مصرف گرایی و مدیریت اقتصادی خانواده

اهمیت مدیریت مصرف در خانواده

نیمی از خانواده های ایرانی به دلیل نداشتن مدیریت اقتصادی در دخل و خرج خانوار، با مشکلات مالی روبه رو هستند. این در حالی است که پژوهش های آماری نشان می دهد مدیریت اقتصادی در خانوار، بیش از 5 درصد مشکلات مالی را کاهش می دهد.

مدیریت درست در این بخش می تواند به تحکیم بنیان خانواده و کاهش تنش ها و مشکلات خانوادگی بینجامد.

پس اندازهمان گونه که در خانواده، والدین باید مدیریت عاطفی، روانی و اجتماعی را برای ایجاد روابط دوستانه و رسیدن به تکامل اعضای خانواده برعهده گیرند و اعمال کنند، در زمینه هزینه کردن و ایجاد تعادل میان دخل و خرج نیز به مدیریت نیاز است.
اهمیت مدیریت منابع اقتصادی در خانواده، به اندازه ای است که مدیریت درست در این بخش می تواند به تحکیم بنیان خانواده و کاهش تنش ها و مشکلات خانوادگی بینجامد. حال این پرسش مطرح است که مدیریت مالی خانواده باید به چه کسی سپرده شود؟ در پاسخ باید گفت: مشارکت پدر و مادر در این امر به موفقیت خانواده در امور مالی و کاهش مشکلات اقتصادی کمک می کند، ولی بسیاری از جامعه شناسان معتقدند زنان به دلیل دقت و توجه بیشتر در اداره کردن امور مالی خانواده، از موفقیت بیشتری برخوردارند.

مدیریت اقتصادی خانواده در شرایط عادی، باید بر اساس میزان درآمدهای هر یک از اعضای خانواده و هزینه ها تنظیم شود. در این میان، خانواده هایی موفق ترند که پس اندازی برای روز مبادا داشته باشند. به باور کارشناسان، برابری هزینه ها و درآمد نشان می دهد خانواده بر اساس شرایط حال تصمیم گیری کرده است. حال اگر در مدیریت اقتصادی به پس انداز توجه شود، نشان از آینده نگری خانواده دارد. خانواده های آینده نگر، کمتر دچار مشکلات مالی و اقتصادی می شوند و هنگام بروز مشکلات و پیشامدهای غیرمنتظره درمانده نمی شوند.
در شرایط غیرعادی و بحرانی که هزینه های خانواده به دلایل گوناگون از جمله بیماری، بیکاری و مانند آن از درآمد بیشتر می شود، مدیریت بحرانی می تواند پی آمدها و مشکلات ناشی از این حادثه یا واقعه را کاهش دهد. در این شرایط، خانواده های آینده نگر، راحت تر از بحران می گذرند و آن دسته از خانواده هایی که پس اندازی ندارند، با مشکلات بسیاری روبه رو می شوند. این خانواده ها، به شدت دچار مشکلات مالی می شوند. بنابراین، در علم اقتصاد خانواده، مدیریت باید با آینده نگری و پرهیز از هزینه های اضافی همراه باشد. امروزه به دلیل گسترش پدیده تجمل گرایی، مخارج اضافه، نداشتن قناعت و صرفه جویی و پیروی از الگوهای مصرف اسراف گونه، تنها نیمی از خانواده های ایرانی مدیریت اقتصادی را در خانواده خود اعمال می کنند و نیمی از آنها به دلیل نداشتن مدیریت بر دخل و خرجشان، با مشکلات مالی روبه رو می شوند. اگرچه امروزه تورم در جامعه بالاست و هر روز هزینه های کالای ضروری، مسکن و مانند آن افزایش می یابد، با رعایت مدیریت اقتصادی می توان تا حدودی از بار مشکلات کاست.

صرفه جویی و قناعت، لازمه مدیریت مالی

با مدیریت اقتصادی و مالی بر درآمدهای خانوار و با صرفه جویی و پیشه کردن قناعت و فرهنگ سازی در این زمینه، آرامش، شادابی و نشاط در خانواده ها حاکم خواهد شد؛

چند نکته در تربیت اقتصادی کودکانبه اعتقاد بسیاری از کارشناسان، صرفه جویی، قناعت و پرهیز از تجمل گرایی و چشم و هم چشمی از اصول اجرای مدیریت مالی است. با این حال، خانواده هایی که درآمدی ندارند یا به هر دلیلی سرپرست آنها بیکار است، شامل مدیریت مالی نمی شوند؛ زیرا آنها دخلی ندارند که بخواهند آن را مدیریت کنند.
از مباحثی که امروزه مطرح می شود، تأثیر افزایش قیمت ها و هزینه های سرسام آور زندگی بر آرامش خانواده هاست. امروزه اگرچه سرپرست خانواده دو یا سه شیفت کار می کند، نمی تواند پاسخ گوی این هزینه های بالا باشد.
امروزه بسیاری از خانواده ها دچار نقص در مدیریت خانواده هستند و فرهنگ قناعت و صرفه جویی در این خانواده ها بسیار کم رنگ است. بی شک، با مدیریت اقتصادی و مالی بر درآمدهای خانوار و با صرفه جویی و پیشه کردن قناعت و فرهنگ سازی در این زمینه، آرامش، شادابی و نشاط در خانواده ها حاکم خواهد شد؛ چراکه دیده شده است بسیاری از خانواده های مرفه با وجود در اختیار داشتن امکانات مالی، افسرده، مضطرب و از هم گسیخته هستند. با تلفیق مدیریت اقتصادی و آشنایی خانواده با آموزه های دینی مانند پرهیز از اسراف و پیشه کردن صرفه جویی و قناعت، می توان به آرامش دست یافت.
امروزه جامعه ما با شتاب به سوی تجمل گرایی و مصرف زدگی که هزینه های خانوار را افزایش داده است، پیش می رود. بر اساس آمارها 8 درصد هزینه های زاید و سربار خانوار، ناشی از تجمل گرایی و چشم و هم چشمی است. بنابراین، در اقتصاد خانواده باید بر اساس داشته ها و درآمدها، برای هزینه ها برنامه ریزی کرد و نه بر اساس خواسته ها. این مسئله مهم ترین اصل در مدیریت اقتصادی خانواده است.

در دعای مکارم الاخلاق آمده است: «اللهُمَّ صَلَّ علی مُحَمدٍ وَ آلِهِ و مَتِّعنی بالْاقْتصاد؛ خدایا! بر محمد و خاندانش درود و رحمت فرست و از میانه روی [و اقتصاد مالی] بهره مندم گردان!»
در تربیت فرزندان، توجه به مسائل اقتصادی خانواده و آموزش راه های جلوگیری از اسراف و تبذیر به آنان اهمیت بسیاری دارد؛ چرا که پایه های همه اصول تربیتی از جمله رعایت میانه روی، پرهیز از خواسته های غیرضروری و دوری از حرص و ولع مادی، در تربیت خانوادگی به ویژه در دوران کودکی هر فرد ریشه دارد. البته از آنجا که مادران وقت بیشتری را با بچه ها در خانه می گذرانند، در پرورش روحیه اقتصادی و شکل گیری نگاه فرزندان به زندگی، نقش پررنگ و قابل توجهی دارند و هر گفتار، رفتار و عمل مادران، در رفتار و اندیشه کودکان آنها منعکس می شود. برای مثال، مادرانی که پیش از شرکت در هر مراسمی ساعت ها وقت و انرژی خود را صرف می کنند تا از شرکت کنندگان در آن مجلس برتر باشند و زیباتر به نظر برسند، ناخودآگاه فرزندان خود را به فخرفروشی تشویق می کنند. مادرانی که در حضور فرزندان خود به افرادی که وضع مالی خوبی دارند، حسادت می کنند، آنها را از کمبودهای مالی و مادی خود آگاه می کنند که این مسئله به صورت خودکم بینی در کودک ریشه می دواند و موجب بسیاری از لغزش ها در آینده خواهد شد. مادران آگاه و باتدبیر، به فرزندانشان می آموزند با تلاش و بردباری در زندگی، احساس غرور بیشتری کنند. در اینجا به چند نکته درباره تربیت اقتصادی کودکان اشاره می کنیم.
باید به فرزندان بیاموزیم که پول، دسترنج پدر است و او با کار و زحمت بسیار آن را به دست می آورد. بنابراین، نباید با خرید کالاها و وسایل غیرضروری حاصل تلاش های او را از بین ببریم.
کودکان را نسبت به چگونگی استفاده از وسایل و امکانات فردی و اجتماعی، مسئولانه تربیت کنیم درحقیقت، به آنان بیاموزیم در نگه داری از لوازم و اشیای زندگی بی توجه نباشند و در سالم نگه داشتن وسایل خود بکوشند.
وقتی کودک اسباب بازی خود را خراب می کند، نباید به سرعت برای او اسباب بازی دیگری خریداری شود، بلکه باید به او فهماند به اقتصاد خانواده آسیب رسانده است.
از دیگر مسائل مهم در تربیت اقتصادی فرزندان، پول توجیبی است. پول توجیبی، نوعی آموزش دهی به فرزند در استفاده از پول است تا به توانایی انتخاب و پذیرش مسئولیت دست یابد. پول توجیبی باید برای مخارجی مثل خرج رفت و آمد و لوازم مدرسه در نظر گرفته شود. در حالی که فرزند بزرگ می شود، پول توجیبی نیز باید بیشتر شود، به گونه ای که پاسخ گوی مخارج و نیازهای وی باشد. البته نباید از پول توجیبی به عنوان راهی برای به اطاعت درآوردن فرزندان استفاده شود. نکته قابل توجه این است که مبلغی که به فرزند داده می شود، باید بر اساس درآمد و موجودی خانواده و نیازهای منطقی وی باشد. اگر فرزند پول بیشتری خارج از توانایی اقتصادی ما بخواهد، به جای اینکه فرزند را قانع کنیم که به پول بیشتری نیاز ندارد، باید وی را از شرایط اقتصادی خانواده و محدودیت ها و شرایط موجود آگاه کنیم.

زنان و الگوی مصرف

زنان در ترکیب سبد مصرفی خانواده و در نتیجه، الگوی مصرف خانوار نقش بسزایی دارند. زنان، با رعایت الگوی مصرف متناسب خانوار می توانند در سطح هزینه های خانوار صرفه جویی کنند و امکان پس انداز را برای خانواده فراهم آورند. در این میان، آنچه زنان را از انتخاب یک الگوی مصرف منطقی و متناسب بازمی دارد، گرایش آنان به مدگرایی و چشم و هم چشمی در مصرف است.
در گسترش مد، عامل روانی مصرف کننده بسیار مؤثر است. افزون بر آن عوامل اجتماعی و اقتصادی مانند تبلیغات، عرضه بیش از حد کالا، ایجاد نیاز به مصرف و از همه مهم تر تهاجم فرهنگی، نقش فراوانی دارد.
گفتنی است مد، کالای نو عرضه نمی کند، بلکه تنها موجب تغییر شکل و مشخصات ظاهری کالا می شود و هر چند به ظاهر در راستای ارضای سلیقه های گوناگون است، ولی موجب اتلاف وقت، پول و انرژی مصرف کننده می شود و افزون بر لطمه زدن به اقتصاد خانواده، اقتصاد کشور را نیز به سمت وابستگی سوق می دهد و مقدار قابل توجهی از درآمد ملی، صرف آن هزینه می شود. محور این مصرف ها، زنان هستد.
بنابراین، زن مسلمان ایرانی باید با پرهیز از هرگونه مدگرایی و چشم و هم چشمی، الگوی مصرف خانوار تحت مدیریت خویش را بر اساس آموزه ها و ارزش های اسلامی و با هدف توسعه متوازن و همه جانبه کشور، آن گونه برگزینند که روزنه ای برای اثرگذاری تهاجم فرهنگی غرب باقی نماند.

راهکارهای مهم برای بهره وری در خانواده

1) تلاش والدین برای فراگیری دانش بهره وری

برای مصرف درست در خانواده، پیش از هر چیز، والدین و دیگر بزرگ سالان باید با اصول بهره وری و منابع آن آشنا شوند. سپس روش های مختلف آموزش این امور را به دیگران بیاموزند. در این صورت، والدین می توانند با استفاده از داشته های خود، از راه رفتار، گفتار و ابزار آموزشی و تربیتی، اصول بهره وری اسلامی را بر اساس سفارش رسول گرامی اسلام به فرزندان خود بیاموزند. «فرزندان را گرامی بدارید و به آنان آدابی نیکو بیاموزید».

بی شک، فرزندانی که این گونه تربیت شوند، به بهره وری خانواده و جامعه کمک خواهند کرد. خوشبختانه در فرهنگ غنی اسلام، آموزه های ژرف و دستورهای دقیقی در مورد بهره وری وجود دارد که توفیق عینی و عملی در گرو توجه و عمل به آنهاست. معیارهای ارزشمندی همچون ناظر دانستن خدا بر رفتار، دقت در کارها، اتقان و محکم کاری، حسن انجام عمل، تعاون، تقسیم بندی وظیفه، اولویت بندی و تداوم کار، قدردانی از فرصت ها و نعمت ها و نگه داری از اموال از جمله این آموزه هاست.
اگر دستگاه های فرهنگی کشور و همین طور مبلّغان دینی، این معیارها را به صورت صحیح و اصولی به افراد خانواده به ویژه والدین و بزرگ سالان آموزش دهند، می توانند هدایت اقشار جامعه را در دست بگیرند.
بدین ترتیب، شاهد هر بازدهی بالا، کارآیی مطلوب، کاهش هزینه ها و درنهایت، افزایش بهره وری در خانواده و جامعه خواهیم بود.

2) تلاش برای خودکفایی نسبی و ایجاد فرهنگ تولید در خانواده

در گذشته، فرهنگ تولید و بازدهی در خانواده ایرانی پررنگ بود و بخش چشم گیری از تولید ملی را تشکیل می داد. در حال حاضر، با توجه به جوانی جمعیت کشور، بهتر است به گونه ای عمل شود تا هر خانواده ایرانی به خودکفایی نسبی برسد و بتواند برای برطرف ساختن نیازها، از تولید خود بهره گیرد. البته بیشتر خانواده های شهری به دلیل ویژگی شهرنشینی و محدودیت هایشان نمی توانند همانند خانواده های روستایی، گوشت یا لبنیات، حبوبات و غلات را تولید و بسیاری از نیازمندی های خود را تأمین کنند. در این میان، دولت می تواند با تقویت بیشتر امکانات در روستاها، خانواده هایی را که در حال حاضر، خوش نشین هستند و هیچ گونه فعالیت تولیدی ندارند، به تولید بیشتر تشویق کند.
افزون بر آن، در جوامع شهری هم می توان زمینه های آموزش رشته های هنری، فنی، صنایع کوچک و مونتاژ وسایل را برای افراد خانواده، به ویژه بیکاران، بانوان و سالمندان فراهم آورد تا در فرصت های مناسب به آن بپردازند.
پس اگر می خواهیم در جامعه به بهره وری برسیم، باید هر ایرانی که توانایی کار و تولید دارد، در این جهت گام بردارد و محیط خانه را با رعایت اصول و حق دیگران، به کارگاهی کوچک برای تولید بدل سازد.

عینک مصرفی خود را تغییر دهید

در هر مقام و موقعیتی که هستید، می توانید نوع و چگونگی مصرف خود را تغییر دهید.
اگر یک خانم خانه دار هستید، کمی به عملکرد خود در خانه دقت کنید.
سرنخ های اصلی حساسیت های خود را نسبت به شیوه مصرف کالاها و مواد خوراکی داخل خانه پیدا کنید.
برخی از شماها بر اساس عادت قبلی، از مواد شوینده زیاد استفاده می کنید، درحالی که می توان کمی آن را تغییر داد.
شاید شما عادت داشته باشید هر لباسی را با پودر ماشین یا مایع خاصی بشویید، درحالی که برخی ظروف یا لباس ها را می توان با آب پاک کرد؛ به شرطی که همان موقع شسته شود.
شما می توانید با همان لباس های مناسبی که پیش تر خریده اید و دوام خوبی هم دارد و شکل ظاهری مناسبی هم دارد، میهمانی های خود را برگزار کنید. سادگی، تمیزی و شیک بودن هیچ منافاتی با یکدیگر ندارند.
در میهمانی ها نیز همین رویه دیده می شود. چه اشکالی دارد انسان برای میهمان یک نوع غذای خوب، مقوی و با تزئینات زیبا فراهم آورد تا او هم با شما احساس راحتی کند و بیشتر به هم سر بزنید.
راحتی و آرامش شما در گرو نگاه منطقی و ساده شما به زندگی است. این نکته را در هر زمینه ای و در هر موضوعی امتحان کنید. در تهیه لوازم التحریر برای بچه ها، تهیه لباس برای آنها، تهیه غذا برای خانواده، نوع وسیله نقلیه و سفر سخت گیری نکنید تا زندگی همراه با آرامش و رضایتی داشته باشید.
_____________________________
منبع: مجله «ارمغان» پاییز 1388، شماره 8