نگاهی به پدیده ی جنگ نرم در ایران امروز

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عملیات روانی دشمن در کنار جنگ نظامی بر امت اسلامی تحمیل شد. با پایان یافتن جنگ تحمیلی، جنگ نرم و عملیات روانی علیه جمهوری اسلامی ایران از سر گرفته شد و تاکنون، هم چنان نفوذ فکری و تبلیغی کشورهای قدرت مند و استعمارگر جهان، در کشور ایران، ادامه داشته است. جنگ نرم، اقدام هایی است که از طرف بیگانگان برای دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری قابل قبول یک نظام انجام می‎گیرد که در بیش تر مواقع، این دگرگونی با هدف انهدام و نابودی فرهنگ یک کشور است. جنگ نرم، از دیرباز در کنار درگیری های نظامی و به کارگیری سلاح های نظامی، همواره موضوع عملیات و اثرگذاری روانی بر کشور یا دولتِ مدنظر بوده است. امروزه، جنگ نرم را نوعی جدید از نبرد تعریف می کنند که بیش تر در حوزه ی رسانه اتفاق می افتد؛ زیرا با گستر ش رسانه ها و پیچیدگی و سرعت فضای تبادل اطلاعات، جنگ نرم به پدیده ای بدل شده که یک کشور - بی آن که به جنگ نظامی با کشور دیگر بپردازد - می تواند آن را دچار فروپاشی کند و بر ذهن مردم آن جامعه اثر بگذارد. برای مقابله با این پدیده، شناخت بهتر ابزارهای جنگ نرم، اهمیت فراوانی دارد که در این جا به برخی از آن‎ ها اشاره می شود.

ماهواره یک ارسال کننده ی تصویریِ بدون مرز است که مدت هاست با تهاجمی وسیع، گسترده و همه جانبه به آسمان کشورهای جهان سوم، فعالیتش را آغاز کرده است. در این بین، کشورهای اسلامی به دلیل فرهنگ و اعتقاد ایده آل خودشان از آسیب پذیری بیش تری برخوردارند. این فرهنگ جامعه است که هویت آن را شکل داده و آن را از جوامع دیگر، متمایز می سازد. با تغییر فرهنگ، می توان به راحتی هویت یک جامعه را تغییر داد.

«فرهنگ اسلامی- ایرانی ما آن قدر پرمحتواست که برای همه ی انسان ها الگو و اسوه دارد؛ ولی به دلیل کم کاری و ناآگاهی به حقیقت، از ارائه‎ی یک الگوی اسلامی- ایرانی که خود ما قبول داشته باشیم، ناموفق بوده‎ایم... در کمبود نمونه ها و الگوهاست که متأسفانه این خلأ با الگوهای وارداتی، الگوهای مطرود سینمایی، خوانندگان یا رقاصه ها برای نسل جوان و نوجوان جامعه پر می شود [1]»

از این رو، غرب با تجهیز خود به ابزارهای پیش رفته ی ارتباطات، مثل: ماهواره و روش های بدیع تبلیغات، به راحتی دهکده ی جهانی را از هر نظر، زیر پوشش نشر آرا و اندیشه‎ها، عقاید، فرهنگ، آداب و رسوم و زبان قرار داده است و هر روز، دنبال اشاعه‎ی فرهنگ مصرفی خود است؛ لذا برای تأمین منافع خویش، پایانی نمی شناسد. «برژینیسکی (مشاور سابق امنیت ملی کاخ سفید و از طراحان و هدایت گران فروپاشی شوروی سابق) در کتاب معروف خود (شکست بزرگ)، تأکید می کند که ویژگی های جریان دهکده ی جهانی ارتباطات به آمریکا و غرب کمک کرد تا با استفاده ی بهینه از این بستر، رسانه ها را به مأموریت فروپاشی شوروی سابق بفرستد. وی که یهودی و اهل لهستان است، در بیان نقش رسانه‎ها در فرآیند فروپاشی شوروی می نویسد: «ما نه روی قدرت سیاسی و نه روی قدرت نظامی و اقتصادی تکیه کردیم. ما تنها از طریق فرهنگ و استفاده ی مؤثر از رسانه توانستیم به این هدف برسیم.»

بازی های رایانه ای یکی از کارآمدترین روش ها برای اثرگذاری و فرهنگ سازی برای اهداف ناتوی فرهنگی و طرح نظام سلطه به طور عام است. در همه‎ی این بازی ها، مبارزه ی آمریکایی ها با اسلام و کشورهای اسلامی، به ویژه شیعیان و کشور ایران مطرح است. در اغلب این بازی ها، بازیگر رایانه در حکم یک قهرمان آمریکایی، با تروریست هایی درگیر می شود که چهره‎ی اسلامی و به طور واضح‎تر، چهره های بسیجی و سربازان ایرانی دارند. نمادهایی هم که در این بازی ها، پایگاه های دشمن است، مساجد و اماکن مذهبی مسلمانان با رنگ های سبز و آبی است که کاشی ها و معرق کاری های اسلامی به شکل بسیارواضح و روشن در آن نمایان است. ماهیت این بازی ها، اغلب متمرکز بر مبارزه با تروریسم است. سریِ بازی های جدید که امروزه به وفور در دست کودکان و نوجوانان ایرانی مشاهده می شود، ماهیتی این چنینی دارد.

جهان غرب برای تحقق کامل سلطه ی خویش، به تحقیر فرهنگی کشورهای اسلامی و تحمیل فرهنگ خودپرداخته و ترویج بی حجابی و فساد زنان را، یکی از کارآمدترین راه ها می داند و تجربه کرده است. بی تردید، تشویق زنان به عریان اندامی و بی حجابی، یکی از عواملی است که دشمنان از دیرباز، به آن توجه کرده اند و شامل کسانی است که به طور کلی به شکل نیمه عریان و با شیوه ای زننده در محافل و اماکن عمومی ظاهر می شوند و خود را در معرض دید جوانان قرار می دهند که این همان شیوه ی بدی است که اکنون دنیای غرب آن را دنبال می کند و خواهان گسترشش در سطح وسیعی از جهان است! «حجاب زن، یک هنجار مهم است و یکی از دست آوردهای مسلمانان، به ویژه انقلاب، همین حجاب است و دلیل آن هم، این است که اسلام روی آن تأکید دارد. بی حجابی، انواع لذت جویی های جنسی را به محیط خانواده و در میان جوانان و نوجوانان گسترش می دهد و امنیت جامعه را در معرض خطر قرار می دهد »[2]

یکی از مهم ترین ریشه های جنگ نرم، پیدایش خلأ فکری در جامعه است. هیچ جامعه ای تا آمادگی نداشته باشد از فرهنگ بیگانه اثر نمی پذیرد. اغلب جوامعی که دچار آشفتگی و ناآرامی ‎اند، برای برخورد و پیوند فرهنگی آماده ترند. این نیز مسلم است که هیچ جامعه ای، از همه نظر آرام نیست. هر جامعه در هر زمان از جهاتی آرام و سامان مند و از جهاتی نا آرام و نابه سامان است؛ بنابراین، تهاجم فرهنگی به خودی خود، کارساز نیست؛ بلکه نیاز به زمینه ی مساعد یعنی خلأ فرهنگی و فکری دارد. در جامعه‎ی اسلامی و انقلابی امروز نیز همین قاعده حکم فرماست. «اگر اسلام انقلابی و انقلاب اسلامی نتواند نیازهای فکری و فرهنگی افراد جامعه، به ویژه نسل جوان، تحصیل کرده و تشنه‎ی حقیقت و انسانیت را پاسخ دهد، میدان را برای موفقیت هجوم فکری و تبلیغی غرب و مکاتب پان باز می کند. عطش نسل جوان با سراب بیگانه و آ ب های متعفن و آلوده ی غربیان، سیراب می شود »[3] از این‎رو، باید به قشر جوان - که اغلب آسیب پذیرترین قشر در برابر جنگ نرم است - توجه بیش تری شود و تأمین نیازهای جسمی و روحی آنان، در اولویت های اول برنامه های کلان کشور باشد.

دشمن «برای منحرف ‎کردن جوان از وسایلی به نام فیلم های مستهجن ویدیویی و سینمایی، توزیع و پخش عکس های سکسی، چاپ و نشر کتاب ها، مجله های ضداخلاقی، جنایی، عشقی و رمان های مبتذل استفاده می کند؛ چون جوان، نقطه ی اصلی هدف است یا به تعبیر دیگر، جوانان و نوجوانان اولین قربانیان این آماج سهمگین اند »[4]

امام راحل در وصیت نامه ی سیاسی - الهی خویش چنین می فرماید:

رهبر معظم انقلاب نیز می فرماید:

«دشمن از راه اشاعه ی فرهنگ غلط فساد و فحشا، سعی می کند جوان های ما را از دست مان بگیرد »[5]

بنابراین، جوان با دیدن منکرهای جنایی به مرور زمان، شعله های شهوت و غضبش برانگیخته می شود و به تدریج، کانون گرم خانواده ی سعادت مندی را واژگون می کند. «رفته رفته در اجتماع رخنه ی بزرگی تولید می شود و مظاهر فساد در جامعه علنی تر می شود. فساد، قلب یک مملکت را می‎پوشاند و تمام فضایل و کمال های انسانیت را در خود غرق می ‎کند و در پی آن، تمام پیوندهای اجتماعی و روابط خانوادگی و افتخارهای یک جامعه را در کام خود فرومی برد »[6]

یکی از خطرناک‎ترین عوامل جنگ نرم، رواج فرهنگ مادی گری و سرمایه داری است. فلسفه ی مادی یا ماتریالیسم، فلسفه ای است که منکر وجود روحیات و معنویات است و فقط وجود ماده را می شناسد و آفرینش دنیا و کلیه ی حوادث طبیعت را ناشی از حرکت های مکانیکی و اجزای ماده می داند. عواملی که در سرمایه داری دخیل هستند عبارت اند از: تجمل گرایی، مصرف گرایی، فزون خواهی، مال اندوزی، گران فروشی، احتکار، خالی کردن بازارها و انباشتن انبارها که در نتیجه ی این کار، افراد کم درآمد و آسیب پذیر، به راحتی دچار تخریب می شوند و روح قناعت، نوع دوستی، کمک به مستمندان و آسیب دیدگان از بین می رود؛ «چراکه یکی از عوامل تورم و گران فروشی، رواج همین فرهنگ سرمایه داری است؛ به ویژه در کشور ما که مصرف خیلی بالاست و زیاده روی از حد، فزون گشته است »[7] در این راستا، می توان در حوزه‎ی اقتصادی با ارتقای سطح رفاه عمومی، متعادل کردن نرخ تورم و مبارزه با فساد اقتصادی، هم چنین پیش برد طرح های توسعه ای در مناطق محروم و مرزی، ظرفیت های واگرایی و زمینه های اعتراض اجتماعی، مانند: فقر، ناامنی، تورم، بی کاری و... را از بین برد.

اولین قدم در مبارزه ی اصولی و معقول با جنگ نرم، این است که نسل جوان را از آن چه که تهدیدشان می کند، آگاه ساخت و شرایطی را پدید آورد تا آنان با هوشیاری، آمادگی رویارویی با ابزارهای تهدید را داشته باشند. مهم ترین فایده ی آگاه شدن افرادی که قرار است به آنان، تهاجم و حمله شود این است که می توانند اسباب و لوازم لازم برای مقابله با دشمن و دفاع از خود را فراهم سازند.

خدای متعال می فرماید: «همانا تنها راه نجات، هدایت الهی است و ما به تسلیم در برابر خداوند عالمیان، امر شده ایم »[8] اساسی ترین روش مقاومت فرهنگی، گسترش شناخت معارف الهی و تعمیق باورهای اصیل مذهبی است؛ چون فرد خداشناس و خداباور به خودآگاهی و خودباوری می رسد و هیچ وقت مفتون، مرعوب و مقهور فرهنگ الهادی بیگانه نمی شود. هر انسان مسلمان در زمینه ی دین داری به سه مقوله ی دانش، بینش و گرایش نیاز دارد و به طور قطع، ضعف در هر بخش، زمینه‎ی آسیب پذیری او را مهیا می کند.

 

۱. جلوگیری از نفوذ عوامل فرهنگی بیگانه: عناصر خودفروخته ی فرهنگی، مطبوعات و مجله های گمراه کننده و فیلم های مبتذل، نمونه هایی از عوامل فرهنگی دشمن هستند. پاسداری از ارزش های الهی، بینشی ژرف و عمیق را می طلبد؛ بینشی که در سایه ی آن، همه ی عوامل فرهنگی غرب را شناسایی و کنترل کنند و اگر لازم باشد، طرد و منزوی سازند. مطبوعات را باید واداشت تا در چارچوب قانون فعالیت کنند و فرصت را به سم پاشی عناصر بیگانه و دشمن ندهند.

۲. تقویت و تبلیغ برنامه های رسانه ای داخلی: برای پرکردن خلأ وقت های فراغت مردم، برنامه هایی ترتیب داده شود که مقبول طبع سلیم آنان قرار گیرد و این امر میسر نمی شود؛ مگر با همکاری جامعه‎شناسان، روان شناسان و اندیشمندان. در مبارزه علیه جنگ نرم، بزرگ ترین رسالت را صداوسیما بر عهده دارد. پیشنهاد می شود از صداوسیما برای هر استان - به مقتضای مذهب و زبان رایج در محل- برنامه های دینی، ادبی، تاریخی، جغرافیایی، هنری، ورزشی، موسیقی و اجتماعی اجرا شود.

درباره ی بازی های رایانه ای، ضروری است آثاری تولید شود که از کیفیت گرافیکی بسیار بالایی برخوردار باشند و بتوانند با حجم گسترده ی آثار غربی رقابت کنند و اثرگذاری مناسبی داشته باشند. آگاه سازی جامعه، ایجاد رده بندی بازی های رایانه ای، فرهنگ سازی و استفاده‎ ی بهینه و مفید از این بازی ها، هم چنین تولید و عرضه ی بازی های مروج فرهنگ و هنر اصیل اسلامی - ایرانی، از جمله راه کارهای مقابله با شبیخون فرهنگی و کاهش صدمه های مخرب ناشی از بازی ‎های رایانه ای است. در جنگ نرم، مانند جنگ سخت، به ظاهر، کسی کشته نمی شود یا جایی ویران نمی شود، موشک های دشمن احساس نمی شود؛ در حالی که ماهواره ها در حکم موشک های دشمن در جنگ نرم هستند و هدف شان فقط خانواده است.

بی تردید امروزه مسئولان کشور ما در پی آن هستند که راه کارهایی بیندیشند تا از تخریب و تضعیف فرهنگ خود از طریق رسانه های همگانی - که غرب آنان را هدایت می کند - بکاهند؛ هرچند کسی منکر این واقعیت نمی تواند باشد که در دنیای امروز، کشورها نمی توانند دیواری به دور خود بکشند و از برخورد فرهنگ جامعه ی خویش با فرهنگ های بیگانه، در امان باشند؛ چراکه رسانه های همگانی جهان، هم چون ماهواره ها و تکنولوژی اینترنت، مردم دنیا را در جریان آخرین پیش رفت ها، مدها، ساخته ها، هنرها و غیره قرار می دهند. اگر فرهنگ جامعه ای توان خود را از دست بدهد و اگر مردمی از فرهنگ خود گسسته شوند، قدرت درست اندیشیدن از آن ها سلب می گردد و در این دریای ارتباطات، غرق و به بی راهه رهنمون می شوند!

منابع

۱. فیروزی، عباس (1389)؛ مبانی جنگ نرم و ریشه های آن در تهاجم فرهنگی، قم: شکوفه ی یاس.

۲. یوسفوند، علی (1377)؛ تهاجم فرهنگی و راه های مقابله با آن، قم: دارالنشر اسلام.

 

نگاهی به پدیده ی جنگ نرم در ایران امروز، مریم محمّدی، مجله پیام زن، بهمن ماه سال 1393 ،شماره 275.