ورود کاروان اسرای کربلا به مدینه

بشير بن حذلم گفت: چون نزديك مدينه رسيديم على بن الحسين فرود آمد و فرمود: بارها بگشودند و خيمه برافراشت و زنان را فرود آورد و گفت: اى بشير خداى پدرت را رحمت كند كه شاعر بود تو نيز شعر گفتن توانى؟ گفت: آرى يا ابن رسول اللّه من نيز شاعرم. حضرت فرمود: به شهر مدينه رو و خبر مرگ ابى عبد اللّه را بگوى. بشير گفت: بر اسب خويش سوار شدم و تازان رفتم تا به مدينه رسيدم و به مسجد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در آمدم و آواز به گريه بلند كردم و اين شعر از انشاى خود گفتم:

بشير گفت: گفتم اين على بن الحسين عليهما السّلام است با عمّها و خواهران پيرامون شهر شما و نزديك منازل شما فرود آمده است من فرستاده اويم سوى شما و جاى او را به شما نشان مى‏ دهم پس در مدينه هيچ زن پرده ‏نشين نماند مگر از خانه بيرون آمد زارى و شيون كنان و من نديدم مرد و زن گريان بيش از آن روز و نه روزى تلختر بر مسلمانان از آن و كنيزكى ديدم بر حسين عليه السّلام زبان گرفته بود و مى ‏گفت:

يعنى: «خبر مرگ مولاى مرا داد خبر دهنده اى پس دل را به درد آورد و چون آن خبر داد مرا بيمار ساخت و اندوهگين كرد. پس اى دو ديده من اشك بريزيد و بسيار بريزيد بازهم اشك بريزيد و با هم اشك بريزيد. بر آن كسى كه مصيبت او عرش خداى بزرگ را به لرزه آورد پس اين مجد و بزرگى و دين ناقص و خوار گشتند. گريه كن بر پسر دختر پيغمبر و جانشين او. اگر چه منزل و سراى او از ما سخت دور است».

آنگاه گفت: اى خبرگزار اندوه ما را براى حسين عليه السّلام تازه كردى و زخمهايى كه التيام نيافته بود باز بكاويدى تو كيستى؟ گفتم: بشير بن حذلم مولاى من على بن الحسين عليهما السّلام مرا فرستاد و او در فلان جا با عيال و زنان ابى عبد اللّه عليه السّلام فرود آمد. پس از من جدا گشتند و پيشتر از من‏ بدان موضع روانه شدند و من اسب را زدم تا بازگردم ديدم همه جاها و راهها را گرفته ‏اند از اسب فرود آمدم و گام بر گردن مردم نهادم تا نزديك خيمه رسيدم. على بن الحسين عليهما السّلام به درون خيمه بود بيرون آمد و دستمالى در دست داشت سرشك بدان پاك مى‏ كرد و پشت سر او خادمى كرسى در دست داشت بگذاشت و آن حضرت بر آن نشست و گريه گلوى او گرفته بود و خويشتن‏دارى نمى ‏توانست و آواز مردم به گريه بلند شد و زنان و كنيزان ناله و زارى مى ‏كردند و مردم از هر طرف دلدارى و سر سلامتى مى‏ دادند و آن زمين يكباره فرياد بود پس به دست اشاره فرمود خاموش باشند جوشش آنها فرو نشست پس گفت:

 راوى گفت: صوحان بن صعصعة بن صوحان برخاست و زمين‏گير بود و عذر خواست از تخلّف براى رنج پاى خويش امام عليه السّلام عذر او را بپذيرفت و نيكو گمانى نمود و شكر گفت و رحمت بر پدرش فرستاد.

جزرى و ابن صبّاغ مالكى گفتند: يزيد مردى امين با خاندان پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از شام روانه مدينه كرد و سواران چند همراه ايشان بفرستاد.

و در اخبار الدّول گويد: اين مرد نعمان بن بشير بود با سى مرد آنها را فرستاد شبانه با آنها مى‏رفت و اهل بيت پيشتر بودند چنان كه چشم او ايشان را مى‏ديد و چون در منزل فرود مى ‏آمدند او و همراهان دورتر بار مى‏ گشودند و برگرد ايشان مانند پاسبان بودند و نعمان از حوايج ايشان مى‏ پرسيد و مهربانى مى‏ كرد تا به شهر مدينه در آمدند پس فاطمه دختر على بن ابى طالب عليه السّلام با خواهرش زينب گفت: اين مرد با ما نيكى كرد آيا بينيد كه چيزى به وى صلت دهيم؟ زينب گفت: به خدا قسم كه چيزى نداريم جز اين زيورها پس دو دست بند و دو بازو بند خويش را بيرون آورده براى نعمان فرستادند و عذر خواستند نعمان همه را بازگردانيد و گفت: اگر من خدمت شما براى دنيا كرده بودمى اين صلت پذيرفتمى و مرا كافى‏ بود اما من اين خدمت براى خدا كردم و قرابت شما با رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم.

و زوجه حسين عليه السّلام رباب دختر امرؤ القيس مادر دخترش سكينه با او بود و با اسرا او را به شام بردند و به مدينه بازگشت اشراف قريش او را خواستند نپذيرفت و گفت: پس از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ديگرى را به پدر شوهرى خود نمى‏پسندم و يك سال پس از آن بزيست و زير سقف نرفت تا فرسوده گشت و از اندوه بدرود زندگانى گفت.

و بعضى گويند: يك سال در كربلا بر سر قبر شوهر بماند پس از آن به مدينه رفت و از اندوه در گذشت.

 در بعض مقاتل است كه امّ كلثوم چون روى به مدينه داشت مى‏گريست و ابياتى مى‏خواند كه از جمله آنها اين است:

 مؤلف گويد: ابيات بسيار است از ترس اطاله همه آنها را نياورديم.

 راوى گفت: امّا زينب دو جانب در مسجد را به دست گرفت و فرياد زد: اى جدّاه خبر مرگ برادرم حسين را آوردم. و زينب هرگز اشكش نمى‏ ايستاد و گريه و ناله سبك نمى ‏كرد و هرگاه على بن الحسين عليهما السّلام را مى ‏ديد اندوهش تازه‏ تر مى ‏شد و غمش افزوده ‏تر مى‏ گشت.

سيّد رحمة اللّه گفت: از حضرت صادق عليه السّلام روايت شده است كه:

امام زين العابدين عليه السّلام چهل سال بر پدرش بگريست روزها روزه بود و شبها به بندگى خداى ايستاده چون هنگام افطار مى‏ شد غلام وى خوردنى و آشاميدنى مى‏آورد و نزد او مى ‏نهاد و مى‏ گفت: اى سيد من تناول فرماى. امام مى ‏فرمود: پسر پيغمبر را گرسنه كشتند پسر پيغمبر را تشنه كشتند و چند بار تكرار مى‏ كرد و مى‏ گريست تا خوردنى خود را به سرشك خويش تر مى‏ ساخت و آب را به‏ اشك مى ‏آميخت و همچنين بود تا به رحمت حق پيوست.

مترجم گويد: گاه باشد كه اسم عدد را مجازا بر مقدارى نزديك به آن اطلاق كنند و اين از قواعد لغت و فصاحت خارج نيست؛ مثلا چيزى نزديك ده من است به تقريب گويند ده من؛ و گروهى نزديك هزار نفرند گويند هزار نفر به تقريب، مگر حشويه كه مجاز را در قرآن روا ندانند.

و بعض عوام كه از مجاز چيز ديگر مى‏ فهمند و پندارند امام عليه السّلام مجاز در كلام خويش نياورد با آنكه خدا و پيغمبر مجاز در كلام آورند چون باشد كه امام مجاز نگويد: گوييم رحلت امام زين العابدين عليه السّلام- چنان كه شيخ طوسى در كتاب تهذيب و ديگران گفته‏اند- در سال 95 بود سى و چهار سال پس از واقعه عاشورا و سى و چهار سال به چهل سال نزديك است امام جعفر صادق عليه السّلام به تقريب چهل فرمود و از آن سى و چهار خواست.

و اينكه فرمايد: آن حضرت همه روز روزه بود و همه شب به عبادت ايستاده نيز به تغليب و مجاز است؛ يعنى غالبا روزه بود چون روزه بعض ايام حرام است و بعضى مكروه و نيز صوم دهر مطلقا مرجوح است.

باز به ترجمه كلام سيد بازگرديم: يكى از موالى و بستگان آن حضرت حكايت كرد كه روزى به صحرا بيرون رفت و من در پى او رفتم او را يافتم بر سنگى درشت پيشانى نهاده است و من ناله و گريه او را مى ‏شنيدم و هزار بار گفت: «لا اله الّا اللّه حقّا حقّا لا اله الّا اللّه تعبّدا و رقّا لا اله الّا اللّه ايمانا و صدقا».

پس سر از سجده برداشت و محاسن و روى او را ديدم از سرشك ديده‏تر بود گفتم: يا سيدى وقت آن نرسيده است كه اندوه تو تمام شود و گريه تو اندك گردد؟ با من گفت: ويحك يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم پيغمبر و پيغمبرزاده بود و دوازده فرزند داشت خداوند يكى از آنها را ناپديد كرد موى سرش از اندوه سپيد شد و پشتش از غم خم گشت و ديده ‏اش از گريه نابينا شد با آنكه فرزندش در جهان زنده بود و من پدر و برادر و هفده نفر از خاندان خود را از دست دادم ديدم كشته و افتاده بودند چگونه اندوه من به آخر رسد و گريه‏ ام اندك شود؟

 شيخ ابو جعفر طوسى- رحمه اللّه- باسناده از خالد بن سدير روايت كرده است كه گفت:

امام صادق عليه السّلام را پرسيدم از مردى كه جامه خويش را بر مرگ پدر و مادر و برادر و يكى از خويشان خود بدرد فرمود: باكى نيست موسى بن عمران بر برادرش هارون عليهما السّلام جامه چاك زد و نبايد مرد بر مرگ فرزند و نه شوهر بر مرگ زن جامه بدرد امّا زن مى‏تواند بر مرگ شوهر جامه چاك كند. تا اينكه فرمود: دختران فاطمه عليها السّلام گريبان بر حسين عليه السّلام دريدند و لطمه‏ بر رخسار زدند و بر مثل حسين سزاوار است لطمه بر روى زدن و گريبان دريدن.

از دعائم الاسلام از جعفر بن محمد عليهما السّلام روايت است كه فرمود: يك سال بر حسين عليه السّلام نوحه كردند هر روز و هر شب و سه سال از آن روزى كه آن مصيبت بر آن حضرت رسيد.

مترجم گويد: دعائم الاسلام تصنيف قاضى نعمان مصرى است كه شرح حال او در ذيل قصّه شهادت زاهر مولى عمرو بن الحمق گذشت و عبارت منقول اندكى ابهام دارد.

برقى روايت كرده است كه: چون حسين عليه السّلام شهيد شد زنان بنى هاشم پلاس سياه در بر كردند و از گرما و سرما رنجى نمى ‏ديدند و على بن الحسين عليهما السّلام براى آنها طعام ماتم مى‏ ساخت.

 ثقة الاسلام كلينى- رحمه اللّه- از ابى عبد اللّه صادق عليه السّلام روايت كرده است كه: چون حسين عليه السّلام كشته شد زوجه كلبيّه او يعنى رباب ماتم گرفت بر او مى ‏گريست و زنان و كنيزان با او مى‏ گريستند تا ديگر اشك در چشم آنها نماند و در آن ميان ديدند كنيزكى اشكش روان است او را بخواند و با او گفت: چون است كه در ميان ما اشك تو تنها روان مانده است؟ گفت: هرگاه كه مانده م ى‏شوم شربتى سويق مى ‏نوشم. آن زن بفرمود خوردنى ساختند و سويق‏ها آماده كردند بخورد و بياشاميد و بخورانيد و بنوشانيد و گفت: مى ‏خواهم بدين خوردن نيرو تازه كنيم بر گريستن بر حسين عليه السّلام.

و هم فرمود كه: براى آن زوجه كلبيّه چند مرغ اسفرود (باغرى‏قره) تحفه آوردند. زن گفت:

اينها چيست؟ گفتند: فلانى ارمغان فرستاده است تا در طعام ماتم حسين عليه السّلام به كار برى. گفت:

ما عروسى نداريم تا مرغ بريان خوريم اينها به چه كار ما آيند. پس بفرمود از سراى براندندشان چون بيرون رفتند ديگر كسى آنها را نديد گويى ميان آسمان و زمين پرواز كردند اثرى از آنها مشاهد نشد.

و از حضرت صادق عليه السّلام روايت است كه: هيچ زن هاشميه سرمه به چشم نكشيد و خضاب نكرد و از هيچ سراى هاشمى دود برنخاست تا پنج سال بگذشت و عبيد الله زياد- لعنه اللّه- كشته شد.

 از تاريخ ذهبى نقل است كه: در سال 352 روز عاشورا معزّ الدوله اهل بغداد را ملزم كرد كه مجلس سوگوارى سازند و بر حسين عليه السّلام نوحه كنند و بفرمود بازارها را بستند و پلاسهاى سياه بياويختند و هيچ آشپز خوردنى نپخت و زنان شيعى رويهاى خود را سياه كرده بيرون آمدند لطمه بر روى زنان و نوحه ‏خوانان و چند سال اين كار كرد.

و از تاريخ ابن وردى است كه: در سال سيصد و پنجاه و دو معزّ الدوله بفرمود نوحه كنند و لطمه زنند و زنان موى پريشان كنند و رويها به سياهى بيندايند بر حسين عليه السّلام، و اهل سنت از منع آن عمل فرو ماندند كه دولت در دست شيعه بود.

...

---

منبع: دمع السجوم / ترجمه نفس المهموم‏، شیخ عباس قمی، ترجمه علامه شعرانی، (قم: هجرت، 1381)، صص434-445.