شرح زیارت امین الله؛ « أَرْزَاقَكَ إِلَى الْخَلاَئِقِ مِنْ لَدُنْكَ نَازِلَةٌ »؛ نزول رزق موجودات از طرف خدا

رازقیت خداوند برای موجودات

رزق به آن چیزی گفته می شود که بقاء موجودات به آن است و چون خداوند متعال موجد موجودات است موجد چیزهایی هم که به حسب خلقتشان بقا آنها به آن است می باشد .

از این جهت می فرماید:

و ما من دابة فی الارض الا علی الله رزقها و یعلم مستقرها و مستودعها : و هیچ جنبنده ای نیست مگر اینکه رزقش به عهده خداوند است و او محل قرار و محل کوچ آنها را می داند . (1)

یعنی لازمه خالقیت او این است که این امر را نیز خود به عهده گرفته باشد .

البته چون خلقت موجودات از حق تعالی به واسطه اسباب و مسببات است نیز به اذن او دخالت در بقاء موجودات و رزق آنها دارند .

از این جهت خداوند رزاق بالذات و خیرالرازقین است و موجودات ابزار رازقیت او می باشند .

قرآن کریم پس از نقل تقاضای حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام از خداوند نزول مائده را از آسمان ، خطاب آن حضرت را به خداوند بیان می کند:

و ارزقنا و انت خیر الرازقین (2)

بنابراین رازقیت خداوند از شئون ربوبیتش نسبت به موجودات می باشد که به واسطه وسایط فیض و اسباب و مسببات این عالم از ناحیه خداوند جاری و نازل است.

انواع رزق

از آیات قرآنی استفاده می شود که به حسب نیاز موجودات در بقائشان برای رزق اقسامی است.

1- رزق مادی

و آن اموری است که تمامی موجودات در عالم ماده بقاء جنبه مادی آنها به آن است که شامل انسان و سایر موجودات می شود و خداوند متعال برای رسیدن به آن برای هر موجودی، ابزار و شرایط مناسب آن موجود را فراهم نموده است . حتی مورچه(3) نیز برای رسیدن به آن باید حرکاتی را انجام دهد و در استعمال رزق در قرآن نوعاً این رزق مراد است.

2- رزق معنوی

و آن اموری است که بقاء موجود از جهت روحی و جنبه معنوی به آن است و این امر مربوط به انسان و موجودات شبیه به او می باشد و شامل تمامی اموری که حیات معنوی او به آن است می شود . مانند : ارسال رسولان الهی و نزول کتب آسمانی، و برای او ابزاری نیز برای رسیدن به این رزق فراهم شده است . از قبیل : عقل، تمایلات الهی و فطری، فکری، اراده و انتخاب .

قرآن کریم از این امور به عنوان رزق صراحتاً تعبیر نکرده است . لکن برای آثار تبعیت از آنها تعبیر رزق را آورده است .

در جایی پس از اوصاف مؤمنین می فرماید:

اولئک هم المؤمنون حقا لهم درجات عند ربهم و مغفرة و رزق کریم : ایشان مؤمنین حقیقی هستند . برایشان نزد پروردگارشان درجات و مغفرت و رزق کریم است . (4)

مراد از رزقی که با کرامت توصیف شده است درجات قرب انسان به خدا می باشد که به حسب درجات ایمان، درجاتی از این رزق معنوی را خداوند نازل می فرماید.

زمینه های گشایش و محرومیت از رزق

با بیانات گذشته روشن شد که خداوند متعال رازق بالذات تمامی موجودات است . لکن برای انسان زمینه هایی را ایجاد کرده است تا به طور عادی از این طریق رزق را نازل گرداند و آن تفکر و تأمل در پیدا کردن کار مناسب با وضع جسمانی و شأن اجتماعی و کسب علم در این جهت اگر نیاز به تحصیل علم دارد، یا مشورت با اهل آن در صورت قصور فکر از رسیدن به شغل مناسب، سپس آن را از راه حلال به دست آوردن و درآمدش را با اندازه گیری در مسیر حلال خرج کردن بدون اسراف و تبذیر و به اندازه کفایت بودن .

این امور زمینه های کلی برای رسیدن به رزق مناسب برای انسان مؤمن است . تعبیر زمینه را به کار بردیم . زیرا تمامی اسباب و مسببات در بقاء وجود موجودات و انسان به دست خداوند است و مطابق فرمایشات ائمه علیهم السلام ما فقط مأموریم در این مسیر حرکتی کنیم .

به عنوان مثال در مغازه (5) را باز کرده و جنس مناسب تهیه کرده و در معرض فروش بگذاریم و نیز خود را زیاد به رنج و تعب(6) نیندازیم و سعی کنیم از راه حلال باشد . زیرا رزق مؤمن از این راه تقسیم شده است و قطعاً(7) به آن می رسد . هر چند از راههایی که گمان(8) نمی کرده است و از خداوند نیز رزق(9) واسع را بخواهد و در مخارج میانه روی را اساس کار خود قرار دهیم که به فرموده ایشان (10) باعث می شود امر محدودی رشد کند و آن نصف زندگی است و مانع هلاکت است و با مراعات این امور باید به مسبب الاسباب توجه داشت که او مدیر و مدبر و رازق واقعی است و اگر چنانچه این امورسبب گشایش در زندگی و اداره آن به حسب متعارف نگردید و انسان در تنگنای زندگی قرار گرفت باید دانست(11) که مصلحتی در کار است که ما آن را نمی دانیم و شاید حفظ دین در گرو آن باشد ولی خداوند متعال می داند . همان طور که امور دیگر این عالم نیز این گونه است . از قبیل : مرض و گرفتاریهای دیگر . آنجا باید راضی به قضای الهی بود . البته وظایف دیگری پس از آن به عهده خود و دیگران می باشد و الان در صدد بیان آن نیستیم . به هر حال رسیدن(12) به دنیا و نرسیدن به آن، برای انسان امتحان است تا صفات درونی و ارتباطش با عالم غیب سنجیده شود و هیچ کدام به تنهایی ملاک خوبی و بدی انسان نمی باشد و همان طور که میانه روی در زندگی (13) و صدقه دادن(14) زمینه نزول رزق و برکت در زندگی و نیازمند نشدن می باشد آزاد بودن در مخارج و اندازه گیری نکردن در زندگی (15) و اسراف و تبذیر که خود گناهی است و نیز بعضی از گناهان دیگر مانند زکات ندادن(16) و کم فروشی از زمینه های محرومیت از رزق می باشد . البته خداوند متعال امثال این بلاها را گاهی برای کفار و منحرفین از دینش نازل می کند تا آنها نیز عبرت گرفته و به طرف خداوند رجوع کنند . لکن نوعاً این گونه نیست تا اینکه بر ایشان اتمام حجت شود و ظرفیتشان از گناه و آلودگی سرشار شود .

پی نوشت :

1- هود: 6.

2- مائده : 114، حج : 58، مؤ منون : 72، سباء: 39، جمعه : 11.

3- فروع کافی ، ج 5، ص 79، روایت 10.

4- انفال : 4، حج : 50، صافات : 41، آل عمران : 149، غافر: 41.

5- فروع کافی ، ج 5، ص 79، روایت 2 و 1.

6- همان ، ص 80، روایت 8 و 2 و 1.

7- همان ، روایت 4.

8- همان ، ص 83، روایت 5 - 1.

9- همان ، ص 89، روایت 2 و 1.

10- فهرست موضوعی غررالحکم ، باب قصد.

11- بحارالانوار، ج 71، ص 140، روایت 31.