چهل ( اربعین )؛ راز دلدادگی

همه ما روزانه با اعداد سرو کار داریم و گاهی آنان را خط شکسته هایی پر درد سر می دانیم. ولی این اعداد نقش بزرگی در زندگی تک تک ما ایفا می کنند. ایا در پشت این خط شکسته ها چه رمز و رازی نهفته است که  ما از درک آن عاجزیم .یکی از اعدادی که پر رمز و راز است عدد چهل است. دلایل متعددی برای مطرح شدن عدد چهل در فرهنگ شیعی  بیان شده است از آن جمله می توان به:  مبعث پیامبر(ص)در چهل سالگی، رسیدن به بندگی در چهل صباح، كمال عقل در چهل سالگى، حفظ كردن چهل حديث، دعا براى چهل مؤمن، و...) اشاره کرد. در این مطلب سعی شده است تا به این سئوال پاسخ داده شود یاد کردن از واقعه عاشورا چرا پس از چهل روز
 

واژه شناسی اَعداد:

اعداد جمع عدد و عدد اسم و مشتق از «ع د د» است^[1].واژه عدد در لغت غالباً به معنای شماره و رقم و گاه به معنای شمارش تعداد یا به معنای معدود (شمرده و مقدار) است.^[2]

تاریخچه اعداد:
شمارش در تاریخ بشر پیشینه‌ای کهن دارد و بشر پیش از اختراع خط به آن آگاهی داشته است. انسانهای نخستین برای نشان دادن اعداد و ارقام، خطوطی را رسم می‌کردند. مورخان با توجه به اسناد تاریخی، بابلی ها را نخستین واضعان حساب و عدد می‌دانند؛ ایشان با وضع حساب و عدد، سال را به 12 ماه و ماه را به 30 شبانه روز و شبانه روز را به ساعات، دقایق و ثانیه‌ها تقسیم کردند و عدد را تا 60 به توان 4 می‌شمردند. تقسیمات شمارشی آنها شصت شصت بوده که در اصطلاح «حساب ستّینی» نامیده می‌شود  برخی نیز بر این باورند که اعداد و مسمیات آنها و ارقام و مدلولاتشان از علم اسماء است که خداوند به حضرت آدم علیه السلام آموخت :«بقره،31»

عدد در قرآن:
واژه عدد 6 بار در قرآن به صورت اسم و به دو معنا آمده است  

•  تعداد، شماره، شمارش.(سوره یونس، 5؛ سوره اسراء، 12؛ سوره مؤمنون، 112؛ سوره جن، 24، 28)
•  زیاد، بسیار و در عین حال معین و مشخص (سوره کهف، 11)
   

عدد چهل از منظر قرآن:
عدد چهل يا اربعين، از موضوعاتي است كه در قرآن و روايات از جايگاه ويژه اي برخوردار است و تاكنون كتاب هاي فراواني درباره آن نوشته شده است. در قرآن كريم اين واژه در چهار آيه و مرتبط با سه موضوع ديده مي شود:

•   سوره احقاف،15: از چهل سالگي انسان ياد شده و اين كه خداوند به همه انسان ها درباره نيكي به پدر و مادر سفارش كرده است؛ اما فقط نيكوكاران به اين سفارش الهي عمل و به پدر و مادر خود نيكي مي كنند و اين نيكي را تا رسيدن به رشد كامل خود و رسيدن به چهل سالگي ادامه مي دهند؛ آنگاه در چهل سالگي دعا مي كنند و از خداوند توفيق مي طلبند تا در برابر نعمت هايي كه خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده اند، شكرگزار او باشند:
•  سوره مائده،26: از چهل سال ممنوعيت ورود بني اسراييل به سرزمين مقدس و چهل سال سرگرداني آنها در قطعه اي از زمين خبر داده است.
•  سوره بقره،51: نيز از ميقات چهل شبه موسي خبر مي دهد.

عدد چهل در روایات:
در احادیث شریف ائمه(ع) بارها عدد چهل وارد شده است، امام صادق (ع) فرموده اند: «هر یک از شیعیان ما چهل حدیث را حفظ کند، خداوند در روز قیامت او را فقیه و عالم بر می انگیزد و او را عذاب نمی کند. و نیز فرمودند: آنگاه کە مؤمنی بمیرد و چهل مؤمن بر جنازه اش حاضر شوند و بگویند خدایا! ما از او چیزی جز خیر ندیدیم و تو بر او از ما داناتری، خداوند تبارک و تعالی می فرمایند: شهادت شما را قبول کردم و او را آمرزیدم،‌ آنچه را کە شما نمی دانید».^[3]

دلیل بزرگداشت اربعین

مهمترين نكته درباره اربعين‌، روايتی است که از  امام عسكري (ع‌) نقل شده است. حضرت در روايتي كه در منابع ‌مختلف از ايشان نقل شده فرموده‌اند: نشانه‌هاي مؤمن پنج چيز است‌: 1 ـ خواندن پنجاه و يك ركعت نماز (17 ركعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل‌) 2 ـ زيارت اربعين 3 ـ انگشتري در دست راست 4 ـ وجود آثار سجده ‌بر پيشاني 5 ـ بلند خواندن بسم الله در نماز.
اين حديث تنها مدرك معتبري است كه جداي از خود زيارت اربعين كه درمنابع دعايي آمده‌، به اربعين امام حسين (ع‌) و بزرگداشت آن روز تصريح كرده ‌است‌.
اما اين كه منشأ اربعين چيست‌، بايد گفت‌، در منابع به اين روز به دو اعتبار نگريسته شده است‌.

• نخست روزي كه اسراي كربلا از شام به مدينه مراجعت كردند.
• دوم روزي كه جابر بن عبدالله انصاري‌، صحابي پيامبر خدا (ص‌) از مدينه به ‌كربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسين (ع‌) را زيارت كند. شيخ مفيد (م 413) در«مسار الشيعه» كه در ايام مواليد و وفيات ائمه اطهار علیهم السلام است‌، اشاره به روز اربعين‌كرده و نوشته است‌: اين روزي است كه حرم امام حسين (ع‌)، از شام به سوي مدينه مراجعت كردند. نيز روزي است كه جابر بن عبدالله  همراه با عطیه بن عوفی براي زيارت امام ‌حسين (ع‌) وارد كربلا شد.

اشاره كرديم كه شيخ طوسي‌، بيستم صفر يا اربعين را، زمان بازگشت اسراي ‌كربلا از شام به مدينه دانسته است‌. بايد افزود كه نقلي ديگر، اربعين را بازگشت اسرا از شام را به «كربلا» تعيين كرده است‌. تا اينجا، از لحاظ منابع كهن‌، بايد گفت اعتبار سخن نخست بيش از سخن دوم است‌. با اين حال‌، علامه مجلسي پس از نقل هر دو اين‌ها، اظهار مي‌دارد: احتمال صحت هر دوي اينها (به لحاظ زماني‌) بعيد مي‌نمايد.

زیارت اربعین در نگاه امام صادق(علیه السلام)
متن زيارت اربعين هم از سوي حضرت صادق علیه السلام انشاء شده و با داشتن آن مضامين عالي‌، شيعيان را از زيارت‌آن حضرت در اين روز برخوردار مي‌كند.
اهميت خواندن زيارت اربعين تاجايي است كه از علائم شيعه دانسته شده است‌، درست آن گونه كه بلند خواندن بسم الله در نماز و خواندن پنجاه و يك ركعت نماز در شبانه روز درروايات بيشماري‌، از علائم شيعه بودن عنوان شده است‌.
زيارت اربعين در «مصباح المتهجد» شيخ طوسی و نيز «تهذيب الاحكام» وي به نقل ازصفوان بن مهران جمال آمده است‌. وي گفت كه مولايم صادق (ع‌) فرمود: زیارت اربعین که باید وقت برآمدن روز خوانده شود چنین است.^[5]

چهل،اربعین،راز دلدادگی

فَجَاهَدَهُمْ فِيكَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّى سُفِكَ فِي طَاعَتِكَ دَمُهُ وَ اسْتُبِيحَ حَرِيمُهُ‏
پس اين امام بزرگوار با آن ستمكاران در راه تو جهاد كرد و به اخلاص كامل صبر و تحمل كرد و مشقت بسيار كشيد تا آنجا كه در راه طاعتت خون پاكش بخاك ريخت و حريم مطهر و هتك حرمت خاندان پاكش را مباح شمردند

از دلایل یادآوری این واقعه بعد از چهل روزمی توان به این مورد اشاره کردکه اربعین راز رسیدن  دلداده به معبود الهی  است،معبودی که امام حسین (علیه السلام) همه زندگی خود را تقدیم او  کرد تا درس بندگی و سر فرود آوردن بر تقدیر الهی را به ما  بیاموزد.لازمه این آموختن، شناخت و علم به قدرت الهی است که  سبب رسیدن به بندگی و احساس عجز در مقابل پروردگار الهی شده و این احساس عجز و بندگی باعث شناخت بیشتر قدرت و یگانگی الهی و بی نیازی از مخلوقات و متصل شدن به درگاه الهی را منجر می شود.سِر اربعین سر فرود  آوردن به خواست و تقدیر الهی است و این نکته در تمامی مراحل واقعه عاشورا چه در اغاز و چه در پایان تسری پیدا کرد.

در این دوره کوتاه مدت؛چهل روزه با در نظر گرفتن تمامی جوانب به نوعی کمال(جسمی- روحی) دست می یابند  و در این مدت نیز فرصتی برای تفکر و تعقل درباره (چرایی و چگونگی)قیام کربلا به وجود می آید .در این دوره دیگر از آن شتابزدگی ها و جو زدگی ها خبری نیست که نگاهی سطحی به واقعه کربلا داشته باشیم ،بلکه  می توانیم  به دلایل این قیام و اثرات و نتایج آن فکر کنیم و هنگامی که به اربعین می رسیم  با نگاهی نو به نکته ها و درس های تازه ای از قیام عاشورا رسیده ایم که قبل از آغاز محرم به این بصیرت دست نیافته بودیم؛ و با آگاهی در فرازی از زیارت اربعین می گوییم:

وَ قَلْبِي لِقَلْبِكُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِي لِأَمْرِكُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى يَأْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ‏ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لاَ مَعَ عَدُوِّكُمْ‏

و قلبم تسليم قلب پاك شما و همه كارم پيرو امر شماست و ياريم تا خدا اذن دهد براى شما مهيا است
پس البته با شما هستم نه با دشمنان شما

^[1]لسان‌العرب، ج9، ص76؛ تاج العروس، ج5، ص94-95، «عدّ».

^[2]قاموس قرآن، ج4، ص299، «عدد»؛ فرهنگ الرائد، ج2، ص1170؛ فرهنگ معاصر، ص403، «عد»

^[3] وسائل الشیعه / ج ۲۷/ ص ۲۹.

^[4]بحار ج 101، ص 334 ـ 335

^[5]مصباح المتهجد، ص 788، تهذيب الاحكام‌، ج 6،ص 113، اقبال الاعمال‌، ج 3، ص 101، مزار مشهدي‌، ص 514 (تحقيق قيومي‌)، مزار شهيد اول (تحقيق‌مدرسة الامام المهدي‌، قم 1410)، ص 185 ـ 186