نایبان خاص در دوران غیبت صغری امام زمان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه

پس از شهادت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام در سال 260 ق دوره غیبت صغری آغاز شد و تا سال 329 ق ادامه پیدا کرد.در این زمان که جامعه شیعه با عدم دسترسی مستقیم به امام روبرو شد هرچند زمینه سازی هایی از زمان امام جواد علیه السلام شروع شده بود و حتی از زمان پیامبر به این موضوع که قائم ما غیبتی دارد و مانند خورشید پشت ابر عمل می کند و از دسترس مستقیم افراد دور خواهد احادیثی وارد شد اما برای ورود به غیبت کبری نیاز بود که زمانی طی شود و بعد از آن قطع ارتباط به صورت تقریبا کامل صورت بگیرد و این دوره ی حدود هفتادساله غیبت صغری این شرایط را مهیا می کرد .در این دوره امام برای خودش افرادی را به عنوان نایب معرفی می کرد و با دادن توقیعاتی این افراد را تایید می کردند و از شیعیان می خواستند که در همه زمینه ها از این نواب اطاعت کننند.تعداد این نایبان در این دوره چهار نفر بودند که به نواب اربعه معروف هستند. در اين مدت نايبان خاص ، به محضر حضرت مهدی علیه السلام مي رسيدند، و نامه هایی که حاوی پاسخ سؤالات را به مردم مي رساندند.

1. عثمان بن سعيدسمان

نخستين نايب خاص مهدی علیه السلام عثمان بن سعيدسمان که ظاهرا بعد از سال 260هجری وفات کرد ، و در بغداد به خاک سپرده شد .از قبیله اسد بود.در قالب روغن فروشی فعالیت های مذهبی و سیاسی خود را انجام میداد. عثمان بن سعيد از ياران و شاگردان مورد اعتماد امام دهم و امام يازدهم بود و خود در زير سايه امامت پرورش يافته بود.ایشان بودند که تغسیل و تکفین حضرت امام عسکری را انجام دادند و جسد پاک آن حضرت را در قبر نهادند.

2. محمد بن عثمان :

دومين سفير و نايب امام علیه السلام محمد بن عثمان بن سعيد فرزند عثمان بن سعيد است که در سال 305هجری وفات کرد و در بغداد بخاک سپرده شد . نيابت و سفارت محمد بن سعيد نزديک چهل سال بطول انجاميد. در طول دوره نیابت او توقیعاتی ناظر بر تایید سفارت وی از ناحیه مقدسه صادر گردید.

3. حسين بن روح نوبختی :

سومين سفير ، حسين بن روح نوبختی بود که در سال 326 هجری فوت کرد . در مورد این نایب باید گفت که در میان نواب اربعه ایشان از طرف مادر یک ایرانی محسوب می شوند و از یک خاندان مشهور در علم و تقوا یعنی خاندان نوبختی می باشند و با وجود اینکه ابوسهل نوبختی در زمان ایشان ریاست شیعیان را بر عهده داشتند اما به دلیل قدرت پنهان کاری بالایی که برخوردار بودند و در این زمان برای حفظ جان امام زمان بیشترین اهمیت را داشت،ایشان به عنوان نایب انتخاب شدند.اقبال می نویسد:ابوالقاسم حسین بن روح به تصدیق مخالف و موافق از فهمیده ترین و عاقلترین مردم روزگار بوده است.(1)

4. علی بن محمد سمری :

چهارمين سفير و نايب امام حجه بن الحسن علیه السلام است که در سال 329هجری قمری در گذشت و در بغداد دفن شد . مدفن وی نزديک آرامگاه عالم و محدث بزرگ ثقه الاسلام محمد بن يعقوب کلينی است . آخرین نایب حضرت در سال 329 در بغداد وفات یافت و غیبت صغری پایان پذیرفت و به این ترتیب غیبت کبری در نیمه‌ی شعبان سال 329 هـ.ق آغاز شده است که تاکنون ادامه دارد و هر زمان امر ظهور محقق شود، غیبت کبری نیز پایان می‌پذیرد . همين بزرگان و عالمان و روحانيون برجسته و پرهيزگار و زاهد و آگاه در دوره غيبت صغری واسطه ارتباط مردم با امام غايب و حل مشکلات آنها بوسيله حضرت مهدی علیه السلام بودند.
با مرگ علی بن محمد سمری دوره غیبت صغرا یا نیابت خاصه پایان یافت و دومین دوره غیبت آن حضرت، یعنی دوران غیبت کبری، آغاز شد. این دوره تا ظهور امام زمان ادامه خواهد یافت. آخرین نامه و دستوری که سمری از امام زمان دریافت نمود به مضمون ذیل نقل شده است :«بسم الله الرحمن الرحیم، ای علی بن محمد سمری خدا اجر برادران ترا در مصیبت تو بزرگ گرداند. تو بعد از شش روز خواهی مرد. پس خود را آماده کن و به احدی برای جانشینی خود وصیت نکن. زیرا غیبت تامه آغاز می شود و دیگر ظهوری نخواهد بود مگر به اذن خدای تعالی و آن بعد از طول زمان و قساوت قلبها و پر شدن زمین از جور خواهد بود. زود باشد که در بین شیعیان کسانی بیایند که ادعای مشاهده کنند، هر کس مدعی مشاهده من قبل از خروج سفیانی و صیحة آسمانی بشود کذاب و مفتری است. و لاحول و لا قوه الا بالله العلی العظیم.»(2)

پی نوشت:
1. خاندان نوبختی، صص217-218

2. الغیبه،طوسی،ص24

منابع:

1. رسول جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، قم، انتشارات انصاریان،1387
2.شیخ طوسی، کتاب الغیبه
3.عباس اقبال آشتیانی، خاندان نوبختی، تهران،1325

مطالب مرتبط در دانشنامه اسلامی:

کانال قرآن و حدیث را درشبکه های اجتماعی دنبال کنید.

کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام