّهارِ؛
فَإنّ الدُّعاءُ سِلاحَ المؤمنين .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
آيا سلاحى را به شما نشان دهم كه از دشمنان نجاتتان مى دهد و روزى تان را زياد مى كند؟
عرض كردند : آرى .
فرمود : شب و روز به درگاه پروردگارتان دعا كنيد ؛
زيرا سلاح مؤمنين دعاست .
( فلاح السلائل : ۷۲/۵ ، مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۰ )
امام على عليه السلام :
نِعمَ السِّلاحُ ، الدُّعاءُ!
چه خوب سلاحى است ، دعا !
امام على عليه السلام :
الدُّعاءُ ، تُرْسُ المُؤمِنِ .
دعا ، سپر مؤمن است .
( الكافي : ۲/۴۶۸/۴ )
امام صادق عليه السلام :
الدُّعاءُ ، أنفَذُ مِنَ السِّنانِ .
دعا ، كارى تر از نيزه است .
( مكارم الأخلاق : ۲/۱۲/۲۰۰۵ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ الدُّعاءَ ، أنفَذُ مِنَ السِّلاحِ الحَديدِ .
دعا ، كارى تر از سلاح تيز است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۷/۲۵ )
امام صادق عليه السلام :
الدُّعاءُ ، أنفَذُ مِنَ السِّنانِ الحَديدِ .
دعا ، از نيزه تيز كارى تر است .
( الكافي : ۲/۴۶۹/۷ )
الكافى : امام رضا عليه السلام فرمود :
عَلَيكُم بِسِلاحِ الأنبِياءِ .
فَقيلَ : و ما سِلاحُ الأنبِياءِ؟
قالَ : الدُّعاءُ .
بر شما باد سلاح پيامبران .
عرض شد : سلاح پيامبران چيست؟
فرمود : دعا .
( الكافي : ۲/۴۶۸/۵ )
دعا، قضاى حتمى را برمى گرداند :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا يَرُدُّ القَضاءَ إلاَّ الدُّعاءُ .
قضا را چيزى جز دعا بر نمى گرداند .
( مكارم الأخلاق : ۲/۷/۱۹۷۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ الحَذَرَ، لا يُنجي مِنَ القَدَرِ ، وَ لكِن يُنجِي مِنَ القَدَرِ ، الدُّعاءُ .
پرهيز و حذر كردن، [ انسان را ] از تقدير نجات نمى دهد، اما دعا ، از تقدير نجات مى دهد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۷ ، كنز العمّال : ۳۱۲۳ نحوه )
امام زين العابدين عليه السلام :
الدُّعاءُ ، يَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَ ما لَم يَنزِلْ .
دعا ، بلاى نازل شده و نازل نشده را دفع مى كند .
( الكافي : ۲/۴۶۹/۵ )
الكافى ـ به نقل از زراره ـ : امام باقر عليه السلام به من فرمود :
أ لاَ أدُلُّكَ عَلى شَيءٍ لَم يَسْتَثنِ فيهِ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ؟
قُلتُ : بَلى .
قالَ : الدُّعاءُ ، يَرُدُّ القَضاءَ وَ قَد اُبرِمَ إبراما
ـ وَ ضَمَّ أصابِعَهُ .
آيا تو را به چيزى راهنمايى نكنم كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در آن استثنا نزده است؟
عرض كردم : آرى .
فرمود : دعا، قضا را ـ گر چه حتمى و قطعى شده باشد ـ بر مى گرداند .
حضرت [ براى تشبيه و بيان قضاى محتوم ] انگشتانش را به هم چسباند .
( الكافي : ۲/۴۷۰/ ۶ )
مكارم الأخلاق ـ به نقل از هشام بن سالم ـ :امام صادق عليه السلام خطاب به اصحاب خود ـ فرمود :
هَل تَعرِفونَ طولَ البَلاءِ مِن قِصَرِهِ ؟
قُلنا : لا .
قالَ : إذا اُلْهِمَ أحَدُكُمُ الدُّعاءَ عِندَ البَلاءِ ، فاعْلَموا أنَّ البَلاءَ قَصيرٌ .
آيا طولانى بودن بلا را از كوتاه بودن آن باز مى شناسيد؟
عرض كرديم : خير .
فرمود : هرگاه به يكى از شما در بلا و گرفتارى دعا كردن الهام شد، بدانيد كه بلا كوتاه است [ و به زودى رفع مى شود ] .
( مكارم الأخلاق : ۲/۹/۱۹۸۹ )
امام كاظم عليه السلام :
عَلَيكُم بِالدُّعاءِ ؛
فَإنَّ الدُّعاءَ للّه ِِ وَ الطَّلَبَ إلى اللّه ِ ، يَرُدُّ البَلاءَ وَ قَد قُدِّرَ وَ قُضِيَ وَ لَم يَبقَ إلاّ إمضاؤهُ ؛
فإِذا دُعِيَ اللّه ُ عزّ و جلّ و سُئلَ ، صَرْفَ البَلاءِ صَرَفَهُ .
بر شما باد دعا كردن ؛
زيرا دعا به درگاه خدا و مسئلت كردن از او، بلايى را كه قضا و قدر الهى به آن تعلق گرفته و فقط مانده كه قطعى شود، دفع مى كند ؛
پس چون خداوند عزّ و جلّ خوانده شود و از او دفع بلا مسئلت گردد، آن را بر مى گرداند .
( الكافي : ۲/۴۷۰/۸ )
الكافى ـ به نقل از عمر بن يزيد ـ : از حضرت ابو الحسن (امام كاظم) عليه السلام شنيدم كه مى فرمود :
إنَّ الدُّعاءَ ، يَرُدُّ ما قَد قُدِّرَ وَ ما لَم يُقَدَّرْ .
قُلتُ : وَ ما قَد قُدِّرَ عَرَفتُهُ ، فَما لَم يُقَدَّرْ ؟
قالَ : حَتّى لا يَكُونَ .
دعا آنچه را كه مقدّر شده و آنچه را كه مقدّر نشده است بر مى گرداند .
عرض كردم : مقدّر شده را دانستم ، اما آنچه را مقدّر نشده چگونه دفع مى كند؟
فرمود : [ دعا مى كند ] تا مقدّر نشود .
( الكافي : ۲/۴۶۹/۲ )
دعا، شفاى هر دردى است :
امام صادق عليه السلام :
عَلَيكَ بِالدُّعاءِ ؛
فإنَّ فيهِ شِفاءً مِن كُلِّ داءٍ .
بر تو باد دعا كردن ؛
كه آن شفاى هر دردى است .
( مكارم الأخلاق: ۲/۱۲/۲۰۰۸ )
بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ :
قُلتُ لأبي جَعفَرٍ عليه السلام : قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله : في هذِهِ الحَبَّةِ السَّوداءِ ، شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ ، إلاّ السَّامَ ؟
فَقالَ : نَعَم . ثُمَّ قالَ : أ لاَ اُخبِرُكَ بِما فيهِ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ و سامٍ ؟
قُلتُ : بَلى .
قالَ : الدُّعاءُ .
به امام باقر عليه السلام عرض كردم : آيا پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرموده است : اين سياه دانه ، هر دردى را شفا مى دهد ، به جز مرگ ؟
فرمود : آرى . سپس فرمود : آيا تو را خبر ندهم از چيزى كه در آن شفاى هر درد و مرگى است؟
عرض كردم : بفرماييد .
فرمود : دعا .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۲ )
دعا انواع بلاها را دفع مى كند :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ .
انواع بلاها را با دعا برطرف كنيد.
( بحار الأنوار:۹۳/۲۸۸/۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالاستغِفارِ .
انواع بلاها را با استغفار برطرف كنيد .
( الاُصول الستّة عشر : ۷۷ )
امام على عليه السلام :
اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ عَنكُم بِالدُّعاءِ قَبلَ وُرودِ البَلاءِ ؛
فَوَالَّذي فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ !
لَلبَلاءُ أسرَعُ إلَى المُؤمنِ مِنِ انحِدارِ السَّيلِ مِن أعلَى التَّلْعَةِ إلى أسفَلِها وَ مِن رَكْضِ البَراذينِ .
موجهاى بلا را پيش از آن كه بلا سر رسد، از خود دفع كنيد ؛
سوگند به آن كه دانه را شكافت و مردمان را بيافريد !
شتاب بلا به سوى مؤمن بيشتر است تا شتاب سيلاب از فراز تپه به پايين آن و از تاخت اسبهاى تاتارى .
( الخصال : ۶۲۱/۱۰ )
امام على عليه السلام :
اِدفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ ؛
ما المُبتَلَى الَّذي استَدَرَّ بِهِ البَلاءُ بِأحوَجَ إلَى الدُّعاءِ مِنَ المُعافَى الَّذي لا يَأمَنُ البَلاءَ .
امواج بلا را با دعا پس زنيد ؛
بلا ديده اى كه بلا جانش را به لب رسانده است نيازش به دعا بيشتر از عافيت چشيده اى نيست كه از بلا در امان نيست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۱/۳۷ )
امام على عليه السلام :
إنَّ للّه ِِ سُبحانَهُ سَطَواتٍ وَ نَقَماتٍ ؛
فَإذا نَزَلَت بِكُم فَادفَعوها بِالدُّعاءِ ؛
فَإنَّهُ لا يَدفَعُ البَلاءَ إلاّ الدُّعاءُ .
همانا خداوند سبحان را خشمها و كيفرهايى است ؛
پس هرگاه بر شما فرود آمدند ، آنها را با دعا دور سازيد ؛
زيرا كه بلا را چيزى جز دعا دور نمى كند .
(غرر الحكم : ۳۵۱۲ )
امام زين العابدين عليه السلام :
الدُّعاءُ بَعدَ ما يَنزِلُ البَلاءُ ، لا يُنتَفَعُ بِهِ .
دعا كردن بعد از نازل شدن بلا ، چندان فايده اى ندارد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )
امام صادق عليه السلام :
مَن تَخَوَّفَ بَلاءً يُصيبُهُ فَتَقَدَّمَ فيهِ بِالدُّعاءِ ، لَم يُرِهِ اللّه ُ عزّ و جلّ ذلكَ البَلاءَ أبَدا .
هر كه نگران رسيدن بلايى به خود باشد و پيش از رسيدن بلا دعا كند ، خداوند عزّ و جلّ هرگز آن بلا را به او نرساند .
( مكارم الأخلاق : ۲/۱۰/۱۹۹۲ )
امام كاظم عليه السلام :
إنَّ الدُّعاءَ يَستَقبِلُ البَلاءَ فَيَتَواقَفانِ إلى يَومِ القِيامَةِ .
همانا دعا به مقابله بلا مى رود و تا روز قيامت در برابر هم مى ايستند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۰/۳۵ )
پيشدستى در دعا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
تَعَرَّفْ إلَى اللّه ِ فِي الرَّخاءِ يَعرِفْكَ فِي الشِّدَّةِ .
هنگام آسايش خود را به خدا بشناسان تا هنگام گرفتارى و سختى، تو را بشناسد .
( بحار الأنوار : ۷۷/۸۷/۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إذا ذَكَرَ العبدُ رَبَّهُ في الرَّخاءِ أنْجاهُ اللّه ُ مِن البلاءِ .
هرگاه بنده در روزگار خوشى به ياد پروردگارش باشد ، خداوند او را از بلا مى رهاند .
( كنز العمّال : ۵۸۹۹ )
امام زين العابدين عليه السلام ـ در مناجات خويش ـ گفت :
لا تَجعَلْني مِمَّن يُبطِرُهُ الرَّخاءُ و يَصرَعُهُ البلاءُ .
فلا يَدعُوَكَ إلاّ عِندَ حُلولِ نازِلَةٍ و لا يَذكُرَكَ إلاّ عِندَ وُقوعِ جائحَةٍ .
فَيصرَعُ لَكَ خَدَّهُ ، و تُرفَعُ بالمَسألَةِ إلَيكَ يَدُهُ .
مرا از آنان قرار مده كه خوشى سرمستشان مى كند و بلا و گرفتارى از پايشان در مى آورد .
اينان فقط زمانى تو را مى خوانند كه گرفتار شوند و تنها هنگامى به ياد تو مى افتند كه به مصيبتى سخت دچار گردند .
در اين هنگام در برابر تو به خاك مى افتند و دست خواهش به سويت دراز مى كنند .
( بحار الأنوار : ۹۴/۱۳۰/۱۹ )
امام باقر عليه السلام :
يَنبَغي للمُؤمِنِ أن يَكونَ دُعاؤهُ فِي الرَّخاءِ نَحْوا مِن دُعائهِ فِي الشِّدَّةِ .
سزاوار است كه مؤمن هنگام آسايش همان گونه دعا كند كه هنگام گرفتارى .
( الكافي : ۲/۴۸۸/۱ )
امام صادق عليه السلام :
مَن تَقَدَّمَ في الدُّعاءِ ، استُجيبَ لَهُ ، إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ
و قالَتِ المَلائكَةُ : صَوْتٌ مَعروفٌ وَ لَم يُحجَبْ عَنِ السَّماءِ
وَ مَن لَم يَتَقَدَّمْ في الدُّعاءِ ، لَم يُستَجَبْ لَهُ ، إذا نَزَلَ بِهِ البَلاءُ
وَ قالَتِ المَلائكَةُ : إنَّ ذَا الصَّوتَ لا نَعرِفُهُ .
كسى كه در دعا كردن پيشدستى كند ( هميشه دعا كند نه فقط موقع بلا و گرفتارى ) ، هرگاه بلا بر او نازل شود، دعايش اجابت گردد
و فرشتگان گويند : صدايى آشناست و از آسمان ( درگاه خدا ) پوشيده نمانَد
و اما كسى كه در دعا كردن پيشدستى نكند ، چون بلا به او رسد، دعايش مستجاب نشود
و فرشتگان گويند : ما اين صدا را نمى شناسيم .
( الكافي : ۲/۴۷۲/۱ )
امام صادق عليه السلام : خداوند متعال به داوود عليه السلام وحى فرمود كه :
اُذكُرْني في سَرَّائكَ ، أستَجِبْ لَكَ في ضَرَّائكَ .
در زمان آسايشت به ياد من باش ، تا من هنگام گرفتارى ات دعاى تو را اجابت كنم .
( مكارم الأخلاق : ۲/۱۰/۱۹۹۱ )
تشويق به دعا كردن براى هر حاجتى :
بحار الأنوار : در آنچه خداوند به موسى وحى كرده است :
يا موسى ! سَلْني كلَّ ما تَحتاجُ إلَيهِ ، حتّى عَلَفَ شاتِكَ و مِلحَ عَجينِكَ .
اى موسى ! هر چه نياز دارى از من بخواه ، حتّى علوفه گوسفند و نمك خميرت را .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سَلُوا اللّه َ عزّ و جلّ ما بدا لَكُم مِن حوائجِكُم ، حتّى شِسعَ النَّعلِ ؛
فإنّهُ إنْ لَم يُيَسِّرْهُ ، لَم يَتَيسَّرْ
براى هر حاجتى كه داريد ، حتى اگر بند كفش باشد ، دست خواهش به سوى خداوند عزّ و جلّ دراز كنيد؛
زيرا تا او آن را آسان نگرداند ، آسان [ برآورده] نشود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لِيَسألْ أحدُكُم رَبَّه حاجَتَهُ كُلَّها ، حتّى يسألَهُ شِسْعَ نَعلِهِ إذا انقَطَعَ
هر يك از شما بايد تمام نيازهاى خود را از خدا درخواست كند ؛ حتّى اگر بندِ كفشش پاره شد، آن را از خدا بخواهد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لِيَسألْ أحدُكُم ربَّهُ حاجَتَهُ، حتّى يَسألَهُ المِلحَ و حتّى يَسألَهُ شِسْعَهُ .
هر يك از شما بايد [ همه ] حاجت خويش را از پروردگارش بخواهد ، حتّى نمك را از او بخواهد و حتّى بندِ كفش خود را از او بخواهد .
( كنز العمّال : ۳۱۴۰ )
امام باقر عليه السلام :
لا تُحَقِّرُوا صَغيرا مِن حَوائجِكُم ؛
فإنّ أحَبَّ المؤمنينَ إلَى اللّه ِ تَعالى أسألُهُم .
حاجتهاى كوچك خود را خرد و كم اهميت مشماريد ؛
زيرا محبوبترين مؤمنان نزد خداوند متعال كسى است كه بيشترين درخواست را داشته باشد .
( مكارم الأخلاق : ۲/۹۷/۲۲۷۵ )
امام صادق عليه السلام :
علَيكُم بِالدُّعاءِ ؛
فإنَّكُم لا تَقَرَّبونَ إلَى اللّه ِ بمِثلِهِ
و لا تَترُكوا صَغيرةً لِصِغَرِها أنْ تَدْعُوا بِها ؛
إنَّ صاحِبَ الصِّغارِ هو صاحِبُ الكِبارِ .
بر شما باد دعا كردن ؛
زيرا با هيچ چيز به مانند دعا، به خدا نزديك نمى شويد .
دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را ، به خاطر ناچيز بودنش، رها نكنيد ؛
زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )
دعا، كليد اجابت است :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى··· كانَ إذا بَعَثَ نبيّاً قالَ لَهُ :
إذا أحزَنَكَ أمرٌ تَكرَهُهُ ، فادْعُني أستَجِبْ لَكَ
و إنّ اللّه َ أعطَى اُمَّتي ذلكَ ،
حيثُ يقولُ : « اُدعُوني أستَجِبْ لكم » .
خداوند تبارك و تعالى··· هرگاه پيامبرى را مى فرستاد به او مى فرمود :
هرگاه امر ناخوشايندى تو را اندوهگين ساخت ، مرا بخوان تا پاسخت را بدهم
خداوند اين را به امّت من نيز ارزانى داشته است ،
آن جا كه مى فرمايد : « مرا بخوانيد تا شما را پاسخ گويم » .
( قرب الإسناد : ۸۴/۲۷۷ - غافر : ۶۰ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن فُتِحَ له مِن الدُّعاءِ مِنكُم ، فُتِحَت لَهُ أبوابُ الإجابَةِ .
هر كس از شما كه درِ دعا به رويش گشوده شد ، درهاى اجابت نيز به رويش گشوده شده است .
( كنز العمّال : ۳۱۵۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ما كانَ اللّه ُ لِيَفتَحَ لعبدٍ الدُّعاءَ ، فيُغلِقَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .
اللّه ُ أكرَمُ مِن ذلكَ .
خدا را نسزد كه درِ دعا را براى بنده اى بگشايد ، ولى درِ اجابت را به رويش ببندد .
خدا كريمتر از آن است كه چنين كند .
( كنز العمّال : ۳۱۵۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إذا أرادَ اللّه ُ أن يَستَجِيبَ لعبدٍ ، أذِنَ لَهُ في الدُّعاءِ
هرگاه خداوند بخواهد كه خواهش بنده اى را برآورد، اجازه ( توفيق ) دعا كردن به او عطا فرمايد .
( كنز العمّال : ۳۱۵۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن تَمَنّى شَيئا و هُو للّه ِِ عزّ و جلّ رِضا ، لم يَخرُجْ مِن الدّنيا حتّى يُعْطاهُ .
هر كه چيزى را آرزو كند و آن چيز مورد رضاى خداوند عزّ و جلّ باشد ، از دنيا نرود تا آن كه خداوند آن چيز را بدو عطا فرمايد .
( الخصال : ۴/۷ )
امام على عليه السلام :
مَنِ استأذَنَ عَلَى اللّه ِ، أذِنَ لَهُ .
هر كه از خدا [ براى سخن گفتن با او ] اجازه بخواهد، خداوند به او اجازه دهد .
( غرر الحكم : ۸۲۹۱ )
امام على عليه السلام :
مَن قَرَعَ بابَ اللّه ِ سبحانَهُ ، فُتِحَ لَهُ .
هر كه درِ [ رحمت ] خداى سبحان را بكوبد ، آن در به رويش باز شود .
(غرر الحكم : ۸۲۹۲ )
امام حسن عليه السلام :
ما فَتَحَ اللّه ُ عزّ و جلّ على أحدٍ بابَ مسألةٍ ، فَخَزنَ عَنهُ بابَ الإجابةِ .
خداوند عزّ و جلّ باب مسئلت ( دعا ) را به روى هيچ كس نگشود، كه باب اجابت را به روى او بسته باشد .
( بحار الأنوار:۷۸/۱۱۳/۷ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « هر رحمتى كه خدا بر مردم بگشايد ، بازدارنده اى براى آن نيست » ( فاطر : ۲ ) ـ فرمود :
الدُّعاءُ .
آن رحمت، دعاست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۹/۳۱ )
امام صادق عليه السلام :
الدُّعاءُ ، كَهفُ الإجابَةِ ،كما أنّ السَّحابَ ، كَهفُ المَطَرِ .
دعا، مخزن اجابت است ، همچنان كه ابر، مخزن باران است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۵/۲۳ )
امام صادق عليه السلام :
لَيسَ مِن بابٍ يُقرَعُ ، إلاّ يُوشِكُ أنْ يُفتَحَ لِصاحِبِهِ .
هيچ درى نيست كه كوبيده شود ، مگر آن كه به زودى به روى كوبنده باز گردد .
( الكافي : ۲/۴۶۷/۳ )
امام صادق عليه السلام :
أكثِرْ مِن الدُّعاءِ ؛
فإنّهُ مفتاحُ كلِّ رحمةٍ و نجاحُ كلِّ حاجةٍ
و لا يُنالُ ما عِندَ اللّه ِ ، إلاّ بالدُّعاءِ
و ليسَ بابٌ يَكثُرُ قَرعُهُ ، إلاّ يُوشِكُ أنْ يُفتَحَ لِصاحِبِهِ .
بسيار دعا كن ؛
زيرا دعا كليد هر رحمتى است و مايه روا شدن هر حاجتى
و آنچه نزد خداست ، جز با دعا به دست نمى آيد .
هيچ درى نيست كه بسيار كوبيده شود، مگر آن كه به زودى به روى كوبنده در باز گردد .
( بحار الأنوار: ۹۳/۲۹۵/۲۳ )
قرب الإسناد ـ به نقل از بزنطى ـ :
قلتُ للرِّضا عليه السلام : جُعِلتُ فداكَ ، إنّي قد سألتُ اللّه َ تباركَ و تعالى حاجةً منذُ كذا و كذا سنةً و قد دَخَلَ قلبي مِن إبطائها شيءٌ ···
فقال لي : أخبِرْني عنكَ لو أنّي قلتُ قولاً ، كُنتَ تَثِقُ بِهِ مِنّي ؟
قلتُ : جعلتُ فداكَ ، و إذا لم أثِقْ بقَولِكَ ، فَبِمَن أثِقُ ؟ ! ···
قالَ : فكُنْ باللّه ِ أوثَقَ ؛
فإنَّك عَلى مَوعِدٍ مِن اللّه ِ .
أ ليسَ اللّه ُ تباركَ و تعالى يقولُ:
« و إذا سَأَلَكَ عبادِي عَنِّي فَإنِّي قَرِيبٌ اُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إذا دَعانِ ؛
فَلْيَستَجيبُوا لِي وَ لْيُؤمِنوا بِي لَعَلَّهُم يَرْشُدُونَ» . ( البقرة : ۱۸۶ )
به حضرت رضا عليه السلام عرض كردم : فدايت شوم ، من چند سال است كه از خدا حاجتى مى خواهم و از تأخير در اجابتش در دلم شبهه اى پديد آمده است . . .
حضرت به من فرمود : بگو بدانم اگر من سخنى به تو بگويم ، آيا به آن اعتماد مى كنى ؟
عرض كردم : فدايت شوم ، اگر به سخن شما اعتماد نكنم ، به [ سخن ] چه كسى اعتماد كنم؟! . . .
حضرت فرمود : پس به خدا بيشتر اعتماد داشته باش ؛
زيرا خداوند به تو [ به اجابت ] وعده داده است .
مگر نه اين كه خداى تبارك و تعالى مى فرمايد :
« هرگاه بندگانم درباره من از تو پرسند ، بگو كه من نزديكم و به نداى كسى كه مرا بخواند پاسخ مى دهم ؛
پس بايد به نداى من پاسخ دهند و به من ايمان آورند تا راه راست يابند » ؟
( قرب الإسناد : ۳۸۵/۱۳۵۸ )
شرايط استجابت دعا :
امام صادق عليه السلام :
اِحفَظْ آدابَ الدُّعاءِ ···
فإنْ لَم تَأتِ بشَرطِ الدّعاءِ ، فلا تَنتَظِر الإجابَةَ ···
اعلَمْ أنّهُ لَو لَم يَكُنِ اللّه ُ أمَرَنا بِالدُّعاءِ ، لكُنّا إذا أخلَصْنا الدُّعاءَ ، تَفَضَّلَ علَينا بالإجابَةِ ؛
فَكَيفَ و قَد ضَمِنَ ذلكَ ، لِمَن أتَى بِشرائطِ الدُّعاءِ ؟!
آداب دعا را رعايت كن . . .
اگر شرايط دعا را به جا نياوردى ، منتظر اجابت مباش . . .
و بدان كه اگر خدا ما را به دعا كردن فرمان نداده بود، ولى ما خالصانه او را مى خوانديم ، باز از روى فضل و كرم اجابت مى كرد ؛
پس چه رسد به اين كه خودش اجابت دعاى كسى را كه شرايط آن را به جا آورد ، ضمانت كرده است ؟!
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )
مهمترين شرايط استجابت دعا :
1 ـ شناخت :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يقولُ اللّهُ عزّ و جلّ :
مَن سَألَني و هو يَعلَمُ أنّي أضُرُّ و أنفَعُ ، أستَجِيبُ لَهُ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد :
هر كس با آگاهى از اين نكته كه سود و زيان به دست من است از من چيزى بخواهد ، اجابتش مى گويم .
( عدّة الداعي : ۱۳۱ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به گروهى كه از ايشان پرسيدند : چرا ما دعا مى كنيم ، اما مستجاب نمى شود؟ ـ فرمود :
لأنَّكُم تَدعونَ مَن لا تَعرِفونَهُ .
چون كسى را مى خوانيد كه نمى شناسيدش.
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۸/۴ )
امام صادق عليه السلام ـ درباره آيه: « پس دعوت مرا اجابت كنند و به من ايمان آورند » ( البقرة : ۱۸۶ ) ـ فرمود :
يَعلَمُونَ أنِّي أقدِرُ عَلَى أنْ اُعطِيَهُم ما يَسألُونِّي .
يعنى بدانند كه من مى توانم آنچه را از من مى خواهند به آنان بدهم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۷ )
2 ـ عمل كردن به مقتضاى شناخت :
بحار الأنوار : خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود كه :
يا موسى ! اُدْعُني بِالقَلبِ النَّقِيِّ و اللِّسانِ الصّادقِ .
اى موسى ! مرا با دل پاك و زبان راست بخوان .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۱/۱۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
الدَّاعي بلا عَمَلٍ ، كالرّامِي بِلاَ وَتَرٍ .
كسى كه دعا كند و عمل نكند ، مانند كسى است كه با كمانِ بى زه تير اندازد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۲/۱۷ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يَكْفِي مِن الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ، ما يَكفِي الطعامَ مِن المِلْحِ .
به مقدارى كه نمك براى غذا لازم است، دعا كردن با كار نيك لازم است.
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )
امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه خداوند فرموده است : « مرا بخوانيد ، اجابتتان مى كنم» ( غافر : ۶۰ ) ؛ پس چرا دعا مى كنيم ، ولى دعايمان اجابت نمى شود ـ فرمود :
لأنَّ قُلوبَكُم ، خانَتْ بِثَماني خصالٍ :
أوّلُها أنَّكُم عَرَفتُمُ اللّه َ ، فلَم تُؤَدُّوا حَقَّهُ كما أوجَبَ علَيكُم ؛
فما أغنَتْ عنكُم مَعرِفَتُكُم شَيئا ···
فأيُّ دُعاءٍ يُستَجابُ لَكُم مَع هذا ، و قد سَدَدْتُم أبوابَهُ و طُرُقَهُ؟! .
زيرا دلهاى شما ، هشت خيانت كرده است :
نخستين آنها اين است كه شما خدا را شناختيد ، اما حقّ او را چنان كه بر شما واجب كرده است ادا نكرديد ؛
بنا بر اين ، شناخت شما به كارتان نيامد . . .
وقتى درها و راههاى دعا را بسته ايد ، چه دعايى از شما مستجاب مى شود؟!
( أعلام الدين : ۲۶۹ ، انظر تمام الحديث )
امام صادق عليه السلام ـ نيز در پاسخ به همين پرسش ـ فرمود :
لأنّكُم لا تَفونَ للّه ِِ بِعَهْدِهِ
و أنّ اللّه َ يقولُ : « أوْفُوا بِعَهْدِي أُوْفِ بِعَهْدِكُم » .
و اللّه ِ! لَو وَفَيْتُم للّه ِِ ، لَوَفى اللّه ُ لَكُم .
زيرا شما به عهد و پيمان خدا وفا نمى كنيد .
خداوند مى فرمايد : « به عهد من وفا كنيد به عهد شما وفا مى كنم » . ( البقرة : ۴۰ )
به خدا قسم ! اگر به عهدتان با خدا وفا مى كرديد، خداوند به عهدش با شما وفا مى كرد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۸/۳ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ العبدَ إذا دَعا اللّه َ تَبارَكَ و تَعالى ، بِنِيَّةٍ صادِقَةٍ و قَلبٍ مُخلِصٍ ، اُستُجِيبَ لَهُ ، بعدَ وَفائهِ بِعَهدِ اللّه ِ عزّ و جلّ
و إذا دَعا اللّه َ عزّ و جلّ لِغَيرِ نِيَّةٍ و إخلاصٍ ، لم يُستَجَبْ لَهُ .
أ لَيسَ اللّه ُ تَعالى يقولُ : « وَ أوْفُوا بِعَهْدِي اُوفِ بِعَهْدِكُم » ( البقرة : ۴۰ )؟! ؛
فَمَن وَفَى اُوفِيَ لَه .
هرگاه بنده با نيّتى راست و درست و دلى با اخلاص ، خداوند تبارك و تعالى را بخواند و به عهد خداوند عزّ و جلّ نيز وفا كند، دعايش مستجاب مى شود.
اما اگر خداوند عزّ و جلّ را بدون نيّت و اخلاص بخواند، دعايش اجابت نشود .
مگر نه اين كه خداوند متعال مى فرمايد : « به عهد من وفا كنيد، به عهد شما وفا مى كنم » ؟!؛
پس كسى كه وفا كند، وفا بيند .
( الاختصاص : ۲۴۲ )
3 ـ پاكى دل :
امام على عليه السلام :
خَيرُ الدُّعاءِ ، ما صَدَرَ عن صَدرٍ تَقيٍّ و قَلبٍ نَقِيٍّ .
بهترين دعا، دعايى است كه از سينه اى پرهيزگار و دلى پاك برخيزد .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۵۴ )
4ـ پاكى درآمد :
بحار الأنوار : در حديث قدسى آمده است :
فمِنكَ الدُّعاءُ و عَلَيَّ الإجابةُ ؛
فلا تُحجَبُ عنّي دَعوَةٌ ، إلاّ دعوةُ آكِلِ الحرامِ .
از تو دعا كردن است و از من اجابت نمودن ؛
هيچ دعايى از من پوشيده و در حجاب نماند، مگر دعاى حرام خوار .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ العبدَ لَيَرفَعُ يَدَهُ إلى اللّه ِ، و مَطعَمُهُ حَرامٌ ؛
فكيفَ يُستَجابُ لَهُ ، و هذا حالُهُ ؟!
همانا بنده دستش را [ براى دعا ] به درگاه خدا بالا مى برد ، در حالى كه خوراكش حرام است ؛
با چنين حالى ، چگونه دعايش مستجاب شود ؟!
( إرشاد القلوب : ۱۴۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به كسى كه عرض كرد : دوست دارم دعايم پذيرفته شود ـ فرمود :
طَهِّرْ مَأكَلَكَ و لا تُدخِلْ بَطنَكَ الحَرَامَ .
خوراكت را پاك گردان و حرام وارد شكمت مكن .
( عدّة الداعي : ۱۲۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أطِبْ كَسبَكَ تُستَجَبْ دَعوَتُكَ ؛
فإنَّ الرّجلَ يَرفَعُ اللُّقْمَةَ إلى فِيهِ (حَراما) ، فما تُستَجابُ له دَعوَةٌ أربَعينَ يوما .
درآمدت را پاك كن تا دعايت مستجاب شود؛
زيرا هرگاه آدمى لقمه[ اى حرام ] به دهان خود ببرد ، تا چهل روز دعايى از او پذيرفته نمى شود .
( ما بين القوسين أثبتناه من بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۸/۱۶ نقلاً عن المصدر- مكارم الأخلاق : ۲/۲۰/۲۰۴۵ )
امام صادق عليه السلام :
مَن سَرَّهُ أن يُستَجابَ دُعاؤهُ ، فَليُطَيِّبْ كَسبَهُ .
هر كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد ، بايد كسب و كار خود را پاك گرداند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )
امام صادق عليه السلام :
إذا أرَادَ أحدُكُم أن يُستَجابَ لَهُ ، فَليُطَيِّبْ كَسبَهُ و لْيَخرُجْ مِن مَظالِمِ الناسِ
و إنَّ اللّه َ لا يُرفَعُ إلَيهِ دُعاءُ عبدٍ ، و في بَطنِهِ حرامٌ أو عندَهُ مَظلِمَةٌ لِأحَدٍ مِن خَلقِهِ .
هر يك از شما كه مى خواهد دعايش مستجاب شود ، درآمد خود را پاك كند و حقّ مردم را بپردازد .
دعاى هيچ بنده اى كه مال حرامى در شكمش باشد يا مظلمه كسى به گردنش باشد ، به درگاه خدا بالا نمى رود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۱/۳۱ )
الدعوات :
رُويَ أنّ موسى عليه السلام رَأى رَجُلاً يَتَضرَّعُ تَضَرُّعا عظيما و يَدعو رافعا يَديهِ و يَبتَهِلُ .
فَأوحَى اللّه ُ إلى موسى عليه السلام : لو فَعَلَ كذا و كذا ، لَما اُسْتُجيبَ دُعاؤهُ ؛
لأنَّ في بطنِهِ حراما و على ظَهرِهِ حراما و في بيتِهِ حراما .
روايت شده است كه موسى عليه السلام مردى را ديد كه به شدّت زارى مى كند و دستهايش را به سوى آسمان بالا برده دعا و تضرّع مى كند .
پس خداوند به موسى عليه السلام وحى كرد : اگر او چنين و چنان هم مى كرد ، دعايش مستجاب نمى شد ؛
زيرا در شكمش [ خوراك ] حرام جاى دارد و بر پشتش حرام و در خانه اش حرام .
( الدعوات : ۲۴/۳۴ )
5ـ حضور و رقّت قلب در هنگام دعا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِعلَموا أنّ اللّه َ لا يَستجيبُ دُعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ لاهٍ .
بدانيد كه خداوند دعايى را كه از دلى غافل و بى خبر باشد نمى پذيرد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۱/۳۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اِعلَموا أنّ اللّه َ لا يَقبلُ دعاءً مِن قلبٍ غافِلٍ .
بدانيد كه خداوند از دلِ غافل دعايى را نمى پذيرد .
( أعلام الدين : ۲۹۵ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ـ در پاسخ به اين پرسش كه اسم اعظم خدا چيست ـ فرمود :
كُلُّ اسمٍ مِن أسماءِ اللّه ِ أعظَمُ ؛
فَفَرِّغْ قَلبَكَ مِن كُلِّ ما سِواهُ و ادْعُهُ بِأيِّ اسمٍ شِئتَ .
همه اسمهاى خدا اعظمند ؛
پس دل خود را از هر چه جز اوست خالى گردان و آن گاه به هر نامى كه خواهى بخوانش .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اغتَنِموا الدُّعاءَ عند الرِّقَّةِ ؛ فإنَّها ، رحمةٌ .
دعا كردن را هنگام رقّت قلب غنيمت شمريد ؛ كه رقّت قلب ، رحمت است .
( الدعوات : ۳۰/۶۰ )
امام على عليه السلام :
لا يَقبَلُ اللّه ُ دُعاءَ قَلبٍ لاهٍ .
خداوند دعاى دلِ غافل را نمى پذيرد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ لا يَستَجِيبُ دُعاءً بِظَهرِ قلبٍ ساهٍ ؛
فإذا دَعَوتَ فَأقبِلْ بقلبِكَ ثمّ استَيقِنْ بالإجابَةِ .
خداوند عزّ و جلّ دعايى را كه از دلى غافل و بى توجه سرزند، اجابت نمى كند ؛
پس هرگاه دعا كردى، با دلت [ به خدا] روى آر و يقين بدان كه در اين صورت دعايت مستجاب مى شود .
( الكافي : ۲/۴۷۳/۱ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ اللّه َ لا يَستَجِيبُ دُعاءً بظَهرِ قلبٍ قاسٍ .
خداوند دعايى را كه از پشت قلب با قساوت برخيزد مستجاب نمى كند .
( الكافي : ۲/۴۷۴/۴ )
امام صادق عليه السلام :
إذا اقشَعَرَّ جِلدُكَ و دَمَعَتْ عَيناكَ و وَجِلَ قلبُكَ فَدُونَكَ دُونَكَ فقد قُصِدَ قَصدُكَ .
هر زمان كه بدنت به لرزه درآمد و چشمانت گريان شد و دلت تپيدن گرفت ، آن لحظه را [ براى دعا كردن ] غنيمت شمار كه به خواسته ات عنايت شده است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۴/۵ )
امام صادق عليه السلام :
إذا رَقَّ أحدُكُم فَليَدعُ ؛
فإنَّ القلبَ لا يَرِقُّ ، حَتّى يَخلُصَ .
هر زمان كه به يكى از شما رقّت قلب دست داد ، دعا كند ؛
زيرا قلب تا خالص و پاك نشود ، رقّت نمى يابد .
( الكافي : ۲/۴۷۷/۵ - و يأتي ما يناسب هذا الباب )
موانع اجابت دعا :
1 ـ گناه :
امام باقر عليه السلام :
إنَّ العبدَ يسألُ اللّه َ الحاجةَ فيكونُ من شَأنِهِ قضاؤها إلى أجلٍ قريبٍ أو إلى وقتٍ بَطيءٍ ؛
فيُذنِبُ العبدُ ذنبا ؛
فيقولُ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى للمَلَكِ : لا تَقضِ حاجَتَهُ و احرِمْهُ إيَّاها ؛
فإنَّهُ تَعَرَّضَ لِسَخَطي و استَوجَبَ الحِرمانَ مِنّي .
[ گاه ] بنده حاجتى را از خداوند مى خواهد و از شأن خداست كه آن را در آينده اى نزديك يا با تأخير برآورده سازد ؛
اما بنده بعدا مرتكب گناهى مى شود ؛
پس خداوند تبارك و تعالى به فرشته مى گويد : حاجت او را بر مياور و او را از آن محروم گردان ؛
زيرا او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محروميت از سوى من شد .
( بحار الأنوار : ۷۳/۳۲۹/۱۱ )
2 ـ ستم :
امام على عليه السلام :
إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ أوحى إلى عيسَى بنِ مَريَمَ عليه السلام : قُلْ لِلمَلإ مِن بَني إسرائيلَ ···
إنّي غَيرُ مُستَجِيبٍ لِأحَدٍ مِنكُم دَعوَةً و لِأحَدٍ من خَلْقي قِبَلَهُ مَظلِمَةٌ .
خداوند عزّ و جلّ به عيسى بن مريم عليه السلام وحى فرمود : به اشراف بنى اسرائيل بگو : . . .
من دعاى هيچ يك از شما و هيچ يك از كسانى را كه مظلمه اى به گردن دارند اجابت نمى كنم .
( الخصال : ۳۳۷/۴۰ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ يَقولُ :
وَ عِزَّتي وَ جَلالي ! لا اُجِيبُ دَعوَةَ مَظلومٍ دَعاني في مَظلِمَةٍ ظُلِمَها و لأحدٍ عندَهُ مثلُ تِلك المَظلِمَةِ .
خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد : سوگند به عزّت و جلالم !
كه نفرين ستمديده اى را در حقّ ستم كننده بدو اجابت نمى كنم ، اگر خود نسبت به ديگرى چنان ستمى را روا داشته است
.( بحار الأنوار : ۷۵/۳۱۲/۲۰ )
امام صادق عليه السلام :
إذا ظُلِمَ الرَّجُلُ فَظَلَّ يَدعو عَلى صاحِبِهِ، قال اللّه ُ جَلَ جلالُهُ :
إنَّ هاهُنا آخَرَ يَدعو عَلَيكَ يَزعُمُ أنّكَ ظَلَمتَهُ ؛
فإنْ شِئتَ ، أجَبتُكَ و أجَبتُ عَلَيكَ
و إنْ شِئتَ ، أخَّرتُكُما فَيُوسِعُكُما عَفْوي
هر گاه مردى ستم بيند و به نفرين ستمگرِ خود پردازد ، خداوند عزّ و جلّ فرمايد :
كس ديگرى هم هست كه مى گويد تو به او ستم كرده اى و تو را نفرين مى كند ؛
اگر مى خواهى ، نفرين هر دوى شما را مستجاب كنم
و اگر مى خواهى ، به تأخير اندازم تا مشمول عفوم شويد .
( الأمالي للصدوق : ۳۹۶/۵۰۹ )
بحار الأنوار :
فيما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ عيسى عليه السلام :
يا عيسى ! قُلْ لِظَلَمَةِ بَني إسرائيلَ :
لا تَدعُوني و السُّحتُ تحتَ أقدامِكُم و الأصنامُ في بُيوتِكُم ؛
فإنّي آلَيتُ أن اُجِيبَ مَن دَعاني
و إنَّ إجابَتي إيَّاهُم ، لَعنٌ لَهُم ، حَتّى يَتَفَرَّقوا .
از جمله اندرزهاى خداوند متعال به عيسى عليه السلام است كه :
اى عيسى ! به ستمگران بنى اسرائيل بگو :
در حالى كه زير پاهاى شما حرام قرار دارد و در خانه هايتان بت مرا مخوانيد ؛
زيرا من سوگند خورده ام كه هر كس مرا بخواند پاسخش را بدهم
و پاسخ من به آنان ، تا زمانى كه از محفل دعا پراكنده شوند ، نفرين كردن بر ايشان است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۳/۱۶ )
3 ـ ناسازگارى درخواست، با حكمت خداوند :
امام على عليه السلام :
إنَّ كَرَمَ اللّه ِ سُبحانَهُ لا يَنقُضُ حِكمَتَهُ ؛
فَلِذلِكَ لا يَقَعُ الإجابَةُ في كُلِّ دَعوَةٍ .
كرم خداى سبحان حكمتش را نقض نمى كند ؛
از اين روست كه هر دعايى مستجاب نمى شود .
( غرر الحكم : ۳۴۷۸ - بحار الأنوار : ۹۳/۳۶۱/۲۳ ، انظر تمام الكلام )
آداب دعا كردن :
1ـ بسم اللّه گفتن :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لا يُرَدُّ دُعاءٌ أوَّلُهُ بِسمِ اللّه ِ الرّحمنِ الرَّحيمِ .
دعايى كه با بسم اللّه الرحمن الرحيم آغاز گردد رد نمى شود .
( الدعوات : ۵۲/۱۳۱ )
2 ـ تمجيد خداوند :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ كُلَّ دُعاءٍ لا يَكونُ قَبلَهُ تَمجيدٌ ، فَهُوَ أبتَرُ .
هر دعايى كه پيش از آن ستايش [ خدا ] نشود ، نا فرجام است .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۷/۲۱ )
بحار الأنوار ـ به نقل از محمّد بن مسلم از امام صادق عليه السلام ـ :
در كتاب امير المؤمنين عليه السلام آمده است:
إنَّ المِدحَةَ قَبلَ المَسألَةِ ؛
فإذا دَعَوتَ اللّه َعزّ و جلّ ، فَمَجِّدْهُ .
قالَ : قلتُ : كَيفَ اُمَجِّدُهُ ؟
قالَ : تَقولُ : يا مَن هُوَ أقرَبُ إلَيَّ مِن حَبلِ الوَريدِ !
يا مَن يَحولُ بَينَ المَرءِ و قَلبِهِ !
يا مَن هُوَ بِالمَنظَرِ الأعلى!
يا مَن لَيسَ كَمِثلِهِ شَيءٌ !
ستايش پيش از خواهش ؛
پس هرگاه خداوند عزّ و جلّ را خواندى ، [ ابتدا ] او را تمجيد كن .
عرض كردم : چگونه تمجيدش كنم ؟
حضرت فرمود : مى گويى : اى كسى كه از رگ گردن به من نزديكترى !
اى كسى كه ميان انسان و دلش حائل مى شوى !
اى كسى كه در بالاترين چشم اندازى!
اى كسى كه مثل و مانندى ندارى !
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۵/۲۰ )
3 ـ صلوات بر محمّد و خاندانش :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
صَلاَتُكُم عَلَيَّ ، إجابَةٌ لِدُعائكُم و زَكاةٌ لِأعمالِكُم .
صلوات فرستادن شما بر من ، دعاى شما را مستجاب مى گرداند و زكات ( مايه پاكيزگى ) اعمال شماست .
( بحار الأنوار: ۹۴/۵۴/۲۲ )
امام على عليه السلام :
كُلُّ دُعاءٍ ، مَحجوبٌ عَنِ السَّماءِ ، حَتّى يُصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلى آلِ مُحَمَّدٍ .
هر دعايى ، تا در آن بر محمّد و آل محمّد، صلوات فرستاده نشود ، از [ ورود به ] آسمان ممنوع است .
( كنز العمّال : ۳۹۸۸ )
امام صادق عليه السلام :
لا يَزالُ الدُّعاءُ مَحجوبا ، حَتّى يُصَلّى عَلى مُحَمَّدٍ و عَلى آلِ مُحَمَّدٍ
دعا پيوسته در حجاب است ، تا آن گاه كه بر محمّد و بر خاندان محمّد صلوات فرستاده شود .
( الكافي : ۲/۴۹۱/۱ )
امام صادق عليه السلام :
مَن كانَت لَهُ حاجَةٌ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ ، فَلْيَبدَأ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِهِ ؛
ثُمَّ يَسألْ حاجَتَهُ ثُمَّ يَختِمْ بِالصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ؛
فإنَّ اللّه َ عزّ و جلّ أكرَمُ مِن أن يَقبَلَ الطَّرَفَينِ و يَدَعَ الوَسَطَ ؛
إذ كانَتِ الصَّلاةُ عَلى مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ ، لا تُحجَبُ عَنهُ .
هر كه مى خواهد از خداوند عزّ و جلّ حاجتى طلب كند ، به صلوات فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز نمايد ؛
سپس حاجتش را بخواهد و در پايان نيز بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد ؛
زيرا خداوند عزّ و جلّ كريمتر از آن است كه آغاز و انجام دعا را بپذيرد و وسط را وا گذارد ؛
چرا كه صلوات بر محمّد و آل محمّد ، از خداوند پوشيده نمى ماند .
( مكارم الأخلاق:۲/۱۹/۲۰۴۰ )
4 ـ شفيع قرار دادن صالحان :
امام صادق عليه السلام :
إنَّ للّه ِِ رُسُلاً مُسْتَعلِنِينَ و رُسُلاً مُستَخْفِينَ ؛
فإذا سَألتَهُ بِحَقِّ المُستَعْلِنِينَ ، فَسَلْهُ بِحَقِّ المُستَخْفِينَ .
همانا خداوند را فرستادگانى آشكار و فرستادگانى پنهان است ؛
پس هر گاه به حقِّ فرستادگانِ آشكار خدا از او چيزى خواستى ، به حقِّ فرستادگانِ پنهانش نيز بخواه .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۱/۱۳ )
امام كاظم عليه السلام :
إذا كانَت لَكَ حاجَةٌ إلى اللّه ِ، فَقُل :
اللّهُمَّ ! إنّي أسألُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ و عَلِيٍّ ؛
فَإنّ لَهُما عِندَكَ شَأنا مِنَ الشَّأنِ
هرگاه خواستى از خداوند حاجتى طلب كنى ، بگو :
خدايا ! به حقّ محمّد و على از تو مسئلت مى كنم ؛
زيرا آن دو را نزد تو منزلتى است .
( الدعوات : ۵۱/۱۲۷ )
الدعوات : در دعاى معصومان عليهم السلام آمده است :
اللّهُمَّ ! إنْ كانَت ذُنُوبي قَد أخلَقَتْ وَجْهي عِندَكَ و حَجَبَتْ دُعائي عَنكَ ؛
فَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و استَجِبْ لي ، يا رَبِّ ! بِهِم ، دُعائي .
خدايا ! اگر گناهان من آبروى مرا نزد تو برده و دعايم را از تو محجوب كرده است ؛
پس بر محمّد و خاندان محمّد صلوات فرست و به آبروى آنان ، اى پروردگار من ! دعايم را اجابت فرما .
( الدعوات : ۳۰/۶۲ )
5 ـ اعتراف به گناه :
امام صادق عليه السلام :
إنّما هِيَ المِدحَةُ ، ثُمَّ الإقرارُ بِالذَّنبِ ، ثُمَّ المَسألَةُ .
[در دعا] ابتدا بايد خدا را ستود ، سپس به گناه اعتراف نمود و آن گاه حاجت خواست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۸/۲۳ )
بحار الأنوار :
فِيما أوحَى اللّه ُ إلى موسى عليه السلام :
يا موسى ! كُنْ إذا دَعَوتَنِي ، خائفا مُشفِقا وَجِلاً
و عَفِّرْ وَجهَكَ في التُّرابِ و اسجُد لي بِمَكارِمِ بَدَنِكَ و اقنُتْ بَينَ يَدَيَّ في القِيامِ
و ناجِني ، حَيثُ تُناجِيني ، بِخَشيَةٍ من قَلبٍ وَجِلٍ .
خداوند متعال به موسى عليه السلام وحى فرمود كه :
اى موسى! هرگاه مرا مى خوانى ، ترسان و هراسان و بيمناك باش
و چهره بر خاك بگذار و با اعضاى شريف بدنت در برابرم سجده كن و در پيشگاه من با خوارى و فروتنى بِايست
و هرگاه با من راز و نياز مى كنى ، با دلى هراسان و ترسان ، راز و نياز كن .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )
بحار الأنوار :
فيما وَعَظَ اللّه ُ بِهِ عيسى عليه السلام :
يا عيسى ! اُدعُني ، دُعاءَ الحَزينِ الغَريقِ الّذي لَيسَ لَهُ مُغِيثٌ ···
و لا تَدْعُني إلاَّ مُتَضَرِّعا إلَيَّ و هَمُّكَ هَمّاً واحِدا ؛
فَإنَّكَ مَتى تَدْعُني ، كَذلِكَ أجَبتُكَ .
از جمله اندرزهاى خداوند متعال به عيسى عليه السلام است كه :
اى عيسى! مرا چون شخص اندوهگين و در حال غرق كه فريادرسى ندارد ، بخوان . . .
مرا جز با خوارى و زارى و خلوص مخوان ؛
كه هر گاه با چنين حالى مرا بخوانى ، اجابتت كنم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۱۹ )
امام حسين عليه السلام :
كانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، يَرفَعُ يَدَيهِ ، إذا ابتَهَلَ و دَعا ، كَما يَستَطعِمُ المِسكينُ .
رسول خدا صلى الله عليه و آله ، در هنگام ابتهال و دعا ، مانند بينوايى كه غذا مى طلبد ، دستانش را بالا مى برد .
( مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۱ )
6 ـ به جا آوردن دو ركعت نماز :
امام صادق عليه السلام :
إنَّ رَجُلاً دَخَلَ المَسجِدَ فَصَلّى رَكعَتَينِ ثُمَّ سَألَ اللّه َ عزّ و جلّ
فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : أعجَلَ العبدُ رَبَّهُ
و جاءَ آخَرُ فَصَلّى رَكعَتَينِ ثُمَّ أثْنى عَلَى اللّه ِ عزّ و جلّ و صَلّى عَلَى النَّبيِّ وَ آلِهِ
فَقالَ صلى الله عليه و آله : سَلْ تُعطَ .
مردى وارد مسجد شد و دو ركعت نماز خواند و سپس از خداوند عزّ و جلّ درخواست كرد
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اين بنده از پروردگارش زود خواهش كرد .
مرد ديگرى آمد و دو ركعت نماز خواند و سپس خداوند عزّ و جلّ را ثنا گفت و بر پيامبر و خاندانش درود فرستاد
در اين هنگام رسول خدا صلى الله عليه و آله [ به او ] فرمود : [ اكنون ] بخواه كه به تو داده مى شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۵/۲۱ )
امام صادق عليه السلام :
مَن تَوَضَّأ فَأحسَنَ الوُضوءَ ، ثُمَّ صَلّى رَكعَتَينِ ، فَأتَمَّ رُكوعَهُما وَ سُجودَهُما ،
ثُمَّ سَلَّمَ و أثنى عَلَى اللّه ِ عزّ و جلّ و عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ثُمَّ سَألَ حاجَتَهُ ، فَقَد طَلَبَ في مَظانِّهِ
وَ مَن طَلَبَ الخَيرَ في مَظانِّهِ ، لَم يَخِبْ .
هركه درست وضو بگيرد و دو ركعت نماز بگزارد و ركوع و سجود آنها را به طور كامل به جا آورد ،
سپس سلام گويد و خداوند عزّ و جلّ و رسول خدا را مدح كند و آن گاه حاجتش را بخواهد ، هر آينه آن را در جاى خود جسته است
و هر كه خير را در جايگاهش بجويد ، ناكام برنگردد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۴/۲۰ )
7 ـ كوچك نشمردن هيچ دعايى :
امام على عليه السلام :
إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى أخْفى ··· إجابَتَهُ في دَعوَتِهِ ؛
فَلا تَستَصغِرَنَّ شَيئا مِن دُعائهِ ؛
فَرُبَّما وَافَقَ إجابَتَهُ و أنتَ لا تَعلَمُ
خداوند تبارك و تعالى . . . اجابت خود را در دل دعا پنهان كرده است ؛
پس هيچ دعايى را كوچك مشمار ؛
زيرا بسا كه اجابت شود و تو ندانى .
( الخصال : ۲۰۹/۳۱ )
8 ـ بسيار نشمردن خواسته :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ يَقولُ :
··· وَ لَو أنَّ قُلوبَ عِبادِي اجتَمَعَتْ عَلى قَلبِ أسعَدِ عَبدٍ لي ما زَادَ ذلِكَ ،
إلاّ مِثلَ إبْرَةٍ جاءَ بِها عَبدٌ مِن عِبادِي فَغَمَسَها في بَحرٍ ؛
و ذلِكَ أنَّ عَطائي كَلامٌ و عُدَّتي كَلامٌ
و إنّما أقولُ لِلشَّيءِ : « كُنْ ، فَيَكونُ » .
خداوند مى فرمايد :
··· اگر دلهاى [ همه ] بندگانم آرزويى همچون آرزوى دل خوش بخت ترين بنده مرا بكنند [ و من آرزوى آنان را برآورم ] ،
اين آرزوها همچون سوزنى است كه بنده اى از بندگان من ، آن را در آب دريا فرو برد ؛
زيرا عطاى من با يك كلام است و ابزار من نيز يك كلام
و آن به اين است كه من به چيزى بگويم : « هست شو ، هست مى شود » .
(به محض اين كه هستى يافتنِ چيزى را اراده كنم ، هستى مى يابد).
( الأمالي للطوسي : ۶۷۵/۱۴۲۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ اللّهُ تَعالى :
لَو أنَّ أوّلَكُم و آخِرَكُم و حَيَّكُم و مَيِّتَكُم و رَطْبَكُم و يابِسَكُمُ اجتَمَعوا فَتَمَنَّى كُلُّ واحِدٍ ما بَلَغَتْ اُمنِيَّتُهُ فَأعطَيتُهُ ، لَم يَتَبَيّنْ ذلِكَ في مُلكي .
خداوند متعال فرموده است:
اگر اولين و آخرين و زنده و مرده و تر و خشكتان جمع شوند و هر يك هر چه خواهش دارد بخواهد و من آنها را برآورم ، در ملك من كمترين اثر نگذارد .
( بحار الأنوار : ۹۲/۲۵۳/۴۸ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أوحَى اللّه ُ إلى بَعضِ أنبِيائهِ :
··· لو أنَّ أهلَ سَبعَ سَماواتٍ و أرَضِينَ سَألوني جَميعا و أعطيتُ كُلَّ واحدٍ مِنهُم مَسألَتَهُ ، ما نَقَصَ ذلك من مُلْكي مثلَ جَناحِ البَعوضَةِ
و كيفَ يَنقُصُ مُلْكٌ أنا قَيِّمُهُ ؟!
خداوند به يكى از پيامبرانش وحى فرمود :
. . . اگر اهلِ هفت آسمان و زمين همگى از من خواهشى كنند و خواهش يكايك آنان را برآورم ، به اندازه پَرِ پشه اى از ملك من كم نشود
چگونه كاستى يابد ملكى كه من سرپرست و خداوندگار آنم ؟!
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۳/۳۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سَلُوا اللّه َ و أجزِلُوا ؛
فإنَّهُ لا يَتَعاظَمُهُ شيءٌ .
از خداوند بخواهيد و زياد بخواهيد ؛
زيرا هيچ چيز براى او زياد و بزرگ نيست .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۲/۳۹ )
امام باقر عليه السلام :
لا تَستَكثِرُوا شَيئا ممّا تَطلُبُونَ ؛
فما عِندَ اللّه ِ ، أكثَرُ مِمّا تُقدِّرونَ .
هيچ خواسته اى را زياد مشماريد ؛
زيرا آنچه نزد خداست ، بيش از آن است كه مى پنداريد .
( مكارم الأخلاق : ۲/۹۷/۲۲۷۵ )
9 ـ بلند همّتى در خواستن :
بحار الأنوار ـ به نقل از ربيعة بن كعب ـ :
قالَ لي ذاتَ يومٍ رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله :
يا ربيعةُ ! خَدَمْتَني سَبعَ سِنِينَ ، أ فلا تَسألُني حاجةً ؟
فقلتُ : يا رسولَ اللّه ! أمهِلني حتّى اُفَكِّرَ .
فلمّا أصْبحتُ و دخلتُ عليه ، قال لي : يا رَبيعَةُ ! هاتِ حاجَتَكَ .
فَقُلتُ : تَسألُ اللّه َ أن يُدخِلَني مَعَكَ الجَنَّةَ .
فَقالَ لي : مَن عَلَّمَكَ هذا ؟
فَقُلتُ : يا رَسولَ اللّه ِ ! ما عَلَّمَني أحَدٌ ، لكِنّي فَكَّرتُ في نَفْسي و قلتُ :
إن سَألتُهُ مالاً ، كانَ إلى نَفادٍ
و إن سألتُهُ عُمُرا طويلاً و أولادا ، كانَ عاقِبَتُهُم الموتَ .
قال ربيعةُ : فَنَكَسَ رأسَهُ ساعةً ثمّ قال : أفعَلُ ذلكَ ، فَأعِنّي بكَثرَةِ السُّجودِ .
روزى رسول خدا صلى الله عليه و آله به من فرمود:
اى ربيعه ! هفت سال به من خدمت كردى ، آيا از من حاجتى نمى خواهى ؟
من عرض كردم : اى رسول خدا ! مرا فرصتى ده تا بينديشم .
صبح روز بعد كه خدمت پيامبر رسيدم ، فرمود : اى ربيعه ! حاجتت را بگو .
عرض كردم : از خداوند بخواه كه مرا با تو به بهشت برد .
حضرت فرمود : چه كسى اين را به تو ياد داد ؟
عرض كردم : اى رسول خدا ! هيچ كس به من ياد نداد ، بلكه با خودم انديشيدم و گفتم :
اگر از ايشان ثروت بخواهم ، عاقبتش نابودى است
و اگر عمر طولانى و اولاد بخواهم، عاقبت همه آنان مرگ است.
آن حضرت لحظاتى سرش را پايين انداخت و سپس فرمود : اين كار را مى كنم ،تو نيز با سجده زياد ، مرا [در برآورده شدن اين خواهش از خدا] يارى رسان .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۶/۱۰ )
امام على عليه السلام ـ در وصيت خود به فرزندش حسن عليه السلام ـ فرمود :
و لتَكُن مَسألَتُكَ فيما يَعنِيكَ مِمّا يَبقى لَكَ جَمالُهُ و يُنفى عنكَ وبالُهُ
و المالُ لا يَبقى لك و لا تَبقى لَهُ .
بايد براى خود آن چيزى را [ از خدا ] بخواهى كه جمال و نيكى آن برايت بماند و وبال و آزارش از تو دور ماند .
مال و ثروت براى تو نمى ماند و تو نيز براى آن نخواهى ماند .
( بحار الأنوار : ۷۷/۲۰۵/۱ )
امام صادق عليه السلام :
قَدِمَ رجلٌ على رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فَسَلَّمَ عليه و أسلَمَ
ثمّ قال له : تَعرِفُني ، يا رسولَ اللّه ِ ؟!
قال : و مَن أنتَ ؟
قال : أنا رَبُّ المنزِلِ الذي نَزَلتَ به بالطائفِ في الجاهليّةِ يومَ كذا و كذا فَأكرَمْتُكَ .
فقال له رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَرحبا بكَ، سَلْ حاجَتَكَ .
فَقالَ : أسألُكَ مِائَتَي شاةٍ برُعاتِها .
فَأمَرَ لَهُ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله بما سَألَ .
ثُمّ قالَ لأصحابِهِ : ما كانَ على هذا الرّجُلِ أن يَسْألَنِي سؤالَ عَجوزِ بني إسرائيلَ لموسى عليه السلام ؟ !.
مردى خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و سلام كرد و مسلمان شد
و سپس عرض كرد : اى رسول خدا ، مرا مى شناسى؟
حضرت فرمود : تو كيستى ؟
عرض كرد : من صاحب همان منزلى هستم در طائف كه شما در فلان روز از دوره جاهليت بر من وارد شديد و من گرامى تان داشتم .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : خوش آمدى ، حالا حاجتت را بخواه .
آن مرد عرض كرد : دويست گوسفند با چوپانان آنها .
رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد به او بدهند .
آن گاه به اصحابش فرمود : اين مرد آن همّتِ بلند را نداشت تا چيزى را از من بخواهد كه آن پير زن بنى اسرائيل از موسى عليه السلام خواست ؟! .
( الكافي : ۸/۱۵۵/۱۴۴ انظر تمام الخبر )
امام صادق عليه السلام ـ
في خَبَرِ عجوزِ بني إسرائيلَ وَ قَد سَألَها موسى عليه السلام أن تُدِلَّه عَلى قَبرِ يوسُفَ عليه السلام ـ :
قالت : لا أفعَلُ حتّى تُعْطِيَني خِصالاً :
تُطلِقُ رِجْلي و تُعِيدَ إلَيَّ بَصَري و تَرُدَّ إلَيَّ شَبابِي و تَجعَلَني معكَ في الجَنَّةِ .
در پاسخ به اين سؤال كه درخواست پير زن بنى اسرائيلى از موسى عليه السلام در قبال نشان دادن قبر يوسف عليه السلام چه بود؟ ـ فرمود :
آن پير زن گفت : اين كار را نمى كنم ، مگر آن كه چند كار برايم بكنى :
پايم را چابك گردانى ، بينايى مرا به من بازگردانى ، جوانى ام را به من برگردانى و مرا با خودت در بهشت جاى دهى .
( كتاب من لا يحضره الفقيه : ۱/۱۹۳/۵۹۴ )
امام كاظم عليه السلام :
بَكى أبو ذرٍّ مِن خَشيَةِ اللّه ِ ، حتَّى اشتَكى بَصَرُهُ .
فقيلَ لَهُ : لو دَعَوتَ اللّه َ يَشفِي بَصَرَكَ ؟!
فقال : إنّي عن ذلكَ مَشغولٌ و ما هو بِأكبَرِ هَمّي .
قالوا : و ما يَشغَلُكَ عَنهُ ؟!
قالَ : العَظِيمَتانِ ؛ الجَنَّةُ و النّارُ .
ابوذر از خوف خدا چندان گريست ، كه چشمش آسيب ديد .
به او گفته شد : كاش دعا مى كردى كه خدا چشمت را شفا دهد ؟!
ابوذر گفت : از اين غافل شده ام و مهم ترين مشغله فكرى ام نيست .
گفتند : چه چيز تو را از آن باز داشته است ؟!
گفت : دو امر بسيار بزرگ ؛ بهشت و دوزخ .
( بحار الأنوار : ۷۸/۴۵۱/۱۶ )
10 ـ دعا كردن براى همه :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إذا دَعا أحَدٌ ، فَلْيُعِمَّ ؛
فإنّه أوجَبُ للدُّعاءِ .
و مَن قَدَّمَ أربعينَ رَجُلاً مِن إخوانِهِ قَبلَ أن يَدعُوَ لِنفسِهِ ، استُجِيبَ لَهُ فيهِم و في نفسِهِ .
هر گاه يك نفر دعا مى كند ، براى همه دعا كند ؛
زيرا اين دعا به اجابت نزديكتر است .
كسى كه پيش از دعا كردن براى خود براى چهل نفر از برادرانش دعا كند ، آن دعا در حقّ آنان و در حقّ خودش مستجاب شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۳/۱۷ )
امام صادق عليه السلام :
مَن قَدَّمَ أربعينَ مِن المؤمنينَ ، ثُمَّ دَعا ، استُجِيبَ لَهُ .
هر كس پيش از دعا كردن براى خودش ، چهل مؤمن را دعا كند، دعايش مستجاب شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۷/۲۱ )
11 ـ دعاى پنهانى :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
دَعوةٌ في السِّرِّ تَعدِلُ سبعينَ دَعوةً في العَلاَنِيَةِ .
يك دعاى پنهانى برابر است با هفتاد دعاى آشكار .
( الدعوات : ۱۸/۷ )
امام صادق عليه السلام :
ما يَعلَمُ عِظَمَ ثوابِ الدُّعاءِ و تَسْبيحِ العبدِ فيما بينَهُ و بَينَ نفسِهِ إلاّ اللّه ُ تبارَكَ و تعالى .
عظمتِ ثوابِ دعا و تسبيحى را كه بنده در خلوت خويش كند جز خداوند تبارك و تعالى كسى نداند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۹/۲۵ )
12 ـ دعاى گروهى :
.
امام صادق عليه السلام :
ما اجتَمَعَ أربعةُ رَهطٍ قَطُّ على أمرٍ واحدٍ فَدَعَوا اللّه َ ، إلاّ تَفَرَّقُوا عن إجابَةٍ .
هيچ گاه چهار نفر گرد نيامدند و براى مطلبى به درگاه خدا دعا نكردند ، مگر اين كه با اجابت آن دعا از هم پراكنده شدند .
( الكافي : ۲/۴۸۷/۲ )
امام صادق عليه السلام :
كان أبي إذا حَزَبَهُ أمرٌ جَمَعَ النّساءَ و الصِّبيانَ ثمّ دَعا و أمَّنُوا .
هرگاه امر دشوار و ناگوارى براى پدرم پيش مى آمد، زنان و كودكان را گرد مى آورد و سپس دعا مى كرد و آنها آمين مى گفتند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۱/۱۱ )
13 ـ خوش بينى به اجابت دعا :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
اُدْعُوا اللّه َ و أنتُم مُوقِنونَ بالإجابَةِ .
خداوند را با حال يقين به اجابت بخوانيد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۵/۱ )
امام صادق عليه السلام :
إذا دَعَوتَ ، فَأقبِلْ بقَلبِكَ و ظُنَّ حاجَتَكَ بالبابِ .
هر گاه دعا مى كنى ، با دل [ به خدا ] روى آر و چنين پندار كه حاجت و خواسته تو بر در خانه است .
( الكافي : ۲/۴۷۳/۳ )
امام صادق عليه السلام :
إذا دَعَوْتَ ، فَظُنَّ أنّ حاجَتَكَ بالبابِ .
چون دعا مى كنى ، چنين خيال كن كه حاجتت بر در خانه است .
( الكافي : ۲/۴۷۳/۱ )
14ـ انتخاب زمان مناسب :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أدّى فَريضَةً ، فَلَهُ عِندَ اللّه ِ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ .
هر كه نمازى واجب به جاى آورد ، نزد خداوند دعايى مستجاب دارد .
( عيون أخبار الرِّضا : ۲/۲۸/۲۲ )
امام صادق عليه السلام :
ثلاثةُ أوقاتٍ لا يُحجَبُ فيها الدُّعاءُ عن اللّه ِ :
في أثَرِ المكتوبةِ و عند نُزُولِ القَطْرِ و ظُهورِ آيةٍ معجزةٍ للّه ِ في أرضِهِ .
در سه زمان دعا از خداوند پوشيده نمى ماند :
بعد از اداى فريضه ، هنگام بارش باران و هنگام پديدار شدن نشانه اى از اعجاز خدا در زمين .
( بحار الأنوار : ۸۵/۳۲۱/۸ )
امام صادق عليه السلام :
قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :
خيرُ وقتٍ دَعَوتُم اللّه َ عزّ و جلّ فيهِ ، الأسحارُ
و تلا هذهِ الآيةَ في قولِ يعقوبَ عليه السلام : « سَوْفَ أسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي »
و قال : أخَّرَهُم إلى السَّحَرِ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
بهترين زمان براى اين كه خداوند عزّ و جلّ را بخوانيد ، سحرگاهان است.
سپس اين آيه را كه نقل سخن يعقوب عليه السلام است تلاوت كرد : « به زودى از پروردگار خود براى شما آمرزش مى خواهم . »
و فرمود : [ دعا كردن براى ] آنها را به وقت سحر موكول كرد .
( يوسف : ۹۸- الكافي : ۲/۴۷۷/۶ )
امام صادق عليه السلام :
مَن عادَ مريضا في اللّه ِ ، لم يَسْألِ المريضُ للعايدِ شيئا ، إلاّ استَجابَ اللّه ُ لَهُ .
هر كس براى خدا از بيمارى عيادت كند ، هر دعايى كه آن بيمار براى او بكند ، خداوند اجابت فرمايد .
( بحار الأنوار : ۸۱/۲۱۷/۱۰ )
15 ـ پافشارى :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ اللّه َ، يُحِبُّ السائلَ اللَّحُوحَ .
خداوند ، حاجت خواه اصرار كننده را دوست دارد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
رَحِمَ اللّه ُ عبدا طَلَبَ مِن اللّه ِ عزّ و جلّ حاجةً فَألَحَّ في الدُّعاءِ ، اُستُجِيبَ لَهُ أو لم يُستَجَبْ لَهُ .
خدا رحمت كند بنده اى را كه از خداوند عزّ و جلّ حاجتى بخواهد و در دعا [ براى آن حاجت ] پافشارى كند ، خواه دعايش اجابت شود و يا نشود .
( الكافي : ۲/۴۷۵/۶ )
بحار الأنوار : از نجواهاى خداوند متعال با موسى است كه :
يا موسى ···! اُدعُ دُعاءَ الطامِعِ الراغِبِ فيما عِندي ، النادمِ على ما قَدَّمَتْ يَداهُ .
اى موسى! . . . مانند آن كسى دعا كن كه به آنچه نزد من است طمع بسته و رغبت دارد و از كرده خويش پشيمان است .
( الكافي : ۸/۴۹/۸ )
بحار الأنوار : از نجواهاى خداوند متعال با موسى است كه :
أيضا : اُنظُرْ حينَ تَسألُني ، كَيفَ رَغبَتُكَ فيما عِندي؟ .
بنگر كه وقتى از من درخواست مى كنى ، رغبت تو به آنچه نزد من است چگونه مى باشد ؟
( الكافي : ۸/۴۷/۸ )
بحار الأنوار : در تورات آمده است :
ألِحُّوا في الدُّعاءِ تَشْمَلكُمُ الرَّحمةُ بالإجابَةِ و تُهَنِّيكُمُ العافِيةُ .
در دعا پافشارى مى كنيد ، تا با اجابتِ دعا ، رحمت [ خدا ] شما را فراگيرد و عافيت به شما شاد باش گويد .
( بحار الأنوار:۷۷/۴۲/۱۱ )
بحار الأنوار : در تورات آمده است :
أيضا : مَن رجا مَعروفي ، ألَحَّ في مَسألَتي .
كسى كه به احسان و خوبى من اميدوار باشد ، در خواهش از من پافشارى مى كند .
( بحار الأنوار: ۷۷/۴۲/۱۱ )
امام على عليه السلام :
فَألْحِحْ علَيهِ في المَسألَةِ يَفتَحْ لكَ أبوابَ الرَّحمَةِ .
در مسئلت از خدا پافشارى كن ، تا درهاى رحمت به رويت گشوده شود .
( بحار الأنوار: ۷۷/۲۰۴/۱ )
امام باقر عليه السلام :
إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ كَرِهَ إلْحاحَ النّاسِ بَعضِهِم على بعضٍ في المَسألَةِ و أحَبَّ ذلكَ لنفسِهِ
خداوند عزّ و جلّ پافشارى مردمان در خواهش از يكديگر را ناخوش مى دارد ، امّا اين كار را نسبت به خودش دوست دارد .
( الكافي : ۲/۴۷۵/۴ )
امام باقر عليه السلام :
و اللّه ِ! لا يُلِحُّ عبدٌ مُؤمِن علَى اللّه ِ عزّ و جلّ في حاجتِهِ ، إلاّ قضاها لَهُ .
به خدا سوگند ! هيچ بنده مؤمنى در حاجت خود به درگاه خداوند عزّ و جلّ اصرار نورزد، مگر آن كه حاجتش را بر آورد .
( الكافي : ۲/۴۷۵/۳ )
امورى كه بايد دعا كننده ترك كند :
1 ـ دعا براى چيزهاى ناشدنى و ناروا :
امام على عليه السلام :
يا صاحِبَ الدُّعاءِ ! لا تَسأل عَمّا لا يَكونُ و لا يَحِلُّ .
اى كسى كه دعا مى كنى ! آنچه را ناشدنى و نارواست از خدا مخواه .
( الخصال : ۶۳۵/۱۰ )
امام على عليه السلام ـ در پاسخ به اين سؤال كه بى اثرترين دعاها كدام است ـ فرمود :
الدَّاعي بِما لا يَكونُ .
دعا براى چيزهاى ناشدنى .
( معاني الأخبار: ۱۹۸/۴ )
امام على عليه السلام :
قُلتُ : اللّهُمَّ ! لا تُحْوِجْني إلى أحَدٍ مِن خَلقِكَ .
فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : يا عَليُّ ! لا تَقولَنَّ هكَذا ؛
فَلَيسَ مِن أحَدٍ إلاّ وَ هُوَ مُحتاجٌ إلى النّاسِ .
قالَ : فَقُلتُ : كَيفَ يا رَسولَ اللّه ِ ؟!
قالَ : قُل : اَللّهُمَّ ! لا تُحْوِجْني إلى شِرارِ خَلقِكَ .
عرض كردم : پروردگارا ! مرا محتاج هيچ يك از آفريدگانت مگردان .
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى على ! چنين مگو ؛
زيرا هيچ كس نيست كه محتاج ديگران نباشد .
عرض كردم : پس چه بگويم ، اى رسول خدا ؟!
فرمود : بگو : خدايا ! مرا محتاج آفريدگانِ بدِ خود مفرما .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۵/۶ )
امام على عليه السلام ـ آنگاه كه شنيد مردى مى گويد : خدايا ! از فتنه به تو پناه مى برم ـ فرمود :
أراكَ تَتَعَوَّذُ مِن مالِكَ وَ وُلدِكَ .
يَقولُ اللّه ُ تَعالى : « إِنَّما أمْوالُكُم و أوْلادُكُم فِتنَةٌ » . ( التغابن : ۱۵ )
و لكِن قُل : اللّهُمَّ إنّي أعوذُ بِكَ مِن مُضِلاَّتِ الفِتَنِ .
مى بينم كه از مال و فرزندت به خدا پناه مى برى .
خداوند متعال مى فرمايد : « همانا داراييها و فرزندان شما فتنه (مايه آزمايش) هستند» .
[ اين گونه مگو ] ، بلكه بگو : خدايا ! من از فتنه هاى گمراه كننده به تو پناه مى برم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۵/۷ )
امام صادق عليه السلام ـ در پاسخ به سؤال از آيه « آن چيزهايى را كه خدا بعضى از شما را به آنها بر بعضى ديگر برترى داده است، آرزو مكنيد »
( النساء : ۳۲ ) ـ فرمود :
لا يَتَمَنَّى الرَّجُلُ امرَأةَ الرَّجُلِ و لاَ ابْنَتَهُ و لكنْ يَتَمَنّى مِثْلَهما .
نبايد انسان آرزوى زن و دختر كسى را بكند ، بلكه بايد مانند آنها را آرزو كند [ كه خدا به او بدهد ] .
( تفسير العيّاشي : ۱/۲۳۹/۱۱۵ )
2 ـ شتاب داشتن :
تنبيه الخواطر : پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود :
لا يَزالُ النّاسُ بِخَيرٍ ، ما لَم يَستَعجِلُوا .
قيلَ : يا رَسولَ اللّه ِ ! صَلَّى اللّه ُ عَلَيكَ ، وَ كَيفَ يَستَعجِلُونَ ؟
قالَ : يَقولونَ : دَعَوْنا ، فَلَم يُستَجَبْ لَنا .
مردم تا زمانى كه شتاب به خرج ندهند ، پيوسته در خير و خوبى خواهند بود .
عرض شد : اى رسول خدا ! درود خدا بر تو ، چگونه شتاب به خرج مى دهند؟
فرمود : به اين كه بگويند : دعا كرديم ، اما مستجاب نشد .
( تنبيه الخواطر : ۱/۶ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ العَبدَ إذا دَعا ، لَم يَزَلِ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى في حاجَتِهِ ، ما لَم يَسْتَعجِلْ .
هرگاه بنده دعا كند ، خداوند تبارك و تعالى پيوسته در فكر حاجت اوست، به شرط آن كه بنده شتاب به خرج ندهد .
( الكافي : ۲/۴۷۴/۱ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ العَبدَ إذا عَجَّلَ فَقامَ لِحاجَتِهِ ، يَقولُ اللّه ُ تَعالى :
اِستَعجَلَ عَبدِي ؛ أ تَراهُ يَظُنُّ أنَّ حَوائجَهُ بِيَدِ غَيري ؟! .
هر گاه بنده شتاب كند و از حاجتْ خواهى خود [ از خدا ] دست بكشد، خداوند متعال فرمايد :
بنده ام عجله كرد ؛ گويى مى پندارد كه نيازهاى او را كسى جز من برآورده مى كند ؟! .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )
الكافى ـ به نقل از أبو بصير ـ از امام صادق عليه السلام :
لا يَزالُ المُؤمِنُ بِخَيرٍ و رَجاءَ رَحمَةٍ مِنَ اللّه ِ ، ما لَم يَستَعجِلْ ، فَيَقنَطُ وَ يَترُكُ الدُّعاءَ .
قُلتُ لَهُ : كَيفَ يَستَعجِلُ ؟
قالَ : يَقولُ : قَد دَعَوتُ مُنذُ كَذا و كَذا و ما أرَى الإجابَةَ ! .
مؤمن پيوسته در خير و اميدوارى و رحمت خداست ، مادام كه عجله نشان ندهد و نوميدانه دست از دعا نكشد .
[ راوى مى گويد : ] عرض كردم : چگونه عجله نشان مى دهد؟
فرمود : مى گويد : مدّتهاست دعا مى كنم و اجابتى نمى بينم ! .
( الكافي : ۲/۴۹۰/۸ ، بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۴/۱۶ )
3 ـ صلاح كار خود را به خدا نياموزد :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ اللّهُ تَبارَكَ و تَعالى :
يا بنَ آدَمَ ! أطِعْني فيما أمَرتُكَ و لا تُعَلِّمْني ما يُصلِحُكَ .
خداوند تبارك و تعالى فرموده است :
اى آدميزاد ! از فرمانى كه به تو داده ام ، اطاعت كن و صلاح كار خود را به من نياموز .
( بحار الأنوار : ۷۱/۱۷۸/۲۴ )
امام على عليه السلام :
قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ مِن فَوقِ عَرشِهِ :
يا عِبادِي ! اُعبُدُوني ، فيما أمَرتُكُم بِهِ
وَ لا تُعَلِّمُوني ما يُصلِحُكُم ؛
فَإنّي أعلَمُ بِهِ و لا أبخَلُ عليكم ، بِمَصالِحِكُم .
خداوند عزّ و جلّ از فراز عرش خود فرمود :
اى بندگان من ! مرا عبادت كنيد بر اساس آنچه به شما دستور داده ام
و به من نياموزيد كه چه چيز به صلاح شماست ؛
زيرا من به آن داناترم و آنچه را به صلاح شماست ، از شما دريغ نمى كنم .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۰۸ )
كسى كه حاجتش بى درخواست برآورده مى شود :
بحار الأنوار : خداوند به داوود عليه السلام وحى فرمود كه :
يا داوود ! إنّه لَيسَ عبدٌ مِن عبادِي يُطِيعُني فيما آمُرُهُ ،
إلاّ أعطَيتُهُ ، قَبلَ أن يَسألَني و أستَجِيبُ له ، قَبلَ أن يَدعُوَني
اى داوود! هيچ بنده اى نيست كه از فرمان من اطاعت كند ،
مگر آن كه خواسته او را پيش از آن كه بگويد ، برآورم و پيش از آن كه مرا بخواند ، پاسخش گويم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۶/۱۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ اللّهُ تَعالى :
مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي ، أعطَيتُهُ ، أفضَلَ ما اُعطِي السائلينَ .
خداوند مى فرمايد :
كسى كه ياد من او را از خواهش از من بازدارد ، بالاتر از آن چيزى كه به سائلان مى دهم ، او را عطا كنم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن شَغَلَتهُ عِبادةُ اللّه ِ عن مَسألَتِهِ ، أعطاهُ اللّه ُ ، أفضَلَ ما يُعطِي السائلينَ .
هر كس عبادت خدا او را از مسئلت از او غافل سازد ، خداوند بهترين چيزى را كه به سائلان خود مى دهد، عطايش فرمايد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ اللّهُ تَعالى :
مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي ، أعطَيتُهُ ، قَبلَ أنْ يَسألَني .
خداوند متعال فرموده است :
كس ياد من او را از مسئلت از من غافل كند ، پيش از آن كه از من بخواهد ، به او عطا مى كنم .
( كنز العمّال : ۱۸۷۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
يقولُ اللّهُ :
مَن شَغَلَهُ ذِكري عن مَسألَتي ، أعطَيتُهُ ، فوقَ ما اُعْطِي السائلينَ .
خداوند متعال فرموده است :
هر كس چنان به ياد من باشد كه فراموش كند چيزى از من بخواهد، بالاترين چيزى را كه به سؤال كنندگان مى دهم، به او عطا كنم .
( كنز العمّال : ۱۸۷۴ )
فاطمه زهرا عليها السلام :
مَن أصعَدَ إلى اللّه ِ خالصَ عبادَتِهِ ، أهبَطَ اللّه ُ عزّ و جلّ له ، أفضَلَ مَصلَحَتِهِ
هر كه عبادت خالصانه خود را به درگاه خدا فرا برد ، خداوند عزّ و جلّ بهترين كارى را كه به صلاح اوست ، برايش فرو فرستد .
( تنبيه الخواطر : ۲/۱۰۸ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ العبدَ لَيَكونُ لَهُ الحاجَةُ إلَى اللّه ِ عزّ و جلّ ، فيَبدأُ بالثناءِ و الصلاةِ على محمّدٍ و آلِ محمّدٍ ،
حتّى يَنْسَى حاجَتَهُ ، فَيَقضِيها اللّه ُ لَهُ ، مِن قَبلِ أنْ يَسألَهُ
هرگاه بنده را به درگاه خداوند عزّ و جلّ حاجتى باشد و پيش از طلب حاجتِ خود، زبان به ستايش [ خدا ] و درود فرستادن بر محمّد و خاندان محمّد بگشايد،
چندان كه يادش برود حاجتى نيز داشته است ، خداوند حاجت او را ، پيش از آن كه بخواهد ، برآورد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )
امام صادق عليه السلام :
لقد دَعَوتُ اللّه َ مَرَّةً ، فاستَجابَ و نَسِيتُ الحاجَةَ ؛
لأنّ استجابَتَهُ بِإِقبالِهِ على عبدِهِ عند دَعوَتِهِ ، أعظَمُ و أجَلُّ مِمّا يُريدُ مِنهُ العبدُ
و لَو كانَت الجَنَّةَ و نَعِيمَها الأبَدَ .
يك بار خداى را خواندم و او پاسخم را داد، من حاجت خود را از ياد بردم ؛
زيرا پاسخ دهى خدا از روى اقبالِ او به بنده اش در هنگام دعا ، بسى بزرگتر و ارزشمندتر است از آنچه بنده از او مى خواهد ،
حتى اگر خواسته اش بهشت و نعمتهاى جاويدان آن باشد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )
آن كه دعايش مستجاب مى شود :
امام حسن عليه السلام :
أنا الضَّامِنُ ، لِمَن لَم يَهجُسْ في قلبِهِ إلاّ الرّضا أن يَدعُوَ اللّه َ ، فَيُستَجابَ لَهُ .
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى [خدا] نگذرد، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را ، مستجاب كند .
( بحار الأنوار : ۴۳/۳۵۱/۲۵ )
امام زين العابدين عليه السلام :
مَن لم يَرجُ النّاسَ في شيءٍ و رَدَّ أمرَهُ إلى اللّه ِ عزّ و جلّ في جميعِ اُمورِهِ ، استَجابَ اللّه ُ عزّ و جلّ لَهُ ، في كلِّ شيءٍ .
هر كه در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداوند عزّ و جلّ وا گذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد ، اجابت كند .
( بحار الأنوار : ۷۵/۱۱۰/۱۶ )
امام صادق عليه السلام :
إذا أرادَ أحدُكُم أن لا يَسألَ رَبَّهُ شيئا إلاّ أعطاهُ ،
فَلْيَيأسْ مِن النّاسِ كُلِّهِم و لا يكونُ لَهُ رجاءٌ إلاّ عندَ اللّه ِ؛
فإذا عَلِمَ اللّه ُ عزّ و جلّ ذلكَ مِن قلبِهِ ،لم يَسألِ اللّه َ شيئا ، إلاّ أعطاهُ .
هر گاه يكى از شما بخواهد كه هر چه از خداوند طلب كند به او بدهد،
بايد از همه مردم چشم اميد بركند و جز به خدا اميد نبندد ؛
پس چون خداوند عزّ و جلّ دانست كه او به راستى از ته قلب چنين است، هر چه از خدا بخواهد ، عطايش كند .
( الكافي : ۲/۱۴۸/۲ )
امام صادق عليه السلام :
تبَحَّروا قلوبَكم .
فإنْ أنقاها اللّه ُ مِن حركةِ الواجسِ لسخطِ شيءٍ مِن صنعِهِ ، فإذا وجدتُموها ؛
كَذلِكَ فاسألوهُ ما شِئتُم .
دلهاى خود را وارسى كنيد .
اگر ديديد كه خداوند آنها را از خطور هر گونه ناخشنودى نسبت به كارهايى كه او مى كند ، پاك ساخته است
(جز رضايت و خشنودى از خدا و كرده هاى او در دلتان نمى يابيد ) ؛
در اين صورت هر چه مى خواهيد از او طلب كنيد .
( تَبَحَّرَ : أي اتّسع (النهاية : ۱/۹۹) ، - الأمالي للمفيد : ۵۴/۱ )
دعاهايى كه مستجاب مى شود :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ :
إمامٌ عادلٌ و والدٌ لولدِهِ و الرّجُلُ يَدعو لأخيهِ بظَهْرِ الغيبِ و المظلومُ .
يقولُ اللّه ُ جلّ جلالُهُ : و عِزَّتي و جلالي ! لأنتَصِرَنَّ لكَ ، و لَو بَعدَ حِينٍ .
دعاى چهار نفر رد نمى شود :
پيشواى دادگر ، پدر براى فرزندش ، دعاى انسان براى برادرش در غياب او و ستمديده .
خداوند جلّ جلاله مى فرمايد : به عزّت و جلالم سوگند ! كه گر چه به طول انجامد ، اما عاقبت انتقام تو ( ستمديده ) را بگيرم .
( بحار الأنوار: ۷۷/۴۷/۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إيَّاكُم و دَعوَةَ الوالِدِ ؛ فإنَّها أحَدُّ مِن السَّيفِ .
از نفرين پدر بترسيد ؛ كه آن از شمشير برنده تر است .
( بحار الأنوار : ۷۴/۸۴/۹۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
دعاءُ أطفالِ اُمَّتي ، مُستَجابٌ ، ما لَم يُقارِفوا الذُّنوبَ .
دعاى كودكان امّت من ، در صورتى كه به گناهان آلوده نشده باشند ، مستجاب مى شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۷/۱۴ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن أحسَنَ إلى قومٍ ، فلَم يُقبِلوهُ بالشُّكرِ فدَعا عَلَيهِمُ ، استُجِيبَ لَهُ فيهِم .
اگر كسى به مردمى خوبى كند و آنها از وى تشكّر نكنند و او نفرينشان كند ، نفرينش در حقّ آنان مستجاب مى شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۹/۱۵ )
امام على عليه السلام :
أربَعةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ :
الإمامُ العادلُ لرعيَّتِهِ و الوالدُ البارُّ لولدِهِ و الولدُ البارُّ لوالدِهِ و المظلومُ .
يقولُ اللّه ُ عزّ اسمُهُ : و عِزَّتي و جَلالي ! لأنتصِرَنَّ لكَ و لو بَعدَ حِينٍ .
دعاى چهار كس رد نمى شود :
پيشواى دادگر در حقّ ملّتش و پدر صالح در حقّ فرزندش و فرزند صالح در حقّ پدرش و ستمديده .
خداوند ، عزّ اسمه ، مى فرمايد : به عزّت و جلالم سوگند ! كه حتى اگر زمانى هم بگذرد، سرانجام انتقام تو ( ستمديده ) را خواهم گرفت .
( الإرشاد : ۱/۳۰۴ )
امام حسن عليه السلام :
مَن قَرَأ القرآنَ ، كانَت لَهُ دعوةٌ مُجابةٌ ، إمّا مُعَجَّلَةً و إمّا مُؤَجَّلةً .
كسى كه قرآن بخواند ، دعايى مستجاب دارد ، زود يا دير .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۱۳/۱۷ )
امام صادق عليه السلام :
ثلاثُ دَعَواتٍ لا يُحجَبنَ عن اللّه ِ تَعالى :
دعاءُ الوالدِ لولدِهِ ، إذا بَرَّهُ
و دعوتُهُ علَيهِ إذا عَقَّهُ ؛
و دعاءُ المظلومِ على ظالِمهِ
و دعاؤهُ لِمَن انتصَرَ لَهُ مِنهُ ؛
و رجلٌ مؤمنٌ دعا لأخٍ لَهُ مؤمنٍ وَاساهُ فينا
و دعاؤهُ علَيهِ إذا لَم يُواسِهِ مع القُدرَةِ عليهِ و اضطِرارِ أخيهِ إلَيهِ .
دعاى سه كس از خداوند متعال پوشيده نمى ماند ( مستجاب مى شود ) :
[ اول ] دعاى پدر در حقّ فرزندش ، هرگاه نسبت به او نيكوكار [ و فرمانبردار] باشد
و نفرين پدر در حقّ او، هرگاه وى را بيازارد و نافرمانى كند ؛
[ دوم ] نفرين ستمديده به ستمگر
و دعاى ستمديده در حقّ كسى كه انتقام او را از ستمگر گرفته باشد؛
[ سوم ] دعاى مرد مؤمن در حقّ برادر مؤمن خود كه به خاطر ما او را كمك مالى كرده باشد
و نفرين او در حقّ كسى كه برادرش به وى محتاج شده و او مى توانسته است نيازش را برطرف سازد و نكرده است .
( الأمالي للطوسي : ۲۸۰/۵۴۱ )
امام صادق عليه السلام :
إيَّاكُم أن تُعينوا على مسلمٍ مظلومٍ ؛
فَيدعُوَ اللّه َ علَيكُم و يُستَجابَ لَهُ فيكُم .
فإنَّ أبانا رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله كانَ يقولُ : إنَّ دعوةَ المسلمِ المظلومِ ، مُستَجابةٌ .
مبادا ستمگرى را در ستم كردن به مسلمانى ستمديده يارى رسانيد ؛
زيرا اگر شما را نفرين كند ، نفرينش مستجاب مى شود .
جدّ ما رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمود : همانا نفرينِ مسلمانِ ستمديده ، اجابت مى شود .
( الكافي : ۸/۸/۱ )
دعاهايى كه مستجاب نمى شود :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ : ما مِن مَخلوقٍ يَعتَصِمُ بمخلوقٍ دُوني ، إلاّ قَطَعتُ أسبابَ السماواتِ و أسبابَ الأرضِ مِن دُونِهِ
فإن سَألَني ، لَم اُعطِهِ و إن دَعاني ، لَم اُجِبْهُ .
خداوند عزّ و جلّ فرموده است : هر مخلوقى كه به كسى جز من متوسل شود ، دستش را از اسباب آسمانها و زمين كوتاه كنم
و آن گاه چون چيزى از من بخواهد، عطايش نكنم و چون مرا بخواند، پاسخش ندهم .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۰۴/۳۹ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لتأمُرُنّ بالمعروفِ و لَتَنهُنَّ عَنِ المُنكَرِ أو لَيُسلِّطَنَّ اللّه ُ شِرارَكُم علىَ خِيارِكُم
فيَدعو خِيارُكُم ، فلا يُستجابُ لَهُم .
بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و گرنه خداوند بدهاى شما را بر خوبانتان مسلّط مى گرداند
و در اين صورت نيكانتان دعا مى كنند ، ولى دعايشان مستجاب نمى شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۸/۲۱ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
سألتُ اللّه َ أن لا يَستَجيبَ دعاءَ حبيبٍ على حبيبِهِ .
من از خداوند خواهش كردم كه نفرين دوست را در حقّ دوستش مستجاب نكند .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۸/۲۱ )
امام على عليه السلام :
إنَّ نَبيَّ اللّه ِ صلى الله عليه و آله خرجَ ذاتَ ليلةٍ ، فنَظَرَ إلَى السماءِ ، فقالَ :
إنّها الساعةُ الّتي لا يُرَدُّ فيها دعوةٌ ، إلاّ دعوةُ عريفٍ أو دعوةُ شاعرٍ أو شرطيٍّ أو صاحبِ عرطبةٍ أو صاحبِ كُوبةٍ
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله شبى از خانه بيرون آمد و به آسمان نگاه كرد و فرمود :
اين ساعتى است كه در آن هيچ دعايى رد نمى شود ، مگر دعاى مباشر يا شاعر يا گزمه يا طنبور و دهل زن .
( بحار الأنوار : ۷۵/۳۴۲/۳۰ )
امام صادق عليه السلام :
أربعٌ لا يُستَجابُ لَهُم دعاءٌ :
الرجلُ جالسٌ في بَيتِهِ ، يقولُ : يا ربِّ ! ارزُقْني ؛
فيقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْكَ بالطَّلَبِ ؟! ؛
و رجلٌ كانَت لَهُ امرأةٌ ، فَدَعا علَيها ؛
فيقولُ : أ لَم أجعَلْ أمرَها بيدِكَ ؟! ؛
و رجلٌ كانَ لَهُ مالٌ ، فأفسَدَهُ ، فيقولُ : يا ربِّ ! ارزُقْني ؛
فيقولُ لَهُ : أ لَم آمُرْكَ بالاقتِصادِ ؟! ···؛
و رجلٌ كانَ لَهُ مالٌ ، فأدانَهُ بغيرِ بَيِّنَةٍ ؛
فَيَقولُ : أ لَم آمُرْكَ بِالشَّهادَةِ ؟! ؛
دعاى چهار كس مستجاب نمى شود :
مردى كه در خانه اش بنشيند و بگويد: خدايا ! روزى مرا برسان ؛
پس خداوند به او مى فرمايد: مگر به تو دستور نداده ام كه در طلب كسب روزى برآيى ؟ ؛
و مردى كه زنش را نفرين كند ؛
پس خداوند مى فرمايد : مگر كار او را به تو وا گذار نكرده ام ؟
نيز مردى كه مال و ثروتى داشته باشد و آن را هدر دهد و بگويد : خدايا ! مرا روزى ده ؛
پس خداوند پاسخش دهد : مگر به تو دستور ندادم كه صرفه جو باش ؟ ···؛
و مردى كه مال خود را بدون مدرك و گواه به كسى وام دهد ؛
پس خداوند به او گويد : مگر به تو دستور ندادم كه [ هنگام وام دادن ] گواه [ و مدرك ] بگيرى ؟ ؛
( الدعوات : ۳۳/۷۵ )
امام صادق عليه السلام :
مَرَّ موسى بنُ عِمرانَ عليه السلام برجلٍ مِن أصحابِهِ و هُو ساجِدٌ فانصَرَفَ مِن حاجَتِهِ و هو ساجدٌ على حالِهِ .
فقالَ لَهُ موسى عليه السلام : لَو كانت حاجتُكَ بيَدِي ، لَقَضَيتُها لكَ .
فأوحَى اللّه ُ عزّ و جلّ إلَيهِ : يا موسى ! لَو سَجَدَ حتّى يَنقَطِعَ عُنُقُهُ ، ما قَبِلتُهُ ،
حتّى يَتَحَوّلَ عمّا أكرَهُ إلى ما اُحِبُّ .
موسى بن عمران بر يكى از ياران خود كه در حال سجده بود گذشت و كارش را كه انجام داد و برگشت ديد او همچنان در حال سجده است .
موسى عليه السلام به او گفت : اگر حاجتت به دست من بر آورده مى شد ، آن را روا مى ساختم .
خداوند عزّ و جلّ به موسى وحى فرمود كه : اى موسى ! اگر چندان سجده كند كه گردنش بشكند، خواهشش را نپذيرم ،
مگر آن كه از آنچه من ناخوش دارم دست كشيده به آنچه دوست دارم روى آورد .
( كارهاى زشت را رها كرده ، كارهاى خدا پسند انجام دهد) .
( الكافي : ۸/۱۲۹/۹۸ )
امام صادق عليه السلام :
مَن عَذَرَ ظالما بظُلمِهِ ، سَلَّطَ اللّه ُ علَيهِ مَن يَظلِمُهُ
فإنْ دعا ، لَم يُستَجَبْ لَهُ و لَم يَأجُرْهُ اللّه ُ على ظُلامَتِهِ .
هر كه براى ستمِ ستمكارى عذر بتراشد ( كارهاى او را توجيه كند ) ، خداوند كسى را بر او مسلّط گرداند كه به وى ستم كند
و در اين صورت چنانچه [ براى رفع ستم از خود ] دعا كند، دعايش مستجاب نشود و خداوند در برابر ستمديدگى اش به او اجر و پاداش ندهد .
( الكافي : ۲/۳۳۴/۱۸ )
علل تأخير در استجابت دعا :
لا يُقَنِّطَنَّكَ إبطاءُ إجابتِهِ ؛
فإنَّ العطيَّةَ على قَدْرِ النِّيَّةِ ؛
و ربّما اُخِّرَتْ عنكَ الإجابةُ لِيَكونَ ذلكَ أعظَمَ لِأجرِ السائلِ و أجزَلَ لِعَطاءِ الآمِلِ ؛
و ربّما سألتَ الشيءَ فلم تُؤْتاهُ ، و اُوتيتَ خيرا مِنهُ عاجِلاً أو آجِلاً أو صُرِفَ عنكَ لِما هُوَ خيرٌ لكَ
فَلَرُبَّ أمرٍ قد طَلِبْتَهُ ، و فيهِ هلاكُ دينِكَ لو اُوتيتَهُ .
تأخير در اجابت دعا تو را نوميد نگرداند ؛
زيرا بخشش [خداوند] بسته به نيّت [ او ] است ؛
چه بسا كه در برآوردن خواهشت تأخير شود تا بدين وسيله خواهنده را پاداش بزرگتر و اميدوار [ به بخشش الهى] را بخشش بيشتر دهد ؛
بسا باشد كه چيزى بخواهى و به تو داده نشود ، اما دير يا زود بهتر از آن به تو داده شود ،يا براى خير و مصلحت تو از تو دريغ شده است
و بسا خواسته اى كه اگر برآورده شود ، موجب نابودى و تباهى دين تو گردد .
( كشف المحجّة : ۲۲۸ )
امام على عليه السلام :
لا يُقَنِّطَنَّكَ تأخيرُ إجابةِ الدُّعاءِ ؛
فإنَّ العطيّةَ على قَدْرِ النِّيّةِ .
تأخير در اجابت دعا تو را نوميد نگرداند ؛
زيرا بخشش بستگى به نيّت دارد .
( غرر الحكم : ۱۰۳۵۶ )
امام على عليه السلام :
لا تَستَبطِئْ إجابَةَ دُعائكَ ، و قد سَدَدتَ طريقَهُ بِالذُّنوبِ .
وقتى با گناهان خود راه را بر دعايت بسته اى ، تأخير در اجابت آن را دير مشمار .
( غرر الحكم : ۱۰۳۲۹ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ العبدَ لَيَدعو ؛ فيَقولُ اللّه ُ عزّ و جلّ لِلمَلَكينِ :
قد اِستَجَبتُ لَهُ ، و لكنِ احبِسوهُ بحاجتِهِ ؛ فإنّي اُحِبُّ أن أسمَعَ صوتَهُ
و إنَّ العبدَ لَيَدعو ؛ فيَقولُ اللّه ُ تَبارَكَ وَ تَعالى :
عَجِّلُوا لَهُ حاجَتَهُ ؛ فإنّي اُبغِضُ صوتَهُ
بُوَد كه بنده دعا كند و خداوند عزّ و جلّ به دو فرشته فرمايد :
من دعاى او را مستجاب كردم ، اما حاجتش را نگه داريد ؛ زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم
و شود كه بنده دعا كند و خداوند تبارك و تعالى فرمايد :
زود خواسته اش را برآوريد ؛ كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم .
( الكافي : ۲/۴۸۹/۳ )
امام صادق عليه السلام :
كانَ بينَ قولِ اللّه ِ عزّ و جلّ
« قد اُجِيبَتْ دعوتُكُما » و بينَ أخذِ فِرعَونَ ،
أربعينَ عاما .
از زمانى كه خداوند عزّ و جلّ [ در پاسخ به خواسته موسى و هارون براى هلاك فرعون ] فرمود :
« هر آينه دعاى شما اجابت شد » ( يونس : ۸۹ ) تا زمانى كه فرعون نابود شد ،
چهل سال طول كشيد .
( الكافي : ۲/۴۸۹/۵ )
بحار الأنوار - به نقل از اسحاق بن عمّار - :
فرمود : آرى ، بيست سال [ ممكن است به تأخير افتد ] .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۵/۱۶ )
علل مستجاب نشدن دعا :
عدّة الداعي : در زبور داوود عليه السلام آمده است :
يقولُ اللّهُ تعالى :
يَا بنَ آدمَ ! تَسألُني و أمنَعُكَ لِعِلمي بما يَنفَعُكَ ،
ثُمّ تُلِحُّ عَلَيَّ بالمسألةِ فَاُعطِيكَ مَا سألتَ فتَستَعينُ به على مَعصِيَتي ؛ فَأهُمُّ بهَتكِ سِترِكَ ، فتَدعُوني فأستُرُ عَليكَ .
فكَم مِن جميلٍ أصنَعُ مَعكَ و كَم مِن قَبيحٍ تَصنَعُ معي !
يوشِكُ أن أغضَبَ علَيكَ غَضبةً لا أرضى بَعدَها أبدا .
خداوند متعال مى فرمايد :
اى پسر آدم ! تو از من خواهشى مى كنى و من براى مصلحت تو آن را برآورده نمى كنم ،
اما در خواهشت اصرار مى ورزى و من خواسته ات را مى دهم و تو از آن در گناه و نافرمانى از من كمك مى گيرى ؛
پس من بر آن مى شوم تا آبرويت را ببرم ، ليك مرا مى خوانى و من پرده پوشى مى كنم .
چه خوبيها كه به تو نكرده ام و چه بديها كه تو به من نكرده اى !
كم مانده است كه بر تو چنان خشمى گيرم كه ديگر هرگز خشنود نشوم .
( عدّة الداعي : ۱۹۸ )
امام على عليه السلام :
رُبَّما سألتَ الشَّيءَ ،
فلا تُؤْتاهُ و اُوتيتَ خيرا منه عاجلاً أو آجِلاً ،
أو صُرِفَ عنكَ ، لِما هُوَ خيرٌ لكَ ؛
فَلَرُبَّ أمرٍ قد طَلِبتَهُ ، فيهِ هلاكُ دينِكَ ، لو اُوتيتَهُ ؛
فلتَكُنْ مسألتُكَ فيما يَبقَى لَكَ جَمالُهُ و يُنفى عنكَ وَبالُهُ .
گاه چيزى را [ از خدا ] مى خواهى ،
اما به تو داده نمى شودو دير يا زود بهتر از آن به تو داده مى شود ،
يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است، از برآورده شدن خواسته ات دريغ مى شود ؛
زيرا بسا خواسته اى ، كه اگر بر آورده شود ، به نابودى دين تو مى انجامد ؛
پس چيزى بخواه كه زيبايى و نيكى اش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد .
( نهج البلاغة : الكتاب ۳۱ )
امام باقر عليه السلام :
إنَّ اللّه َ عزّ و جلّ يُعطِي الدنيا مَن يُحِبُّ و يُبغِضُ و لا يُعطِي الآخرةَ إلاّ مَن أحَبَّ
و إنَّ المؤمنَ لَيسألُ الرَّبَّ موضِعَ سَوطٍ في الدنيا فلا يُعطِيهِ إيَّاهُ و يسألُهُ الآخِرةَ فيُعطِيهِ ما شاءَ
و يُعطي الكافرَ في الدنيا ما شاءَ و يسألُ في الآخرةِ موضعَ سَوطٍ فلا يُعطِيهِ إيَّاهُ .
خداوند عزّ و جلّ دنيا را به دوست و دشمن خود مى دهد ، اما آخرت را جز به كسى كه دوستش دارد نمى دهد .
همانا مؤمن از پروردگار به اندازه جاى يك تازيانه در دنيا طلب مى كند و خداوند به او نمى دهد ، اما آخرت را مى طلبد و خداوند هرچه خواهد به او دهد
و كافر را در دنيا هرچه خواهد بدهد ، ولى در آخرت به اندازه جاى يك تازيانه مى طلبد و به او نمى دهد .
( المؤمن : ۲۷/۴۷ )
امام باقر عليه السلام يا امام صادق عليه السلام :
إنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى يقولُ :
إنَّ مِن عبادِي مَن يسألُني الشيءَ مِن طاعتي لِأُحِبَّهُ ،
فَأصرِفُ ذلِكَ عَنهُ لِكي لا يُعجِبَهُ عَمَلُهُ .
خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد :
همانا يكى از بندگانم از من [ توفيق انجام ] طاعتى را مى طلبد تا بدان سبب او را دوست بدارم ،
اما من از او دريغ مى كنم تا مبادا بر اثر عمل خود دچار عُجْب شود.
( بحار الأنوار : ۶/۱۱۴/۸ )
امام صادق عليه السلام :
جاءَ رجلٌ إلى أميرِ المؤمنينَ عليه السلام فقال :
إنّي دَعَوتُ اللّه َ فلَم أرَ الإجابةَ !
فقالَ : لقد وَصَفتَ اللّه َ بغيرِ صِفاتِهِ
و إنَّ للدُّعاءِ أربعَ خصالٍ : إخلاصُ السَّريرةِ و إحضارُ النِّيّةِ و مَعرفةُ الوسيلةِ و الإنصافُ في المسألةِ .
فهل دَعَوتَ و أنتَ عارفٌ بهذهِ الأربعةِ ؟
قالَ : لا .
قالَ : فاعرِفْهُنَّ .
مردى خدمت امير المؤمنين عليه السلام آمد و عرض كرد : من خدا را مى خوانم ولى اجابتى نمى بينم؟
حضرت فرمود :
( تنبيه الخواطر : ۱/۳۰۲ )
امام صادق عليه السلام :
قالَ اللّهُ تعالى :
و عِزَّتي و جلالي و عَظَمَتي و بَهائي ! إنّي لَأَحمِي وَليّي أن اُعطِيَهُ في دارِ الدنيا شيئا يشغَلُهُ عن ذِكري ؛
حتّى يَدعُوَني فأسمَعَ صوتَهُ
و إنّي لَأُعطي الكافرَ مُنيَتَهُ ؛
حتّى لا يَدعُوَني فَأسمَعَ صوتَهُ بُغضا لَهُ .
خداوند متعال فرموده است :
به عزّت و جلال و عظمت و شكوهم سوگند ! كه من دريغم مى آيد در دنيا به دوست خود چيزى دهم كه او را از ياد من غافل كند ؛
زيرا مى خواهم مرا بخواند تا صدايش را بشنوم
و كافر را به آرزويش مى رسانم ؛
زيرا از او نفرت دارم و نمى خواهم مرا بخواند و صدايش را بشنوم .
( التمحيص : ۳۳/۱۷ )
بر حذر داشتن از دعاى ناآگاهانه :
امام صادق عليه السلام :
اِعرِفْ طُرُقَ نجاتِكَ و هلاكِكَ ؛
كي لا تدعُوَ اللّه َ بشيءٍ منهُ هلاكُكَ ، و أنتَ تَظُنُّ فيهِ نجاتَكَ .
قالَ اللّه ُ عزّ و جلّ:
« و يَدْعُ الإِنسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالخَيرِ وَ كَانَ الإنسانُ عَجولاً»
راههاى نجات و نابودى خودت را بشناس ؛
تا مبادا از خدا چيزى را به گمان اين كه نجات تو در آن است بخواهى ، حال آن كه سبب نابودى تو مى شود .
خداوند عزّ و جلّ فرموده است :
« انسان به دعا شرّى را مى طلبد چنان كه گويى به دعا خيرى را مى جويد و آدمى شتابزده است » . ( الإسراء : ۱۱ )
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۲/۳۶ )
نهى از دعا كردن براى ستمگران و كافران :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
مَن دَعا لظالمٍ بالبقاءِ ، فقد أحَبَّ أن يُعصَى اللّه ُ في أرضِهِ .
هر كه براى بقاى ستمگرى دعا كند ، هر آينه دوست دارد كه خداوند در زمينش نافرمانى شود .
( بحار الأنوار : ۷۵/۳۳۴/۶۹ )
امام كاظم عليه السلام ـ در پاسخ به برادرش على بن جعفر ، كه از ايشان پرسيد:
آيا رواست مردى مسلمان براى پدر و مادر كافر خود در نماز آمرزش بخواهد؟ ـ فرمود :
إنْ كانَ فارَقَهُما و هو صغيرٌ لا يَدرِي أسْلَما أم لا فلا بَأسَ
و إن عَرَفَ كُفرَهُما ، فلا يَستَغفِرْ لَهُما
و إن لم يَعرِفْ ، فَليَدْعُ لَهُما .
اگر در كودكى آنها را از دست داده و نمى داند كه مسلمان شده اند يا نه اشكالى ندارد
اما اگر بداند كه كافر بوده اند ، نبايد برايشان آمرزش بطلبد
و اگر نمى داند ، برايشان دعا كند .
( بحار الأنوار:۷۴/۶۷/۳۸ )
دعا، بى تأثير نيست :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
ما مِن مُسلمٍ دَعا اللّه َ تعالى بدعوةٍ لَيسَ فيها قَطيعَةُ رَحِمٍ و لا استِجلابُ إثمٍ ، إلاّ أعطاهُ اللّه ُ تَعالى بها إحدَى خصالٍ ثلاثٍ :
إمّا أن يُعَجِّلَ لَهُ الدَّعوةَ و إمّا أن يَدَّخِرَها لَهُ في الآخِرَةِ و إمّا أن يَرفَعَ عَنهُ مِثلَها مِن السُّوءِ .
هر مسلمانى كه خدا را به دعايى بخواند و آن دعا براى قطع رحم يا رسيدن به گناهى نباشد ، خداوند متعال يكى از اين سه كار را در حقّ او مى كند :
يا دعايش را در دنيا برآورَد ، يا آن را ذخيره آخرت او قرار دهد و يا بدى و گزندى را از او دور سازد.
( مكارم الأخلاق : ۲/۸/۱۹۸۳ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
فإذا أتَيتَ بما ذكرتُ لَكَ مِن شرائطِ الدُّعاءِ و أخلَصتَ بِسِرِّكَ لوجهِهِ ،
فَأبشِرْ بِإِحدَى الثلاثِ :
إمّا أن يُعجِّلَ لكَ ما سَألتَ و إمّا أن يَدَّخِرَ لكَ ما هُو أعظَمُ مِنهُ و إمّا أن يَصرِفَ عنكَ مِن البلاءِ ما إن لو أرسَلَهُ عَليكَ لهَلَكتَ .
هرگاه اين شرايط دعا را كه گفتم رعايت كردى و نيّت و درونت را براى خدا پاك و خالص گردانيدى ،
بشارت باد تو را به يكى از اين سه چيز :
يا خواهشت به زودى برآورده مى شود ، يا بهتر از آن براى تو ذخيره مى گردد ، يا بلايى را از تو بر مى گرداند كه اگر آن را بر تو مى فرستاد نابود مى شدى .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۲۳/۳۶ )
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
إنَّ رَبَّكم حَيِيٌّ كريمٌ يَستَحيِي أن يَبسُطَ العبدُ يَدَيهِ إلَيهِ فَيَرُدَّهُما صِفرا .
همانا پروردگار شما با حيا و بخشنده است و شرم دارد از اين كه بنده دست [ خواهش ] به سوى او بگشايد و دست خالى بازش گرداند .
( كنز العمّال : ۳۱۲۸ )
امام زين العابدين عليه السلام :
المؤمنُ مِن دُعائهِ على ثلاثٍ :
إمّا أن يُدَّخَرَ لَهُ و إمّا أن يُعَجَّلَ لَهُ و إمّا أن يَدْفَعَ عَنهُ بَلاءً يُريدُ أن يُصِيبَهُ .
دعاى مؤمن از سه حال خارج نيست :
يا برايش ذخيره مى گردد ، يا در دنيا برآورده مى شود ، يا بلايى را كه مى خواهد به او برسد دفع مى كند .
( تحف العقول : ۲۸۰ )
امام باقر عليه السلام :
إنَّ اللّه َ إذا أحَبَّ عبدا ، غَتَّهُ بالبلاءِ غَتّاً و ثَجَّهُ به عَليهِ ثَجّاً ؛
فإذا دعاهُ ، قالَ : لَبَّيكَ عبدِي ، لَبَّيكَ .
لَئن عَجَّلتُ ما سألتَ ، إنّي على ذلكَ لَقادرٌ
و لئن أخَّرتُ ، فما ادَّخَرتُ لكَ عِندي ، خيرٌ لكَ .
هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد ، او را در فشارِ شديدِ بلا قرار دهد و باران بلا بر سرش فرو ريزاند ؛
پس چون به درگاه او دعا كند ، فرمايد : لبّيك بنده من ، لبّيك .
اگر [ خواهى ] خواسته تو را در دنيا دهم ، من بر انجام آن قادرم
اما اگر به تأخير اندازم ، پس آنچه در نزد خود برايت ذخيره كنم ، براى تو بهتر است .
( التمحيص : ۳۴/۲۵ )
امام صادق عليه السلام :
إنَّ الربَّ لَيَلِي حسابَ المؤمنِ فيقولُ : تَعرِفُ هذا الحسابَ ؟
فيقولُ : لا، يا ربِّ !
فيقولُ : دَعَوتَني في ليلةِ كذا و كذا في كذا و كذا ، فَذَخَرتُها لَكَ .
قالَ: فمِمّا يَرَى من عَظَمةِ ثوابِ اللّه ِ ، يقولُ :
يا ربِّ ! ليتَ إنّكَ لَم تَكُن عَجَّلتَ لي شيئا و ادَّخَرتَهُ لي .
خداوند به حساب مؤمن رسيدگى مى كند و به او مى فرمايد : اين حساب را مى شناسى ؟
عرض مى كند : نه ، اى پروردگار من !
خداوند مى فرمايد : در فلان و بهمان شب ، چنين و چنان دعايى ( خواهشى ) كردى و من آن را براى تو اندوختم .
آن مؤمن چون عظمت پاداش خدا را مى بيند ، عرض مى كند :
اى پروردگار من! كاش هيچ دعا و خواهش مرا در دنيا برآورده نمى كردى و آنها را براى [آخرت ] من مى اندوختى .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۷۱/۱۲ )
امام صادق عليه السلام :
يَتَمَنّى المؤمنُ أنّه لم يُستَجَبْ لَهُ دَعوَةٌ في الدنيا ، مِمّا يَرى مِن حُسنِ الثوابِ .
مؤمن پاداش نيك ( چشم گير) آخرت را كه مى بيند ، آرزو مى كند كاش هيچ دعايى از او در دنيا مستجاب نمى شد .
( الكافي : ۲/۴۹۱/۹ )
آثار دعا در غياب :
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :
لَيسَ شيءٌ أسرعَ إجابةً مِن دَعوَةِ غائبٍ لغائبٍ .
هيچ دعايى زودتر از آن دعا كه انسان در غياب كسى مى كند مستجاب نمى شود .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۵۹/۱۷ )
بحار الأنوار :
رُوِيَ أنّ اللّه َ سُبحانَهُ أوحى إلى موسى عليه السلام :
يا موسى ! اُدعُني على لسانٍ لم تَعصِني بهِ .
فقال : أنَّى لي بذلك ؟!
فقالَ : اُدعُنِي على لسانِ غيرِكَ .
روايت شده كه خداوند سبحان به موسى عليه السلام چنين وحى نمود:
اى موسى ! مرا با زبانى بخوان كه با آن نا فرمانى ام نكرده اى .
موسى عرض كرد : چنين زبانى را از كجا بياورم ؟!
خداوند فرمود : مرا از زبان كسى ديگر بخوان .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۴۲/۱۱ )
امام على عليه السلام :
لا تَستَحقِرُوا دعوةَ أحدٍ ؛
فإنَّه يُستَجابُ لليهوديِّ فيكُم و لا يُستجابُ لَهُ في نفسِهِ .
دعاى هيچ كس را خُرد و ناچيز مشمار ؛
كه [ حتى ] دعاى يهودى در حقّ خودش مستجاب نمى شود ، اما درباره شما به اجابت مى رسد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۲۹۴/۲۳ )
امام باقر عليه السلام :
أسرَعُ الدُّعاءِ نُجْحا لِلإجابةِ دعاءُ الأخِ لأخيهِ بظَهرِ الغيبِ ؛
يَبدأ بِالدُّعاءِ لأخيهِ ، فيقولُ له مَلَكٌ مُوَكَّلٌ بهِ : آمِينَ ، و لكَ مِثْلاهُ .
دعايى كه زودتر از همه به اجابت مى رسد ، دعايى است كه برادر ( مؤمن ) در غياب برادرش مى كند ؛
چون ابتدا براى برادرش دعا كند ، فرشته اى كه بر او گماشته شده است گويد : آمين ، تو را نيز دو چندانِ آن باد .
( الكافي : ۲/۵۰۷/۴ )
امام باقر عليه السلام :
أوشَكُ دَعوةٍ و أسرَعُ إجابةٍ دعاءُ المرءِ لأخيهِ بظَهرِ الغَيبِ .
نزديكترين و سريعترين دعا به اجابت ، دعايى است كه انسان در غياب برادر [ دينى ] خود براى او مى كند .
( الكافي : ۲/۵۰۷/۱ )
بحار الأنوار ـ به نقل از حمران بن أعين ـ :
دخلت على أبي جعفر عليه السلام ، فقلت : أوصني .
فقال : ... علَيكَ بِالدُّعاءِ لإخوانِكَ بِظَهرِ الغَيبِ ؛
فإنَّهُ يُهِيلُ الرزقَ .
ـ يَقولُها ثلاثا ـ .
بر امام باقر عليه السلام وارد شدم ، سپس به او گفتم : مرا سفارش كن .
فرمود : ··· بر تو باد دعا كردن براى برادرانت در غياب آنها ؛
زيرا اين كار روزى را فرو مى ريزد .
ـ حضرت اين جمله را سه بار فرمود ـ .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۶/۱۷ )
امام صادق عليه السلام :
كانت فاطمةُ عليها السلام إذا دَعَتْ ، تَدعُو للمُؤمنينَ و المُؤمناتِ و لا تَدعُو لنَفسِها .
فقيلَ لَها . فقالت : الجارُ ثمّ الدارُ .
فاطمه عليها السلام هر گاه دعا مى كرد ، براى مردان و زنان مؤمن دعا مى كرد و براى خودش دعا نمى كرد .
در اين باره از آن حضرت سؤال شد . فرمود : اوّل همسايه بعد خانه .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۸/۲۰ )
امام صادق عليه السلام :
دعاءُ المسلِمِ لأخيهِ بظَهرِ الغَيبِ ، يَسُوقُ إلى الدَّاعي الرِّزقَ و يَصرِفُ عنهُ البلاءَ
و يقولُ لَهُ المَلَكُ : لكَ مِثلاهُ .
دعاى مسلمان براى برادرش در غياب او ، به دعا كننده روزى مى رساند و بلا را از او بر مى گرداند
و فرشته به او مى گويد : تو را نيز دو چندانِ آن دعا باد .
( بحار الأنوار : ۹۳/۳۸۵/۱۱ )
امام صادق عليه السلام :
دعاءُ المؤمنِ للمؤمنِ يَدفَعُ عنهُ البلاءَ و يُدِرُّ عَليهِ الرزقَ .
دعاى مؤمن در حقّ مؤمن ، بلا را از او دور مى كند و روزى اش را زياد مى گرداند .
( الاختصاص : ۲۸ )
میزان الحکمه،جلد چهارم.
برای مشاهده گزیده ای از احادیث و روایات این موضوع در قاب تصویری به (مجموعه حدیث تصویری درباره دعا) مراجعه کنید.