تكاليف و وظايف شوهر
۲۲ دی ۱۳۹۳ 0 فرهنگ و اجتماع1. تربيت دينى خود و خانواده:
- «قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ ناراً»؛ خود و خانواده خود را از آتش قهر الهى حفظ كنيد. (سوره تحريم، آيه 6)
بر اساس اين آيه، وظيفه مرد، حفظ خود و خانواده از جمله همسر، از گناه و معصيت بوده و مسئوليت اجراى موازين شرعى در خانواده به عهده مرد گذاشته شده است.
البتّه اين وظيفه همان فرائض امر به معروف و نهى از منكر است كه بايد شرايط آن در نظر گرفته شود.
2. حسن معاشرت:
- «وَعاشِرُوهُنَّ بِالمَعْرُوفِ»؛ با آنان (زنان) به نيكويى رفتار كنيد. (نساء، آيه 18)
برخورد شايسته، يكى ديگر از وظايف مرد است. بنابراين، بر مرد جايز نيست با آزار و اذيّت زن، به خواستههاى خود برسد. رعايت حقوق شرعى زن و رفتارى خوش و منصفانه، از مصاديق برخورد شايسته است كه رابطهاى مودّتآميز را ايجاد مىنمايد.
3. پرهيز از زورگويى و ظلم در صورت تمكين زن:
- «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا»؛ «چنانكه اطاعت كردند (در امر زناشويى) ديگر بر آنها حقّ هيچگونه ستم ندارید». (نساء، آيه 34)
هيچگونه سلطه زور مدارانه و همراه با زياده خواهى نبايد از سوى مرد بر زن اعمال گردد. در اسلام، شوهر حاكم و زن محكوم و زيردست نيست. خانواده نبايد محل اعمال ظلم وقدرت طلبىهاى مرد قرار گيرد.
4. پرهيز از آزار زن براى چشم پوشى از حقّ خويش:
- «وَلاتُضارُّوهُنَّ لِتُضَيِّقُوا عَلَيْهِنَّ»؛ بر آنها تنگ نگيريد و آزار ندهيد. (طلاق، آيه 6)
مطابق اين آيه، مرد نبايد در دادن مهريّه و نفقه و ساير حقوق زن، بر وى سخت گرفته و به آزار و اذيّت وى بپردازد، تا از حقوق خود چشم پوشى نمايد.
5. تكيهگاه و سامان دهنده زندگى زن:
- «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ»؛ مردان، سرپرست زنانند. (نساء، آيه 34)
قوام يعنى سامان دهنده زندگى زن.
«مرد تكيهگاهى است كه همسر به قواميّت و تدبير و گردانندگى او تكيه مىكند، برترى مرد از جهت نفقهاى است كه به زن مىدهد، بنابر اين دائره قواميّت محدود به رابطه زوجيّت است، زيرا در آيه مذكور علت قواميّت، نشوز و نفقه ذكر شده است كه اين دو عامل فقط در رابطه زوجيّت تحققپذير است. از آنجا كه سنخ قانونگذارى در فرهنگ اسلامى بر پايه عدل و احسان است (انَّ اللَّه يَأمر بالعدل و الاحسان)، لذا رياست مرد در خانواده نيز بر همين اساس شكل مىگيرد. چنانكه كونوا قوّامين بالقسط، قوّاميّت را به قسط و عدل مىخواهد. (آيت اللَّه سيّد محمد تقى مدّرسى. فصلنامه شوراى فرهنگى و اجتماعى زنان ش 9 ص 45)
6. پرداخت نفقه و ميزان آن:
- در نفقه شرط نيست كه زن فقير باشد لذا بر شوهر واجب است، نفقه زن را بپردازد، هر چند زن توانگرتر از مرد باشد. ( تحرير الوسيله فصل فى النفقات، ج 2، ص 285، مسئله 19)
- دادن مخارج زندگى زن بر شوهر وقتى واجب مىشود كه زن در عقد دائمى شوهر باشد و اما زن غير دائم واجب النفقه شوهر نيست، شرط ديگر اين وجوب اين است كه زن در اطاعت شوهر باشد، بنابراين زن نافرمان حقّ نفقه ندارد. اگر زن مرتدّه شود، تكليف دادن نفقه از شوهر وى ساقط مىگردد. (تحرير الوسيله فصل فى النفقات، ص 280، مسئله 3- 1، ترجمه ج 4، فصل در نفقه و هزينه زندگى، ص 114)
- نظر امام خمينى (ره) در ميزان نفقه بر اين است كه «براى نفقه از ناحيه شرع، اندازهاى معيّن نشده، بلكه مكلّف را موظف نموده به اينكه هر چه زن نيازمند است از طعام و خورش و جامه در رختخواب و فرش و منزل و خدمتكار و آلات مورد نياز در شرب و طبخ و تنظيف و غيره را برايش فراهم كند. بهتر است در تعيين معيار جنس و مقدار شئونات زن و حال امثال اين زن و حال و متعارف در آن شهر ملاحظه شود». (تحرير الوسيله فصل فى النفقات، ص 281، مسئله 8)
7. پرداخت مهريه:
- «وَآتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَكُمْ عَنْ شَىءٍ مِنْهُ نَفْساً فَكُلُوهُ هَنِيئاً مَرِيئاً»؛ و مهريههاى زنان را بدهيد در حالى كه آن عطيّهاى از جانب خدا به ايشان است، پس اگر چيزى از مهر خود را از روى رضا و خشنودى به شما بخشيدند، برخوردار شويد كه آن برای شما حلال و گوارا خواهد بود. (نساء، آيه 4)
- زن با تمام شدن عقد نكاح مالك مهريه مىشود، لكن نيمى از آن در همان هنگام ملك مستقر مىشود و نيم ديگر موقوف بر مطلق دخول است. (ترجمه تحريرالوسيله، ج 4، ص 96، مسئله 15)
- آيهاى ديگر در لزوم پرداخت مهريّه و پرهيز از آزار و اذيّت زن در چشم پوشى از مهريّه خود مىفرمايد: «اگر خواستيد زنى را رها كرده و زنى ديگر به جاى او اختيار كنيد، و مال بسيار مهر او كردهايد، البته نبايد چيزى از مهر او باز گيريد، آيا به وسيله تهمت زدن به زن، مهر او را مىگيريد و اين گناهى آشكار است، و چگونه مهر آنها را خواهيد گرفت، در صورتيكه هر كس به حقّ خود رسيده (مرد به لذّت و زن به نفقه و مهر) و در صوريتكه آن زمان مهر را در مقابل عقد زوجيّت و عهد محكم حقّ از شما گرفته است». (نساء، آيه 19)
8. مجازات عدم پرداخت مهريّه:
- امام صادق (ع) فرمود: پيغمبر اكرم (ص) فرمودند: «خداوند هر گناهى را در روز قيامت مىبخشد، مگر مهريّه زن و كسى كه مزد كارگرى را خورده باشد و كسى كه آزادى را فروخته باشد». (وسائل الشيعه، ج 14، حديث 27029)
- در پرهيز از آزار و اذيّت زن براى بخشش مهريّه خود از پيامبر اكرم (ص) نقل شده است كه: «كسى كه همسرش را زير فشار قرار دهد تا همه يا مقدارى از مهريهاش را به او ببخشد و شوهرش وى را طلاق دهد، خداى بزرگ به عقوبتى كمتر از آتش براى او راضى نمىشود، زيرا خدا همان گونه كه براى يتيم خشمناك مىگردد، براى زن نيز خشمناك مىشود». (بحارالانوار، ج 76، ص 365)
- همچنين از پيامبر (ص) نقل شده است: «هر كس زنى بگيرد و در خاطر داشته باشد كه مهر او را نپردازد در هنگام مرگ چون زناكار مىميرد». (مكارم الاخلاق، امام سجاد (ع)، ص 372، و نيز وسائل الشيعه، ج 15، باب 11، ح 1، ص 21)
حرام بودن اموال به دست آمده با آزار و اذيّت زن:
- «... اگر شوهر بعضى از حقوق واجبه زن را ترك كند، و يا او را اذيّت كند به اينكه كتكش بزند، يا بدزبانى كند، و زن به منظور به دست آوردن دل او مالى را به او ببخشد و يا از بعضى از حقوق خود صرفنظر كند تا اينكه مرد حقوق او را رعايت كند، و يا دست از اذّيت او بردارد و يا او را طلاق دهد و از آن زندگى ناگوار خلاصش كند، آن مال بر شوهر بنابر اقوى حرام است، هر چند كه ناسازگارى مرد براى اين نبوده باشد كه آن مال را از زن بگيرد». (ترجمه تحريرالوسيله، ج 4، گفتار در نشوز، مسئله 3، ص 104)
9. پرداخت دستمزد به زن براى انجام كار منزل:
عليرغم اينكه در فرهنگ عمومى و در خانوادهها، امور مربوط به آشپزخانه و منزل، از وظايف الزامى و شرعى زن تلقى مىشود، ولى در فقه اسلامى، زن در خانه هيچ مسئوليتى در مورد هيچ يك از كارهاى منزل ندارد، و حتى اگر شأن او ايجاب نمايد، خود نيز از انجام كارهاى شخصى در منزل شوهر معاف بوده، و شوهر موظف است براى اينگونه موارد خدمتكار بياورد.
شوهر بايد يا خود انجام دهد يا خدمتكار آورد، و در صورت تمايل زن به انجام امور منزل، مرد بايد اجرت [دستمزد] پرداخت نمايد.
زمانى اجرت انجام امور منزل، از گردن مرد برداشته می شود كه زن با رضايت كامل بدون اجرت انجام دهد.
10. پرداخت دستمزد براى شير دادن به بچه:
قرآن بیان می دارد؛ اجرت مادر به خاطر شير دادن به فرزند خود به عهده پدر است:
- «مادران بايستى دو سال كامل فرزندان خود را شير دهند، آن كس كه بخواهد فرزند را شير كامل بدهد بر صاحب فرزند (پدر) است كه خوراك و لباس مادر را به حد متعارف بدهد، هيچ كس را تكليف جز به اندازه طاقت نمىكنند. نبايد مادر به خاطر فرزند به زحمت و زيان افتد و نه پدر كودك متضرر شود، و تمام اينها بر وارث نيز هست ... و اگر بخواهند كه مادران فرزندان شما را شير دهند در صورتى كه به مادر حقوقى متعارف بدهيد جائز است و از خدا بترسيد ...». (بقره، آیه 233)
در آيهاى ديگر بر پرداخت دستمزد براى شير دادن حتّى به مادر مطلّقه تأكيد شده است:
- «اگر (زنان مطلّقه) باردار باشند، تا وقت وضع حمل نفقه دهيد، اگر بخواهد فرزند شما را شير دهند، اجرتشان را با قرار متعارف بين خود بپردازيد و اگر با هم سختگيرى مىكنيد، ديگرى را براى شير دادن انتخاب كنيد، تا مرد دارا به وسعت و فراوانى نفقه زن شيرده را بدهد، و آن كه تنگ دست است از آنچه خدا به او داده انفاق كند...». (طلاق، آيه 6)
11. همبسترى هر چهار شب:
- «امام صادق (ع) در اين باره فرمودند: «اگر مرد چند همسر داشته باشد كه با آنان آميزش نكند پس هر يك از آنان زنا كند، گناهش بر عهده شوهر است». (حرّ عاملى، وسائل الشيعه، حديث 25247)
- همچنين صفوان بن يحيى از امام صادق (ع) سوال مىكند: «مردى زن جوانى دارد كه چند ماه و گاهى يك سال با او آميزش نمىكند، و البتّه قصد ضرر رساندن به او را ندارد، مصيبت زده است. آيا گناهى مىكند؟ حضرت فرمودند: اگر چهار ماه بانو را ترك كند، بعد از آن گناه كرده است». (حرّ عاملى، وسائل الشيعه، ح 25246)
بنابر اين همبسترى هر چهار شب يكبار و آميزش هر چهار ماه يكبار بر شوهر واجب است.
12. عدالت در زن داری:
- «فَانْ خِفْتُمْ الّا تَعْدِلوا فَواحِدَةً»؛ پس اگر از بى عدالتى و ستم بر زن ترس داريد پس يك زن اختيار كنيد.
شوهر بايد در نفقه و رفتار و محبّت عدالت را رعايت كرده و كليه حقوق شرعى و انسانى زن را ادا نمايد. تخطّى از اين حقوق، ظلم و بىعدالتى و مستوجب عذاب اخروى خواهد بود.
منبع: حقوق وظايف زن و شوهر در قرآن و کلام اهل بیت علیهم السلام، ص 28، به نقل از نرم افزار کوثر