اصلاح الگوی مصرف در آرمان شهر مهدوی

آرمان شهر مهدوی بر پایه نگاه دو ساحتی به انسان بنا خواهد شد، بنابراین روشن است که نوع مصرف انسان در آن، تفاوت عمده ای با آنچه که امروزه در جامعه بشری شاهد آن هستیم، خواهد داشت.

نگاه دو ساحتی آرمان شهر مهدوی به انسان 

مقدمه:
همیشه مصرف، به صورت خود آگاهانه یا ناخود آگاه با یک نگاه کلان به انسان و جهان همراه است. نگاه تک ساحتی و دنیامدارانه و به تعبیری اومانیستی به انسان و مسائل او، الگوی خاصی از زندگی و مصارف آن را رقم زده و نگاه دو ساحتی به این اشرف مخلوقات و دخیل کردن عنصر آخرت در تجزیه و تحلیل مسائل و مصارف او نیز، رنگ دیگری به زندگی خواهد داد.

در همین راستا باید بدانیم که آرمان شهر مهدوی بر پایه نگاه دو ساحتی به انسان بنا خواهد شد، بنابراین روشن است که نوع مصرف انسان در آن، تفاوت عمده ای با آنچه که امروزه در جامعه بشری شاهد آن هستیم، خواهد داشت. بر پایه این نگاه، هر نوع مصرفی که شکل، محتوا، کمیت، کیفیت و نتیجه آن، دور شدن از رضوان الهی و سرازیر شدن به دوزخ باشد، کنار گذاشته شده و مبدأ میل انسان آخرالزمان از آنها برگردانده می شود. البته روشن است که این امر، نه به صورت جبر تکوینی و نه به شکل اجبار و اکراه حکومتی بلکه با مدیریت معصوم و از طریق الهی کردن میل بشر و تغییر ذائقه ماده گرای انسان خواهد شد. با تغییر آمال و اهداف و نگرش ها و انگیزش ها، تحول کلانی در جهت گیری ها و نیازمندی ها روی داده و نیازهای اشباع ناشدنی مادی و تلاش های مستمر بشر، دور از امام و ولی الهی برای تأمین آنها، جای خود را به نیازهای سرشار معنوی و چهار جمعی بشر برای رسیدن به آنها خواهند داد.

نمونه هایی از تغییرات الگوی مصرف در دولت مهدوی

برخی از این تغییرات کلان در ضمن عناوین ذیل در روایات مهدوی این گونه تبیین شده است:
1. ایجاد غنا و بی نیازی در قلوب:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: « خداوند (در زمان حضرت مهدی) دل های امت محمد (صلی الله علیه وآله) را از غنا پر خواهد کرد».[1]
توزیع فراوان ثروت و از میان رفتن زمینه های حرص و چشم و هم چشمی: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: «حضرت مهدی (علیه السلام) ثروت را به طور مساوی در میان مردم پخش خواهد کرد».[2]
2. پی ریزی نظام اداری بر پایه شهود و از بین رفتن زمینه اتلاف وقت و انرژی و کاغذ بازی و ضعف نظارت و اجرا:
ابو بصیر از امام صادق (علیه السلام) روایت کند که فرمود: «چون کارها منتهی به صاحب الأمر شود، خدای تعالی پستی ها و بلندی های زمین را برابر کند و دنیا نزد او به منزله کف دستش شود، کدام یک از شما اگر در کف دستش مویی باشد آن را نمی بیند؟»[3]
3. بر پایی نظام اقتصادی تعاونی و نظایر آن:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «آن گاه که حضرت مهدی ظهور کند مزامله و مساوات بین مردم ایجاد خواهد شد به این گونه که هر یک از شما سراغ اندوخته برادر دینی خود خواهید رفت و هر چه که نیاز دارید برخواهید داشت بدون اینکه او جلوگیری کند».[4]
4. سخت گیری حکومت بر کارگزاران مهرورزی با شهروندان:
چنان که آمده است: حضرت مهدی بر کارگزاران خویش سخت گیر و بر مساکین ( و مردم عادی ) مهربان خواهد بود.[5]
5. شایسته سالاری در مناسب اداری و نابودی الگوهای فاسد مدیریتی در اقتصاد:
از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) روایت شده است که فرمود: «حضرت مهدی، پیوسته از خدا بر حذر خواهد بود و اسیر تبار و فامیل بازی در اداره حکومت نخواهد شد».[6]
از عناوین و عبارات مطرح در روایات که گوشه ای از آن ذکر شد به خوبی می توان تفاوت عمده الگوها و مدل های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی امروزین را با آنچه در آرمان شهر مهدوی تحقق خواهد یافت، مشاهده کرد.

ارزش های کنترل کننده مصرف و جهت دهنده آن که در نظام جامع فرهنگی و اجتماعی اسلام پیش بینی شده و در نبود ولی الهی به ضعف گراییده و کم رنگ شده است با ظهور ایشان دوباره پر رنگ شده و آثار خود را در جامعه مهدوی نشان خواهند داد.

علاوه بر موارد ذکر شده، ارزش های کنترل کننده مصرف و جهت دهنده آن که در نظام جامع فرهنگی و اجتماعی اسلام پیش بینی شده و در نبود ولی الهی به ضعف گراییده و کم رنگ شده است با ظهور ایشان دوباره پر رنگ شده و آثار خود را در جامعه مهدوی نشان خواهند داد. از جمله این ارزشها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:ارزش های کنترل کننده مصرف

زهد در عین ثروت مندی و قدرت مندی

بشر بدون تهذیب نفس و در سایه ثروت و قدرت، کم کم از حوزه انسان خارج شده و همچون حیوانات به مصرف افسار گسیخته مواهب و نعمت های الهی می پردازد و در نتیجه به دلیل تزاحم و تعارض منافع حیوانی خود با دیگران با آنها به ستیز و مقابله بر می خیزد و در این راه به ظلم و تعدی و تجاوز و قتل و غازت و حداقل پایمال کردن حقوق دیگران دست می زند. این همه، نه به خاطر سیر نشدن واقعی او از ثروت و قدرت بلکه به خاطر اشتهای کاذب سیری ناپذیری است که در اثر دنیامداری و مهم انگاشتن آن به وجود آمده است.
با ظهور امام مهدی (علیه السلام) زهد در بالاترین درجه در حاکمان دولت کریمه مهدوی، نصب العین مسئولان و دولت مردان خواهد شد و خود امام، زاهدترین مردم روزگار خواهد بود کما اینکه امام صادق (علیه السلام) فرمود: «به خدا که لباس مهدی (علیه السلام) جز پوششی زبر و غذایش جز نانی خشک نخواهد بود».[7]

حلم و بردباری در عین شجاعت و جسارت

نخبگان، مدیران، افراد شاخص و بسیاری از جوانان، به دلیل ویژگی های سنی یا شخصیتی از شجاعت، جسارت و جرأت بیشتری برای طراحی، اجرا و اقدام در مسائل، برخوردارند و همین امر در بسیاری از کارها و فکرها باعث بی پروایی در مصرف وقت و هزینه و انرژی گشته و الگوهای نامناسبی از مصرف را در جامعه ایجاد می کند. فقط کمی حلم و بردباری لازم است تا در سایه جمع شدن با شجاعت و جرأت، بهترین نتیجه را با کمترین هدر رفت منابع و هزینه ها، عاید انسان کند.
شهروندان و دولت مردان آرمان شهر مهدوی، برنامه ریزی و بردباری را چاشنی اقدامات شجاعانه و جسورانه خود کرده اند و سیره اینان، الگوی کاملی از مصرف صحیح در همه امور است. خود امام نیز به عنوان سر سلسله خوبان این آرمان شهر و جامع حلم و شجاعت است:
حارث بن مغیره نصری می گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: امام به چه چیز شناخته می شود؟ فرمود: «به سکینه و وقار»؛ عرض کردم: دیگر به چه چیز؟ فرمود: «او را با (شناختن) حلال و حرام، می توانی بشناسی و به این که همه مردم به او نیازمند باشند و او از همه بی نیاز و اسلحه رسول خدا در نزد او باشد».[8]
آری، حضرت مهدی (علیه السلام) در پی گیری اصلاحات خود از سرزنش هیچ ملامت کننده ای باک نخواهد داشت.[9]

جود و ایجاد رفاه برای دیگران دیگران در عین چشم پوشی از زخارف دنیوی

یکی از امراض اجتماعی، چشم و هم چشمی در مصرف وقت و منابع و انرژی ها و اموال و غیره است که متأسفانه مضحک ترین الگوهای مصرف را حتی در جامعه اسلامی کشور خودمان رقم زده است. عروسی های پر هزینه، مهریه های سنگین، سفرهای فراوان تفریحی، سفرهای مکرر خارجی، سوغاتی های میلیونی حتی از شهرهای زیارتی، خریدهای بی طرح و برنامه، نحوه انتخاب وسایل نقلیه درون شهری و برون شهری تغییر دوره ای دکوراسیون های اداری و خانگی، ساخت ساختمان های غول پیکر برای ادارات، بانک ها و نظایرش در بهترین مناطق، ساخت و تزیین خانه های اشرافی، کلاس های متعدد غیر ضروری و احیاناً بی ثمر و کم فایده مانند کلاس های آرایشگری و مد و لباس و ده ها بلکه صدها مورد دیگر که رنگ الهی را از جامعه دینی ما گرفته و رنگ و بوی غربی به آن داده است و چه بسا برنامه های تولید شده در رسانه ها، آتش چشم و هم چشمی های موجود در متن جامعه را بیش از پیش، شعله ور می سازد.
برخلاف این وضع ناهنجار، امام مهدی (علیه السلام) و یاران او در عین آن که خود را متعهد به ایجاد رفاه برای عامه مردم می دانند و حداکثر ثروت و تنعم از موهبات الهی را در آرمان شهر مهدوی برای مردم فراهم می کنند، ولی کریمانه و زاهدانه، از زخارف دنیوی که ایشان را به خود مشغول ساخته و از پروردگار جهان غافل گرداند، چشم می پوشند.
این ها برخی از همان راهکارها و الگوی ناب برای فرد و جامعه ای است که می خواهد در سبک و شیوه زندگی و مصرف خود، مفتخر به عنوان جامعه منتظر شود.

____________________________________
پی نوشت:
[1]. کشف الغمة، ج 2، ص 483.
[2]. همان.
[3]. کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 674.
[4]. إثبات الهداة، ج 5، ص 182.
[5]. بشارة المصطفی، ج 2، ص 207.
[6]. الملاحم و الفتن، ص 137.
[7]. الغیبة لنعمانی، ص 233.
[8]. همان، ص 242.
[9]. همان، ص233.

نویسنده:دکتر یحیی صالح نیا