شرح زیارت امین الله؛ « مولعة بذکرک و دعائک »؛ حقیقت و کیفیت دعا

در بخشی از شرح  فراز« مولعة بذکرک و دعائک » در زیارت امین الله به حقیقت و اهمیت دعا پرداخته شده است:

دعا یکی از مصادیق آشکار و مهم ذکر لفظی است که موجب ذکر قلبی پروردگار متعال می شود و به جهت اهمیت آن و داشتن شرایط خاص به خود، جداگانه شده است، از این جهت تمامی موانع اشتیاق به ذکر الهی و اسباب و شرایط تحصیل آن که قبل از این ذکر شد در اینجا نیز می آید و به سبب اهمیت دعا در حصول ذکر، مطالبی را در رابطه با دعا ذکر می کنیم تا با توجه و مراعات آنها حالت اشتیاق به آن پیدا شده و رو به افزایش باشد.

حقیقت دعا و اهمیت آن 

دعا آن خواندنی است که موجب جلب توجه شخص خوانده شده شود.

از آنجا که حقیقت وجود انسان و موجودات جز فقر و نیاز در تمامی شئون وجودی به حق تعالی نیست از این جهت تمامی موجودات در آنچه دارند سائل و خواننده حق تعالی هستند هر چند که با زبان، دعا و سؤال نکنند .

قرآن کریم در این باره می فرماید:

یسأله من فی السموات و الارض کل یوم هو فی شأن (1) هر موجودی در آسمانها و زمین از خداوند سؤال می کنند و هر روز او در شأن و کاری است .

این خواندن موجودات با یک درک خاصی نسبت به وجود حق تعالی توأم است و آن اینکه او مالک حقیقی آنها بوده و آنها مملوک حقیقی او می باشند  . به گونه ای که آنها از احاطه وجودی و قیومی او خارج نیستند . هر چند که ما به این درک خاص آگاهی نداشته باشیم  .

همان طور که قرآن کریم می فرماید:

و ان من شی ء الا یسبح بحمده ولکن لاتفقهون تسبیحهم (2) : هیچ چیزی نیست مگر آنکه خداوند را همراه با ستایش او تسبیح می کنند ولکن شما تسبیح آنها را نمی فهمید . این تسبیح بدون درک خاص از مقام ربوبی مسیر نیست. 

لکن دعای مطلوب که موجب تکامل موجود است دعای با توجه آگاهانه به مقام مدعو است و این قسم از دعا از انسان و هر موجودی که بتواند توجه آگاهانه به حق تعالی داشته باشد امکان پذیر است و اگر انسان نسبت به حق تعالی این گونه نباشد که کمالات را از او دانسته و خود را در برابر او فقیر محض بداند، خاصیت وجودیش بر او مترتب نشده و مورد عنایت خاص خداوند نمی باشد .

لذا قرآن کریم می فرماید:

قل مایعبؤ بکم ربی لولا دعائکم (3) : بگو ای پیامبر؛ اگر دعا و خواندن شما نبود پروردگارم به شما اعتنایی نمی کرد و علی علیه السلام می فرماید:

الدعاء مفاتیح النجاح و مقالید الفلاح (4) : دعا کلیدهای رسیدن به حاجتها و رستگاری است.

از این جهت هر مقدار معرفت بنده نسبت به غنای حق تعالی و فقر خودش بیشتر باشد او را بیشتر با اوصاف کمالیه می خواند . در عین حال که خود را به حسب ظاهر مرتبط به اسباب و مسببات عادی می داند  لکن از این سپر نیز استفاده می کند .همان طور که انبیاءعلیهم السلام  (5) استفاده می کردند و امام باقر علیه السلام درباره این آیه شریفه ( ان ابراهیم لاواه حلیم : همانا ابراهیم بسیار آه کشنده و بردبار است ) فرمودند: او بسیار دعاکننده بود(6) . و علی علیه السلام نیز این گونه(7) بوده است. 

برای انسان مؤمن نیز ابزار پیروزی بر شیطان و دشمنانی ایمانی و سپر در برابر تمامی بلاهای مادی و معنوی است . همان طور که رسول خدا و علی علیهماالسلام فرمودند(8) و امام صادق علیه السلام آن را از نیزه آهنین نافذتر و کاری تر می داند:

 الدعاء انفذ من السنان الحدید (9) .

زیرا دعا در حال جنگ برای مؤمن، موجب می شود که مؤثر حقیقی در پیروزی و غیر آن را خدا بداند نه زور بازوی خویش یا غلبه سلاح مادی و پس از پیروزی، ایمان به خدا را بر کفر یا نفاق یا شرک پیروز بداند نه خود را، و اگر شکست خورد، سستی در ایمان را که لازمه اش غلبه هواهای نفسانی است موجب آن بداند نه چیز دیگر را . همان طور که در جنگ بدر که اولین جنگ رسمی مسلمانان با مشرکین بود پس از زیادتر دیده شدن جمعیت مشرکین از مسلمانها پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست به دعا برداشته و از خداوند برای مؤمنان طلب پیروزی کرد و خداوند به واسطه نزول(10) ملائکه آنها را کمک کرد و به پیروزی رساند (11)  لکن در جنگ حنین مسلمانها به واسطه توجه به کثرت جمعیتشان و خوشحالشدن (12)  نسبت به آن و اعتماد نکردن بر خداوند در پیروزی بر مشرکین و یهود، با احاطه دشمن بر ایشان در تنگنا قرار گرفته و عده ای از ایشان فرار کردند ولی به واسطه اینکه افراد کمی از ایشان در کنار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، اعتماد بر خداوند کردند و ثبات عمل به خرج دادند و پیامبر از خداوند کمک طلبید و او را ستود، خداوند سکینه را بر دل ایشان و نیروهای غیبی را برای کمکشان نازل کرد و تمامی آنها را پیروز گردانید(13) . در این رابطه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست به دعا برداشته و عرض می کند:

اللهم لک الحمد و لک الشکر و الیک المشتکی و انت المستعان .

سپس بعد از پاشیدن مقداری از ریگ در چهره مشرکین عرض می کند:

   اللهم ان تهلک هذه العصابة لم تعبد و ان شئت ان لا تعبد لا تعبد (14)، خدایا اگر این جمعیت را هلاک کنی بندگی نخواهی شد و اگر بخواهی که کسی تو را بندگی نکند، نمی کند .

پس به جهت اهمیت دعاست که آن از طرف ائمه علیهم السلام عبادت و برترین آنها محسوب شده است (15) و سر و کار با دعا نداشتن و خداوند را به کمالات توصیف نکردن و تنها خود را منشأ آثار دانستن، استکبار(16) از عبادت به حساب آمده، بلکه دعا از محبوبترین اعمال به سوی خداوند در روی زمین معرفی(17) شده است.

کیفیت دعا و اقسام آن

بعد از اینکه روشن شد حقیقت دعا، توصیف حق تعالی به اوصاف کمالیه و اظهار نداری و فقر وجودی در تمامی شئون هستی است، باید دعاکننده آگاهی به حق تعالی داشته باشد و کیفیت رابطه وجودی موجودات و از همه مهم تر انسان را با او بداند تا بتواند او را توصیف کرده و آن روابط وجودی را بیان کند.

قرآن کریم جز افرادی که خداوند آنها را از تمامی آلودگیهای گناه و رذایل اخلاقی و شرکهای درونی پاک کرده باشد، سزاوار توصیف خداوند متعال نمی داند:

سبحان الله عما یصفون، الا عباد الله المخلصین (18) : خداوند منزه است از آنچه ایشان او را توصیف می کنند جز از توصیف بندگان پاک شده او .

و مخلصین، انبیا و اولیای خاص الهی هستند که ائمه علیهم السلام یکی از ایشان بلکه برتر از ایشان به استثنای پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می باشند (19) .

از این جهت یکی از افتخارات شیعه داشتن امامانی معصوم است که از ایشان دعاهای بسیار بلندی رسیده و شیعه را از جهت معارف دینی مستغنی کرده است. البته دعاهای رسیده از ایشان مختلف است که به طور کلی در چهار گروه دسته بندی می شوند: 

اول: دعاهایی که اغلب آن توصیف حق تعالی به اوصاف جمالیه و جلالیه است . مانند : دعای عرفه(20) امام حسین علیه السلام و تعدادی از دعاهای صحیفه سجادیه و نیز گاهی توصیف نبی اکرم صلی الله علیه و آله و ملائکه و ائمه علیهم السلام است. مانند دعای دوم و سوم صحیفه سجادیه و دعای ندبه.

دوم: دعاهایی که اغلب آن به صورت مناجات و بیان مطالبی است که موجب انس با حق تعالی است . مانند : دعای ابوحمزه ثمالی و دعای کمیل. 

سوم: دعاهایی که به صورت تقاضا، صفات کمالیه انسانی را که باید به آنها متصف شود یا حالات روحی والائی را که انسان می تواند آنها را دارا شد، بیان کرده است . مانند : دعای مکارم اخلاق و مناجات شعبانیه. 

چهارم: دعاهایی که در طلب حوائج گوناگون بشر در تمامی اوقات و بویژه هنگام نزول بلاها و مواجهه با شیطان و غلبه هواهای نفسانی بیان شده یا برای حوائج دیگران و طلب کمال برای آنها آمده است . مانند :اغلب دعاهای صحیفه سجادیه و دعای عالیة المضامین .

پی نوشت :